Wybrane zjawiska
patologii i zagrożeń społecznych
1. Sekty
1.1. Kościół Zjednoczenia
1.2. Scjentolodzy
1.3. Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kriszny
1.4. Sekty Nowej Ery
1.5. Sekty o charakterze satanistycznym
2. Prostytucja
3. Oblicza współczesnej przestępczości. Przestępczość kobiet
4. Przestępstwa seksualne
5. Zjawisko bezdomności
Słownik
Bibliografia
1. Sekty
W demokratycznym kraju nikt nie może zabronić dorosłemu człowiekowi przystą-
pić do dowolnie wybranego związku wyznaniowego, jeśli tylko związek ten nie na-
rusza prawa obowiązującego w danym państwie, a przynależność do niego nie po-
ciąga za sobą zamachu na wolność jednostki. Obywatele państw demokratycznych
korzystają m.in. z wolności zakładania zrzeszeń, stowarzyszeń czy związków wy-
znaniowych. Również Rzeczpospolita Polska  zgodnie z art. 12 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r.  zapewnia wolność tworzenia i działa-
nia stowarzyszeń i innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji.
W Polsce prawo rejestracyjne określa Ustawa z dnia 17.05.1989 r. o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania. W celu rejestracji nowego związku wyznaniowe-
go należy złożyć deklarację zawierającą przede wszystkim informację o podstawo-
wych założeniach doktrynalnych wyznania (art. 30 32). Według art. 33 ust. 1 de-
klaracja ta nie może zawierać postanowień sprzecznych z przepisami ustaw chro-
niących bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie, moralność publiczną czy
podstawowe prawa i wolności innych. Oprócz powyższych wymogów niezbędne
jest także dołączenie listy piętnastu członków-założycieli. Departament Wyznań
Urzędu Rady Ministrów nie posiada kompetencji do kontrolowania działalności
kościołów i innych związków wyznaniowych (Ustawa z dnia 20.08.1997 r. o Krajo-
wym Rejestrze Sądowym, DzU z 2001 r. nr 17, poz. 209).
Sekty nie są nowym zjawiskiem społecznym. Istniały i rozw3
ały się już w czasach
starożytnych. Najczęściej występowały w związkach relig3
nych, chociaż zdarzało
się, że przybierały charakter polityczny. Warto zwrócić uwagę, że rozumienie sło-
wa sekta jest zróżnicowane geograficznie. I tak w Ameryce A
acińskiej istnieje ten-
dencja do określania mianem sekt wszystkich społeczności niekatolickich, w tym
także protestanckich. Termin ten odnosi się również do skrajnych i agresywnych
grup. W Japonii sektami nazywa się nowe religie wywodzące się z szintoizmu lub
buddyzmu. Słowo to nie ma tam negatywnego wydz
więku. W Europie Zachodniej
natomiast jest ono zdecydowanie pejoratywnie nacechowane.
Społeczeństwo opiera swoją wiedzę na temat sekt najczęściej na stereotypach, a zna-
czenie samego terminu jest rozumiane jedynie w przybliżeniu. Niewątpliwie słowo
sekta uzyskało jednoznacznie negatywny wydz
więk na skutek programów telewi-
zyjnych oraz artykułów prasowych poświęconych dramatycznych wydarzeniom,
takim jak np. zabójstwa wśród młodzieży zafascynowanej satanizmem. W nauko-
wej literaturze przedmiotu podkreśla się, iż niezwykle trudno jest uchwycić grani-
cę pomiędzy sektą a religią. Niejasności dostarcza już sama etymologia. Niektórzy
słowo sekta wyprowadzają od łacińskiego secare ( odciąć ,  obrąbywać ). Wówczas
można je rozumieć jako grupę relig3
ną, która oderwała się od któregoś z wielkich
kościołów panujących albo jako odłam wyznaniowy jakiejś religii lub grupę społecz-
ną izolującą się od reszty społeczeństwa, silnie akcentującą rolę przywódcy. Sekta
może również wywodzić się od łacińskiego sequi ( pójść za kimś ,  naśladować ).
Przyjmujący tę hipotezę akcentować będą wspólnotę, więz
z jakimś mistrzem czy
guru. Czasem termin sekta jest stosowany zamiennie ze słowem herezja (Sztumski,
2000; Kalina-Prasznic, 2007: 759).
Sekta to mała grupa społeczna, której funkcjnowanie opiera się na osobistych i bez-
pośrednich relacjach między członkami. W system wartości członików danej sekty
2
wpisuje się opozycjonizm i niechęć wobec ogólnospołeczych zasad. Do najbardziej
charakterystycznych cech sekt należy:
 ostra izolacja świadomościowa przejawiająca się w negacji celów, środków
i form akceptowanych w środowisku zewnętrznym wobec sekty;
 wykształcenie zespołu norm ujednolicającego zachowania członków;
 rozbudowanie wewnętrznej hierarchii ról ze szczególną rolą charyzmatyczne-
go przywódcy;
 przejęcie przez sekty funkcji jedynej i bezkonkurencyjnej więzi społecznej swych
członków, nacechowanej przerostem lojalności i fanatyzmu (Sztumski, 2000).
Sekty relig3
ne dążą do podporządkowania sobie swoich członków i do sprawo-
wania nad nimi bezwzględnej i rozległej władzy zapewniającej ich przywódcom
rozmaite profity. Destrukcyjny charakter sekt wyraża się nie tylko w izolacji spo-
łecznej i podporządkowaniu jej członków, ale także w działalności patologicznej
i przestępczej, do której należy: om3
anie prawa, dopuszczanie się czynnych znie-
wag, uprowadzeń, nadużyć zaufania, oszustw, przestępstw finansowych i podat-
kowych, złego traktowania, odmowy pomocy osobom znajdującym się w niebez-
pieczeństwie, podżegania do nienawiści na tle rasowym, handlu środkami odu-
rzającymi itp.
Rysunek 1
Z uwagi na stosunek do religii sekty dzielą się na religijne, pozareligijne i syn-
Klasyfikacja sekt
kretyczne.
Do sekt relig3
nych należą:
1) sekty wywodzące się z chrześc3
aństwa, religii wschodu, islamu, neopoganizmu
(sekty nawiązujące do religii prasłowiańskich), ekologiczne (o charakterze pante-
istycznym) oraz neodeistyczne (nawiązujące do zasad XVII-wiecznego deizmu);
2) sekty wywodzące się z tzw. indywidualnych objawień  założone przez oso-
by, które twierdzą, że ich udziałem stało się silne doświadczenie relig3
ne
(tj. objawienie);
3) sekty opierające się na wierze w istnienie pozaziemskich cywilizacji, interpretu-
jące historyczne religie ludzkości jako odmianę swojej własnej wiary w przyby-
szów z kosmosu; niekiedy przekonania te przyjmują postać tezy o stałych kon-
taktach pozaziemskich istot z Ziemianami;
4) sekty teozoficzne, okultystyczne i różokrzyżowców  nawiązujące do tradycji
ezoterycznych, alchemii, magii i spirytyzmu (Climati, 2001);
3
5) sekty uznające za cel swojej pracy wydobycie z człowieka tzw. ukrytego poten-
cjału, który w codziennym życiu został stłumiony i zagłuszony poprzez niepra-
widłowy paradygmat cywilizacyjny  nastawiony nie na wartości duchowe,
a materialne; podstawowymi metodami docierania do owego potencjału są: pa-
rapsychologia, psychologia transpersonalna, niektóre techniki medycyny nie-
konwencjonalnej oraz inne środki stanowiące działania na granicy psychotera-
pii i religii;
6) sekty satanistyczne;
7) sekty o charakterze mieszanym  w ich doktrynie relig3
nej obecne są najróż-
niejsze wątki relig3
ne, zaczerpnięte z wielu tradycji relig3
nych, tzw. New Age
(Drane, 1993).
Sekty pozarelig3
ne można podzielić ze względu na ich charakterystyczne kierunki
działalności. Będą to sekty:
1) psychoanalityczne lub pseudopsychoanalityczne,
2) terapeutyczne,
3) ekonomiczne,
4) edukacyjne,
5) polityczne,
6) alternatywne,
7) uzdrowicielskie.
Sekty pozarelig3
ne proponują różnego rodzaju terapie mające na celu wyleczenie,
odmłodzenie, poszerzenie uwagi, pamięci itp. Niektóre z nich nastawione są na
działalność edukacyjną i funkcjonują w formie szkół, szkoleń czy kursów (wpro-
wadzając własne techniki i metody nauczania). W tej grupie sekt znajdują się rów-
nież takie, które wykorzystują techniki psychomanipulacji w celu osiągnięcia mak-
symalnych korzyści materialnych.
Kolejną kategorię stanowią sekty synkretyczne, łączące w swojej ideologii elementy
różnych form aktywności relig3
nej i pozarelig3
nej. Synkretyzm ideologiczny po-
woduje, że sekty te zyskują wielu zwolenników. Głoszone hasła i obietnice przez
nie składane odnoszą się do nauki używania mediacji dla rozwoju osobowości oraz
pozostawania w zgodzie i harmonii z wszystkimi religiami.
Nie wszystkie grupy społeczne, które  nawet według niektórych kryteriów zapre-
zentowanej wcześniej klasyfikacji  nazywamy sektami, są związane z patologią
oddziaływań społecznych. Poniżej przedstawiono charakterystyczne cechy i formy
działalności najpopularniejszych na świecie sekt, które funkcjonują także i w Polsce,
a których działalność jest szczególnie niebezpieczna społecznie. Zaprezentowane po-
niżej sekty mają charakter relig3
ny, pararelig3
ny oraz synkretyczny (Drane, 1993).
1.1. Kościół Zjednoczenia
Sun Myung Moon, założyciel i przywódca Kościoła Zjednoczenia (Unification Church),
bywa określany mianem zbawiciela świata. Uważa się, że jego sekta należy do naj-
bardziej upolitycznionych ugrupowań relig3
nych naszych czasów.
Sun Myung Moon urodził się w 1920 r. w Północnej Korei. O jego powołaniu re-
lig3
nym zdecydowało przeżycie, jakiego doznał w młodości podczas medytacji
na jednej z gór w czasie świat wielkanocnych w 1936 r. Moonowi miał wówczas
objawić się Jezus i nakazać mu dokończenie rozpoczętego przez siebie dzieła 
ustanowienie Królestwa Niebieskiego.
4
Moon rozpoczął działalność relig3
ną po II wojnie światowej. Ważnym wydarze-
niem w jego życiu, prawdopodobnie determinującym jego dalsze przekonania, było
pięcioletnie więzienie przez komunistyczne władze Korei (powód skierowania Mo-
ona do obozu pracy nie jest dokładnie znany). Po wyzwoleniu kontynuował swoją
działalność w Korei Południowej, a podstawą jego założeń ideowych stała się nie-
nawiść do komunizmu i walka z tym systemem.
Struktury organizacyjne sekty wykształciły się w ostateczności w 1954 r. w Seulu
dzięki oficjalnemu utworzeniu Kościoła Zjednoczenia.
W 1955 r. Moon został aresztowany m.in. pod zarzutem przymuszania kobiet do
praktyk seksualnych. Oskarżenia te zostały w ostateczności wycofane, a sam Moon
ożenił się w tym czasie (po raz trzeci) z Hak Ja Han, która jest jego żoną do dzisiaj
i wywiera istotny wpływ na funkcjonowanie sekty. Dla zwolenników sekty ślub ten
miał znaczenie relig3
ne i został określony jako  ślub baranka .
Charakterystyczną cechą sekty Moona jest synkretyzm (składa się ona z elemen-
tów takich nurtów relig3
nych, jak: taoizm, buddyzm, szamanizm, chrześc3
aństwo
i teozofia). Centralną rolę w ideologii Moona odgrywa patriarchalna rodzina. We-
dług założeń Kościoła Zjednoczenia boski plan przewidywał stworzenie  dosko-
nałej rodziny ludzkiej . Moon naucza, że słabością Jezusa była jego bezżenność,
z winy której nie mogła się dokonać  linia ludzkości . Co więcej, Jezus miał przy-
znać się Moonowi do swojego błędu (tj. bezżenności). W ten sposób Moon został
asystentem Jezusa w zakresie dokończenia jego dzieła. Aby powstało idealne mał-
żeństwo, kandydatów na małżonków wybierają wyżsi rangą członkowie Kościoła
Zjednoczenia. Często zdarza się, że przyszli małżonkowie poznają się w dzień ślu-
bu. Rodzina należąca do sekty musi przestrzegać określonych ściśle zaleceń Kościo-
ła  w ten sposób tworzy  idealną rodzinę ludzką .
Działalność Moona ma charakter imperium finansowego. Członkowie sekty zara-
bianiu pieniędzy przypisują znaczenie relig3
ne (Moon uznaje pomnażanie majątku
za odbieranie pieniędzy siłom piekielnym). Wyznawcy zobowiązani są do zdoby-
wania ziemskich dóbr dla organizacji. Dostarczając środki materialne grupie, biorą
udział w wojnie z siłami zła  są przekonani, że każdy grosz przez nich zdobyty
jest odbierany szatanowi. Co więcej, owej walce ze złem mogą towarzyszyć wszel-
kie kompromisy moralne, m.in. wprowadzanie ofiarodawców w błąd co do rze-
czywistego przeznaczenia ofiarowanych datków (np. oficjalnym celem jest pomoc
ofiarom trzęsienia ziemi, a w rzeczywistości pieniądze otrzymują władze Kościoła
Zjednoczenia).
Byli członkowie tego ruchu uskarżają się na panujący w nim terror psychiczny, od-
izolowanie od świata oraz absolutną kontrolę nad ich życiem. Ze względu na efek-
tywne metody pozyskiwania wiernych (m.in. tzw. bombardowanie miłością) nie-
pokojąca jest szczególna siła oddziaływania Moona na środowiska młodzieżowe.
Niebezpieczny społecznie jest także fanatyzm jego wyznawców  po odpowied-
niej obróbce psychiki gotowi są wykonać każde polecenie przywódcy. Znawcy
sekt podkreślają, iż największe niebezpieczeństwo należy upatrywać w ogromnych
wpływach politycznych Moona (powiązaniach z przemysłem zbrojeniowym, me-
diami, polityką) oraz jego jednoczesnych pretensjach do sprawowania uniwersal-
nych rządów nad światem.
5
1.2. Scjentolodzy
Do najbardziej kontrowersyjnych ugrupowań relig3
nych naszych czasów należy Ko-
ściół Scjentologiczny (Chuch of Scientology). Główne zarzuty stawiane wyznawcom
tej sekty to:
 chciwość i wyłudzanie pieniędzy,
 powodowanie uzależnień od oferowanych kursów,
 bezwzględność w walce z przeciwnikami.
Byli członkowie sekty wskazywali na wytwarzanie uzależnień psychicznych przez
stosowanie szkodliwych praktyk psychoterapeutycznych, a nawet na zagrożenie
dla pokoju społecznego (próby opanowywania centrów kierowniczych struktur
władzy). Na uwagę zasługuje fakt, iż do członkostwa lub sympatyzowania tej sek-
cie przyznają się znane osobistości ze świata polityki czy sztuki (np. John Travolta,
Tom Cruise i Shirley MacLaine).
Oprócz oferty uzdrawiania ludzi scjentolodzy stosują także metody przypominają-
ce techniki hipnozy i prania mózgów. Celem sekty jest oczyszczenie umysłu uczest-
ników kursów oraz ich powrót do tzw. naturalnej doskonałości (odkrycie uśpio-
nych potencjałów, takich jak np. porozumiewanie się ze zwierzętami, przenoszenie
przedmiotów na odległość).
Początkowo ceny kursów oferowanych przez Kościół są niskie, jednak w miarę uza-
leżnienia się uczestników stają się niezwykle wysokie. Wyznawcy, przekonani o słusz-
ności swoich wyborów, zadłużają się lub skazują się na niewolniczą pracę po to, by
móc wspiąć się na wyższy poziom nauki oferowanej przez sektę.
1.3. Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kriszny
Członkowie tej sekty zwani są krysznowcami, krysznaitami lub bhaktami. Sekta ta
znana jest przede wszystkim ze względu na jej wielką mantrę  Hare Kriszna. Ruch
ten jest konserwatywną formą hinduizmu opartą na bhakti jodze. Jest kontynuacją
związku, który zapoczątkował w XVI w. Ćajtanja Mahaprabhu, uznający Krisznę za
najważniejszą inkarnację boga Winszu.
Uważa się, że na ogromny rozwój tego ruchu wpłynęli George Harrison i Paul
MacCartnay, muzycy grupy The Beatles, którzy nagrali wiele piosenek zainspiro-
wani melodiami krisznackimi oraz występowali z chórem Hare Kriszna. Od tego
czasu Prabhupada (lider ruchu) wszędzie witany był jako przyjaciel Beatlesów i sym-
patyk kontestującej młodzieży. Szczególnie wielu zwolenników sekty wywodzi się
z młodzieży należącej do hippisów.
Obowiązujący w sekcie wegetarianizm i surowy zakaz narkotyzowania się spowo-
dował, że ruch ten zyskał poparcie także wśród instytucji charytatywnych i pro-
filaktycznych. Podstawowym zachowaniem relig3
nym wyznawców jest praktyko-
wanie zdyscyplinowanej pobożności poprzez śpiewanie imienia Kriszny, słucha-
nie i śpiewanie o jego chwale, medytowanie nad jego boską wielkością i czynami.
Ascetyzm wyznawców sprowadza się do czterech zasad, takich jak:
1) zakaz korzystania ze wszelkiego rodzaju rozrywek, zwłaszcza gier hazardowych
oraz zakaz prowadzenia rozmów, które nie wiążą się z rozw3
aniem świadomo-
ści Kriszny;
6
2) bezwzględny zakaz konsumowania jakichkolwiek używek (w tym także kawy
i herbaty);
3) zakaz odbywania niezatwierdzonych przez przewodnika duchowego stosunków
płciowych (akt musi być poprzedzony praktykami relig3
no-medytacyjnymi,
a małżonkowie są zobowiązani do nieznajdowania w nim przyjemności);
4) przestrzegania zaleceń wegetarianizmu  dieta członków sekty składa się wy-
łącznie ze zbóż, kiełków, orzechów oraz mleka i jego przetworów.
W Polsce ruch został zalegalizowany w 1988 r. Początkowo jego członkowie spo-
tykali się w klubach studenckich. Obecnie mają swoje ośrodki w niektórych więk-
szych miastach Polski. Sekta ta posiada również kilka gospodarstw rolnych na po-
łudniu kraju.
1.4. Sekty Nowej Ery
New Age (zwany również Nową Erą lub Erą Wodnika) jest ruchem społecznym, którego
członkowie wierzą w duchowe przeobrażenie człowieka dzięki sięganiu po alterna-
tywne dla tradycyjnych techniki rozwoju osobowości (np. joga, medytacje itp.).
Termin ten, użyty do określenia pewnej grupy społecznej, wszedł na stałe do współ-
czesnego języka dopiero w latach 70. New Age nie jest religią, chociaż wiele miej-
sca poświęca się w nim rozważaniom na temat Boga, boskości itp. Ruch ten nie jest
także filozofią, mimo iż formułuje pewną wizję człowieka i świata, a także inter-
pretuje daną rzeczywistość. Opiera się w dużym stopniu na prawach nauki, czer-
piąc jednocześnie z astrologii. New Age nawiązuje także do ezoteryzmu, okulty-
zmu, mitologii, magii itp. Ruch nie stanowi jednolitej organizacji, jednakże zwo-
lenników New Age łączy podobny światopogląd.
1.5. Sekty o charakterze satanistycznym
Zjawisko satanizmu rozpatruje się, uwzględniając jego trzy formy:
 satanizm jawnie zorganizowany,
 satanizm domniemanie zorganizowany,
 satanizm subkulturowy.
W grupie satanizmu jawnie zorganizowanego mieszczą się związki relig3
ne zarejestro-
wane i prowadzące swoją działalność oficjalnie. W działaniach tych grup można
odnalez
ć wiele elementów z dziedziny magii i czarostwa, z którymi dzielą pewne
symbole i ryty.
Sztandarowym przykładem legalnego satanizmu jest kaliforn3
ski Kościół Szatana
(Church of Satan) czarnego papieża, Antona LaVeya. Według teologii Kościoła Sza-
tana Bóg jest uniwersalną, bezosobową siłą, której nie zajmują jednostkowe losy
i zachowania osób. To jego dwóch synów, tj. Jezus i Szatan, troszczy się odpowied-
nio o sprawy duchowe i cielesne człowieka. Członkowie sekty uważają, że należy
całkowicie oddać się Szatanowi  jest on uważany za symbolicznego zbawiciela
osobistego, który ma w opiece nasze sprawy doczesne. Napisana przez A. LaVeya
Biblia szatańska, do której odwołuje się młodzież satanizująca na całym świecie,
7
to mieszanka hedonistycznego maksymalizmu i okultyzmu. Cały satanizm opiera
się na określonej wizji natury człowieka i stosunków międzyludzkich. Jest to czy-
sty egoizm i brutalna filozofia życia wynikająca z przekonania, że w dżungli świata
jednostki walczą o byt wszelkimi środkami i zwyciężają najsilniejsze z nich.
LaVey nie odprawia tzw. czarnych mszy, o których mówi, że są obscenicznymi for-
mami protestu, powstałymi w krajach, gdzie państwo nie było oddzielone od Ko-
ścioła i religii. Praktyki kultowe jego Kościoła obejmują teatralne nabożeństwa,
szczególnie w noc Walpurgii i w Halloween (obowiązkowo z nagą kobietą na oł-
tarzu i silnymi akcentami erotycznymi). Organizacja ma charakter hierarchiczny,
a dożywotnie członkostwo jest proste do uzyskania dzięki jednorazowej wpłacie
(w 1990 r. było to 100 USD).
Związkom należącym do satanizmu jawnie zorganizowanego zarzuca się głównie,
iż podżegają do przemocy i łamania prawa, propagują filozofię żywiołowego zaspo-
kajania indywidualnych potrzeb oraz odpowiadają na potrzeby osób niezrównowa-
żonych psychicznie (sadomasochistów, psychopatów i kryminalistów).
Międzynarodowa tajna organizacja, można i mająca wpływy we wszystkich war-
stwach społeczeństwa, o której istnieniu wiele osób jest przekonanych, to satanizm
domniemanie zorganizowany. W literaturze przedmiotu tego rodzaju sekta uważana
bywa za tzw. satanizm tradycyjny, odpowiadający średniowiecznym wyobrażeniom
o związkach czarostwa z satanizmem, charakteryzujących się zbrodniczymi zamia-
rami. Obecnie na kreowanie podobnych wyobrażeń mają wpływ media, informu-
jące o zbrodniach noszących znamiona rytualnych praktyk. Uważa się jednakże, że
zbrodnie takie są dokonywane przez pojedyncze grupy, czyli tzw. satanistów-samo-
zwańców, których cechują zwykle niejasne motywacje ideowe wynikające z mie-
szaniny satanizmu, czarostwa i pogaństwa. Bywa, że wielokrotni mordercy i osoby
chore psychicznie znajdują w tego rodzaju satanizmie uzasadnienie swoich zbrodni.
Do najgłośniejszych należy  rodzina Charlesa Mansona, odpowiedzialna m.in. za
siedmiokrotne morderstwo w latach 70. (w tym aktorki Sharon Tate  żony Ro-
mana Polańskiego).
Satanizmem subklulturowym nazywamy środowiska, głównie młodzieżowe, zwraca-
jące się afirmatywnie do tych elementów kultury, jakie większość uznaje za mało
wartościowe lub groz
ne. Odniesienia do symboliki satanistycznej pojawiają się czę-
sto w oprawie i treści koncertów muzycznych (punkowych, heavymetalowych i in-
nych). Młodzież zwraca się do okultyzmu i satanizmu w poszukiwaniu sposobu na
przezwyciężenie wyobcowania, zyskania siły czy usprawiedliwiania swojego bun-
towniczego i antyspołecznego zachowania. W tym kontekście podkreśla się ma-
giczno-okultystyczną poetykę kreskówek dla dzieci i filmów młodzieżowych.
Satanizm subkulturowy, którego komponent heavymetalowy wydaje się dominu-
jący, jest mieszaniną symboli i idei nastawionych na wywołanie szoku i zgorsze-
nia. Najbardziej konkretnym przesłaniem, jakie można z niego wyczytać, jest bunt
i negacja zastanego świata wartości, który czasem prowadzi do aktów wandalizmu
(profanacja cmentarzy i miejsc kultu), sadyzmu (np. wobec zwierząt) oraz brnięcia
w okultyzm, magię i takie formy destrukcyjne, jak narkotyki, samobójstwa i inne.
8
2. Prostytucja
Prostytucja należy do najstarszych zjawisk patologii społecznej. Choć wszyscy znają
powiedzenie, że jest ona  najstarszym zawodem świata , należałoby polemizować
z tym przekonaniem  czy najstarszym zawodem świata nie jest czasem łowiectwo
i zbieractwo owoców w lesie?
Badacze zjawiska łączą powstanie prostytucji, rozumianej jako usługi seksualne
świadczone za określone przywileje (np. pieniężne czy prestiżowe), z narodzina-
mi związków monogamicznych (małżeństw) oraz problematyką wierności małżeń-
skiej. Określeniami stosowanymi zamiennie z prostytucją są: nierząd, usługi sek-
sualne, seks za pieniądze, sponsoring itp. Stereotypowo prostytucję wiąże się z ni-
zinami społecznymi, biedą i patologią. Praktyka pokazuje, że prostytuują się także
osoby związane z prestiżowymi zawodami czy wywodzące się z tzw. warstw śred-
nich (middle class). Dowodem na to może być rosnąca w ostatnich latach skala tzw.
sponsoringu (świadczenia usług seksualnych i dyspozycyjności studentek w zamian
za miesięczne utrzymanie).
Stosunkowo niedawno rozpoznanym zjawiskiem jest prostytucja mężczyzn, szcze-
gólnie nieletnich. Wprawdzie ten rodzaj aktywności funkcjonował od dawna, jed-
nakże ze względu na to, że związany był z homoseksualizmem klientów oraz męż-
czyzn świadczących usługi, stanowił obszar objęty tabu. Jeszcze do niedawna śro-
dowisko homoseksualistów w Polsce było niezwykle hermetyczne z uwagi na ne-
gatywne uprzedzenia i ostracyzm społeczny. Jak widać, współcześnie prostytucja
ma wiele form i przejawów. Zjawisko to powinno być zatem rozpatrywane z wielu
perspektyw.
Z punktu widzenia współczesnego ustawodawstwa w Polsce prostytucja nie jest
przestępstwem. W myśl kodeksu karnego z 1997 r. karane są tylko te zachowania,
które polegają na:
 czerpaniu zysku z uprawiania prostytucji (sutenerstwo);
 ułatwianiu uprawiania prostytucji przez inne osoby w celu osiągnięcia korzyści
majątkowych (kuplerstwo, czyli np. odpłatne użyczanie lokalu);
 nakłanianiu lub zmuszanie kogoś do uprawiania nierządu, czyli stręczycielstwo
(w tym handel żywym towarem).
Granice prostytucji wyznaczają pewne warunki. I tak, jest nią (1) utrzymywanie
powtarzających się, regularnych stosunków seksualnych (2) z nieokreśloną licz-
bą partnerów, (3) w przypadku których najczęściej mamy do czynienia z brakiem
możliwości wyboru lub jego ograniczeniami. W efekcie powyższego (4) osoba po-
dejmująca te zachowania czerpie określone  najczęściej z góry ustalone  korzy-
ści (niekoniecznie finansowe).
Autorzy definicji prostytucji podkreślają także brak zaangażowania uczuciowe-
go obu stron oraz zaspokojenie popędu seksualnego (bez względu na jego formę)
klienta jako warunek konieczny prostytucji (Jędrzejczak, 2006d). Jak już wspo-
mniano, owe korzyści nie zawsze, choć najczęściej, mają charakter finansowy.
Ekwiwalentem może być osiąganie określonych przywilejów, praw, ułatwień, pre-
stiżu, opieki itp.
9
Prostytucję można rozpatrywać ze względu na jej formy, okoliczności i przejawy,
czyli m.in. ze względu na:
 osoby prostytuujące się (młodzi mężczyz
ni, kobiety, dzieci, bi-, homo- i hete-
roseksualne);
 sposób organizowania usług seksualnych (indywidualna umowa, opieka sutene-
ra, agencja towarzyska);
 wola osoby prostytuującej się (prostytucja dobrowolna lub wymuszona);
 miejsce uprawiania prostytucji (hotel, lokal, ulica, telefon, Internet itp.) (Ję-
drzejczak, 2006d).
Mariusz Jędrzejko (2006a) słusznie analizuje prostytucję przez pryzmat seksuali-
zacji życia publicznego (wszechogarniające symbole seksualne w reklamie, filmie
itp.), a także relatywizmu moralnego oraz stygmatyzacji społecznej. Negatywna
uwaga społeczna w sposób naturalny koncentruje się na kobietach-prostytutkach.
Od odpowiedzialności za występowanie tej formy patologii społecznej zwalnia się
mężczyzn-klientów prostytutek. Wśród tych ostatnich wyodrębniamy następują-
ce grupy:
 osoby z nieuregulowanym życiem seksualnym z powodu wykonywanego zawo-
du (np. marynarze, kierowcy) lub z powodu miejsca zamieszkania (np. hotel ro-
botniczy, koszary);
 osoby samotne, nieumiejące nawiązać kontaktów z kobietami;
 osoby cierpiące na różnego rodzaju zaburzenia seksualne;
 tzw. słomiani wdowcy (czyli mężczyz
ni czasowo pozbawieni kontaktów ze swo-
imi partnerkami);
 biznesmeni (np. w ostatnim czasie korzystanie z usług tzw. agencji towarzyskich
traktowane jest jako przejaw wysokiej pozycji społecznej mężczyzny);
 przypadkowi klienci, najczęściej w stanie odurzenia alkoholowego (Jędrzej-
czak, 2006d).
Oprócz kwestii związanych z indywidualną degradacją społeczną i psychiczną oso-
by prostytuującej się podkreśla się zagrożenia społeczne, jakie niesie za sobą ten ro-
dzaj patologii. Wśród tych zagrożeń warto wskazać na:
 kontakt ze środowiskiem przestępczym;
 ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową;
 stymulowanie przestępstw (handel ludz
mi z powodu zapotrzebowania na
prostytutki);
 rozwój (współwystępowanie) innych patologii (alkoholizm, narkomania, por-
nografia) (Jędrzejczak, 2006d).
Na szczególną uwagę zasługuje zjawisko prostytucji nieletnich. Prostytucja dziew-
cząt stanowi bardzo często symptom nieprzystosowania społecznego (Szczepanik,
2008b). Zjawisko to należy traktować wieloaspektowo. Z jednej strony dorastają-
ce dziewczynki podejmują aktywność seksualną z powodu deficytów życia emo-
cjonalnego w ogóle (np. postrzegają każdą formę czułości, w tym dotyk seksual-
ny, jako wyraz miłości, akceptacji). Z drugiej  jest to forma swoistej zaradności
życiowej, o czym pisze szeroko Jacek Kurzępa w książce Młodzież pogranicza 
 świnki , czyli o prostytucji nieletnich. J. Kurzępa wnikliwie charakteryzuje pro-
stytucję nieletnich dziewcząt i chłopców, skupiając się na kontekście transformacji
ustrojowo-społecznej oraz specyfice miejsca zamieszkania (miasteczka przy granicy
niemieckiej). Genezy zachowań seksualnych młodych dziewcząt upatruje głównie
w nadużyciach seksualnych w rodzinie, przypadkowym seksie dyskotekowym lub
w grupie rówieśniczej i celowym wdrażaniu do procederu przez inne osoby (świa-
dome przystąpienie).
Kurzępa charakteryzuje swoisty przebieg kariery nieletnich prostytutek i prosty-
tutów (opis kategorii prostytutek znajduje się w słowniku). O ile prostytucja nie-
letnich dziewcząt jest zjawiskiem dość dobrze rozpoznanym i stosunkowo często
10
opisywanym w literaturze naukowej, o tyle prostytucja mężczyzn znacznie rza-
dziej bywa przedmiotem badań empirycznych i analiz. Wynika to przede wszyst-
kim z braku danych liczbowych (prostytucja mężczyzn nie jest tak popularnym
procederem, jak prostytucja kobiet) oraz z tego, że mężczyz
ni świadczący usługi
seksualne za pieniądze rzadziej niż kobiety przyznają się do prostytucji. Postrzegają
oni swoje zajęcie w innych kategoriach (np. jako wyraz powodzenia u kobiet, zdo-
bywanie doświadczenia, zaspokajanie potrzeb seksualnych). Dlatego też cennym
opracowaniem empirycznym jest publikacja Jacka Kurzępy. Badacz koncentruje
uwagę na chłopcach prostytuujących się homoseksualnie i określa przebieg tego
procesu znamiennym wyrażeniem   karuzela szaletu :  Klasyczna droga młode-
go chłopaka prostytuującego się homoseksualnie zaczyna się w toalecie. Oto nie-
kiedy, będąc w takim publicznym miejscu, dostrzega, że stojąc przy pisuarze, ktoś
mu się bacznie przygląda, stroi dziwne miny, czemuś się dziwnie oblizuje i w końcu
bez pardonu podgląda go, demonstrując bez żenady swoje wdzięki . Wybiega więc
oburzony, zawstydzony, rozgorączkowany. Coś tu nie tak. Bywa, że ten epizod po-
zostaje bez echa w jego dalszym życiu, lecz zdarza się, że staje się początkiem i koń-
cem specyficznej kariery  karuzeli szaletu (Kurzępa, 2001: 170).
Po przejściu specyficznej inicjacji (przypadkowym spotkaniu na wystawce i wyra-
żeniu gotowości lub ulegnięciu namowie) chłopiec, szczególnie jeśli jest atrakcyjny
fizycznie, opuszcza szaletowe, uliczne miejsca i staje się tzw. księciem. Jest obiek-
tem dużego zainteresowania i traktowany jest jako  ktoś znaczący . Szybko zarabia
duże pieniądze i staje się utrzymankiem jednego lub dwóch klientów. Dba o zdro-
wie, dobrze się ubiera i stanowi obiekt podziwu, zazdrości i marzeń homoseksual-
nego otoczenia sponsorów. Zdarza się jednak, że sponsor zakochuje się w utrzy-
manku i proponuje mu monogamiczny homoseksualny związek. Chłopak wyzwa-
la się spod wpływu dotychczasowego sponsora. Ma powodzenie, więc z łatwością
znajduje innych klientów, staje się bardziej dostępny dla tych, dla których jeszcze
do niedawna był obiektem marzeń. W ten sposób staje się tzw. pracusiem  na-
wiązuje kontakty z większą liczbą klientów, względnie stałych, co pozwala mu jed-
nak na autonomię i niezależność. Jest adorowany i pewny siebie, a to powoduje,
że stawia zbyt wysokie warunki finansowe oraz ma wymagania, które odstraszają
potencjalnych klientów. Kilkudniowe stany  bezrobocia sprawiają, że pracuś tra-
ci wiarę we własne możliwości i poddaje się zachciankom klientów; z czasem staje
się bardziej usługodawcą niż obiektem adoracji. Deklasuje się i spada do rangi tzw.
omnibusa. Omnibus przestaje się kamuflować ze świadczeniem usług seksualnych,
utożsamia się ze środowiskiem osób związanych z homoseksualnymi rozrywkami,
 staje się partnerem seksualnym chłopców z orkiestry. (& ) Potrafi pójść z nimi na
pikietę, ot choćby po to, by popatrzeć na cioty�, zaczyna swój powrót do startu
(Kurzępa, 2001: 172). Tzw. Darek (od darkroom) całkowicie pozbywa się hamul-
ców seksualnych w zachowaniu. Staje się stałym bywalcem klubów gejowskich, do
których jeśli do tej pory trafiał, to tylko w towarzystwie swoich sponsorów. Prze-
staje być ostrożny, szuka nowych wrażeń i bodz
ców seksualnych. Często jest już sil-
nie uzależniony od alkoholu, narkotyków. Dwa ostatnie typy chłopców prostytu-
ujących się to tzw. wędkarz i tzw. dżont. Są oni z reguły uzależnieni od narkotyków,
notowani na policji oraz chorzy. Mają stałe miejsca (zone) poszukiwania klientów
lub stale okupują  swój wucet . Wędkarz różni się od dżonta tylko tym, że może
wybrać klienta. Ich usługi seksualne są tanie, coraz tańsze, w przypadku dżonta
z czasem jest to narkotyk, alkohol.
Kim są klienci nieletnich prostytutów? Można wyodrębnić kilka kategorii klien-
tów. Są to tzw.:
1) sponsorzy i wujkowie  klienci  aseptyczni , stosują środki zabezpieczające oraz
odbywają stosunki seksualne w miejscach dyskretnych;
2) macho i zaliczacze  preferujący tzw. ostry seks, często z wyłączeniem zasad
bezpieczeństwa;
11
3) odwalacze  mężczyz
ni skrzętnie ukrywający swoją orientację homoseksualną,
 znerwicowany, zagubiony, który w biegu na lunch, niby przypadkiem trafia na
pikietę, do szaletu i tam szybko bez zbędnych wstępów daje upust swoim chu-
ciom. Z reguły są to najlepsi klienci. Płacą szybko i tyle, ile zażądają usługodaw-
cy (Kurzępa, 2001: 173);
4) pogrobowcy  klienci w podeszłym wieku, którzy z czasem, z uwagi na obniżo-
ną sprawność seksualną, stają się  wizjonerami-podglądaczami i ograniczają
się do oglądania onanizujących się za pieniądze chłopców.
12
3. Oblicza współczesnej
przestępczości. Przestępczość kobiet
Przestępczości kobiet różni się od przestępczości mężczyzn zarówno frekwencją, jak
i jakością popełnianych czynów. Przestępczość pospolita silnie kojarzona jest z ak-
tywnością dewiacyjną podejmowaną przez mężczyzn (rozboje, przemoc seksualna,
pobicia). Zjawiska patologiczne i czyny zabronione prawem popełniane przez ko-
biety dość wyraz
nie wiążą się z pełnionymi przez nie tradycyjnymi rolami społecz-
nymi, tzn. rolą:
1) matki (dzieciobójstwo);
2) opiekunki starszych, niedołężnych (zaniedbanie, otrucia);
3) gospodyni domowej (drobne kradzieże supermarketowe);
4) obiektu seksualnego (prostytucja).
U progu XX w. w Europie co piątą skazywaną osobą była kobieta (Kolarczyk
et al. 1984):
 Francja: 15%,
 Węgry: 14%,
 Belgia: 23%,
 Niemcy: 16%,
 Norwegia: 14%,
 Anglia: 20%.
Liczba aresztowań i skazań kobiet wzrosła szczególnie w okresie wojennym i w cza-
sie kryzysu gospodarczego. W 1917 r., pod koniec pierwszej wojny światowej,
w Niemczech kobiety stanowiły 53% notowanych przestępców, na Węgrzech 
43%, a we Francji  37%. Sytuację tę należy tłumaczyć wzrostem tzw. prze-
stępstw reaktywnych (wynikających bezpośrednio z biedy, braku pracy). W Niem-
czech w owym czasie nie przyznawano zapomogi pannom i to kobiety niezamężne
dominowały w statystykach. Mężczyz
ni zaangażowani byli w działania wojenne,
a na wsiach i w miastach pozostały kobiety, najczęściej bez określonych kwalifika-
cji zawodowych i możliwości podjęcia legalnej pracy, posiadające dzieci na utrzy-
maniu. Po okresie wojennych zawieruch, pod koniec lat 40. i 50., można zaobser-
wować powrót przestępczości kobiet do przedwojennych rozmiarów.
Pod koniec XX w. udział mężczyzn z zarejestrowanej przestępczości w Europie
oscylował wokół osiemdziesięciu kilku procent  np. w Szwecji w 1998 r. męż-
czyz
ni stanowili 86% ogólnej populacji przestępców (Bałandynowicz, 2007).
Udział kobiet w poszczególnych kategoriach przestępstw był następujący:
 przestępstwa z użyciem przemocy: 7%,
 przestępstwa na tle seksualnym: 2%,
 kradzieże: 4%,
 oszustwa: 26%,
 przestępstwa przeciwko rodzinie: 29%,
 zabór mienia: 41%,
 przestępstwa związane z narkotykami: 14%.
W Polsce dość gwałtowny wzrost zachowań przestępczych kobiet (biorąc pod
uwagę przestępczość zarejestrowaną) miał miejsce w połowie lat 70; głównie były
to kradzieże i nielegalny obrót alkoholem (tzw. prowadzenie melin). W latach 80.
13
kobiety stanowiły mniej więcej co dziesiątą skazywaną osobę. O ile w tamtym cza-
sie mężczyz
ni dokonywali przestępstw przeciwko mieniu indywidualnemu i spo-
łecznemu (kradzieże z zakładów pracy), przeciwko rodzinie oraz zdrowiu i życiu,
to kobiety popełniały głownie przestępstwa związane z przepisami prawa lokalo-
wego, niedozwoloną sprzedażą alkoholu, spekulacją oraz tzw. mankiem (Szczepa-
nik, 2008a).
Analiza porównawcza polskich danych policyjnych z lat 1996 2006 każe sądzić,
że w tym czasie liczba przestępstw dokonywanych przez kobiety wzrastała wy-
raz
nie tylko w jednej kategorii  tj. kradzieży, w tym kradzieży z włamaniem.
Przestępstwa kobiet w naszym kraju w ciągu ostatnich lat pozostają w przedziale
7 10% ogólnej liczby popełnianych przestępstw. R. Szczepanik (2008) na podsta-
wie danych zamieszczonych na stronie www.policja.pl dokonuje analizy statystyk
z 2007 r.:
 zabójstwo: 17%,
 spowodowanie uszczerbku na zdrowiu: 8%,
 udział w bójce, pobiciu: 8%,
 gwałt: 0,8%,
 rozbój: 4,8%,
 kradzież (także z włamaniem): 8%,
 pedofilia: 1,3%.
Niewątpliwie najbardziej  kobiecym przestępstwem jest zbrodnia dzieciobójstwa.
Art. 149 kk mówi, że  Matka, która zab3
a dziecko w okresie porodu pod wpływem
jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 . Prze-
stępstwo to należy do grupy tzw. przestępstw indywidualnych, to znaczy takich,
które mogą być popełnione tylko przez sprawcę o ściśle określonych cechach (w tym
przypadku kobietę-matkę) (Kalina-Prasznic, 2008: 181). Dynamikę tego przestęp-
stwa na przestrzeni blisko 100 lat w Polsce była przedstawia poniższa tabela.
rok liczba przestępstw
Tabela 1
1924 1117
Dzieciobójstwo  liczba
1933 727
ujawnionych przestępstw
1938 614
1945 98
1946 348
1950 288
1954 57
1999 50
1991 53
2000 47
2001 26
2004 19
2005 12
2006 10
z
ródło: Szczepanik, 2008
Do głównych motywów dzieciobójstwa należy:
1) chęć utrzymania dobrej opinii w środowisku,
2) plany związane z przyszłym małżeństwem,
3) chęć prowadzenia swobodnego życia,
4) chęć odzyskania miłości męża (Kotlarczyk et al., 1984).
Niewątpliwie wśród przyczyn tego zjawiska znajduje się:
1) socjalna bezradność,
2) porzucenie przez ojca dziecka,
3) brak akceptacji w rodzinie i jej wsparcia w trudnej sytuacji,
4) zaburzenia osobowości (Holka-Marzec, 2004).
14
Tendencje w przeobrażeniach w zakresie dynamiki i struktury przestępczości ko-
biet i mężczyzn analizować można dzięki porównaniu frekwencji aresztowań w cią-
gu jednej dekady w Stanach Zjednoczonych.
wyszczególnienie mężczyz
ni kobiety
Tabela 2
Porównanie danych
przestępstwa łącznie  3,8% + 17,6%
z lat 1991 i 2000
wybrane kategorie przestępstw
rozboje  32%  19%
napaść w afekcie  9% + 46%
włamania  39%  8%
kradzieże pojazdów  39%  0,6%
przestępstwa z użyciem przemocy  17 + 32
fałszerstwa + 2 + 17
paserstwo  31 + 7
przemoc o podłożu narkotykowym + 47 + 59
przestępstwa przeciwko + 24% + 93%
rodzinie i dzieciom
kierowanie pojazdem  23  1
w stanie nietrzez
wości
włóczęgostwo  36 + 17
wandalizm  18 + 20
morderstwa  42  34
z
ródło:
zakłócenie porządku  16 + 4
Renzetti, Curran, 2005
Począwszy od lat 80., na całym świecie obserwuje się wyraz
ny wzrost przestępstw
o podłożu narkotykowym. Zmiany te dotyczą także kobiet, co widać na podstawie
danych zawartych w powyższej tabeli. Kobiety podejmują ten rodzaj aktywności,
który jeszcze niedawno był silnie kojarzony z mężczyznami  np. przestępstwa
z użyciem przemocy.
Od połowy lat 60. do dziś liczba kobiet osadzonych w jednostkach penitencjarnych
wzrosła pięciokrotnie (stanowią one ok. 5% ogółu populacji więz
niów). W Polsce
najwięcej kobiet odbywa karę pozbawienia wolności za zabójstwo (9,5% ogółu za-
bójców) i za fałszerstwa dokumentów (6,5%) (Szczepanik, 2008a).
W każdym państwie funkcjonuje inne ustawodawstwo (polityka kryminalna) i in-
1
Ponad 90% osadzonych
ne są przyczyny trafiania do zakładów karnych. Trudno więc dokonywać porówny-
stanowią Afroamerykanki
wania danych dotyczących populacji więziennej kobiet w różnych krajach. Mimo
i kobiety pochodzenia laty-
to warto zauważyć, że najwyższy odsetek kobiet skazanych na karę pozbawie-
noskiego.
nia wolności notuje się w Tajlandii (17,2%), Wietnamie (12,4%) i USA (8,6%1)2.
Dla porównania, odsetek kobiet osadzonych w więzieniach w Rosji wynosi 6,5%, 2
Dane pochodzą z lat
w Indiach  4,0%, w Brazylii  3,3%. Dane europejskie są następujące: Biało-
2004 2005.
ruś  7,5%, Węgry  5,8%, Czechy  4,8%, Rumunia  4,7%. Polska należy
do krajów z najniższym odsetkiem kobiet w populacji więziennej (2,9% w 2006 r.)
(Pawełek, 2008).
Również objawy demoralizacji i zachowania przestępcze nieletnich dziewcząt
i chłopców różnią się od siebie w sposób wyraz
ny. Badania R. Szczepanik (2005)
dotyczące płci jako zmiennej różnicującej orzeczenie stopnia demoralizacji nielet-
nich dziewcząt i chłopców pokazują, że w antyspołeczne zachowania chłopców
wpisują się dość ciężkie gatunkowo aktywności, takie jak rozboje, udział w zor-
ganizowanych gangach złodziejskich; natomiast dziewcząt  drobne kradzieże
15
i nierząd. R. Szczepanik (2005: 166 170) wskazuje na przykładowe fragmenty
orzeczeń sadowych wobec nieletnich:
1) nieletnia w wieku 15,8 lat:  przebywanie w towarzystwie osób ze środowisk
przestępczych ,  ucieczki z domu ,  wagary ,  nieposłuszeństwo wobec rodzi-
ców ,  wczesne rozpoczęcie pożycia seksualnego ;
2) nieletnia w wieku 16,7 lat:  zaniedbywanie obowiązku szkolnego ,  spożywa-
nie alkoholu ,  przebywanie w godzinach nocnych poza domem w towarzy-
stwie dorosłych mężczyzn ,  wąchanie kleju ,  ucieczki z domu ,  poszukuje
satysfakcji w kontaktach koleżeńskich ,  od IV klasy p3
e alkohol, pali papiero-
sy oraz próbuje narkotyków ,  dopuściła się czynu karalnego (art. 124 ż 1 kw)
(wybiła szyby okienne w sklepie o wartości 150 zł) ;
3) nieletni w wieku 16,2 lat:  spożywa alkohol, porzucił szkołę, uczestniczy w bój-
kach chuligańskich, liczne kradzieże (czyny karalne), zachowania agresywne,
zastraszanie i groz
by wobec dorosłych, czyn karalny: rozbój (napad na kobietę
i kradzież telefonu komórkowego) .
4) nieletnia w wieku 16,9 lat:  lekceważenie autorytetów ,  alkoholizowanie się ,
 palenie marihuany ,  kontakt ze zdemoralizowanymi rówieśnikami ,  w ra-
żący sposób zaniedbuje obowiązek szkolny ,  porzuciła szkołę ,  utrzymu-
je kontakty z dorosłymi kryminalistami ,  wraca póz
no lub nie wraca na noc
do domu ,  lekceważy swoją opiekunkę ,  ucieczki z domu ,  czyn karalny
(art. 119 ż 1 kw) kradzież z Realu: 3 stroje kąpielowe, 2 dezodoranty na kwotę
177 zł ,  czyn karalny (art. 119 ż 1 kw) kradzież z Realu: buty sportowe marki
Reebok na kwotę 159 zł) ;
5) nieletni w wieku 16,6 lat:  [proces demoralizacji] uwarunkowany niekorzyst-
nymi wpływami środowiskowymi, w szczególności zaś silnym wpływem nega-
tywnych grup rówieśniczych (...) wobec nadużywania alkoholu oraz środków
wziewnych konieczne jest podjęcie terapii uzależnień (...) w okresie luty 1999
 paz
dziernik 2000 nieletni dokonał 14 czynów karalnych (z art. 278 kk, tj. kra-
dzież z włamaniem) ;
6) nieletni w wieku 14,6 lat:  w ciągu wakacji dokonał 4 czynów karalnych (dzia-
łając w grupie rówieśniczej)  kradzieże; od piątej klasy pali regularnie papie-
rosy, dokonał samouszkodzeń, częste ucieczki z domu tzw. giganty, (...) zażywa
alkohol ;
7) nieletnia w wieku 15,8 lat:  pożycie seksualne rozpoczęła w wieku 11 lat ,  prze-
bywała poza domem na okres 2 3 tygodni; znajdowała się w domku na działce,
w którym przebywała wraz z dorosłym mężczyzną ,  w wieku 14 lat pod wpły-
wem alkoholu przyłapana przez policję na uprawianiu seksu z dorosłym mężczy-
zną ,  uczestniczyła w pobiciu pasażera PKP (sprawcą pobicia był jej dwudzie-
stodwuletni chłopak, ale ona utrzymuje, że ten był tylko świadkiem) ;
8) nieletnia w wieku 16,3 lat:  przebywa w towarzystwie mężczyzn z marginesu
społecznego, którzy ja nakłaniają do zdobywania pieniędzy dla nich z ich prze-
znaczeniem na zakup i spożycie alkoholu ;
9) nieletnia w wieku 15,5 lat:  dokonała czynu karalnego (art. 124 ż 1) z doro-
słym kochankiem (kradzież metalowej kasety z kwotą 8500 zł z firmy) ,  ist-
nieje wysokie prawdopodobieństwo, iż życie seksualne rozpoczęła w wieku 12
 13 roku życia  w trakcie częstych libacji nieletnia była nagabywana przez ro-
dziców do współżycia seksualnego z p3
anymi kolegami ;
10) nieletnia w wieku 16,6 lat:  niepokojące rozbudzenie zainteresowaniem ze
strony starszych mężczyzn, często żonatych; zawiązuje krótkie związki, nasta-
wione na zysk (pieniądze przeznacza na używki, nocleg), randki� w samocho-
dzie za 50 zł (w ten sposób zdobywa pieniądze na używki) .
Najstarsza teoria wyjaśniająca brak przestępczości wśród kobiet pochodzi z XVII-
-wiecznej Francji i jest oparta na uznaniu wyższości moralnej kobiety ( tajemnicza
potęga cnoty niewieściej ) oraz zwróceniu uwagi, iż  czystość obyczajów, więk-
16
sza wstrzemięz
liwość, przywiązanie do praktyk relig3
nych oraz  pierwotna nie-
ogłada i domowa klauzura są dz
wigniami moralności kobiecej (Wierzbicki et al.,
1984: 78).
Pod koniec XIX w. w książce pt. Kobieta jako zbrodniarka Cesare Lombroso sfor-
mułował zasadnicze tezy zachowań dewiacyjnych kobiet. Uważał on, że  kobie-
ta normalna posiada dużo cech, które zbliżają ją do dzikiego, do dziecka, a zatem
i do przestępcy ,  kobieta w porównaniu z mężczyzną pozostaje na stopniu roz-
woju dziecięcego (Wierzbicki et al., 1984: 78), co oznacza, że w sensie fizycznym
i psychicznym jest ona niedojrzałym mężczyzną (punktem wyjścia dla tzw. normy
zachowań społecznych jednostki jest biały mężczyzna). Dowodem mniejszej war-
tości kobiety są takie  anomalie morfologiczne i anatomiczne, jak niższy wzrost,
waga ciała, słabsze owłosienie oraz mniejsza ilość czerwonych krwinek. Lombroso
podkreśla, że w każdej kobiecie tkwi wrodzony popęd do zbrodni.
Współcześni badacze różnicy jakościowej i ilościowej w przestępstwach popełnia-
nych przez kobiety i mężczyzn podkreślają wagę odmiennych doświadczeń socjali-
zacyjnych chłopców i dziewcząt. Składają się na nie poniższe elementy.
1. Inne sposoby i stopień intensywności przeżywania frustracji. Dziewczynki i chłopcy
zostają wyposażeni w inne formy wyładowywania i tłumienia agresji (bierne
 czynne). Wobec dziewcząt i młodych kobiet jest stosowana wzmożona kontro-
la, a poprzez powierzanie im pewnych obowiązków domowych uczy się je ule-
głości i posłuszeństwa. Chłopcy mają większą swobodę, a w zamian oczekuje
się od nich wykazania niezależności i odwagi (teorie ról płciowych).
2. Odmienne role społeczne. Teoria zróżnicowanych ról społecznych (powiązań)
Edwina Sutherlanda zakłada, że przestępcze zachowanie jest wyuczone w wy-
niku interakcji z innymi ludz
mi, którzy akceptują przekroczenie prawa. Dziew-
częta i kobiety nie uczestniczą w tym procesie uczenia się. Udane przestępstwo
wymaga kontaktów, umiejętności technicznych, niezawodnych rynków zbytu
i pełnego dobrej woli nauczyciela. Z powodu rozmaitych przyczyn (np. płcio-
wych) dziewczęta i kobiety nie są pożądanymi kandydatami na członków gan-
gów w zdominowanym przez mężczyzn świecie przestępczym.
3. Wchodzenie w coraz to nowsze role społeczne powoduje wzrost przestępczości
wśród kobiet. Jeszcze w latach 50. E. Sutherland twierdził, że tzw. przestępstwa
białych kołnierzyków dotyczą jedynie mężczyzn. Nie przewidział emancypacji
kobiet i podejmowania przez nie pracy w tych profesjach, które dotąd były zare-
zerwowane dla mężczyzn. Stanowiska polityczne, przywódcze i kierownicze, na
których dzisiaj znajdują się także kobiety, stwarzają możliwość do popełniania
przestępstw gospodarczych (tzw. białego kołnierzyka) (Szczepanik: 2007).
17
4. Przestępstwa seksualne
Wypaczonemu myśleniu o seksie i reakcjach seksualnych sprzyjają mity i stereoty-
py dotyczące płci. Dominujący stereotyp tzw. męskości zdaje się usprawiedliwiać
gwałt i oceniać go w kategoriach tzw. normalnego męskiego zachowania.
Kazimierz Pospiszyl (2006) wskazuje na czteroczynnikowy model agresji seksual-
nej, opracowany przez Gordona C. N. Halla i Richarda Hirschmana w latach 90.
Model ten  w odróżnieniu od poprzednich koncepcji wyjaśniających zjawisko
gwałtu  zwraca uwagę nie na występowanie jednego czynnika agresji seksualnej,
lecz podkreśla nakładanie się czterech czynników, takich jak:
1) fizjologiczne czynniki podniecenia seksualnego,
2) wypaczone oceny (wypaczone myślenie),
3) brak kontroli emocji,
4) obserwowane w procesie rozwojowym problemy osobowościowe.
W powiązaniu z powyższymi czynnikami wyróżniono cztery typy agresji seksual-
nej: fizjologiczny, kognitywny, afektywny i niedojrzały. Poniżej są opisane najbar-
dziej charakterystyczne objawy danego typu.
Typ 1: fizjologiczny
 przewaga fizjologicznych komponentów agresji seksualnej,
 stosowanie otwartej przemocy wobec kobiet i dzieci,
 brak uczuć empatycznych wobec ofiar,
 pojmowanie seksu jako rozładowania emocji.
Typ 2: kognitywny
 staranne ukrywanie agresji;
 dokładne planowanie działania (typ ten jest najmniej impulsywny z wszystkich
czterech);
 częste udawanie uczuć, symulowanie miłości.
Typ 3: afektywny
 zmienność, okrucieństwo sprawcy;
 niejednokrotnie występują starania w zakresie wzbudzania podziwu u ofiary
(uruchamianie zachowań uwodzicielskich);
 wzbudzanie miłości z litości (rzadko);
 skłonności do depresji, frustracji;
 częste konflikty z prawem w ogóle.
Typ 4: niedojrzały
 opóz
nienie pod względem rozwoju osobowości;
 niedojrzałość zachowań w ogóle ( pierwotne stadium rozwoju społecznego);
 agresja seksualna wyrażana wprost, otwarcie.
Literatura psychologiczno-kryminologiczna wyróżnia trzy rodzaje gwałtu w zależ-
ności od przewagi jednego z trzech czynników patologicznego i przestępczego za-
chowania (tj. złości, dominacji i sadyzmu) (Pospiszyl, 2006).
Anger rape
1. Brutalność fizyczna plus wulgarne i obelżywe określenia ofiary.
2. Seks stanowi narzędzie do poniżenia.
18
3. Zwykle gwałt nie jest zaplanowany, jest wynikiem wybuchu gniewu (często po
długim okresie przygnębienia sprawcy).
4. Najczęściej nie dochodzi do erekcji lub penetracji.
5. Po gwałcie następuje ulga, rozładowanie emocji, gniewu itp.
Power rape
1. Jest stosunkowo najmniej brutalny.
2. Głównym motywem jest udowodnienie przewagi nad ofiarą.
3. Seks jest metodą na upokorzenie i podporządkowanie sobie ofiary.
4. Marzeniem sprawcy jest zdobycie podziwu ofiary(stądjegoczęstefantazjenatemat
zachwytu kobiet branych siłą), fantazje te powodują, że gwałty są zaplanowane.
Scenariusz gwałtu:
a. Penetracja pochwy podczas gwałtu jest krótka bądz
nie kończy się ejakulacją
(zbyt duże napięcie emocjonalne), co pogłębia frustrację sprawcy i wywołuje
uraz na punkcie własnej męskości. Mamy do czynienia z tzw. błędnym kołem
(intensyfikacja gwałtów władczych).
b. Sprawca żąda wykonywania poleceń w czasie gwałtu. Kiedy ofiara godzi się
i ulega żądaniom, sprawca traci impet, rezygnuje z przemocy (kobieta nie daje
mu wtedy poczucia władzy).
Gwałt sadystyczny
1. Jest to seksualna forma wyrażania agresji.
2. Nastepuje staranna selekcja ofiar (ze względu na podobieństwo fizyczne lub
symboliczne do osób, które wcześniej wywołały uraz psychiczny lub do tych,
które w przeszłości wywołały podniecenie seksualne).
3. Gwałt jest rozciągnięty w czasie (często towarzyszą mu wyrafinowane tortury).
W literaturze naukowej znana jest także bardziej szczegółowa typologia rodza-
jów gwałtów (wg Roberta R. Hazelwooda). Poniższa typologia zawiera sześć form
gwałtu (Pospiszyl, 2006).
1. Gwałt przywracający władzę. Sprawca cierpi na zaburzenia seksualne, zmusza
ofiarę do całkowitej uległości. Gwałty odbywają się zwykle póz
nym wieczorem,
nocą (ukrycie się jest symbolem). Ofiary są dokładnie wyselekcjonowane, są to
zwykle obce kobiety.
2. Gwałt potwierdzający władzę. Występuje umiarkowane zniewolenie ofiary. Ofiary
to kobiety w podobnym wieku. Gwałt odbywa się w miejscach odosobnionych,
następuje całkowite obnażanie ofiary oraz kilkukrotny stosunek.
3. Gwałt  złość odwet . Jest to odwet za znieważenie (realne lub wyimaginowane)
przez kobietę. Gwałt nie bywa planowany (impuls), towarzyszy mu bicie i poni-
żanie słowne. Częściej ofiarą padają kobiety o wysokim statusie społecznym, za-
możne itp. Podczas przemocy następuje zwykle obnażenie kobiety. Gwałty tego
typu dokonywane są przez sprawcę incydentalnie.
4. Gwałt  złość podniecenie . Gwałt ten posiada cechy gwałtu sadystycznego.
Sprawcą kieruje chęć upokorzenia i zadania cierpienia ofierze. Starannie pla-
nuje gwałt i jego przebieg. Często ma miejsce nagrywanie i utrwalanie gwałtu.
Ofiarami są osoby obce.
5. Gwałt okazjonalny. Jest niezaplanowany, występuje podczas nadarzającej się oka-
zji, często w czasie innego przestępstwa (np. podczas włamania).
6. Gwałt zbiorowy. Jedna z osób jest inicjatorem i autorem scenariusza. Jeśli liczba
sprawców przekracza trzy osoby, zwykle jedna z nich staje się obrońcą (lub wy-
kazuje mniejszą brutalność).
Należy wskazać także na inne rodzaje gwałtu, rzadziej analizowane i skompliko-
wane przede wszystkim ze względu na relacje łączące ofiarę ze sprawcą, tj. gwałt
małżeński, gwałt na prostytutce oraz tzw. date rape (gwałt podczas randki).
19
Kolejnym zagadnieniem związanym z przemocą seksualną jest wykorzystywanie
seksualne dzieci. Do przestępstw zaliczanych do grupy seksualnego wykorzystywa-
nia dzieci (child sexsual abouse) należą głównie: kazirodztwo (kontakty seksualne
z dzieckiem w obrębie rodziny) oraz pedofilia.
Pedofilia to pociąg seksualny w stosunku do dzieci, które nie weszły jeszcze w okres
pokwitania. Szerszym określeniem jest parafilifa, która oznacza dewiacyjną orienta-
cję seksualną (pedofilia jest jej najczęstszym rodzajem). Według ICD 10 są to zabu-
rzenia seksualne charakteryzujące się niezwykłymi, dewiacyjnymi lub dziwaczny-
mi impulsami, fantazjami i zachowaniami (Pospiszyl, 2008). Pedofilię diagnozuje-
my wtedy, gdy pojawią się niżej wymienione czynniki.
1. Przez co najmniej 6 miesięcy osoba doświadcza nawracających, intensywnych,
seksualnie pobudzających fantazji i seksualnych pragnień lub podejmuje wo-
bec dziecka lub dzieci przed okresem pokwitania zachowania o charakterze
seksualnym.
2. Fantazje, seksualne pragnienia lub zachowania powodują klinicznie istotny dys-
tres (nie mylić z eustresem) lub zakłócenia w funkcjonowaniu społecznym, za-
wodowym lub w innym ważnym obszarze funkcjonowania jednostki.
3. Osoba ma co najmniej 16 lat i jest minimum 5 lat starsza od dziecka lub dzie-
ci, które są przedmiotem podniecenia seksualnego (fantazji lub zachowań sek-
sualnych).
Nie można zdiagnozować pedofilii u osoby, która nie osiągnęła jeszcze póz
nej ado-
lescencji i ma długotrwałą relację seksualną z partnerem w okresie pokwitania
w wieku 12 13 lat.
Pedofil jest osobą, która cechuje się współwystępowaniem większości cech takich, jak:
 niskie kompetencje społeczne,
 uraz seksualny w dzieciństwie,
 agresywność,
 psychopatia,
 manipulowanie innymi,
 niedojrzałość,
 nieadekwatność,
 niska samoocena,
 słaba kontrola impulsów,
 zniekształcenia rzeczywistości (Pospiszyl, 2006).
Wykorzystywanie seksualnego dzieci sprowadza się do czterech form. Pierwszą
z nich jest pokazywanie dzieciom narządów płciowych i czynności seksualnych (w tym
udostępnianie im pornografii). Kolejną formą molestowania jest naruszanie  zaka-
zanych rewirów w pieszczotach z dzieckiem (np. drażnienie stref erogenicznych czy
prowokowanie dziecka do podobnych zachowań względem dorosłego). Bardziej
dosadną formą pedofilii są różne formy stosunków seksualnych z dzieckiem. Najbar-
dziej drastyczną przemocą seksualną wobec dziecka jest gwałt.
20
5. Zjawisko bezdomności
Rozwój badań nad bezdomnością i żebractwem miał miejsce w okresie międzywoj-
nia. Był związany z jednej strony z eskalacją tego zjawiska, a z drugiej  z niebez-
pieczeństwami, jakie ono niosło (np. ryzyko epidemii). Osoby żebrzące można po-
dzielić na dwie grupy: te, które żebrzą z konieczności oraz te, które są zawodowymi
żebrakami. Ta druga grupa osób bazuje na dwóch kwestiach:
1) wygląd zewnętrzny (bieda, choroba);
2) nakaz miłosierdzia (relig3
ne nakazy typu:  nagiego odziać ).
Do międzywojnia atrybutem żebraka była torba żebracza i kostur. Dziś zawodowi
żebracy sięgają po skuteczne sztuczki, np. właściwą prezentację ułomności (praw-
dziwe i pozorowane kalectwo)  im większe kalectwo, tym większe poczucie zo-
bowiązania do niesienia pomocy  oraz wykorzystywanie dzieci.
y
ródeł włóczęgostwa i żebractwa (w tym bezdomności) należy upatrywać w czyn-
nikach endogennych (np. stany pomroczne, epilepsja), w chorobach psychicznych
(w tym pęd do wędrówki osób z zaburzeniami rozwoju psychicznego i niemożnością
przystosowania się). Drugą grupę tworzą czynniki egzogenne (środowiskowe).
Do zagrożeń, na jakie wskazuje się podczas analizowania zjawiska bezdomności,
żebractwa i włóczęgostwa, zalicza się stan higieniczny i rozprzestrzenianie się cho-
rób oraz udział w łamaniu prawa. Jeszcze przed II wojną światową w Polsce wpro-
wadzono prawno-społeczne rozwiązania na rzecz przeciwdziałania problemowi,
np. w czasie epidemii obowiązywał zakaz włóczęgostwa, przymusowe kąpiele i de-
zynfekcje w Miejskich Zakładach Sanitarnych. Przede wszystkim podjęto akcje
społeczne adresowane nie tyle do żebraków i bezdomnych, ile do osób nieświado-
mie wzmacniających to zjawisko. Apelowano, iż jałmużna jest szkodliwa  w 1/4
3
Należy zauważyć, że nie-
pomaga w 3/4 demoralizuje. Przed wojną pracowano też nad projektem ustawy za-
skuteczność egzekwowania
kazującej jałmużny pieniężnej oraz podjęto emisję bonów zamiast jałmużny3.
zakazu jałmużny wynika
z występowania odruchu jej
Danuta Piekut-Brodzka (2000) zwraca uwagę na psychologiczne mechanizmy sta-
udzielania z pobudek reli-
wania się bezdomnym. Jednostka postrzega sytuację jako trudną (utrata domu), za- g3
nych (odpuszczenie grze-
chów za dobroczynność ).
grażającą, ale nie mobilizuje jej to do mobilizacji sił i działania. Koncentruje się je-
dynie na zagrożeniach  oczekuje porażki i spodziewa się braku pomocy ze strony
innych. Uważa siebie za osobę niezdolną do działania, niemogącą sprostać zadaniu.
Spada samoocena, co wpływa na czynności poznawcze istotne dla zdobycia miesz-
kania czy pracy. Ryzyko bezdomności dotyczy tych, którzy nie dostrzegają związ-
ku między swoim działaniem a przebiegiem życia.
Kolejną grupę bezdomnych stanowią ci, dla których jest to tzw. wolny wybór i swo-
ista filozofia życia (co często współwystępuje z zaburzeniami zdrowia psychiczne-
go) oraz ci, których splot niekorzystnych wydarzeń losowych zmusił do bezdomno-
ści. Problemy życiowe i niemożność lub nieumiejętności ich rozwiązania były zwią-
zane z takimi sprawami, jak:
1) wymeldowanie donikąd  24%,
2) wyrzucenie z mieszkania  27%,
3) wyprowadzenie z własnej inicjatywy  34%,
4) utrata mieszkania z przyczyn losowych  4%,
5) brak posiadania kiedykolwiek mieszkania  11% (Piekut-Brodzka, 2006).
Charakterystyczne jest to, że bezdomni to najczęściej ludzie w wieku produkcyj-
nym (do 30 roku życia ok. 20%, od 31 do 60 roku życia 60%). Obserwuje się
21
kilkakrotnie niższy udział kobiet niż mężczyzn w populacji bezdomnych (70% to
mężczyz
ni). 3% bezdomnych posiada wykształcenie wyższe; średnie, w tym poli-
cealne  22%; zasadnicze zawodowe  30% i podstawowe  45%.
D. Piekut-Brodzka (2000) analizuje losy i sytuacje życiowe bezdomnych i przyta-
cza przykłady.
1. Wymeldowanie donikąd
a. Kobieta, lat 65, nauczycielka. Początkowo mieszkała u krewnych w Warsza-
wie, potem w wynajętym mieszkaniu, bez stałego zameldowania. Po przejściu
na emeryturę ciężko zachorowała (kilka miesięcy przebywała w szpitalu). Po
wyjściu ze szpitala znalazła swoje rzeczy u dozorcy, który poinformował ją, że
dom został sprzedany, a właściciele wyjechali. Mieszka w schronisku, więk-
szość czasu spędza w bibliotece. Cały swój majątek ma w reklamówce.
b. Kobieta, lat 58. Mieszkała wraz z mężem w wynajmowanym mieszkaniu.
Nie miała stałego meldunku. Nie pracowała zawodowo, jest bezdzietna. Po
śmierci męża musiała opuścić zajmowane mieszkanie. Pozostała bez środków
do życia.
c. Mężczyzna, lat 31, chory na schizofrenię. Podczas nasilenia choroby opuścił
mieszkanie i tułał się po kraju ponad rok. W tym czasie żona wystąpiła o roz-
wód, a teściowa wymeldowała go ze swojego mieszkania.
d. Kobieta, lat 18. Została zgwałcona przez ojczyma. Matka uznała, że to ona
uwiodła  ojca i nie będzie  ladacznicy trzymać w domu.
e. Mężczyzna, lat 37. Po rozwodzie żona wyrzuciła go z domu. Nie szuka stabi-
lizacji, bo  to i tak z
le się skończy (Piekut-Brodzka, 2000: 167). Pracuje do-
rywczo, kiedy chce. Umie korzystać z pomocy społecznej, instytucji charyta-
tywnych. Taki styl życia odpowiada mu najbardziej.
2. Bezdomni po likwidacji hoteli robotniczych i PGR-ów
a. Kobieta, lat 35, pracownica zlikwidowanego PGR-u. Dotychczas mieszka-
ła w baraku zakładowym. Po rozwiązaniu umowy o pracę musiała opuścić
z mocy prawa zajmowane lokum. Jest osobą mało samodzielną. Nie umie kie-
rować swoim życiem. Dotychczas miała wszystko zorganizowane. Obecnie
uprawia prostytucję.
3. Byli wychowankowie domów dziecka
a. Mężczyzna, lat 30, wychowanek domu dziecka. Podczas pobytu w domu
dziecka nie utrzymywał kontaktów z rodziną. Jest upośledzony w stopniu lek-
kim. Skończył zawodową szkołę specjalną. Po opuszczeniu domu dziecka pra-
cował w zakładzie produkcyjnym i mieszkał w hotelu robotniczym. Po tzw.
redukcjach został zwolniony z pracy i usunięty z hotelu.
b. Kobieta, lat 43, wychowanka domu dziecka, wykształcenie zasadnicze za-
wodowe. Pracowała w łódzkich zakładach jako pracownica fizyczna. Wynaj-
mowała pokój przy rodzinie. Po likwidacji ostatnio zajmowanego stanowi-
ska pracy nie mogła znalez
ć zatrudnienia. Brak pieniędzy uniemożliwił dal-
sze wynajmowanie mieszkania. Obecnie jez
dzi po kraju, nocuje na dworcach,
w noclegowniach, melinach. Uprawia prostytucję. Jest alkoholiczką.
5. Bezdomni z zaburzeniami psychicznymi
a. Mężczyzna, lat 59. Pracował do czasu, gdy w wypadku samochodowym zgi-
nął jego syn. Dwa lata potem, podczas wycieczki, w Turcji zginęła jego córka.
Po tych wydarzeniach doznał głębokiego załamania psychicznego. Był leczo-
ny w szpitalu psychiatrycznym, ale z niego uciekł. Jez
dzi po Polsce, szukając
dzieci, ponieważ uważa, że one żyją. Nocuje w schroniskach i noclegowniach.
Co jakiś czas wraca do żony po pieniądze i ubrania. Żona pogodziła się z je-
go stylem życia.
22
6. Alkoholizm, narkomania, pobyty w zakładach karnych
a. Mężczyzna, lat 37:  Jestem ze wsi. Piłem na przymusie  bo inni też pili. Wca-
le mnie nie ciągnęło. Z pracy wyrzucili. Teraz p3
ę po 1 2 tygodnie, bo boli
mnie kark, więc muszę zapić. Zawsze miałem pomysł na życie, ale nie umiałem
go zrealizować. Wzmacniam się alkoholem (Piekut-Brodzka, 2000: 169).
b. Mężczyzna, lat 71. Kiedyś trafił do więzienia,  bo sobie coś pożyczył, a po-
tem go poniosło i przyłożył policjantowi . Gdy przebywał w wiezieniu, żona
się z nim rozwiodła i został wymeldowany z mieszkania. Mimo że ma dorosłe
dzieci, nie szuka u nich schronienia, ponieważ  zawiódł je i nie jest im do ni-
czego potrzebny (Piekut-Brodzka, 2000: 169).
7. Alkoholizm partnera
a. Kobieta, lat 58. Konkubent, alkoholik, bił ją systematycznie. Po ostatnim po-
biciu wezwała pogotowie i policję. Konkubenta osadzono w więzieniu. Jego
matka wyrzuciła ją wraz z dzieckiem z mieszkania, twierdząc, że to przez nią
syn się rozpił i trafił do więzienia.
8. Skłonność do włóczęgostwa
a. Mężczyzna, lat 44. Uznał, że życie rodzinne jest nie dla niego. Rozwiódł się
z żoną. Posiada darmowy bilet kolejowy i jez
dzi po całej Polsce. Mówi:  Nie
ma to jak wędrowanie. Lubię być w drodze. Wszędzie poznaje ludzi wolnych
jak ja (Piekut-Brodzka, 2000: 170).
b. Mężczyzna, lat 63. Tak uzasadnia swoja decyzję:  Coś kazało mi rzucić dom,
warsztat. Dzieci są dorosłe. Zawsze z
le się czułem w takim bezbarwnym ży-
ciu. Teraz dopiero jest mi dobrze. Kocham wędrować (Piekut-Brodzka,
2000: 170).
c. Mężczyzna, lat 71. Od 32 lat, tj. od czasu pożaru swojego gospodarstwa, jest
bezdomny. Tuła się po kraju. Nigdzie nie zatrzymuje się na dłużej, nie wynaj-
muje mieszkania, nawet gdy ma pieniądze. Śpi w noclegowniach, na dworcu,
gdzie popadnie. Stan jego zdrowia jest bardzo zły: organizm jest wyniszczony
przez alkohol. Chce umrzeć wolny  to jest jego największe marzenie.
23
Słownik
Boczniaki  w żargonie środowiska związanego z prostytucją są to prostytutki,
których klientami są kierowcy dużych samochodów. W odróżnieniu od tzw. tiró-
wek mają stałe miejsca  pracy .
Cichodajki  kobiety, które podejmują aktywność seksualną za pieniądze w weeken-
dy. Nie afiszują się ze swoją działalnością, stwarzają pozory, że nie są prostytutkami.
Darek  w żargonie męskiej prostytucji homoseksualnej jest to wyzbyty hamulców
i oporów seksualnych i psychicznych prostytut. Najczęściej szuka klientów w ba-
rach i miejscach spotkań homoseksualistów.
Dżont  w żargonie środowiska związanego z prostytucją jest to osoba najniżej
stojąca w hierarchii osób prostytuujących się. Ma wyraz
ne objawy degeneracji,
zwłaszcza fizycznej (choroba, uzależnienie). Miejscami aktywności dżonta są naj-
częściej dworce lub podejrzane zakamarki dużego miasta. Świadczy on usługi sek-
sualne w zamian za narkotyki, alkohol itp.
Gejsza  w żargonie środowiska związanego z prostytucją jest to dobrze opłacana
prostytutka, tzw. profesjonalistka. Gejsza to kobieta wykształcona, zna obce języ-
ki, cechuje się wysoką kulturą osobistą.
Książę  w żargonie męskiej prostytucji homoseksualnej jest to pożądany przez
klientów homoseksualnych młody chłopiec. Ma jednego, dwóch stałych klientów,
którzy pełnią role sponsorów.
Libertynki  określenie dziewcząt, dla których pytania o granice moralności są
płynne i niewyraz
ne (podobnie jak tzw. technomanki).
Mediacja  (instytucja mediacji) takie rozwiązanie konfliktu między ofiarą i spraw-
cą przestępstwa, które odbywa się bez bezpośredniej interwencji i ingerencji sądu
(osób trzecich). Polega na samodzielnym wypracowaniu satysfakcjonującego roz-
wiązania sprawy. Jest to oddanie sprawy w ręce najbardziej zainteresowanych pro-
blemem (tj. sprawcy i ofiary). Mediacja posiada walory terapeutyczne i resocjaliza-
cyjne. Stwarza ofierze przestrzeń do wyrażenia swojego żalu, a sprawcy  do wy-
rażenia skruchy i poniesienia odpowiedzialności za konkretny rodzaj zachowania.
Muzeum  w żargonie środowiska związanego z prostytucją jest to prostytutka,
która z uwagi na tryb życia i aktywność zawodową szybko degeneruje się fizycznie.
Często określenie to odnosi się do starszych wiekiem i stażem prostytutek.
Omnibus  w żargonie męskiej prostytucji homoseksualnej jest to prostytut homo-
seksualny, który zaczyna utożsamiać się ze środowiskiem homoseksualnych bywal-
ców lokali, podejmujących wspólne rozrywki, w tym seksualne.
Pikieta  (lub wystawka) w żargonie środowiska prostytucji jest to miejsce poszu-
kiwania klientów.
Pracuś  w żargonie męskiej prostytucji homoseksualnej jest to popularny i oto-
czony gronem wielbicieli homoseksualny prostytut.
Przestępstwa białego kołnierzyka  (White Collar Crime) pojęcie wprowadzone do
literatury kryminologicznej przez E. Sutherlanda w 1949 r. Dotyczy przestępczo-
ści niepospolitej (np. korupcje, malwersacje, część przestępstw mafijnych), popeł-
24
nianej przez osoby mające wysoki status społeczno-zawodowy. W odróżnieniu od
tzw. przestępców pospolitych jest to grupa osób łamiących prawo, która nie wy-
kazuje tradycyjnych objawów demoralizacji i nieprzystosowania społecznego. Nie-
rzadko są to ludzie wykształceni, posiadają szerokie koneksje w świecie polityki,
biznesu itp.
Szprycha  (czasem żyleta) w żargonie środowiska prostytutek i sutenerów jest to
prostytutka o dużym temperamencie seksualnym, prowokująca, wyuzdana, epatu-
jąca seksualnością, ordynarna.
Tirówka  w żargonie środowiska związanego z prostytucją jest to prostytutka,
której klientami są kierowcy dużych samochodów; czasem staje się ona towarzysz-
ką ich dalekich podróży.
Wędkarz  w żargonie męskiej prostytucji homoseksualnej jest to najczęściej noto-
wany na policji, mający dłuższą przeszłość prostytucyjną młody mężczyzna, który
z reguły jest chory, zdegenerowany fizycznie oraz uzależniony od alkoholu i narko-
tyków. Wędkarz tym różni się od tzw. dżonta, że ma jeszcze szansę dokonać wy-
boru klienta.
25
Bibliografia
1. Bałandynowicz A., 2007: Seksualność, kontrola, styl życia a skłonność kobiet
do popełniania przestępstw  związek makrosystemu z przestępczością w świe-
tle badań skandynawskich, [w:] Zachowani dewiacyjne dziewcząt i kobiet, (red.)
I. Pospiszyl, R. Szczepanik, wyd. WSHE w A
odzi, A
ódz
.
2. Bożejewicz W., 2006: Prawne, moralne i cywilizacyjne aspekty prostytucji, [w:]
Prostytucja jako problem społeczny, moralny i zdrowotny, (red.) M. Jędrzejko,
wyd. AH, Pułtusk Warszawa.
3. Climati C., 2001: Młodzi i ezoteryzm. Magia, satanizm i okultyzm  oszustwa
ognia, który nie spala, Jedność, Kielce.
4. Drane J., 1993: Co New Age ma do powiedzenia Kościołowi?, Signum, Kraków.
5. Encyklopedia prawa, 2007: (red.) U. Kalina-Prasznic, C. H. Beck, Warszawa.
6. Gardian R., 2007: Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej, Im-
puls, Kraków.
7. Holka-Marzec K., 2004: Dzieciobójstwo  przestępstwo uprzywilejowane czy
zbrodnia?, wyd. WSP, Bydgoszcz.
8. Kolarczyk T., Kubiak J. R., Wierzbicki P., 1984: Przestępczość kobiet. Aspekty
kryminologiczne i penitencjarne, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa.
9. Kurzępa J., 2001: Młodzież pogranicza   świnki , czyli o prostytucji nielet-
nich, Impuls, Kraków.
10. Fillaire B., 1999: Sekty, Książnica, Katowice.
11. Janik R., 2002: Sekty i związki relig3
ne, Norbertinum, Lublin.
12. Jędrzejko M., 2006a: Między seksualnością a prostytucją, [w:] Prostytucja jako
problem społeczny, moralny i zdrowotny, (red.) M. Jędrzejko, wyd. AH, Puł-
tusk Warszawa.
13. Jędrzejko M., 2006b: Prostytucja  skala i charakter w świetle badań, [w:]
Prostytucja jako problem społeczny, moralny i zdrowotny, (red.) M. Jędrzejko,
wyd. AH, Pułtusk Warszawa.
14. Jędrzejko M., 2006c: Jak (czy w ogóle można) zapobiegać prostytucji?, [w:]
Prostytucja jako problem społeczny, moralny i zdrowotny, (red.) M. Jędrzejko,
wyd. AH, Pułtusk Warszawa.
15. Nowak W., 1995: Sekty w Polsce, wyd. WSDMW Hosianum, Olsztyn.
16. Pawełek K., 2008: Populacja więzienna  tendencje światowe, [w:] Resocja-
lizacja  ciągłość i zmiana, (red.) M. Konopczyński, B. M. Nowak, Pedago-
gium, Warszawa.
17. Piekut-Brodzka D. M., 2000: Bezdomność, wyd. ChAT, Warszawa.
18. Piekut-Brodzka D. M., 2000: O bezdomnych i bezdomności, WSPS, Warszawa.
19. Pyszka S., 1994: Kościół katolicki a sekty, WAM, Kraków.
20. Santagada O. D., 1994: Charakterystyka oraz sytuacja sekt i niezależnych grup
relig3
nych, Verbinum, Warszawa.
21. Szczepanik R., 2008a: Struktura i dynamika przestępczości kobiet, [w:] Reso-
cjalizacja  ciągłość i zmiana, (red.) M. Konopczyński, B. M. Nowak, Peda-
gogium, Warszawa.
22. Szczepanik R., 2007:  Kobiecość i  męskość  kobiet sprawczyń rozbojów,
[w:] I. Pospiszyl, R. Szczepanik, Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet,
wyd. WSHE w A
odzi, A
ódz
.
23. Szczepanik R., 2008b: Podstawy pedagogiki resocjalizacyjnej, [podręcznik
elektroniczny], Polski Uniwersytet Wirtualny.
26
24. Renzetti C. M., Curran D. J., 2005: Kobiety, mężczyz
ni i społeczeństwo, PWN,
Warszawa.
25. Sekty i związki wyznaniowe. Studia wybranych ugrupowań relig3
nych, 2000:
(red.) J. Sztumski, Zumacher, Kielce.
27