8857685931

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 109

Uznaje się, że największa skala interwencjonizmu wystąpiła w Stanach Zjednoczonych, jednak za wyjątkiem państw faszystowskich. Przyczyny ku temu można podsumować następująco:

1.    chęć zyskania poparcia społecznego dla przejęcia i utrzymania (przynajmniej na początku) władzy, co wymagało zmniejszenia bezrobocia,

2.    planowane (i realizowane) przygotowania wojenne.

Wprowadzono tam dogmat wyższości społeczeństwa i interesu całego narodu nad jednostką. Z tego względu następował rozwój sektora państwowego, rozrastały się autorytarne, a nie demokratyczne struktury władzy. Zlikwidowano prawa do strajków i związki zawodowe (w Japonii wprowadzono przymusową przynależność do nich). Zmniejszenie bezrobocia również możliwe było dzięki wzrostowi liczebności armii, policji wewnętrznej.

Polityka gospodarcza innych krajów

W pozostałych krajach polityka gospodarcza również opierała się na interwencji państwa. W Belgii m.in. upaństwowiono niektóre gałęzie przemysłu. Szwecja rozbudowała system pomocy społecznej (dzięki wysokiej progresji podatkowej), rząd przejął kontrolę nad wieloma upadającymi bankami i częścią przemysłu. We Francji wprowadzono 40-godzinny tydzień pracy (w miejsce 48-godzinnego). Stworzony został monopol zbożowy, prowadzący wykup nadwyżek produktów rolnych. Doszło do nacjonalizacji kolei, lotnictwa, przemysłu zbrojeniowego. W październiku 1936 r. Francja, jako ostatni kraj „złotego bloku”, zdewaluowała franka. W Brazylii znacjonalizowano banki i górnictwo. W latach 1931-1933 zniszczono 26 min worków kawy, co było wielkością w przybliżeniu równą jednorocznemu zużyciu tej używki. W Polsce „trwałym następstwem kryzysu okazał się wzrost roli państwa w systemie kredytowym”⁶⁰ I nie tylko w nim, gdyż w 2. połowie lat 30-tych podjęto budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. Państwo jeszcze wielokrotnie interweniowało w kształt gospodarki.

Podsumowanie

Trudno jest w kilku słowach podsumować wydarzenia okresu Wielkiego Kryzysu. Jak to było wspominane, był to czas przełomowy w historii gospodarczej świata oraz myśli ekonomicznej. Wielki Kryzys nie był bynajmniej spowodowany krachem giełdowym. Każde załamanie giełdowe ma oczywiście wpływ na gospodarkę, ale nie musi być to wpływ aż tak destrukcyjny. Do dziś trwa spór o prawdziwe przyczyny Wielkiego Kryzysu: czy są one w sferze realnej, czy pieniężnej.⁶¹

Już po tym skróconym przypomnieniu przyczyn widać, jakie były błędy polityki gospodarczej tamtego okresu. Po pierwsze, dopuszczono do wystąpienia nadprodukcji (chociaż to było wtedy zjawiskiem normalnym) i nadmiernej akcji kredytowej (która ją wywołała). Po drugie, nieskuteczne działania antymonopolowe pogłębiły niekorzystne stany na rynkach: spekulacje. Po trzecie, aczkolwiek kontrowersyjne, nie interweniowanie w sytuacji nadmiernie rosnących kursów akcji,

⁶⁰    J. Ciepielewski i in., Dzieje gospodarcze .... jw., s. 444.

⁶¹    Niektórzy uważają też, że tkwią one w niestabilności kredytu, słabości systemu bankowego. Por. Ch. Kindleberger, Szaleństwo, panika..., jw., ss. 110-117.