9733773815

jąc M. 1990) czy Pogórze Ciężkowickie (Kor-naś i in. 1996). Rzeźba terenu i położenie geograficzne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej umożliwiły w przeszłości zarówno przetrwanie reliktom glacjalnym, jak i rozprzestrzenianie się gatunków górskich w kierunku północnym, wzdłuż pasm wzniesień ciągnących się od Bramy Krakowskiej aż do Częstochowy, a nawet dalej — w stronę Gór Świętokrzyskich. W porównaniu z Wyżyną Śląską i Niecką Nidziańską badany teren wyróżnia 12 występujących tu wyłącznie gatunków górskich (Alchemiila wałasi /, Dactylorhiza samhucina, iMthyrus laeviga-Lunaria rediviva, Myosotis decumbens ssp. kerneri, Phyllitis scolopendrium, Polysticlmm hrannii, P. lonchitis, Saxifraga paniculata, .Sro-polia camiolica, Stachys alpina i Traunsteinera globosa).

Duża liczba gatunków z klasy Querco-bage-tea wiąże się również z występowaniem na Jurze aż 136 ze 155 spotykanych w Polsce gatunków wskaźnikowych starych lasów (88%).

Bardzo istotną właściwością charakteryzującą florę jest stopień jej synantropizacji. Jednym ze wskaźników florystycznych, który dobrze odzwierciedla natężenie działalności człowieka na danym terenie, jest procentowy udział trwale zadomowionych antropolltów (metafitów) w jego florze. Porównując jego wartości w różnych regionach. stwierdzono, że na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej jest on stosunkowo wysoki, ponieważ wynosi 20,8% (rozdz. 5.1.8). Wartości tego rzędu odnotowano w kilku mezoregionach Wyżyny Śląskiej, która jest jednym z najsilniej uprzemysłowionych i zurbanizowanych obszarów Polski (Kobierski 1974; Sendek 1984; Urbisz An. 1996; Urbisz Al. 2001). W regionach o bardziej naturalnym charakterze udział procentowy antropofitów nie przekracza 20%, a wyjątkowo spada nawet poniżej 10% (Bieszczadzki Park Narodowy — Zemanek. Winnicki 1999). Wyniki te świadczą o większym przekształceniu Hory Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej pod wpływem antropopresji niż można byłoby oczekiwać. Z wyróżnionych grup geo-graficzno-historycznych największe znaczenie dla utrzymania bioróżnorodności mają gatunki niesynantropijne (natyfity), których obecność decyduje o bogactwie Hory w poszczególnych jednostkach kart ograniu (ryc. 55).

Analizując rozkład elementów geograficznych, w porównaniu z florą ogólną Polski, we florze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej zaobserwowano większe udziały procentowe ele

mentów łącznikowych, podcienieniu cyrkumbo-realnego i eurosyberyjskiego, a mniejszy udział podcienieniu europejsko-umiarkowanego i arktyczno-alpijskiego (ryc. 60). Niestety, w innych opracowań i acłi flor regionalnych na ogół brak kompletnych danych dotyczących elementów geograficznych, co uniemożliwia ich porównanie z badanym obszarem.

W przypadku elementów kierunkowych w stosunku do flory Polski na badanym terenie odnotowano znacznie większe udziały procentowe elementów: południowo-wschodniego, południowo-zachodniego, północnego i wschodniego, natomiast niniejsze elementu południowego i zachodniego. Na szczególną uwagę zasługuje tu wyjątkowo duży (prawie o 6% wyższy niż we florze Polski) udział procentowy elementu południowo-wschodniego (ryc. 61). Należy do niego wiele gatunków kserotermicznych oraz górskich.

Na podstawie analizy map rozmieszczenia gatunków na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej wyróżniono dwie podstawowe granice zasięgów lokalnych biegnące wzdłuż Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego oraz pasma wzgórz położonego na linii Wolbrom — Krzeszowice. Dzielą one badany obszar na 3 części (ryc. 64), dla których podano wykazy gatunków charakterystycznych (tabela 10).

Analiza podobieństwa florystycznego jednostek kartogramu umożliwiła podział badanego terenu na 3 obszary różniące się składem Hory (ryc. 71). Gatunki, które najczęściej występowały tylko w jednym z nich. zestawiono w tabeli 11. Okazało się, że granica między dwoma z tych obszarów przebiega wzdłuż, pasma wzniesień Wolbrom — Krzeszowice, co świadczy o jego wiodącej roli w podziale geobotanicznym badanego terenu.

Dokładne przedstawienie zmian we florze danego terenu jest praktycznie niemożliwe z uwagi na brak szczegółowych danych. Na podstawie dostępnych informacji stwierdzono, że w ciągu ostatnich 150 lat o wiele więcej gatunków przybyło na teren Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej — 134 (9,3%), niż tu wymarło — 47 (3,3%). Mimo iż do tej pory w kolejnych przedziałach czasowych nie zaobserwowano wyraźnego zwiększania się tempa wymierania gatunków, należy sądzić, że na skutek pojawiania się obecnie znacznie większych liczb kenofitów niż w poprzednich okresach liczba wymierających gatunków w przyszłości będzie rosła znacznie szybciej. Porównując liczbę oraz udział procen- 109