7648594549

Zakończenie

Książka stanowiąca próbę syntetycznego spojrzenia na dzieje filozofii, jeśli obejmuje tylko mały wycinek tychże dziejów, nie może sobie rościć pretensji do spojrzenia całościowego. Byłoby niewątpliwie przejawem braku skromności autora — ale jednocześnie wyrazem braku krytycyzmu i potwierdzeniem postawy dogmatycznej — twierdzenie, że książka stanowi obiektywną ocenę omawianego okresu dziejów. Z tej perspektywy jest raczej jedynie kolejną próbą oceny filozofii przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku, i to zasadniczo tylko tych nurtów, które uznano za najważniejsze z perspektywy filozofii Kanta oraz Hegla, choć — o czym była już mowa — także nie wszystkich. Tak pojęta, stanowić będzie ta rozprawa z pewnością tylko wstęp do dalszych badań i wydaje się, że można w niej znaleźć jedynie pewną nić przewodnią, która może decydować o wybieranych kierunkach badań. Dużo to, a jednocześnie bardzo mało. Nie należy bowiem poprzestać na systematycznym zebraniu materiału, nie wolno zatrzymać się na krótkiej charakterystyce poszczególnych kierunków filozoficznych. Nakreślenie ogólnych ram stanowi wszak dopiero punkt wyjścia dalszych badań, może być impulsem do nich.

Retrospektywne spojrzenie na dzieje filozofii od Kanta do powstania pozytywizmu — rozpatrywanego tu bez uwzględnienia neopozytywizmu — pozwala na sformułowanie kilku wniosków. Pierwszy z nich sprowadza się do stwierdzenia niewątpliwej obecności refleksji kantowskiej w filozofii dziewiętnastego wieku, czego zresztą potwierdzenie stanowić miało myśl centralną niniejszego opracowania. Oczywiście, obecność Kanta i Hegla nie zaznaczyła się z taką samą mocą w różnych koncepcjach filozoficznych. Myśl Kanta — sama w sobie stanowiąca