MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bogusława Radolińska
Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych
734[02].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
inż. Marzena Bogajczyk
mgr inż. Małgorzata Borucka
Opracowanie redakcyjne:
mgr Bogusława Radolińska
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 734[02].Z2.01
 Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu introligator.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Dobieranie materiałów, narzędzi, maszyn do wykonywania
produktów 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Szycie ręczne nićmi oraz szycie drutem na zszywarkach 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Wykonywanie ręczne opraw prostych, złożonych i specjalnych 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Proces wykonywania opraw jednostkowych 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.4.3. Ćwiczenia 34
4.4.4. Sprawdzian postępów 38
4.5. Proces wykonywania opraw wtórnych 39
4.5.1. Materiał nauczania 39
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.5.3. Ćwiczenia 42
4.5.4. Sprawdzian postępów 43
4.6. Kalkulacje kosztów wykonanego produktu 44
4.6.1. Materiał nauczania 44
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.6.3. Ćwiczenia 47
4.6.4. Sprawdzian postępów 48
5. Sprawdzian osiągnięć 49
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu opraw
jednostkowych i wtórnych w introligatorstwie rzemieślniczym.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
- zastaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian umiejętności, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
734[02].Z2
Introligatorstwo rzemieślnicze
734[02].Z2.01
Wykonywanie opraw jednostkowych
i wtórnych
734[02].Z2.02
Wykonywanie galanterii introligatorskiej
Schemat jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się nazewnictwem i terminologią stosowaną w poligrafii,
- rozpoznawać podstawowe materiały i surowce poligraficzne,
- określać podstawowe szeregi i formaty wyrobów poligraficznych,
- klasyfikować procesy wykonywania opraw,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się dokumentacją technologiczną,
- przeliczać jednostki,
- określać zastosowanie maszyn i urządzeń introligatorskich,
- współpracować w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji,
- oceniać swoje umiejętności,
- analizować i wyciągać wnioski,
- prezentować siebie i grupę, w której pracujesz,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wykonywać jednostkowe operacje introligatorskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- zaplanować proces wykonywania opraw jednostkowych i wtórnych,
- dobrać narzędzia, urządzenia i maszyny do wykonywania opraw,
- posłużyć się dokumentacją techniczną i technologiczną,
- zorganizować stanowisko pracy,
- zaprojektować oprawę introligatorską,
- dobrać materiały do wykonywania opraw introligatorskich,
- wykonać szycie nićmi ręcznie,
- wykonać szycie drutem na zszywarkach,
- wykonać ręcznie oprawę prostą,
- wykonać ręcznie oprawę złożoną,
- wykonać ręcznie okładkę jednolitą i łączoną,
- wykonać ręcznie oprawę specjalną,
- określić zastosowanie opraw wtórnych,
- ocenić jakość oprawy przeznaczonej do oprawiania wtórnego,
- określić etapy wykonywania oprawy wtórnej,
- zaplanować operacje związane z wykonywaniem opraw wtórnych książek, albumów,
- wykonać czyszczenie grzbietu wkładu,
- uzupełnić ubytki oraz wzmocnić składki,
- wykonać szycie wkładu,
- wzmocnić grzbiet wkładu,
- określić kryteria oceny jakości opraw wtórnych,
- ocenić jakość wykonania oprawy,
- dokonać kalkulacji kosztów wykonanego produktu,
- dobrać środki ochrony indywidualnej,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania opraw introligatorskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Dobieranie materiałów, narzędzi, maszyn do wykonywania
produktów
4.4.1. Materiał nauczania
Współcześnie materiały introligatorskie muszą odpowiadać wymaganiom procesów
technologicznych zapewniającym dobrą jakość ręcznej produkcji introligatorskiej.
Do materiałów tych zalicza się: papiery, tektury, materiały pokryciowe, nici, drut, gazę
introligatorską, taśmę kapitałkową, folię introligatorską do tłoczenia, kleje i inne materiały.
Ważnym zagadnieniem jest dobranie materiałów do poszczególnych opraw jednostkowych
i wtórnych zgodnie z przeznaczeniem wyrobu i odpowiednimi normami przedmiotowymi.
Wyroby papiernicze
Wyroby papiernicze stosowane w wykonywaniu opraw jednostkowych i wtórnych:
- papier na wyklejki  gramatura od 90 140 g/m2 w zależności od grubości i gatunku
papieru użytego na wkład. Papier powinien nie przepuszczać kleju. Wyklejkę należy
wykroić z arkusza tak aby po złamaniu kierunek włókien był równoległy do grzbietu,
- papier do wykonania oklejek  gramatura 90 g/m2 kierunek włókien w oklejce musi być
równoległy do grzbietu okładki,
- tektura na grzbietówkę do okładek twardych stosuje się od 320 g/m2 w zależności od
kształtu grzbietu,
- papier na zwijki  gramatura 112 g/ m2 natronowy, odporny na wsiÄ…kanie,
- tektura okładkowa i na grzbietówki do okładek twardych powinna mieć grubość od
1,5 3,0 mm zależną od grubości i formatu oprawy.
Używanie odpowiednich materiałów pozwala na uzyskanie dobrych efektów
estetycznych. Ważne jest także rozpoznawanie kierunku włókien papieru.
Materiały pokryciowe
Materiały pokryciowe to materiały tkaninowe, papierowe i skóry. Materiały tkaninowe
uzyskuje się z różnych włókien naturalnych  lnianych, bawełnianych, jedwabnych oraz
włókien chemicznych  celulozowych, białkowych, syntetycznych i nieorganicznych. Bardzo
często do wykonania oklejek stosuje się papiery powlekane tworzywem sztucznym.
Tkaniny pokryciowe:
- kaliko to tkanina z włókna bawełnianego i z tworzyw sztucznych, powlekane
dwustronnie. Warstwa powlekająca zawiera substancje klejące, wypełniające, barwiące,
zmiękczające. Warstwa apretury (powłoki) zwiększa:
- elastyczność,
- zapobiega odpryskiwaniu jej od podłoża,
- zawiera niewielkie ilości środków bakteriobójczych,
- zmniejsza deformację pod wpływem wilgoci,
- zapobiega pochłanianiu i przepuszczaniu przez płótno kleju,
- zasłania splot tkaniny;
Kaliko może być gładkie lub tłoczone. Jest odporne na działanie podwyższonych
temperatur. Nie może być pogniecione i pofałdowane;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- superkaliko to tkanina podobna do kalika ale nieco grubsza i mocniejsza. Jest powleczona
jednostronnie dość grubą warstwą odpowiedniej substancji, która pokrywa całkowicie
tkaniny. Superkaliko może mieć różne desenie;
- ekruda to tkanina na oklejki. Delikatniejsza od kalika, ścisła i cienka. Apreturę nanosi się
tylko na spodnią stronę tkaniny podłożowej. A
atwo ulega załamaniu, które pozostawia na
jej powierzchni wyraz
ny ślad. Jest materiałem niepowlekanym;
- ekruda  nansuk jest odmianą ekrudy. Podłożem jest nansuk  cienka i mocna tkanina
o niewielkiej masie. Ekruda  nansuk jest cieńsza i delikatniejsza od ekrudy, ma bardzo
wyraz
nÄ… fakturÄ™ tkaniny na wierzchniej stronie nadajÄ…c jej efektowny wyglÄ…d. Jest
materiałem niepowlekanym, droższym od ekrudy, stosuje się go na oprawy cennych
wydawnictw;
- kanafas tkanina bawełniana, mocna i trwała, gęsta o splocie płóciennym dwustronnie
powleczona. Kanafas barwi siÄ™ na kolory ciemne i stosuje siÄ™ do wykonania oklejek do
okładek przeznaczonych do długotrwałego użytku; jest materiałem niepowlekanym;
- płótno lniane to najmocniejsza i najtrwalsza tkanina, o splocie płóciennym, rzadkim, dość
gruba, nie barwiona, niekiedy poddana bieleniu. Rozróżnia się płótno nie bielone  szare
i półbielone. Jest najcenniejszym materiałem pokryciowym używanym do prac
introligatorskich. Płótno lniane jest materiałem niepowlekanym.
Współcześnie materiały pokryciowe wykonuje się z papierów, włóknin i tkanin
powlekanych tworzywami sztucznymi lub włóknin niepowlekanych. Materiały powlekane
zadrukowuje się i tłoczy odpowiednie wzory imitujące np. skórę. Materiały te znane są pod
nazwami firmowymi producentów.
Kleje
Klej powinien być ciągliwy, lepki, wsiąkający w papier i powinien zapewniać trwałość
klejenia.
W introligatorstwie rzemieślniczym stosuje się kleje:
1) naturalne:
- kleje kostne z domieszką gliceryny i środków antyseptycznych używa się ich
w temperaturze 50 70°C do sklejenia wytworów papierniczych oraz wytworów
papierniczych z włókienniczymi. Stosuje się klej Rodas i Sheridan;
- kleje krochmalowe z mąki roślinnej służą do sklejania ze sobą dużych powierzchni
papierowych;
- kleje dekstrynowe uzyskiwane z przerobu krochmalu służą do sklejania wyrobów
papierniczych ze sobÄ… lub tkaninami;
2) sztuczne:
- kleje polialkoholowo  winylowe  roztwory wodne stosowane do sklejania celofanu.
Tworzą przezroczyste błony klejowe;
- emulsje klejowe polioctanowo  winylowe  kleje te wytwarzają skleinę o bardzo dużej
wytrzymałości i z krótkim czasem chwytania, zdolnością lepiącą. Błony klejowe nie
wykazują efektu starzenia. Jest to klej CR do obróbki ręcznej. Może zastąpić klej kostny.
Materiały pomocnicze:
- nici do ręcznego szycia składek, w zależności od barwy papieru i grubości wkładu mogą
być lniane lub bawełniane i sztuczne. Najczęściej stosowane są w pracach
introligatorskich nici o numerach 30 50 (wyższy numer oznacza nitkę cieńszą).
Są matowe lub z połyskiem;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- drut introligatorski stosuje się do zszywania wkładów i opraw. Jest to drut stalowy
o średnicy 0,35 2,5 mm. Powłoka drutu jest antykorozyjna z cynku lub miedzi. Druty
introligatorskie nawinięte są na szpule;
- taśma kapitałowa szerokości 13 15 mm z jednym brzegiem pogrubionym ozdobnym.
Kolor powinien być dobrany do koloru okładki;
- tasiemki stosowane są na zakładki, wiązania do teczek biurowych, a także do szycia
w szywnicach. Są one wykonane z włókien lnianych, bawełnianych, jedwabnych
i sztucznych szerokości 1 15 mm w różnych barwach;
- gaza introligatorska  tkanina bawełniana o splocie płóciennym, bardzo rzadka nasączona
substancją klejącą. Posiada dużą wytrzymałość mechaniczną. Stosuje się na paski
grzbietowe;
- folie do tłoczenia przeznaczone do tłoczenia ornamentów tekstów i rysunków. Tłoczenie
na okÅ‚adkach odbywa siÄ™ w temperaturze 80 110°C.
Narzędzia
Każda pracownia introligatorska powinna być wyposażona w podstawowe narzędzia
introligatorskie:
- nóż introligatorski wykonany z dobrej stali, służy do krojenia papieru i kartonu,
- otnik  nóż do krojenia tektury,
- linija z podziałką, najwygodniejsza stalowa do mierzenia i krojenia ręcznego tektury,
płótna, itp.,
- kątownik stalowy do wyznaczania linii prostopadłych na grzbietach książek,
- igła do szycia książek,
- cyrkle do odmierzania, znaczenia odległości, rysowania linii równoległych do brzegów,
- nożyczki do krojenia papieru, kartonu, nici,
- kostki introligatorskie do przecierania sklejanych materiałów, wciskania papieru i płótna
we wgłębienia, złamywania, odklejania, rozsuwania arkuszy i wielu innych czynności,
- pędzle do nakładania kleju i różne inne, np. piłka z drobnymi ząbkami do nadkrawania
grzbietów, dłutko, młotki, kolce.
Urządzenia ułatwiające pracę:
- szywnica do szycia książek i zeszytów,
- prasa ręczna i złocenia,
- deski do prasowania arkuszy, wkładów, opraw,
- kocioł do kleju,
- bindownica do Å‚Ä…czenia luz
nych kartek za pomocÄ… spirali lub grzebienia.
Maszyny podstawowe:
- krajarka jednonożowa do przekrawania papieru i okrawania książek,
- nożyce introligatorskie do krojenia pojedynczych arkuszy tektury, papieru, sztywnych
płócien,
- prasa dwufilarowa dokręcana służy do prasowania książek i innych półproduktów,
- bigówka służy do rowkowania  bigowania kartonów i tektur,
- zszywarka służy do zszywania wkładów, opraw drutem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Stanowisko pracy musi zapewniać swobodne wykonywanie opraw jednostkowych
i wtórnych.
Rys. 1. Stanowisko pracy przy reperacji książki: a) książka do reperacji, b) arkusze nie
wymagajÄ…ce reperacji, c) karta reperowana, d) karty suszÄ…ce siÄ™ pod przyciskiem,
e) karton do przecierania, f) smarowane paski, g) klajster, h) zapas pasków, i) narzędzia
[9, s. 47]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie materiały stosuje się do wykonywania produktów introligatorskich?
2. Jakie materiały stosuje się na wyklejki?
3. Jakie materiały stosuje się do wzmocnienia grzbietu wkładu?
4. Jakie jest zastosowanie kostki introligatorskiej?
5. W jakim celu używa się szywnicę podczas ręcznego szycia nićmi?
6. Jakie znasz materiały pokryciowe?
7. Jaką funkcję pełni apretura?
8. Jakie rodzaje klejów stosowane są w introligatorstwie rzemieślniczym?
9. Jakie materiały pomocnicze mają zastosowanie w wykonywaniu opraw złożonych?
10. Jakie jest zastosowanie krajarki jednonożowej?
11. Jakie urzÄ…dzenia i maszyny majÄ… zastosowanie w operacji prasowania?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj narzędzia introligatorskie przedstawione na rysunku i określ ich zakres
zastosowania.
e
c d
b
a
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić narzędzia,
2) przyporządkować właściwą nazwę narzędzi do rysunku,
3) uzasadnić wybór,
4) zapisać zakres zastosowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- podstawowe narzędzia introligatorskie,
- arkusz ćwiczeń z rysunkiem narzędzi  ich budową,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Z podanych materiałów, narzędzi, urządzeń i maszyn: krajarka jednonożowa, papier
offsetowy, kostka introligatorska, zszywarka, nóż, przymiar liniowy, prasa introligatorska,
szywnica, klej CR, kapitałka, nici, deski, cyrkiel, kolec, drut  wybierz te, które potrzebne
będą do wykonania oprawy zeszytowej zszytej drutem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić materiały, narzędzia, urządzenia i maszyny introligatorskie,
2) wybrać właściwą nazwę,
3) uzasadnić wybór,
4) zapisać zakres zastosowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały, narzędzia, urządzenia i maszyny introligatorskie,
- arkusz do ćwiczeń zawierający próbki materiałów, rysunki narzędzi, urządzeń, maszyn
i ich budowy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj jakie materiały były użyte do wykonania półproduktu. Na rysunku
przedstawiony jest wkład.
a
b
c
Rysunek do ćwiczenia 3
Zapisz nazwy materiałów i określ ich zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić materiały introligatorskie,
2) rozpoznać rodzaj wkładu,
3) określić nazwy,
4) zapisać zakres zastosowania,
5) uzasadnić wybór
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne wkłady introligatorskie,
- materiały introligatorskie,
- arkusz do ćwiczeń zawierający próbki materiałów, ich nazwy,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić materiaÅ‚y stosowane w introligatorstwie? ðð ðð
2) okreÅ›lić zastosowanie materiałów? ðð ðð
3) rozróżnić narzÄ™dzia i omówić zakres zastosowania? ðð ðð
4) dobrać maszyny do obróbki półproduktów?
ðð ðð
5) dobrać materiaÅ‚y do wykonania oprawy? ðð ðð
6) uzasadnić, jakie znaczenie speÅ‚nia apretura w materiaÅ‚ach pokryciowych? ðð ðð
7) dobrać kleje do obróbki różnego rodzaju opraw rzemieÅ›lniczych? ðð ðð
8) rozróżnić materiaÅ‚y pomocnicze i zastosować je? ðð ðð
9) wymienić rodzaje klejów? ðð ðð
10) okreÅ›lić zastosowanie kostki introligatorskiej? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Szycie ręczne nićmi oraz szycie drutem na zszywarkach
4.2.1. Materiał nauczania
Szycie ręczne to łączenie skompletowanych składek za pomocą nici przewlekanych przez
grzbiet. Ma ono zastosowanie w oprawach bibliofilskich, bibliotecznych, kompletach
czasopism i renowacji książek. Ręczne szycie jest kosztowne i pracochłonne. Materiałem
zszywającym są nici lniane, bawełniane lub z włókien syntetycznych. Nici powinny być białe,
zbliżone do barwy zszywanego papieru. Kolejne etapy zszywania nićmi:
- przebicie papieru przez igłę,
- przewleczenie,
- przeplatanie nici.
Sposób ułożenia nitek przy zszywaniu to ścieg. Szycie ręczne wykonuje się najczęściej
na szywnicy, która ułatwia szycie. Każdy introligator pracujący rzemieślniczo musi poznać
różne metody szycia ręcznego. W zależności od rodzaju oprawy rozróżnia się szycie:
- broszurowe,
- ściegiem przeplatanym,
- na sznurki,
- przez taśmy,
- na okrętkę.
Rys. 2. Szywnica: 1) podstawa, 2) słupki, 3) belka poprzeczna, 4) nakrętka, 5) szczeliny,
6) uchwyt metalowy, 7) igły do mocowania tasiemek [ 9, s. 87]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Szycie broszur jednoskładkowych
Broszury bibliofilskie i druki unikalne szyje się łącznie z okładką lub wkłada się w nią
arkusz po zszyciu. Ten sposób szycia można zastosować do szycia zeszytów
jednoskładkowych. Na grzbiecie zaznacza się nieparzystą liczbę trzech lub pięciu miejsc
przekucia. Szyć zaczyna się od środka arkusza wprowadzając, igłę od wewnątrz.
Po wyciągnięciu igły prawą ręką wbijamy ją bliżej dolnego brzegu, tworząc klamerkę na
grzbiecie. Wewnętrzną klamerkę wykonujemy, pomijając środkowe przebicie i wyciągając
igłę przy górnym brzegu. Na koniec wbijamy igłę z nitką do środka przez pierwsze nakłucie.
Końce nitek muszą obejmować nitkę biegnącą wewnątrz wzdłuż grzbietu arkusza.
Po ściągnięciu nici zawiązujemy je węzłem płaskim. Szycie można zacząć od zewnątrz, jeśli
arkusz ma być wklejony w okładkę.
Rys. 3. Szycie zeszytu: a) mniejszych formatów, b) większych formatów,
c) zakończenie węzłem [9, s. 105]
Szycie ściegiem przeplatanym
Szycie zaczynamy od ostatniego arkusza. Igłę wbijamy prawą ręką od zewnątrz
w odległości 2 cm od dolnego brzegu, lewą wyciągamy igłę i wbijamy ją od wewnątrz po
środku arkusza. Utworzona klamerka utrzymuje dolną połowę kartek. Następny arkusz
kładziemy na poprzednim, wyrównując grzbiet i górę. Igłę wbijamy od zewnątrz pośrodku
drugiego arkusza i wyciągamy na zewnątrz na 2 cm od górnego brzegu. Klamerka utrzymuje
górną połowę kartek. Trzeci i czwarty arkusz przeszywamy pojedynczymi klamerkami od
lewej ku prawej stronie. Dalsze szycie jest identyczne. Nitkę naciąga się lekko po każdym
przeszyciu dwóch arkuszy raz w lewo, raz w prawo.
Rys. 4. Szycie ręczne broszury wieloskładkowej [9, s. 106]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Szycie na sznurki
Ten sposób szycia jest jednym z najstarszych i stosuje się go do szycia pojedynczych
broszur i ponownej oprawy książek. W zależności od formatu stosuje się trzy lub więcej
sznurków. Sznurek długowłóknisty powinien być miękko skręcony nieklejony. Arkusze
z wyklejkami pierwszy i ostatni obracamy brzegami żłobkowanymi do grzbietu, aby uniknąć
przekrawania. Książkę równamy w grzbiecie i na górze, układamy między deskami. Grzbiet
książki musi wystawać spomiędzy desek ~6 mm. Książkę z deskami zaprasujemy w prasie
ręcznej i wyznaczamy miejsce na sznurki. Zaznaczamy miejsca górnego i dolnego okrawania.
Potem w odległości 5 10 mm od nich zaznaczamy miejsce przechodzenia nici z arkusza
jednego do następnego. Miejsce to nazywa się plątnikiem. Przy szyciu na trzy sznurki
środkowy sznurek znajduje się w połowie między plątnikami. Rysujemy linie prostopadłe do
brzegu książki. Plątniki nadkrawamy wzdłuż tych linii nożem, aby ułatwić wprowadzenie
igły. Miejsca na sznurki nadkrawamy piłką o drobnych zębach. Nadkrawanie musi mieć taką
głębokość, aby sznurek schował się do połowy. Głębokość nadkrawania zależy od grubości
arkuszy. Nie może ono uszkodzić wewnętrznej kartki w składce, zbyt małe nadkrawanie
powoduje wystawanie sznurka, zbyt głębokie uwidacznia go wewnątrz arkusza, a klej dostaje
się w głąb książki i utrudnia jej otwieranie. Odstęp górnego sznurka od przyszłego okrawania
książki powinien na górze być równy odstępom między sznurkami. Odstęp od dolnego
okrawania powinien być nieco większy. Po wyjęciu z prasy układamy pierwszy i ostatni
arkusz na miejsce i zaczynamy szycie. Szycie to jest mocne i nadaje się do książek
bibliotecznych. Książka nie otwiera się całkowicie, bo sznurki to uniemożliwiają.
Rys. 5. Szycie na sznurki wpuszczone w grzbiet [9, s. 114]
Szycie na tasiemki
Rys. 6. Szycie na tasiemki [9, s. 110]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Szycie na tasiemki jest wykonywane podobnie jak na sznurki. Trzeba odpowiednio
zaznaczyć ołówkiem odległości, gdzie umieści się tasiemki i miejsca wbijania igły podczas
szycia. Miejsca te można delikatnie nadkrawać nożem, co ułatwi szycie. Do szycia używa się
tasiemek bawełnianych 7 10 mm i lnianych 5 mm. Narzędziem szyjącym jest igła. Do szycia
przygotowujemy szywnicę mocując tasiemki między podstawą a górną belką. Tasiemki
muszą być jednakowo naciągnięte, a odległości pomiędzy nimi ustalone według nadkrawań
na grzbiecie. Długość tasiemek musi uwzględnić łączną liczbę książek i 3 centymetrowe
odcinki pozostawione do przyklejenia z obydwu stron grzbietu. Książkę skompletowaną
układamy z lewej strony szywnicy, arkuszem tytułowym ku dołowi a górnym rogiem do
siebie. Nici przygotowujemy  przykrawając na około 1 metra i nawlekamy na igłę,
woskujemy. Woskowanie zapobiega strzępieniu i plątaniu. Zaczynamy szycie przez wbijanie
poziomo igły w dolny plątnik końcowego arkusza, tak aby nie było widoczne miejsce
przekłucia przy odchyleniu okładki. Lewą ręką chwytamy igłę i wbijamy od środka blisko
tasiemki. Następnie przeszywamy cały arkusz szerokim ściegiem obejmując tasiemkę.
Po wyciągnięciu igły w górnym plątniku, wyciągamy nić w lewo, zostawiając na około 5 cm
ze strony dolnego plątnika. Na uszyty arkusz kładziemy arkusz przedostatni, otwieramy
i przeszywamy go od lewej ku prawej stronie. Naciągamy końce nici w prawo podtrzymując
przeszyte arkusze. Zamykamy arkusze wiążąc końce nici, okrawając niepotrzebną nić na
około 0,5 cm. Przeciągamy kostką po grzbietach uszytych aby zapobiec narastaniu ich.
Następnie wbijamy igłę w trzeci arkusz i powtarzamy czynności, wyciągamy igłę w górnym
plątniku przekładając pomiędzy ostatnim a przedostatnim arkuszem zaczepiając o łączącą je
nitkę. Igłę wyjmujemy przeciągając przez pętelkę, która ułatwia związanie arkuszy między
sobą. W szyciu na tasiemki należy pamiętać, aby:
- przeszywać wszystkie arkusze,
- tasiemki obejmować jak najmniejszym ściegiem,
- przestrzegać, aby nić w plątniku przechodziła z arkusza do arkusza w miejscach
zaznaczonych, tworząc linię równą i prostopadłą do brzegu książki,
- nie przekrawać nitką połączenia grzbietu składki,
- przeciągać kostką po każdym związaniu w plątniku wzdłuż powierzchni wszytych
arkuszy,
- przy szyciu arkusza tytułowego włożonego w wyklejkę, igłę przebijemy ukośnie od dołu,
aby nie było widać miejsca przebicia, widocznego podczas otwierania okładki,
- wiązać wewnątrz węzłem tkackim,
- po uszyciu dokładnie przeciągnąć nitkę przez plątnik.
Książkę najczęściej zaczynamy zszywać od arkusza końcowego do tytułowego. Jest to
sposób łatwy i wygodny. Można zacząć też odwrotnie, kiedy nabędzie się wprawy.
Po uszyciu odwiązujemy tasiemkę na górnej belce, przesuwamy książkę po niej i odkrawamy
pozostawiając z każdej strony 3 cm odcinki tasiemki. Szycie na tasiemki stosuje się do szycia
nut, książek bibliotecznych, notesów. Zaletą szycia jest, to że arkusze mogą otwierać się
całkowicie.
Szycie na okrętkę
Jest to sposób szycia na sznurki, w którym nie wykrawamy wgłębień na grzbietach,
a jedynie nadkrawamy je nożem dla ułatwienia przebicia igłą. Szycie zaczynamy od prawej
strony ku lewej, igłę wyciągamy po lewej stronie sznurka, owijając nią sznurek i wbijamy po
prawej stronie. Przy szyciu z prawej ku lewej stronie postępujemy odwrotnie. Nici po
przeszyciu wszystkich arkuszy nie można naciągnąć, dlatego naciągamy je po każdym ściegu.
Można zastosować szycie z podwójnym sznurkiem, to szycie ma zastosowanie przy
wykonywaniu opraw skórzanych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys.7. Szycie na okrętkę [9, s. 114]
Wytrzymałość gotowej oprawy zszytej ręcznie nićmi zależy od:
- wytrzymałości papieru,
- grubości składek,
- wytrzymałości nici,
- ścisłości zszycia,
- wytrzymałości połączenia składek.
Im większa jest wytrzymałość na rozerwanie użytego papieru do druku, tym
wytrzymalsze są zszyte wkłady. Wytrzymałość nici stosowanych do szycia powinna być
wyższa od wytrzymałości na wyrywanie arkusza papieru. Wytrzymałość nici zależy od
materiału z jakiego są wykonane i od ich grubości. Ścisłość ściegu nazywa się siłą naciągu
nici. Powinna być ona jak największa, ale nitki nie mogą powodować przerywania papieru.
Nitka w środku składki powinna ściśle przylegać do papieru. Naciąg nici może się zmienić
podczas kształtowania grzbietu. Prawidłowy naciąg nici uzyskuje się przy szyciu prawidłowo
sprasowanych składek.
Szycie drutem na zszywarkach
W rzemiośle skompletowane wkłady kartkowe, jednoskładkowe można zszyć drutem na
zszywarce. Zaletą tego szycia jest łatwość wykonania oraz mała pracochłonność. Stosuje się
to szycie przy tanich wyrobach, od których nie jest wymagana duża wytrzymałość i estetyka.
Materiałem zszywającym jest drut stali niskowęglowej o różnej sztywności, różnym kształcie,
przekroju oraz wymiarach. Drut pokrywany jest cienkÄ… warstwÄ… metali (miedzi lub cynku)
zabezpieczającą go przed korozją i nadającą estetyczny wygląd. Ważna jest sztywność drutu
przekłuwającego stos papieru o określonej grubości i twardości. Drut produkowany jest
o przekroju okrągłym i płaskim grubości od 0,35 1,8 mm. Z drutu są wykonywane zszywki
będące elementem łączącym, wytwarzane na zszywarce. Drut jest odwijany ze szpuli
i krojony na odcinki odpowiedniej długości. Końce odcinków drutu są zaginane pod kątem
prostym, tworząc nóżki zszywki. Nóżki te przebijają łączone papiery i po przebiciu po drugiej
stronie są zaginane do wewnątrz. Profil zszywki zależy od:
- własności mechanicznych i średnicy drutu,
- sposobu położenia części zaginającego aparatu szyjącego,
- oporu stawianego przez wkład poddawany zszywaniu.
Zszywanie drutem ma wady:
- korodowanie drutu powoduje niszczenie papieru koło zszywki,
- powstawanie odkształceń w papierze, zmniejsza wytrzymałość wyrobu,
- wytrzymałość zszywki jest niewielka i połączenia także,
- nieestetyczny wyglÄ…d wyrobu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 8. Szycie drutem na zszywarce: a) zszywanie boczne, b) zszywanie zeszytowe [7, s. 87]
Zszywanie drutem polega na zastosowaniu zszywki z drutu spinajÄ…cej zszywane
elementy. Można je wykonać bocznie lub zeszytowo na zszywarkach. Drut okrągły stosuje się
do wkładów większej grubości, a płaski zalecany jest przy wkładach małej grubości.
Zszywanie boczne jest stosowane przy różnych grubościach wkładu, w jak najmniejszej
odległości od grzbietu wkładu. W odległości takiej, aby przyszyciu ulegały wszystkie kartki,
tj.: 3 6 mm w zależności od grubości wkładu. Komplety kartek lub składek o wysokości do
250 mm powinny być zszyte symetrycznie dwiema zszywkami. Przy wysokości powyżej
250 mm stosować należy co najmniej trzy zszywki. Długość obcinanego drutu jest zmienna
i zależy od grubości wkładu podlegającego łączeniu. Zszycie boczne drutem nie jest
praktykowane w produkcji opraw o wyższej jakości, ponieważ ma dwie podstawowe wady:
- mała wytrzymałość połączenia,
- zła otwieralność.
Wady wyrobu spowodowane są sztywnością połączenia w dość dużej odległości od
grzbietu.
Zszywanie zeszytowe wykonuje się przy użyciu drutu okrągłego o średnicy 0,7 mm,
dokładnie w złamie grzbietowym składki. Dopuszczalne odstępstwo może wynosić do 1 mm.
Liczba stosowanych zszywek zależy od wysokości kompletu składek. Przy wysokości
250 mm należy stosować dwie zszywki oddalone jednakowo od boku górnego i dolnego
składki. Do wkładów powyżej 250 mm należy zastosować trzy zszywki. Powinny być one
rozmieszczone symetrycznie. Nie stosuje siÄ™ zszywania za pomocÄ… jednej zszywki, jest to
nieprawidłowe zszywanie. Szycie grzbietowe charakteryzuje się stałą długością odcinanego
kawałka drutu przeznaczonego do formowania zszywki. Służy głównie do zszywania opraw
zeszytowych. Zszycie następuje przez grzbiet wkładu jednoskładkowego z jednoczesnym
zszyciem okładki zeszytowej. Oprawy zeszytowe mają małą wytrzymałość. Zszycie drutem
jest wystarczające i powszechnie stosowaną technologią. Wadą jest sztywność połączenia
powodująca niezbyt dobrą otwieralność. Przy łączeniu drutem oprawy zeszytowej końce
nóżek są zawsze zaginane w środku wkładu. Proces technologiczny szycia drutem to:
- poddawanie drutu,
- odcinanie,
- formowanie zszywki,
- przeszywanie łączonego wkładu jednoskładkowego,
- zaginanie nóżek zszywki.
Aparat szyjący składa się z:
- mechanizmu podajÄ…cego drut,
- głowicy szyjącej,
- mechanizmu zaginania nóżek zszywek.
Szycie drutem stosuje się do łączenia broszur skompletowanych składka w składkę,
a grubość wkładu nie powinna przekraczać więcej niż 8 128 stronic.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje szycia ręcznego?
2. Na czym polega zasada Å‚Ä…czenia na sznurki?
3. Jakie sÄ… zalety szycia na tasiemki?
4. Od czego zależy wytrzymałość zszytej ręcznie oprawy?
5. Kiedy stosuje siÄ™ szycie broszurowe?
6. Jakie czynności są ważne i należy je przestrzegać w szyciu na tasiemki?
7. Jakie czynności są charakterystyczne dla szycia na okrętkę?
8. Jakie rodzaje nici stosowane sÄ… w Å‚Ä…czeniu zszywania?
9. Jakie znasz sposoby łączenia składek i kartek we wkład za pomocą drutu?
10. Jakiego typu wkłady szyje się sposobem zeszytowym?
11. Od czego zależy profil zszywki?
12. Jakie operacje technologiczne występują w procesie szycia drutem?
13. Jakie zalety, a jakie wady ma szycie drutem na zszywarce?
14. Podaj, jakie czynniki wpływają na wybór szycia nićmi, a jakie na szycie drutem?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj łączenie wkładu kartkowego przez zszycie drutem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) przygotować zszywarkę do pracy,
3) ustawić grubość szycia,
4) wykonać szycie boczne wkładu,
5) sprawdzić jakość szycia drutem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skompletowane wkłady,
- instrukcje: bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obsługi maszyn,
- narzędzia do regulacji maszyny,
- zszywarka,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj Å‚Ä…czenie sposobem broszurowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać odpowiednie nici,
2) przygotować komplet składek i zaznaczyć na grzbiecie nieparzystą liczbę miejsc
przekłucia,
3) wykonać szycie na klamerkę,
4) sprawdzić jakość szycia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skompletowane wkłady,
- narzędzia i materiały do szycia,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj sposoby szycia nićmi.
Na rysunku przedstawione są różne sposoby ręcznego szycia nićmi. Podpisz rysunki.
a
b
c
Rysunek do ćwiczenia 3
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić sposoby szycia ręcznego nićmi,
2) odszukać schematy szycia ręcznego nićmi,
3) scharakteryzować sposoby szycia ręcznego nićmi,
4) podpisać rysunki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne schematy sposobów szycia ręcznego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Dokonaj oceny jakości operacji szycia drutem na zszywarce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy jakości szycia wkładów kartkowych i jednoskładkowych,
2) opisać występujące błędy,
3) określić sposób eliminacji występujących błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- gotowe wkłady zszyte zeszytowo i bocznie,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 5
Wykonaj łączenie składek we wkład sposobem szycia nićmi przez tasiemki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać odpowiednie nici,
2) przygotować szywnicę do szycia,
3) komplet składek umieścić na szywnicy,
4) zszyć według sposobu podanego w poradniku,
5) przykleić odcinki tasiemki,
6) sprawdzić jakość szycia przez dwie tasiemki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skompletowane wkłady,
- narzędzie i materiały do szycia ręcznego,
- szywnica,
- poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować introligatorskie sposoby rÄ™cznego szycia nićmi? ðð ðð
2) zszyć wkÅ‚ad na maszynie do szycia drutem? ðð ðð
3) podać czynniki okreÅ›lajÄ…ce wytrzymaÅ‚ość zszytej rÄ™cznie oprawy? ðð ðð
4) wykonać Å‚Ä…czenie zszycia sposobem bocznym? ðð ðð
5) rozróżnić sposoby rÄ™cznego szycia nićmi? ðð ðð
6) okreÅ›lić zastosowanie rÄ™cznego szycia nićmi? ðð ðð
7) wymienić mechanizmy aparatu szyjÄ…cego drutem? ðð ðð
8) scharakteryzować operacjÄ™ szycia drutem oraz okreÅ›lić uwarunkowania ðð ðð
technologiczne? ðð ðð
9) scharakteryzować operacjÄ™ szycia na tasiemki wkÅ‚adu? ðð ðð
10) scharakteryzować wady i zalety szycia nićmi i drutem? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Wykonywanie ręczne opraw prostych, złożonych i specjalnych
4.3.1. Materiał nauczania
Oprawa prosta to typ oprawy, w której połączenie wkładu z okładką następuje przez ich
grzbiety bez zastosowania wyklejki. Są to oprawy charakteryzujące się średnią
wytrzymałością i krótkim czasem użytkowania. Zaletą tych opraw jest niski koszt
wytworzenia. W rzemiośle wyróżniamy następujące rodzaje opraw prostych:
- zeszytowa,
- przylegajÄ…ca,
- zakrywajÄ…ca,
- łączona lamówką,
w których zastosowanie mają wkłady:
- kartkowy,
- jednoskładkowy,
- wieloskładkowy.
Składki kompletuje się ręcznie przez zbieranie  wkłady wieloskładkowe, nakładkowanie
 wkłady jednoskładkowe, a wkłady kartkowe z oddzielnych kartek. Wkład uzupełnia się
przyklejkami, wklejkami i wyklejkami. Kierunek biegu włókien powinien być równoległy do
grzbietu składek. Proces łączenia wkładu z okładką polega na ich sklejeniu lub zszyciu.
Oprawy zeszytowe mają wkład jednoskładkowy połączony drutem zeszytowo
z zagięciem zszywek wewnątrz lub nićmi na dwie lub cztery klamerki. Grubość opraw nie
powinna przekraczać 8 mm, ma to wpływ na jakość otwierania. Następnie okrawa się oprawę
zeszytową z trzech stron, krajarką jednonożową.
W oprawach przylegających i zakrywających stosowane są wkłady wieloskładkowe
i kartkowe. Wkłady są połączone z okładkami przez grzbiet klejem. Stosowane do tego celu
to kleje kostne i polioctanowe (CR).
W ręcznych procesach łączenia okładek przylegających i zakrywających z wkładem
następują czynności:
- złamywanie i układanie okładek,
- nakładanie kleju na grzbiety okładek,
- wyrównywanie grzbietów i boków gotowych wkładów,
- nakładanie kolejno okładek na wkłady,
- dociskanie okładek do grzbietu wkładu i powierzchni przedniej i tylnej,
- wyrównywanie gotowych opraw,
- zaprasowanie i suszenie.
Po wyschnięciu oprawy okrawa się ją na krajarce jednonożowej trzykrotnie z każdego
boku.
Oprawa łączona lamówką jest bardzo często wykonywana w introligatorstwie
rzemieślniczym. Oprawy tej konstrukcji używa się do produkcji zeszytów do pisania, tzw.
brulionów. Po połączeniu składek lub kartek we wkład następuje naklejenie lamówki na
grzbiet wkładu i części przygrzbietowej na okładziny. Lamówka łączy okładziny z wkładem.
Okładka łączona lamówką nie występuje oddzielnie jako półprodukt. Lamówka wzmacnia
połączenie okładzin z wkładem i zakrywa nieestetyczne miejsca klejenia na grzbiecie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Kolejność czynności wykonywania oprawy łączonej lamówką ze zszyciem bocznym
drutem:
- zbieranie kartek i okładzin,
- wyrównanie kompletu kartek z okładzinami,
- zszycie boczne kompletu kartek i okładzin,
- naklejanie przygotowanej lamówki,
- okrawanie oprawy z trzech stron.
Naklejenie lamówki ręczne jest łatwiejsze niż przyklejanie okładki zakrywającej. Zaletą
łączenia jest możliwość oprawiania wkładów o małej grubości, np. wkładów
kilkokartkowych.
Oprawy złożone różnią się wyglądem i właściwością opraw, w których wkład z okładką
łączony jest przez wyklejkę bez połączeń ich z grzbietem. Wyklejki umieszcza się na
początku i końcu wkładu, służą one do połączenia wkładu z okładką. Wyklejki wykonuje się
z papieru wytrzymałego, trwałego, dobrze zaklejonego. Kierunek włókien papieru musi być
równoległy do grzbietu. Gramatura papieru w zależności od formatu i grubości wkładu
powinna wahać się od 90 140 g/m2. W oprawach rzemieślniczych stosuje się wyklejki
przyklejane i przyszywane. Obróbkę kompletów wkładów przeprowadza się ręcznie różnymi
sposobami zszywania:
- szycie broszurowe,
- szycie ściegiem przeplatanym,
- szycie na sznurki z pełnym wszywaniem,
- szycie przez taśmy,
- szycie na okrętkę.
Takie sposoby majÄ… zastosowanie w oprawach bibliofilskich, bibliotecznych, kompletach
czasopism i w renowacji książek. Szycie ręczne wykonuje się na szywnicach. Do szycia
używa się nici bawełnianych i lnianych, przecieranych co jakiś czas woskiem, który
zapobiega strzępieniu. Po zszyciu wkładu zaklejamy grzbiet wkładu aby wyrównać
i wzmocnić go. Okrawanie wkładu wykonuje się podobnie jak w oprawie prostej. Następnie
wykonuje się kształtowanie grzbietu wkładu, gdzie można zastosować cztery rodzaje kształtu
grzbietu:
- prosty,
- prosty oporkowy,
- zaokrÄ…glony,
- zaokrÄ…glony oporkowy.
Rys. 9. Rodzaje grzbietów: a) prosty, b) prosty oporkowy, c) zaokrąglony,
d) zaokrÄ…glony oporkowy [8, s. 233]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W zakładach rzemieślniczych wykonuje się zdobienia: boków wkładów lub opraw po
okrawaniu z trzech stron. W zależności od zamówienia stosuje się:
- barwienie jednobarwne i wielobarwne tzw. wzorami marmurkowymi, złocenie,
- mechacenie,
- polerowanie.
W barwieniu boków stosuje się farby pigmentowe, które nakładane są za pomocą pędzla,
gÄ…bki lub pistoletu. W tej operacji ma zastosowanie luzowanie.
Luzowanie to czynność polegająca na przegięciu wkładu lub oprawy równolegle do boku
przedniego w celu zerwania niewielkich połączeń między kartkami powstałych podczas
barwienia. Nie jest potrzebne, gdy po barwieniu wykonane jest kształtowanie grzbietu.
Zdobienie daje estetyczny wygląd, zapobiega żółknięciu papieru. Kapitałkowanie, paski
grzbietowe lub zwijki wzmacniają grzbiet wkładów i ozdabiają.
Okładki stosowane w oprawach złożonych rzemieślniczych to okładki  twarde i można
je podzielić ze względu na konstrukcję:
- jednorodne,
- kombinowane,
- specjalne biblioteczne.
Proces technologiczny wykonywania okładek ręcznie to:
- przygotowanie materiałów,
- montowanie okładek,
- zdobienie okładek.
Okładki montuje się ręcznie, za pomocą odpowiedniego kleju, np. CR. Okładki przed
połączeniem z wkładem należy dokładnie wysuszyć. Duży wpływ na ostateczny wygląd ma
zdobienie okładek i kolorowe oklejki, które zdobią oprawy. Tłoczenie napisów na okładkach
w rzemiośle ciągle jest podstawowym elementem zdobnictwa. Proces zdobienia przez
tłoczenie wykonywany jest na prasach do tłoczenia z podgrzewaniem formy tłoczącej.
W tłoczeniu mają zastosowanie folie barwne.
A
ączenie wkładu z okładką wykonuje się ręcznie nanosząc klej najpierw na tylną
wyklejkę i łącząc z okładziną tylną, a następnie na przednią, po czym zamyka się okładkę
i prasuje w prasie.
W oprawach większej grubości grzbiet wzmacnia się tzw. zwijką (woreczkowaniem).
Rys. 10 . Woreczkowanie wkładu
Zwijkę wykonuje się, przygotowując pasek papieru równego długości książki,
a szerokości potrójnej długości luku grzbietowego, zginając i przyklejając częścią środkową
do grzbietu. Końce woreczka skleja się razem.
Po połączeniu wkładu z okładką gotowe oprawy poddaje się prasowaniu aż wyklejki
całkowicie się skleją z okładką. Ważne jest, aby oprawy włożyć dokładnie i równo do prasy
i równomiernie docisnąć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rowkowanie to proces technologiczny, który ma na celu prawidłowe ukształtowanie
formy grzbietu dla ułatwienia otwierania okładki twardej  w rzemiośle wykonuje się go za
pomocÄ… kostki introligatorskiej.
Oprawy złożone są to oprawy o bardzo dużej wytrzymałości i przeznaczone do długiego
użytkowania.
Oprawy specjalne to oprawy, które mają inny sposób połączenia wkładu z okładka niż
oprawy proste i złożone. Jest to mała grupa opraw o różnorodnej konstrukcji. Są to oprawy
wykorzystywane w celach reklamowych przez co ważna jest estetyka wykonania.
Konstrukcje opraw nie zawsze są nastawione na dobrą otwieralność i długi okres
użytkowania. Oprawy specjalne można podzielić na dwie grupy:
- połączenie wkładu z okładką przez wyklejkę i grzbiet,
- połączenie wkładu z okładką przez element spinający będący elementem łączącym kartki
lub składki we wkład sposobem specjalnym.
Do opraw takich najczęściej stosuje się wkłady kartkowe, rzadziej jednoskładkowe
i wieloskładkowe. Okładki mają różną konstrukcję, najczęściej są to okładki twarde. Proces
technologiczny wykonania jest często sprowadzony do minimum:
- okrawanie kartek z czterech stron,
- kompletowanie,
- Å‚Ä…czenie klejowe,
- suszenie.
W oprawach specjalnych znalazły duże zastosowanie połączenia spiralne i grzebieniowe.
Wykonuje siÄ™ je na urzÄ…dzeniach do bindowania  bindownicach.
Inny sposób połączenia to wykonywanie otworków w okładzinach i kartkach oraz
połączenia ze sobą przez przewleczenie sznurka i związanie go lub zbicie nitami lub skręcenie
śrubami. Oprawy specjalne łączone podanymi sposobami nie wyczerpują wiadomości na
temat sposobów wykonania. Wykonanie opraw specjalnych zależy od pomysłów
introligatorów i bazy materiałowej, a także od popytu na nie.
Rys.10a. Rodzaje wkładów [6, s.18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 10b. Rodzaje okładek [6, s. 23]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich dwóch zasadniczych części składa się oprawa?
2. Jakie znasz sposoby łączenia składek i kartek we wkład?
3. Czym charakteryzują się okładki w oprawach prostych?
4. Jakie znasz typy opraw?
5. Jaki element wzmacniający stosuje się w oprawach złożonych większej grubości?
6. Jakie znasz rodzaje kształtu grzbietu?
7. Jakie znasz ręczne sposoby zszywania wkładu?
8. Jakie zdobienie boków wkładów stosuje się w oprawach rzemieślniczych?
9. Co to jest rowkowanie i w jakim celu jest wykonywane?
10. Jakie poznałeś okładki twarde stosowane w rzemiośle?
11. Czym charakteryzują się oprawy proste i złożone?
12. W jaki sposób wykonuje się połączenie wkładu z okładką w oprawie złożonej?
13. W jaki sposób następuje połączenie wkładu z okładką w oprawach prostych?
14. Jaki jest proces wykonywania oprawy łączonej lamówką?
15. W jaki sposób można podzielić sposoby łączenia specjalnego składek i kartek?
16. W jaki sposób można zdobić okładki twarde?
17. Co charakteryzuje oprawy złożone ,a co oprawy specjalne?
18. Jakie jest zastosowanie opraw specjalnych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaje opraw przedstawione na rysunku i określ ich zakres zastosowania.
a) b)
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić rodzaje opraw,
2) przyporządkować właściwą nazwę oprawy do rysunku,
3) uzasadnić wybór,
4) zapisać zakres zastosowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj rodzaje kształtu grzbietów w oprawach przedstawionych na rysunku i określ
ich zastosowanie.
a b
Rysunek do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić rodzaje kształtu grzbietów,
2) przyporządkować właściwą nazwę kształtu grzbietu do rysunku,
3) uzasadnić wybór,
4) zapisać zakres zastosowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczeń z różnymi kształtami grzbietów, budową, operacjami powstawania
grzbietów,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj wzmocnienie grzbietu wkładu o grubości 5,5cm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać odpowiedni papier,
2) obliczyć wymiary zwijki,
3) wykonać zwijkę,
4) przykleić zwijkę do grzbietu wkładu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wkład wieloskładkowy,
- klej,
- papier o różnej gramaturze,
- nóż introligatorski,
- przymiar liniowy,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje opraw? ðð ðð
2) okreÅ›lić zastosowanie opraw? ðð ðð
3) wymienić rodzaje okÅ‚adek? ðð ðð
4) wymienić rodzaje wkÅ‚adów? ðð ðð
5) omówić zakres zastosowania okÅ‚adek introligatorskich? ðð ðð
6) rozróżnić rodzaje uksztaÅ‚towanych grzbietów wkÅ‚adów? ðð ðð
7) rozróżnić sposoby Å‚Ä…czenia specjalnego? ðð ðð
8) wymienić sposoby szycia rÄ™cznego? ðð ðð
9) scharakteryzować operacje zdobienia wkÅ‚adów i okÅ‚adek? ðð ðð
10) wykonać wzmocnienie grzbietu zwijkÄ…? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Proces wykonywania opraw jednostkowych
4.4.1. Materiał nauczania
Oprawy jednostkowe  skrypty, prace dyplomowe, wycinki z gazet, czasopisma itp.,
wykonuje się z pojedynczych kartek. Można je wykonać następujacymi sposobami:
1. Komplet kartek przeznaczony do oprawy wyrównuje się i okrawa w krajarce
jednonożowej, aby uzyskać jednakową szerokość kartek. Utworzony komplet można
zszyć na zszywarce i wkleić w okładkę jednolitą z kartonu, np. zakrywającą.
2. Komplet kartek, których jest niedużo, można skleić w grzbietach paskami papierowymi,
dołączając wyklejki i przyszywając na tasiemki. Połączyć utworzony wkład z okładką
przez wyklejkÄ™.
3. Do skompletowanych kartek dokłada się z przodu i tyłu kartki z przyklejonymi przy
grzbiecie paskami płótna. Na paski płócienne przykleja się 10 mm paski z kartonu. Przez
paski tekturowe  listwÄ™ przygrzbietowÄ…  zbija siÄ™ gwoz
dzikami grzbiet Å‚Ä…czÄ…c kartki we
wkład kartkowy. Przed zbijaniem kartki zaprasujemy w prasie stołowej. Małe komplety
kartek możemy zszyć przez przebite kolcem otworki w listwie przygrzbietowej.
Do przygotowanych wkładów wykonujemy okładkę z listwami przygrzbietowymi.
Grzbiet wkładu kartkowego z listwami przygrzbietowymi wkleja się do grzbietu okladki.
Po otworzeniu okładzinówek przykleja się do nich paski płótna i nakleja lusterka.
4. Pojedyncze kartki prac dyplomowych można dokleić do pasków, łącząc 1 z 8, 2 z 7, 3 z 6,
4 z 5. Po złamaniu w grzbietach i włożeniu sklejonych kartek jedna w drugą uzyskujemy
składki, szyje się je na tasiemki lub sznurki i oprawia jak oprawę złożoną na wyklejki.
5. Doklejanie kartek do pasków jest pracochłonne i pogrubia grzbiet. Wygodniejszą metodą
będzie sklejać jednej z drugą na zakładkę. Złamujemy tak, aby ominąć sklejenie,
skompletowany wkład zszyć wybranym sposobem i połączyć z okładką np. jednorodną.
6. Przygotowane kartki kompletujemy i wyrównujemy w grzbiecie, następnie umieszczamy
w prasie i zaklejamy grzbiet klejem CR sposobem wachlarzowym. Przygotowujemy
wyklejki przyklejane i łączymy z wkładem kartkowym. Następnie okrawamy z trzech
stron, wzmacniamy grzbiet i łączymy z okładką jednorodną lub albumową.
listwa przygrzbietowa
okładzinówka
grzbietówka
Rys. 11. Okładka albumowa [2, s. 114]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Oprawa albumu
Materiały: tektura, płótno introligatorskie, papier oklejkowy, papier pakowy, klej
krochmalowy (klajster), tasiemka, sznurek.
Narzędzia, urządzenia, maszyny: kątownik, przymiar liniowy, pędzel, nóż, nożyczki,
wycinak do skór, młotek, kostka introligatorska, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.
Wykonanie albumu zaczyna się od wykonania wkładu kartkowego. Materiałem na wkład
jest tektura albumowa. Tektura powinna być dość gruba, gładka, koloru pastelowego  szara,
czarna, biała kremowa, a niekiedy czarna. Format albumu może być dowolny, należy tylko
uwzględnić miejsce wiązania wkładu na grzbiecie. Następnie należy:
- na wszystkich kartkach albumowych wykonać bigowanie ułatwiające otwieranie. Bigi
wykonuje się w liczbie 4 5 kostką introligatorską lub bigówką;
- wykroić otworki do przewleczenia elementu łączącego sznurka lub tasiemki. Otworki
wykonać wycinakiem do skór okrągłym 3 6 mm. Aby otworki wkrojone były równo
rozmieszczone można zastosować szablon wykonany z tektury z odpowiednio
rozmieszczonymi dziurkami. Okładkę wykonuje się w zależności od grubości i formatu
albumu. Materiałem na okładkę jest tektura biała lub brązowa odpowiedniej grubości;
- należy przykroić okładzinówki, grzbietówkę i listwy przygrzbietowe z tektury
odpowiednich wymiarów;
- nakleić na pasek z papieru pakowego grzbietówkę w niewielkiej odległości ~2 mm listwę
przygrzbietową, a w odstępie 8 mm okładzinówki;
- nakleić tak zmontowaną okładkę na oklejkę z płótna introligatorskiego i zawinąć;
- nakleić oklejkę grzbietową z płótna introligatorskiego wewnątrz tak, aby nachodziła na
okładzinówki przez przeguby i listwy przygrzbietowe;
- rowki zagnieść kostką introligatorską;
- wykleić wewnątrz okładki okładki lustra z tektury lub z np. papieru czerpanego;
- zaprasować i wysuszyć w prasie introligatorskiej;
- wyznaczyć i wykroić otworki do zawiązywania;
- związać album sznurkiem lub tasiemką.
Oprawa pracy dyplomowej
Materiały: tektura, materiał pokryciowy, papier na wyklejki, klej CR, gaza
introligatorska, kapitałka.
Narzędzia, urządzenia, maszyny: przymiar liniowy, pędzel, nóż, nożyczki, kostka
introligatorska, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.
Proces technologiczny oprawy pracy dyplomowej:
- wyrównać kartki,
- okroić grzbiet,
- zakleić grzbiet sposobem wachlarzowym w prasie,
- wysuszyć wkład kartkowy,
- przygotować wyklejki przyklejane,
- przykleić do wkładu kartkowego wyklejki,
- wzmocnić grzbiet naklejając gazę introligatorską,
- okroić wkład kartkowy z trzech stron na krajarce jednonożowej,
- przygotować okładzinówki, grzbietówki, pasek papieru, na którym będzie montowana
okładka jednorodna,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- nakleić okładkę na materiał pokryciowy, zawinąć, wysuszyć, zaprasować,
- połączyć wkład kartkowy z okładką jednorodną za pomocą kleju przez wyklejkę
- wysuszyć, zaprasować w prasie introligatorskiej.
Oprawa notesu (brulionu)
Materiały: papier w kratkę, papier oklejkowy, płótno introligatorskie, klajster, tektura,
nici.
Narzędzia, urządzenia, maszyny: igła, nóż, kostka introligatorska, pędzel, kątownik,
przymiar liniowy, deski, prasa introligatorska, krajarka jednonożowa.
Proces technologiczny wykonania notesu (brulionu):
- złamać arkusze papieru kancelaryjnego na składkę odpowiedniego formatu. Grubość
wkładu jednoskładkowego powinna wynosić około 8 mm;
- zaprasować składkę;
- zszyć wkład jednoskładkowy na dwie klamerki, zaczynając szycie od zewnętrznej strony
wkładu;
- przygotować wyklejki przyklejane;
- przykleić wyklejki jak najbliżej grzbietu wkładu;
- zaprasować między deskami w prasie introligatorskiej;
- przykroić tekturę na okładziny i nakleić je w odległości 8 10 mm od grzbietu wkładu;
- zaprasować w prasie introligatorskiej do wyschnięcia;
- okroić przedni bok oprawy;
- nakleić lamówkę 20 30 cm z płótna introligatorskiego na grzbiet tak, aby zachodziła na
okładziny;
- ukształtować grzbiet kostką introligatorską;
- przykroić oklejki okładzinowe z papieru oklejkowego i nakleić, zawijając do wewnątrz
na 13 mm;
- zaprasować i wysuszyć w prasie introligatorskiej;
- okroić górę i dół oprawy krajarką jednonożową;
- sprawdzić prostokątność oprawy.
Okładka jest elementem zewnętrznym oprawy ochraniającym wkład na trwale z nim
związany. Okładka prosta składa się z dwóch okładzin i grzbietu. Natomiast w oprawie
złożonej zbudowana z dwóch okładzinówek i grzbietówki. W zależności od typu oprawy
stosuje się okładki jednolite i łączone.
Okładki jednolite są to okładki wykonane z jednego arkusza materiału:
- okładka zeszytowa jednolita ze złamem wyznaczającym grzbiet, przeznaczona do
połączenia z wkładem jednoskładkowym,
- okładka przylegająca jednolita z dwoma przegnieceniami przyklejona do grzbietu wkładu
kartkowego lub wieloskładkowego,
- okładka zakrywająca jednolita z trzema lub czterema przegnieceniami przyklejona do
grzbietu i brzegów grzbietowych wkładu kartkowego lub wieloskładkowego,
- okładka wzmocniona lamówką  jednolita, lamowana na grzbiecie paskiem tkaniny lub
papieru.
Okładki łączone są to okładki wykonane z kilku arkuszy materiałów połączonych ze
sobą, składające się z dwóch okładzinówek i grzbietówki. Materiały grzbietowe
wzmacniające wkład są przeważnie wykonane z cienkiej tektury połączone oklejką z jednego
arkusza materiału pokryciowego, np. papieru, tkaniny lub z dwóch różnych materiałów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
pokryciowych, np. oklejki papierowej i olejki płóciennej grzbietowej. Narożniki okładek są
prostokątne lub zaokrąglone, można je wzmocnić płótnem, np. w okładkach specjalnych 
bibliotecznych. W okładkach łączonych występują grzbiety:
- prosty,
- zaokrÄ…glony,
- oporkowy.
Okładka łączona to:
- okładka jednorodna składa się z czterech części połączonych w całość. Trzy części
stanowią materiał usztywniający pokryty czwartą częścią  oklejką,
- okładka kombinowana składa się z sześciu części. Trzy części stanowią materiał
usztywniający. Oklejka zbudowana z trzech części, dwie oklejki okładzinówek i jedna
oklejka grzbietówki,
- okładka specjalna  biblioteczna składa się z dziesięciu części: dwóch okładzinówek,
grzbietówki, oklejki grzbietowej, dwóch oklejek okładzinowych oraz czterech oklejek
narożnikowych,
- okładka łączona lamówką wykonana z pięciu części, dwie okładziny z materiału
usztywniającego i trzy części pokryciowe:
- lamówka z płótna na pokrycie grzbietu,
- dwie oklejki okładzinowe.
Okładki łączone lamówką wykonane z pięciu części bardzo często używane są
w rzemiośle do produkcji brulionów. Natomiast okładka specjalna  biblioteczna używana
jest tylko w rzemiośle i stosowana do opraw bibliotecznych. W introligatorstwie
rzemieślniczym występuje okładka albumowa.
Budowa okładki albumowej:
- dwie okładzinówki
- dwie listwy przygrzbietowe,
- grzbietówka,
- oklejka.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób przebiega operacja kompletowania wkładu w oprawie albumowej?
2. Jaki materiał jest używany na wkład w oprawie albumowej?
3. Z jakich części zbudowana jest okładka albumowa?
4. Jak łączy się wkład z okładką w oprawie albumowej?
5. Jakie rodzaje klejów używane są w łączeniu klejowym?
6. Jakie znasz rodzaje okładek jednolitych?
7. Co to są okładki łączone?
8. Czym różnią się okładki łączne od jednolitych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ręcznie oprawę pracy dyplomowej z okładką albumową jednorodną formatu A4
z zaklejonego sposobem wachlarzowym wkładu kartkowego według zadanych parametrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń ilości potrzebnych surowców,
2) przygotować wyklejki,
3) przykleić wyklejki,
4) dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
5) zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn
i urządzeń,
6) wyregulować maszyny,
7) okroić wkład,
8) wzmocnić grzbiet wkładu,
9) przygotować okładzinówki, grzbietówkę,
10) przygotować oklejkę,
11) wykonać okładkę,
12) połączyć wkład z okładką przez wyklejki,
13) zaprasować, wysuszyć oprawę,
14) uzasadnić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zestaw narzędzi do regulacji maszyn i urządzeń,
- gotowy wkład zaklejony sposobem wachlarzowym,
- nożyczki,
- przymiar liniowy,
- kleje,
- pędzle, miseczki,
- gaza introligatorska,
- kapitałka,
- kostka introligatorska,
- materiał na wyklejkę,
- materiał na okładkę,
- prasa introligatorska,
- krajarka jednonożowa,
- nożyce introligatorskie,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 2
Wykonaj oprawę brulionu z gotowych półproduktów według zadanych parametrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń,
2) dobrać odpowiedni materiał,
3) sprasować składki,
4) dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
5) wykonać szycie sposobem broszurowym,
6) przygotować wyklejki,
7) przykleić wyklejki,
8) dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
9) zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn
i urządzeń,
10) wyregulować maszyny,
11) przygotować okładziny i lamówkę,
12) nakleić okładziny w odpowiedniej odległości od grzbietu,
13) okroić wkład z przodu,
14) nakleić na grzbiet lamówkę,
15) przygotować oklejkę,
16) nakleić oklejkę na okładziny i zawinąć do wewnątrz,
17) okroić oprawę z góry i z dołu,
18) zaprasować i wysuszyć oprawę
19) uzasadnić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zestaw narzędzi do regulacji maszyn i urządzeń,
- składki,
- nożyczki,
- przymiar liniowy,
- kleje,
- pędzle, miseczki,
- kostka introligatorska,
- prasa introligatorska,
- krajarka jednonożowa,
- nożyce introligatorskie,
- materiał na wyklejkę,
- materiał na okładkę,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 3
Wykonaj okładkę biblioteczną do wkładu formatu A5 według zadanych parametrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać obliczenia,
2) dobrać odpowiednie materiały,
3) dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4) zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn
i urządzeń,
5) przygotować okładzinówki, grzbietówkę,
6) przygotować oklejki okładzinowe, oklejkę grzbietową i narożniki z płótna,
7) zmontować okładkę biblioteczną specjalną,
8) zaprasować okładkę i wysuszyć,
9) uzasadnić sposób wykonania zadania,
10) ocenić jakość wykonanej okładki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały na oklejki,
- materiały na okładzinówkę i grzbietówkę,
- klej,
- nożyczki,
- prasa introligatorska,
- nożyce introligatorskie,
- instrukcje: bezpieczeństwa i higieny pracy, obsługi maszyn,
- pędzle, miski,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj ręcznie oprawę albumową formatu A4 z gotowych półproduktów według
zadanych parametrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń ilości potrzebnych surowców,
2) przygotować kartki tekturowe,
3) przykleić kartki do wkładu kartkowego,
4) przygotować i przykleić listwy przygrzbietowe,
5) dobrać odpowiednie maszyny, urządzenia i narzędzia,
6) zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcją obsługi maszyn
i urządzeń,
7) przygotować okładzinówki, grzbietówkę i listwy przygrzbietowe,
8) przygotować oklejkę,
9) wykonać okładkę,
10) wykroić otworki we wkładzie i okładce,
11) połączyć wkład z okładką za pomocą ozdobnego sznurka,
12) uzasadnić sposób wykonania zadania,
13) ocenić jakość wykonanej oprawy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kartki z tektury,
- materiał na okładkę,
- sznurek ozdobny,
- nożyczki,
- przymiar liniowy,
- klej,
- pędzle, miski,
- wycinak do skór,
- kostka introligatorska,
- prasa introligatorska,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wykonaj okładkę jednolitą zakrywającą z gotowych półproduktów według zadanych
parametrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń,
2) dobrać odpowiedni materiał,
3) dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi i urządzeń oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
5) wykonać przegniecenia w okładce,
6) skompletować wkład z okładką,
7) skleić wkład z okładką,
8) wykonać okrawanie oprawy,
9) uzasadnić sposób wykonania zadania,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- bigówka,
- kostka introligatorska,
- klej CR,
- prasa introligatorska,
- instrukcje: obsługi urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wkład kartkowy,
- tektura różnej grubości,
- nożyce introligatorskie,
- krajarka jednonożowa,
- przymiar liniowy,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować sposoby połączenia kartek we wkład w oprawach
jednostkowych? ðð ðð
2) podać, jakie materiaÅ‚y potrzebne sÄ… do wykonania opraw jednostkowych? ðð ðð
3) wykonać okÅ‚adkÄ™ albumowÄ…? ðð ðð
4) scharakteryzować proces technologiczny oprawy pracy dyplomowej? ðð ðð
5) wykonać oprawÄ™ brulionu? ðð ðð
6) rozróżnić okÅ‚adki jednolite? ðð ðð
7) wymienić okÅ‚adki Å‚Ä…czone? ðð ðð
8) rozróżniać okÅ‚adki Å‚Ä…czone i okÅ‚adki jednolite? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.5. Proces wykonywania opraw wtórnych
4.5.1. Materiał nauczania
Prace związane z reperacją książek wymagają praktycznej znajomości budowy opraw.
Przystępując do naprawy uszkodzeń, należy ustalić, czy ograniczymy się tylko do podklejenia
uszkodzonych kartek, arkuszy, czy konieczne będzie ponowne oprawienie zniszczonej
książki. Uszkodzone bardzo cenne książki reperuje się i ponownie oprawia, mimo, że zabieg
ten jest kosztowny. Książki drukowane na papierze drzewnym, bardzo stare lub uszkodzone
przez grzyby nie nadają się do reperacji, ponieważ naklejenie pasków wzmacniających
spowoduje rozerwanie kartki, pękanie łatanej książki i reperacja jest bezcelowa. Jedynie
można wykonać futerał do przechowywania.
Jeżeli z książki wypadają nieliczne kartki, to wklejanie ich przez przyklejenie do
sąsiednich jest bardzo nietrwałe. Po niedługim czasie wylecą obie. Metodę tą można
zastosować w nowej książce o zdrowym papierze. Grzbiet kartki smaruje się klejem
krochmalowym lub klejem CR i wkłada we właściwe miejsce, przyklejając. Przyczyną
wypadania kartek ze starych książek jest proces niszczenia grzbietu. Wyklejki też są
uszkodzone. Należy wyjąć wkład z okładki i sprawdzić stan grzbietu. Jeśli nie zachodzi
konieczność rozbierania książki, to zdejmujemy z grzbietu skruszały papier. Następnie
zewnętrzne kartki rozlatującej się składki sklejamy na paseczek, po odcięciu strzępów na
grzbiecie. Przekrawamy nici wiążące pozostałą część składki z grzbietem i kompletujemy
arkusz. Grzbiet arkusza pokrywamy wąsko klejem krochmalowym i wkładamy na właściwe
miejsce. Do grzbietu doszywamy arkusz reperowany i dwie sÄ…siadujÄ…ce z nim oraz pierwszy
i ostatni z nowymi wyklejkami. Oczyszczamy grzbiet, zaklejamy rzadkim, klejem, a po
wyschnięciu naklejamy na niego płótno, np. gazę introligatorską lub surówkę bawełnianą.
Naprawiony wkład wklejamy w poprawioną lub nową okładkę.
W nowej książce może wypaść arkusz, samo przyklejanie jest niedopuszczalne. Aby nie
zdejmować okładki, arkusz przyszywamy do środka na boki pozostawiając wewnątrz długie
końce nitek. Pokrywamy klejem wąsko grzbiet arkusza i wklejamy na właściwe miejsce.
Końce nitek za pomocą igły wprowadzamy pod sznurek lub tasiemkę. Następnie nitki
wprowadzamy do arkusza koło plątnika, wbijając igłę od strony grzbietu i 10 mm dalej
możemy je przeciągnąć z powrotem na grzbiet, gdzie je przyklejamy. Tak przytwierdzony
arkusz nie obciąża sąsiednich kartek.
Uszkodzone w przegubie wyklejki, podwijane pod skrajne arkusze, zamieniamy na nowe
po wyjęciu wkładu z okładki. Do zamiany wyklejki przyklejonej, wystarczy usunięcie starej
i przyklejenie na jej miejsce nowej, którą należy przyciąć do formatu wkładu.
UszkodzonÄ… luz
ną część wyklejki, odcinamy w odległości 5 mm od grzbietu i klajstrem
przyklejamy do pozostawionego brzegu dobranym kolorem kawałek papieru. Po wysuszeniu
brzegu papieru przykrawamy do formatu wkładu.
Poszarpane zewnętrzne brzegi kartek podklejamy paskami bibułki. Wstawione lub
wymienione kartki nigdy nie pasują do książki, dlatego trzeba je odpowiednio przyckroić
przy linii bardzo ostrym nożem, podstawiając pod tekturę lub blachę. Format kartki
dopasujemy do sÄ…siedniej.
Książka szyta maszynowo na gazę introligatorską może być wyrwana z okładki. Oznacza
to, że zostały uszkodzone w przegubie wyklejka i gaza introligatorska. Naprawę
rozpoczynamy od oczyszczenia grzbietu książki, naklejenia surówki bawełnianej tak aby
zachodziła na nowo przyklejone wyklejki. Dwa pierwsze i ostatnie arkusze doszywamy do
surówki, a następnie wkład wklejamy w oczyszczoną ze starej wyklejki okładkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Uszkodzone zwięzy ze sznurków często urywają się na krawędzi oporka. Po wyjęciu
wkładu z okładki, na grzbiet naklejamy tasiemki do których doszywamy dwa pierwsze
i ostatnie arkusze z przytwierdzonymi nowymi wyklejkami. Wkład wklejamy ponownie
w okładkę.
Uszkodzeniom najczęściej ulegają okładki książek, dlatego wskazane jest aby wykonać
nowe okładki i nakleić na nie za pomocą kleju przygotowane stare szyldziki i napisy. Nowe
materiały okładkowe muszą być odpowiednio dobrane do starych okładek.
Gdy pęknie płótno w przegubie okładki, można dokleić sam grzbiet. Po dopasowaniu
nowej grzbietówki naklejamy na nią odpowiedni materiał z bokami zachodzącymi na
okładzinówki. Na nowy grzbiet naklejamy szyldzik ze starego grzbietu. Ubytki na rogach
uzupełniamy podobnym materiałem wpuszczając je pod stare obleczenie.
Rys. 12 . Wymiana zniszczonego grzbietu okładki [2, s. 114]
Proces wykonywania oprawy wtórnej
Gdy zdecydujemy się wykonać reperację całości zniszczonej książki, wówczas
podejmujemy się ją doprowadzić do stanu używalności. Czynności, które pomogą nam
w tym, wchodzą w proces technologiczny oprawy wtórnej.
1) Pierwszą operacją będzie zdjęcie okładki z wkładu, podtrzymując dłonią jednej ręki
wkład, drugą oddzieramy okładkę od grzbietu z którym jest sklejona. Po niej następuje
rozbieranie wkładu na składki. Jeśli składki nie są rozcięte, to nie należy tego robić.
Szukamy oznakowania składek, tzw. sygnatury i sprawdzamy numerację stron.
W książkach do pierwszego i ostatniego arkusza przyklejone są pojedyncze kartki, które
trzeba ostrożnie oddzielić a także powyjmować ilustracje lub mapy wklejone do tekstu,
jeśli takie są, na odwrocie znaczymy ołówkiem do której stronicy należą;
2) Rozebraną na części książkę należy oczyścić z resztek kleju na grzbietach. Jeśli klej jest
mocno przyschnięty, to można go zwilżyć wodą i usunąć nożem nie ścinając go.
Zawinięte pozłamywane kartki należy zwilżyć wodą i prostować susząc je między
deskami;
3) Przygotowujemy paski papierowe do wzmocnienia i reperacji. Składki rozdarte z różnymi
defektami wzmacniamy przez naklejenie pasków. Paski wykonuje się z cienkiego
mocnego papieru (przebitka maszynowa) krojąc na kawałki wysokości formatu używanej
książki ~ 220 mm a szerokości 10 12 mm. Przestrzegamy zasady ułożenia kierunku
włókien wzdłuż;
4) Zniszczone składki wyklejamy paskami papieru, pokrywając krochmalem i czekamy aż
przestaną się zwijać i falować. Pasek przykleja się na osi między kolumnami druku
przygotowanego arkusza. Zawsze wyklejamy arkusze od wewnętrznej strony
i przyciskamy białą tekturą i deseczką aż wyschnie. Oddzielne kartki, ilustracje, mapy
umocowuje się na paseczkach papieru, przyklejając połowę paseczka do pojedynczej
kartki, drugą zagina się i przykleja do arkusza w składzie. Ilustracje wklejamy na osi
kolumny druku, aby były jednakowo oddalone od brzegów. Wskazane jest przyklejać je
po prawej stronie tekstu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Arkusze rozdarte w przegubie należy wyrównać nożem, potem nakleić jedną z kart na
połowie paska z prawej, a drugą z lewej strony. W pewnym oddaleniu od środka, aby nie
skracać arkusza. Pojedyncze kartki przyklejamy na pasku tak jak ilustracje. Gdy kartek
jest więcej niż cztery, wtedy tworzymy osobną składkę. Suszymy je pod deską;
5) A
atamy kartki rozdarte, przecięte lub dziurawe. Kartki rozdarte pokrywamy krochmalem
w miejscach brzegowych i umieszczamy pod kawałkiem szkła lub blachy. Kartki
przekrojone nożem lub nożyczkami pokrywa się po brzegach krochmalem na szerokość
2 3 mm po czym nakładamy większy kawałek papieru odpowiednio dobranego
odcieniem i suszymy pod deskami. Po wyschnięciu zdzieramy nadmiar papieru skośnymi
ruchami w kierunku dośrodkowym, brzeg wyrównujemy nożem do wielkości kartki.
Brakujący tekst uzupełniamy. Sprawdzenie, zbijanie i prasowanie wkładu. Po naprawieniu
arkusze wkłada się, wyrównuje i sprawdza kolejność stronic. Pogrubione grzbiety przez
wzmocnienie należy doprowadzić do pierwotnego stanu przez zbijanie młotkiem
pomiędzy dwoma tekturkami. Zbite składki kompletuje się i zaprasowuje się w prasie
między deseczkami;
6) Przygotowuje się wyklejki przyszywane i wyznacza się składki do szycia przez dwie lub
trzy tasiemki. Szyje się, przewlekając nici prawidłowo ściągając i łącząc w plątniku;
7) Po uszyciu wkładu przyklejamy kawałki tasiemki do wkładu a następnie zaklejamy
grzbiet klejem CR albo kostnym;
8) Gdy klej wyschnie, okrawamy wkład z trzech stron na krajarce jednonożowej;
9) Kształtujemy grzbiet, formując przez zaokrąglenie lub oporkowanie;
10) Przygotowujemy materiały na okładkę specjalną biblioteczną: szarą tekturę  na
okładzinówki i grzbietówkę, oklejki papierowe i płótno na grzbiet i narożniki;
11) Montujemy okładkę specjalną biblioteczną;
12) Po wyschnięciu okładki łączymy wkład wieloskładkowy z okładką biblioteczną specjalną
za pomocÄ… wyklejki;
13) Prasujemy gotowÄ… oprawÄ™ i suszymy jÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 15. Reperacja rozebranej książki: a) naklejanie pasków, b) przyklejanie ilustracji, c) wklejanie ilustracji
na osi, d) sklejanie rozdartych kart w arkusiki, e) doklejanie pojedynczych kart do pierwszego lub
ostatniego składu, f) sklejanie na nakładkę, g, h) cerowanie i łatanie na zdzieranie (strzałki wskazują
kierunek zdzierania papieru) [2, s. 174]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób przyklejamy kartki w nowych oprawach?
2. Co decyduje, że do wkładu przyklejamy nowe wyklejki?
3. W jaki sposób reperujemy zniszczony grzbiet oprawy?
4. Jak postępujemy gdy z książki wypadnie arkusz?
5. W jaki sposób naprawiamy książkę, której wkład został wyrwany z okładki?
6. Co decyduje o tym, że naprawiamy całą okładkę lub tylko grzbiet okładki?
7. Z jakich operacji składa się proces wykonywania oprawy wtórnej?
8. Jakie wyklejki stosuje się w oprawie wtórnej?
9. W jaki sposób łatamy kartki?
10. Co rozumiesz przez słowo reperacja książki?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj naprawę książki, której bardzo zniszczony jest grzbiet okładki i wkładu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać oceny zniszczenia,
2) dobrać odpowiedni materiał,
3) dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
4) oczyścić grzbiet wkładu,
5) przygotować nowe wyklejki,
6) przykleić nowe wyklejki,
7) wzmocnić grzbiet wkładu,
8) przygotować nową oklejkę grzbietową i grzbietówkę,
9) zmontować okładkę,
10) połączyć wkład z okładką,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
11) zaprasować i wysuszyć oprawę,
12) uzasadnić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały introligatorskie,
 klej CR,
 prasa introligatorska,
 deski,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj przyklejenie wypadających kartek w nowej książce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić stopień uszkodzenia i ilość kartek, które wypadły,
2) dobrać odpowiednie urządzenia i narzędzia,
3) dobrać odpowiedni klej,
4) rozłożyć książkę,
5) nałożyć klej na krawędzie grzbietów kartek,
6) wkleić kartki,
7) okroić wkład,
8) zaprasować i wysuszyć,
9) uzasadnić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały introligatorskie,
- klej CR,
- miseczki,
- prasa introligatorska,
- deski,
- poradnik dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zreperować zniszczony grzbiet książki? ðð ðð
2) przykleić kartki do nowej i starej książki? ðð ðð
3) omówić naprawÄ™ okÅ‚adki? ðð ðð
4) przytwierdzić wypadÅ‚y arkusz do książki? ðð ðð
5) zdecydować o rodzaju naprawy książki? ðð ðð
6) wymienić operacje wchodzÄ…ce w skÅ‚ad procesu technologicznego ðð ðð
oprawy wtórnej? ðð ðð
7) omówić operacjÄ™ Å‚atania kartek? ðð ðð
8) dobrać wyklejki do oprawy wtórnej? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.6. Kalkulacje kosztów wykonanego produktu
4.6.1. Materiał nauczania
Najprostszą formą przedsiębiorstwa jest przedsiębiorstwo stanowiące własność prywatną
osoby fizycznej. Przedsiębiorca jako jedyny właściciel odpowiada całym swoim majątkiem za
zobowiązania wobec wierzycieli. Może wybrać dowolną formę opodatkowania od bardzo
prostych, do skomplikowanych, według których rozliczają się duże przedsiębiorstwa.
Niewielkie firmy usługowe i handlowe są najczęściej przedsiębiorstwami
jednoosobowymi. Przed rozpoczęciem działalności gospodarczej, przedsiębiorca musi
zdecydować co, jak i gdzie chce produkować oraz ile kapitału potrzebuje. Kapitał, czyli
pewne zasoby pieniężne stanowi podstawę rozpoczęcia działalności przedsiębiorstwa oraz
umożliwia jego funkcjonowanie. Wysokość kapitału zależy w dużej mierze od formy
organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. W finansowaniu przedsiębiorstwa ważne jest skąd
pochodzi kapitał, do kogo należy oraz jak długo można z niego korzystać. Kapitały
zewnętrzne pochodzą spoza przedsiębiorstwa. Kapitały wewnętrzne powstają
w przedsiębiorstwie i pochodzą z zysków, czyli nadwyżek przychodów nad poniesionymi
kosztami. Celem działalności gospodarczej jest osiąganie zysków, dlatego przedsiębiorstwo
dąży do sprzedania swoich towarów lub usług po jak najwyższej cenie.
Koszty to wartość zużycia składników majątku, pracy ludzkiej i zakupionych usług oraz
innych wydatków związanych z prowadzeniem działalności przez przedsiębiorstwo.
Przychody to należności uzyskane ze sprzedaży wyrobów i usług.
Wynik finansowy oblicza się, odejmując od uzyskanych przez przedsiębiorstwo
przychodów poniesione koszty wynikające z jego działalności. Znajomość rodzajów kosztów
pozwala na przeprowadzenie kalkulacji kosztu wytworzenia.
Koszt jednostkowy oblicza się, dzieląc ogólną sumę kosztów przez ilość
wyprodukowanych wyrobów. Celem kalkulacji kosztów jak i ich analizy jest dążenie do
osiągnięcia możliwie jak najwyższej obniżki kosztów.
Aby obniżyć koszt jednostki wyrobu trzeba:
- zmniejszyć wielkość zużycia materiału,
- kupować tańsze materiały, ale zapewniające dotrzymanie warunków technicznych,
- zwiększyć ilości produkcji dobrej przez zmniejszenie ilości braków i odpadów.
Dlatego w procesach wykonywania okładek trzeba zwrócić szczególną uwagę na krojenie
materiału i wymiary wkładu. Jeśli wkład będzie łączony z okładką twardą, to okładzinówkę,
grzbietówkę wykonuje się według określonych wielkości, większą od wkładu biorąc pod
uwagę kanciki. Gdy okładka będzie wykonywana i okrawana z wkładem, to wymiary
materiału będą także większe (wg określonych wielkości). Na okładki twarde potrzebna jest
tektura odpowiedniej gramatury, posiadająca gładką powierzchnię i równomierną grubość,
która decyduje o sztywności okładzin i grzbietu. Przy ustalaniu formatu okładzinówek trzeba
brać pod uwagę dodatek na kanciki i wymiary wkładu (szerokość x wysokość x grubość).
Na tej podstawie możemy obliczyć potrzebną liczbę arkuszy tektury na określony nakład.
Przykładowe obliczenia
Przykład 1
Dane:
1) Format arkusza tektury o wymiarach 740x1050
2) Wymiary wkładu okrojonego 145x224
3) Wymiary okładzinówki 145x230
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Obliczenia:
Dzielimy szerokość tektury przez wysokość okładzinówki
740 : 230 = 3
i wysokość tektury przez szerokość okładzinówki
1050 : 145 = 7
z jednego arkusza tektury bÄ™dzie 3×7 = 21 okÅ‚adzinówek a 10,5 okÅ‚adek.
Okładki miękkie będą miały okładkę z papieru okładkowego lub papieru. Wymagane
są materiały o mniejszej sztywności i mniejszej gramaturze. Kierunek włókien w okładkach
miękkich powinien być równoległy do grzbietu. Wysokość okładki powinna być równa
wysokości nieokrojonego wkładu, szerokość okładki, szerokość okładki L, która wynosi:
L = 2s + 0,57 × G
s  szerokość wkładu
G  grubość wkładu
W praktyce wystarcza, jeżeli szerokość okładki jest większa od 1 2 mm od podwójnej
szerokości składek, którą jest okładka zeszytowa. W okładkach przylegających
i zakrywających, szerokość powinna być równa sumie szerokości grzbietu wkładu oraz
podwójnej szerokości wkładu przed okrawaniem z tolerancją do +1 mm. Wysokość okładki
powinna być równa co najmniej wysokości wkładu przed okrawaniem z tolerancją do +1 mm.
Przykład 2
Oblicz ile okładek zakrywających będzie z 1 arkusza papieru okładkowego o wymiarach
700x1000.
Dane:
1. Wymiary wkładu = 148x210x50
2. Wymiary okładki zakrywającej:
- szerokość okÅ‚adki = 50 + 2 × 148 + 1 = 307 mm
- wysokość okładki = 210 + 1 = 211 mm
Obliczenia
Dzielimy szerokość papieru okładkowego przez wysokość okładki
700 : 211 = 3,3 H" 3
i wysokość papieru okładkowego przez szerokość okładki
1000 : 307 = 3,2 H" 3
Z jednego arkusza uzyskamy 9 okładek zakrywających.
Materiały pokryciowe  papiery, płótna, powinny odpowiadać następującym
wymaganiom:
- posiadać jednakowe i równomierne zabarwienie,
- mieć jednakowy wzór,
- być bez uszkodzeń i zagnieceń,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
- elastyczne,
- nie przepuszczać kleju,
- nie pękać.
Płótna o różnej gramaturze do prac ręcznych występują w sprzedaży o szerokości od
63 86 cm, nawinięte na rolkę 50 250 m. Krojenie tkanin powinno być wykonywane
w kierunku podłużnym tkaniny, aby uniknąć zmarszczek i kurczenia się okładek.
Jednocześnie ze względów oszczędnościowych można częściowo stosować poprzeczny
kierunek płótna. Na krojenie tkaniny składają się trzy czynności:
1) przekrawanie rolki na pasy,
2) przekrawanie pasów na części użytkowe,
3) ścięcie narożników.
Przystępując do krojenia płótna, należy przede wszystkim ustalić potrzebną wielkość
tkaniny. Obliczenie wymiarów oklejki wykrojonej z części użytkowej materiału zależy
od formatu okładki i od zawinięć i grubości tektury. Dla okładek jednorodnych stosuje się
jedną oklejkę, a do okładek kombinowanych i bibliotecznych trzy; jedną grzbietową oraz
dwie oklejki okładzinowe. Wymiary oklejek zależą od wymiarów wkładów po okrojeniu.
Wysokość oklejek jest jednakowa dla wszystkich rodzajów oklejek i powinna być większa
od wysokości wkładu o sumę szerokości kancika dolnego i górnego oraz zawinięcia dolnego
i górnego.
Szerokość oklejek do okładek jednorodnych jest równa sumie następujących
okładzinówek:
- dwóch szerokości okładzinówek,
- dwóch szerokości odsadki,
- szerokości grzbietówki,
- dwóch szerokości zawinięcia przedniego.
Szerokość oklejki do okładek kombinowanych powinna być równa szerokości
okładzinówki plus szerokość zawinięcia przedniego, minus szerokość naklejenia oklejki
grzbietowej na okładzinówki, plus szerokość naklejenia oklejki okładzinowej na oklejkę
grzbietową. Szerokość naklejenia oklejki okładzinowej na oklejkę grzbietową powinna
wynosić ą5 mm.
Przykład 3
Oblicz wymiary oklejek na 10 egzemplarzy okładek jednorodnych i potrzebną ilość
płótna introligatorskiego oraz cenę zużytego płótna.
Dane:
1. Szerokość rolki wynosi 70 cm,
2. 1 metr płótna kosztuje 7 zł,
3. Wkład o wymiarach 130x202x24,
4. Odsadka 8 mm
Obliczenia:
Szerokość oklejki = 130 × 2 + 24 + 16 + 2 + 14 = 316
Wysokość oklejki = 202 + 6 + 28 = 236
Wymiary oklejki = 316x236 = 31,6x23,6
Przy szerokości rolki płótna równej 70 cm, w poprzek rolki uzyskamy 70 : 31,6 = 2
okładki. Dlatego na 10 książek należy odciąć 10 : 2 = 5 części (kawałków) oklejkowych
materiału o wysokości 23,6 ~ 24 cm. Wobec tego płótna potrzeba będzie
5 × 24 cm = 120 cm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
120x7
Cena płótna introligatorskiego zużytego na oklejki wynosi 8,4 zł ( ).
100
Kończąc należy przypomnieć, że celem analizy kosztów jest wszechstronna i krytyczna
ocena ich wysokości, ustalenie podstawowych przyczyn i miejsc przekroczenia kosztów oraz
nakreślenie konkretnych środków poprawienia efektywności. Istotne są również niskie koszty
wytwarzania, które rzutują na wielkość zysków.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co decyduje o rozpoczęciu działalności gospodarczej?
2. Co to jest kapitał?
3. Co to sÄ… koszty wykonanego produktu?
4. Jaki jest cel kalkulacji kosztów?
5. Co wpływa na obniżenie kosztów wyrobu?
6. Jakie materiały introligatorskie mają wpływ na koszt wyrobu?
7. Co wpływa na wielkość zysków?
8. W jaki sposób obliczysz zużycie materiałów?
9. Jak obliczysz koszt zużytego materiału?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj 200 opraw zeszytowych na zszywarce. Oblicz, ile metrów drutu potrzeba do
wykonania opraw, gdy do zszycia 1 egzemplarza oprawy zeszytowej zużywa się 30 mm
drutu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać odpowiedni drut,
2) wykonać oprawy zeszytowe,
3) okroić oprawy,
4) dokonać obliczeń zużytego drutu,
5) uzasadnić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje: obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wkłady jednoskładkowe z okładką,
- zszywarka,
- drut,
- krajarka jednonożowa,
- prasa introligatorska,
- kostka introligatorska,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Ćwiczenie 2
Cena arkusza tektury o wymiarach 70x100 cm wynosi 1 zł. Z takiego arkusza wykonano
8 okładek zakrywających. Oblicz koszt papieru użytego do wykonania 200 takich samych
okładek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń zużytego papieru,
2) dokonać obliczeń kosztu papieru,
3) uzasadnić obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić, co decyduje o rozpoczÄ™ciu dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej? ðð ðð
2) okreÅ›lić, co to jest kapitaÅ‚? ðð ðð
3) zdefiniować, co to sÄ… koszty? ðð ðð
4) omówić, co wpływa na obniżenie kosztów?
ðð ðð
5) wymienić, jakie materiaÅ‚y introligatorskie majÄ… wpÅ‚yw na koszt wyrobu? ðð ðð
6) omówić, w jaki sposób oblicza siÄ™ zużycie i koszt materiałów? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Ręczne złamywanie arkuszy wykonuje się przy użyciu
a) zaciskarki.
b) kostki introligatorskiej.
c) nożyczek.
d) młotka.
2. Podłużny kierunek włókien papieru, równoległy do grzbietu wkładu, powinien być
zachowany
a) we wszystkich elementach oprawy.
b) tylko w oklejkach.
c) w żadnym z elementów oprawy.
d) tylko w zwijce.
3. Do okrawania wkładu z trzech stron stosuje się
a) nożyce introligatorskie.
b) noże krążkowe.
c) krajarki jednonożowe.
d) wykrawarki.
4. Folie do tłoczenia mają zastosowanie w procesie
a) kształtowania grzbietu.
b) wykonywania obwolut.
c) lamowania pudełka.
d) zdobienia okładek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
5. W celu uzyskania bardzo dużej wytrzymałości sklejenia, do zaklejenia zszytego grzbietu
stosuje siÄ™ kleje
a) kostne.
b) zwierzęce.
c) emulsyjne.
d) roślinne.
6. W oprawie albumowej wkład łączy się z okładką za pomocą
a) sznurka.
b) spirali.
c) grzebienia.
d) drutu.
7. Płótno lniane wykorzystuje się w introligatorstwie do wykonywania
a) wyklejek.
b) wklejek.
c) przyklejeń.
d) oklejek.
8. Paski grzbietowe wykonuje siÄ™
a) z papieru kredowego.
b) z bibuły.
c) z gazy introligatorskiej.
d) z płótna lnianego.
9. Nagłe uszkodzenie krajarki jednonożowej wymaga
a) wezwania karetki.
b) wyłączenia maszyny.
c) naprawienia samemu uszkodzenia.
d) wyłączenia maszyny następnie włączenia i dalszej pracy.
10. Narzędziem, za pomocą którego zaokrąglisz grzbiet wkładu, jest
a) kostka introligatorska.
b) młotek.
c) kolec.
d) krosno.
11. Do wykonania 160 sztuk okładzinówek formatu B5 należy użyć
a) 20 arkuszy tektury formatu B2.
b) 17 formatu tektury B2.
c) 40 formatu tektury B2.
d) 5 formatu tektury B2.
12. W oprawie zeszytowej wkład łączy się z okładką za pomocą
a) bindownicy.
b) niciarki.
c) zszywarki.
d) oklejarki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
13. A
ączenie składek we wkład za pomocą nici gwarantuje
a) złą otwieralność oprawy.
b) dobra otwieralność oprawy.
c) średnią otwieralność oprawy.
d) nie gwarantuje otwieralności.
14. Tektura znajduje zastosowanie w technologii wykonywania
a) wkładów.
b) opasek.
c) torebek.
d) okładek.
15. Połączenie kompletu kartek we wkład za pomocą grzebienia jest sposobem łączenia
a) specjalnego.
b) złożonego.
c) prostego.
d) broszurowego.
16. Okładka zakrywająca charakteryzuje się liczbą przegnieceń równą
a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.
17. Kontrolę kompletowania ułatwiają
a) znaki grzbietowe i sygnatura arkusza.
b) sygnatura arkusza i znaki boczne.
c) marginesy i znaki boczne.
d) norma i znaki grzbietowe.
18. Cena 1 arkusza tektury formatu B1 jest równa 1 zł, to koszty materiału na okładzinówki
niezbędne do wykonania 320 opraw złożonych o formacie B5 wynoszą
a) 120 zł.
b) 40 zł.
c) 60 zł.
d) 150 zł.
19. W technologii wykonywania reperacji książek nie występuje operacja
a) Å‚atania.
b) satynowania.
c) szycia.
d) oczyszczania.
20. Zdobienie boków wkładów i opraw wykonywane ręcznie sposobem rzemieślniczym to
a) mechacenie, polerowanie, marmurkowanie.
b) złocenie, barwienie, zadrukowywanie.
c) barwienie, złocenie, mechacenie.
d) barwienie, złocenie, marmurkowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Wydawnictwo Operon
Sp. z o. o.
2. Czyżycki W.: Prace z papieru, kartonu, tektury. Introligatorstwo. Państwowe Zakłady
Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1986
3. Czyżycki W., Marek A., Zabierowska J.: Zajęcia praktyczno-techniczne. Państwowe
Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1986
4. Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 2005
5. Jefimow, W.: Pracownia introligatorska w szkole i w domu. WSiP, Warszawa 1986
6. Magdzik S.: Introligatorstwo przemysłowe. WSiP, Warszawa 1992
7. Mały słownik encyklopedyczny. Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo,
Zakład Narodowy im. Ossolińskich  Wydawnictwo, Wrocław 1986
8. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. BKKK, Warszawa 1997
9. Zjawiński Z.: Introligatorstwo. Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego,
Warszawa 1976
10. Ornatowski T., Figurski J. Praktyczna nauka zawodu. Wydawnictwo i Zakład Poligrafii
Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2000
11. Poligrafia ogólna. Praca zbiorowa pod red. K. Boratyńskiego. WSiP, Warszawa 1988
12. Sołtys D., Szmigel M.K. Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy
edukacyjnej. Wydawnictwo >>Zamiast Korepetycji<<, Kraków 2000
13. Krajowy standard kwalifikacji zawodowych dla zawodu Introligator poligraficzny
734502. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007
Czasopisma:
 Poligrafika,
 Poligrafia polska,
 Print Publishing,
 PrzeglÄ…d Papierniczy,
 Opakowania,
 Åšwiat Druku,
 Åšwiat Poligrafii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53