KOLEGIUM NAUCZYCIELSKIE
IM. GRZEGORZA PIRAMOWICZA
WE WROCA
AWIU
Klaudia Haczkowska
Projekt metodyczny do pracy dyplomowej na temat:
Portrety kobiece w twórczości Marii Rodziewiczówny
napisanej pod kierunkiem dr hab. Ewy Grzędy
Projekt
przygotowany pod kierunkiem
dr hab. Małgorzaty Dawidziak - Kładocznej
Wrocław 2014
1
Spis treści
Część I........................................................................................................................................ 3
Rozdział 1 Usytuowanie zagadnienia w obowiązujących dokumentach oświatowych ......... 4
Rozdział 2 Konteksty ............................................................................................................. 6
Rozdział 3 Przykłady rozwiązań metodycznych .................................................................... 9
Część II .................................................................................................................................... 12
Konspekt nr 1 ....................................................................................................................... 13
Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 16
Konspekt nr 2 ....................................................................................................................... 17
Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 20
Konspekt nr 3 ....................................................................................................................... 22
Załącznik nr 1 ................................................................................................................................ 25
Załącznik nr 2 ................................................................................................................................ 26
Załącznik nr 3 ................................................................................................................................ 28
Refleksja po lekcji dyplomowej ........................................................................................... 29
Bibliografia ........................................................................................................................... 31
2
Część I
3
Rozdział 1
Usytuowanie zagadnienia w obowiÄ…zujÄ…cych dokumentach
oświatowych
Tematem mojej pracy licencjackiej są Portrety kobiece w twórczości Marii
Rodziewiczówny. Powieści Rodziewiczówny poruszają omawiane na lekcjach języka
polskiego istotne zagadnienia, takie jak patriotyzm czy miłość. Niestety, na żadnym etapie
edukacyjnym uczniowie nie spotykają się z twórczością tej pisarki, a na pewno w szkole
podstawowej i gimnazjum nie zostaje ona uwzględniona w programach edukacyjnych.
W projekcie tym biorÄ™ pod uwagÄ™ utwory przeznaczone dla drugiego etapu
edukacyjnego, które przedstawiają różne sylwetki kobiet. Postanowiłam jednak zakres ten
ograniczyć do kreacji matki i babci. W klasie czwartej postaci matek najczęściej związane są
z tematyką baśniową. Teksty te służą zrealizowaniu zagadnień, przewidzianych w Podstawie
programowej dla szkoły podstawowej1, dotyczących zapoznania uczniów z gatunkiem
literackim, którym jest baśń. Pracując z tekstami baśni, uczniowie uczą się odczytywania
wartości pozytywnych i ich przeciwieństw, odróżniania realizmu od fantastyki oraz
samodzielnego formułowania przesłania danej baśni. W klasie piątej kreacje kobiet to
najczęściej boginie mitologii greckiej i bohaterki legend. Zarówno mit, jak i legenda
przewidziane są w podstawie programowej jako te gatunki, które muszą być zrealizowane na
lekcjach języka polskiego. Uczniowie, poznając mitologię grecką, mają do czynienia z
jednym z podstawowych antycznych z
ródeł, z którego wyrosła kultura europejska. W
związku z tym ważne wydaje mi się, uświadomienie uczniom, że to starożytnej Grecji
zawdzięczamy podwaliny filozofii, zawody sportowe i że mitologia nawet dziś stanowi
inspirację dla twórców we wszystkich możliwych dziedzinach sztuki. Niektóre programy
nauczania załączają do podręczników dla klasy piątej reprodukcje obrazów, w tym także
kobiecych portretów. Obecność dzieł sztuki w szkolnych podręcznikach umożliwia uczniom
obcowanie z pozaliterackimi dziedzinami twórczości. Dlatego warto zwracać na nie uwagę.
W klasie szóstej tematyka kobieca najczęściej obecna jest w tekstach ballad, fragmentach
powieści, opowiadaniach i tak jak w klasie piątej  reprodukcjach obrazów.
1
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
obowiÄ…zujÄ…ca od roku 2009/ 2010 ( RozporzÄ…dzanie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r.,
Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17), Warszawa 2009.
4
Poszukując utworów o tematyce kobiecej zawartych jako propozycje lekturowe w
programach nauczania, natrafiłam na nie w wielu programach zgodnych zarówno z nową, jak
i starą podstawą programową. W tabeli przedstawiam szczegółowe zestawienie trzech
programów nauczania przeznaczonych dla drugiego etapu edukacyjnego.
Tab. 1
Program Klasa IV Klasa V Klasa VI
nauczania
 Między nami 2 A. Czerwińska - W. Markowska  A. de Vries 
Rydel - Tajemnica Demeter i Kora Salomonowa
Matyldy; O dwunastu mądrość
miesiÄ…cach
 Wyspy szczęśliwe 3 M. Wańkowicz  J. Twardowski  O -
Dziwne to było owocu i liściu
wychowanie; Ch. stokrotnym; E. Curie
Perault  Wróżki; A.  Robaczki
Kamieńska  Babcia; świętojańskie; W.
I. Landau  Nasza Markowska 
mama kochana Demeter i Kora, St.
Grabowski  Matki
dłonie; Kobiecy
zakÄ…tek.
Reprodukcje
obrazów: J. Vermeer
 Koronczarka, J.F.
Millet  Kobiety
zbierające kłosy
 Oglądam świat 4 - - M. Konopnicka 
Dym; Reprodukcje
obrazów: P. Cézanne
 Stara kobieta z
różańcem
2
A. A
uczak, A. Murdzek , Między nami. Program nauczania języka polskiego w szkole podstawowej (do nowej
podstawy programowej), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2012.
3
G. Kulesza, J. Kulesza, Wyspy szczęśliwe. Program nauczania języka polskiego w klasach IV-VI szkoły
podstawowej zgodny z nową podstawą programową, Wydawnictwa Edukacyjne WIKING, Wrocław 2012.
4
D. Chwastek, E. Nowosielska, Oglądam świat-Program nauczania języka polskiego w kl. IV-VI szkoły
podstawowej, Wydawnictwo: ARKA, Poznań 1999.
5
Rozdział 2
Konteksty
Motywy matki i babci często pojawiają się w literaturze i sztuce na przestrzeni
wieków. W tym podrozdziale chcę przedstawić wykaz kontekstów kulturowych, które
przedstawiają różne postaci matek i babć.
LITERATURA
Postaci mamy i babci są bardzo popularne w literaturze dziecięcej. Oba motywy
chętnie wykorzystywane są w baśniach, które wchodzą w skład tekstów kultury do
zrealizowania na drugim etapie edukacyjnym, przewidzianych w podstawie programowej dla
szkoły podstawowej5. Motyw złej macochy, oprócz przykładów baśni znajdujących się w
podręcznikach szkolnych, odszukamy również w baśni o Kopciuszku. Inną pozycją lekturową
przewidzianą w podstawie programowej jest Dynastia Miziołków Joanny Olech. Jest to
żartobliwa powieść napisana w formie pamiętnika, będąca zarazem charakterystyką
poszczególnych członków rodziny, w tym nieco szalonej, nie potrafiącej gotować Mamy
Miziołka.
Z innych przykładów literatury dziecięcej, nieuwzględnionych w podstawie
programowej, udało mi się odnalez
ć dwie powieści Ewy Ostrowskiej: Babcia, my i
gangsterzy oraz Mama, Kaśka, ja i gangsterzy. Autorka przedstawia w tych książkach
przygody dwóch nietypowych postaci babci i mamy. Obie kobiety są szalone i pełne
pomysłów, więc bohaterki te byłyby świetnym kontrastem dla stereotypowych portretów
mam i babć.
Ostatni znaleziony przeze mnie przykład z literatury dla dzieci, zawierający motyw
babci, to powieść Marii Ewy Letki Dama Kier. Książka opowiada o rodzinie Sowińskich, w
której od lat rządzą kobiety, a przede wszystkim babcia, której niezachwiana wiara w to, co
mówią karty, jest przyczyną póz
niejszych perypetii.
Poezja dziecięca obfituje w liczne przykłady wierszy poświęconych postaciom mam i
babć. Większość z nich to utwory okolicznościowe, wykorzystywane z okazji Dnia Matki i
5
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
obowiÄ…zujÄ…ca od roku 2009/ 2010 ( RozporzÄ…dzanie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r.,
Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17), Warszawa 2009.
6
Dnia Babci. Są to, m.in. teksty Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego - Spotkanie z matką,
Wandy Chotomskiej - Dzień matki, Doroty Gellner  Dla Babci czy Barbary Lewandowskiej
 Dni z BabciÄ….
Dobrym przykładem do wykorzystania na zajęciach jest również wiersz Józefa Barana
 Bajka o babciach. Tekst opisuje kolejne etapy życia babć, przypominając, że przecież każda
babcia była kiedyś dzieckiem, potem matką, aż w końcu stała się babcią.
INNE DZIEDZINY SZTUKI
Motywy matki i babci znajdują się również w innych dziedzinach sztuki. Możemy
odnalez
ć je w filmie, muzyce i dziełach plastycznych.
FILM
Spośród filmowych adaptacji baśni największą popularnością cieszy się Kopciuszek,
który został zekranizowany na wiele możliwych sposobów, od wersji animowanej, przez
musical, po japoński horror. Również Roszpunka doczekała się ekranizacji i przy pracy z tym
tekstem w klasie czwartej można wykorzystać jego filmową wersję w celu uatrakcyjnienia
zajęć.
MUZYKA
Spośród utworów muzycznych, w których występuje motyw babci można wymienić
następujące piosenki: Kiedy babcia była mała, Babcia tańczy Rock & Roll'a, Familijny blues i
Wesoła piosenka dla babci i dziadka. Jeśli chodzi o motyw matki, to słyszymy go w utworze
grupy Dżem List do M , piosenkach Majki Jeżowskiej A ja wolę moją mamę, Jana
Borysewicza Matka czy w suicie Ravela Moja matka gęś, który nawiązuje do baśni Charles a
Perraulta.
MALARSTWO
Sztuki plastyczne, podobnie jak literatura, są również bogate w motywy matki i babci.
Udało mi się odnalez
ć wiele dzieł przedstawiających te motywy. W malarstwie motyw babci
pojawia się w następujących portretach: Wlastimil Hoffman Babcia z wnuczkiem, Konrad
Krzyżanowski Babcia z wnuczkiem, Aleksander Mroczkowski Babcia z wnuczką. Zaś dzieła
portretujące matki to: Albrecht Durer Portret matki, Gustav Klimt Macierzyństwo, Olga
Boznańska Macierzyństwo, Paul Cezanne Macierzyństwo na tle cyprysa, James Whistler
Portret matki, Henryk Rodakowski Portret matki artysty i wiele innych. Portrety matek
7
artystów mogą zostać pokazane uczniom, by mogli porównać sposoby przedstawienia matki,
bÄ…dz
mogą być wykorzystane w celu opisu obrazu.
8
Rozdział 3
Przykłady rozwiązań metodycznych
Poszukując materiałów do stworzenia cyklu zajęć w szkole podstawowej,
natrafiłam na kilka pomocnych czasopism, m.in.  Polski w Praktyce ,  Warsztaty
Polonistyczne i  Polonistyka . Przeszukiwałam je pod kątem przydatności do mojego
projektu metodycznego i wybrałam kilka rozwiązań, które mnie zainteresowały.
Pierwszym projektem zajęć, który wykorzystałabym w swojej przyszłej pracy, jest
lekcja zaproponowana przez dr Renatę Krupę i opublikowana w dwumiesięczniku  Polski w
Praktyce6 . Autorka sugeruje wykorzystanie wiersza O matce Józefa Czechowicza,
reprodukcji obrazu Matki Andrzeja Wróblewskiego oraz piosenek Nie ma jak u mamy
Wojciecha Młynarskiego i Matce Anny German. Ciekawym pomysłem wydaje mi się
również zaproponowanie uczniom, by przynieśli na zajęcia zdjęcia swoich mam, które po
wysłuchaniu utworu Matce, zostaną przypięte na tablicy ekspozycyjnej pod napisem
MATKA. Następnie uczniowie zapisują na małych karteczkach skojarzenia ze słowem
 mama i przyklejają je na dużym arkuszu papieru. Jest to dobre rozwiązanie na
wprowadzenie uczniów w tematykę zajęć. Kolejnym punktem lekcji jest podzielenie klasy na
grupy, rozdanie im kart pracy oraz tekstów wiersza Józefa Czechowicza. Każda grupa ma
inne zadania do wykonania:
grupa I  określa temat wiersza, podmiot mówiący, adresata wypowiedzi i sytuację
lirycznÄ…;
grupa II  wyszukuje w tekście nawiązania do tytułu O matce, wyjaśnia, jakie myśli i
uczucia znalazły wyraz w utworze;
grupa III  wyodrębnia strofy opisowe i strofy adresowane do matki, ustala, co
wpływa na to, że ich nastrój jest różny;
grupa IV  wypisuje środki stylistyczne i określa ich funkcję;
grupa V  wykazuje zasadność, że brak interpunkcji w wierszu powoduje płynność
połączeń wyrazowych, dzięki czemu wypowiedz
jest bogatsza o dodatkowe znaczenia.
Póz
niej nauczyciel prezentuje klasie reprodukcję obrazu Andrzeja Wróblewskiego
Matki, proszÄ…c o ustne opisanie matek przedstawionych na obrazie. Kolejnym zadaniem
6
R. Krupa, Najbliższa memu sercu  matka,  Polski w Praktyce 2009, nr 3, s. 37-39.
9
dla grup jest zapisanie jak największej liczby skojarzeń, związanych ze słowem  matka ,
wierszem Czechowicza i obrazem Wróblewskiego. Wyrazy te mają opisywać m.in. oczy,
usta, twarz, włosy, ręce, sylwetkę, barwę głosu, sposób poruszania się, okazywania uczuć.
Zebrane na zajęciach zwroty mogą być pomocne uczniom przy wykonaniu zadania
domowego, polegającego na zredagowaniu poetyckiego opisu matki, który może zostać
wzbogacony dowolną oprawą plastyczną. Na zakończenie zajęć uczniowie wysłuchują
utworu Wojciecha MÅ‚ynarskiego Nie ma jak u mamy.
Lekcja ta wydaje mi się ciekawa ze względu na wielość i różnorodność
wykorzystanych materiałów dydaktycznych, które przyciągają uwagę uczniów. Zajęcia mają
na celu wzbogacenie słownictwa uczniów, doskonalenie redagowania opisu, interpretowania
tekstu oraz wskazywania środków artystycznego wyrazu wraz z określeniem ich funkcji. Poza
tym uczniowie mają możliwość wykazania się kreatywnością podczas wykonywania zadania
domowego, nadajÄ…c swojej pracy formÄ™ plastycznÄ….
Kolejną propozycją jest scenariusz zajęć zredagowany przez Grażynę Solecką i
opublikowany w  Warsztatach Polonistycznych7 . Autorka zaprojektowała tę godzinę
lekcyjną w związku ze zbliżającym się Dniem Matki. Lekcja wydaje mi się niezwykle
interesująca, ponieważ jej głównym celem jest napisanie przez uczniów wiersza dla mamy.
Zajęcia zaczynają się od przeczytania tekstu Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Spotkanie
z matką. Następnie uczniowie odpowiadają na pytanie: Kim jest matka dla osoby mówiącej w
wierszu? Po zinterpretowaniu wiersza nauczyciel prosi uczniów o podanie własnych
skojarzeń  słów, które nasuwają się, gdy zamknie się oczy i zobaczy postać mamy.
Propozycje zostajÄ… zapisane w dowolnej formie na tablicy, po czym nauczyciel prosi o
przypomnienie zasad budowy wiersza. Następnie zapisane na tablicy wyrazy można
pogrupować, np. według zakresów znaczeń, a potem zacząć układać z nich utwór, na końcu
nadając mu tytuł. Nauczyciel mówi uczniom, czym są kaligramy i jak się je tworzy oraz
pokazuje klasie kilka przykładowych prac. Z wiersza, który uczniowie stworzyli na zajęciach,
układają kaligramy, które mogą potem wręczyć mamom z okazji ich święta. Scenariusz tej
lekcji wydaje mi się godny uwagi, uczniowie mogą wykazać się kreatywnością zarówno przy
układaniu wiersza, jak i przy tworzeniu z niego kaligramu. Poza tym zajęcia mają na celu
poszukiwanie nowych form dla wyrażania uczuć, pokonanie psychicznego oporu przed
otwarciem siÄ™ wobec grupy oraz budowanie zaufania do siebie i otoczenia.
7
G. Solecka, <> Lekcja przed Dniem Matki,  Warsztaty Polonistyczne
2001, nr 1 (36), s. 25-27.
10
Ostatnim rozwiązaniem metodycznym, które zdecydowałabym się wykorzystać, jest
scenariusz zajęć Anny Rymarkiewicz zatytułowany  Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje
wśród kochających ją ludzi?8 , który dostępny jest w Internecie. Konspekt został stworzony
do przeprowadzenia w klasie V szkoły podstawowej. Lekcja ta jest niezwykle wartościowa,
ponieważ ma uświadomić uczniom potrzebę okazywania szacunku osobom starszym, chorym
i samotnym, wykształcić więzi rodzinne, będące podstawą zachowań prospołecznych.
Autorka scenariusza skorzystała z wiersza Tadeusza Różewicza Koncert życzeń. Uczniowie
najpierw czytają ostatnią strofę wiersza i określają uczucia, którymi darzy adresatkę życzeń
rodzina. Potem uczniowie czytają tekst w całości, analizują go, wyszukują podmiot liryczny
oraz znajdują odpowiednie fragmenty, w których jest mowa o: zachowaniu babci, określeniu
stosunku domowników do staruszki, uczuciach bohaterki.
Odnosząc się do emocji wynotowanych na wstępie lekcji, uczniowie mają za zadanie
podkreślić kontrast wylewnych życzeń z rzeczywistym traktowaniem babci, wyjaśnić sens
podtytułu oraz odczytać intencje poety, który nakłania do refleksji na temat własnego
stosunku do osób starszych. Następnie uczniowie zostają zapoznani z metodą metaplanu i za
jej pomocą muszą porozmawiać na temat: Jaki jest nasz stosunek do osób w podeszłym
wieku? W trakcie rozmowy zapisujÄ… na czterech kolorowych karteczkach odpowiedzi na
pytania:
Jak zachowujemy się wobec osób starszych? (podając przykłady niewłaściwych
postaw i zachowań)
Jak powinniśmy się zachowywać?
Z czego wynika nasza niewłaściwa postawa?
Wnioski.
Po zakończeniu pracy uczniowie podają swoje odpowiedzi, a najważniejsze
wnioski zostają zapisane do zeszytów. W końcowej fazie lekcji uczniowie mają za
zadanie przy pomocy pantomimy odegrać rolę babci podczas nieobecności domowników.
Poza celami poznawczymi lekcja ta ma głównie cel wychowawczy, służy temu, by
uczniowie potrafili dostrzegać problemy innych ludzi, byli wrażliwi i empatyczni,
kierowali się normami życia społecznego.
8
Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje wśród kochających ją ludzi? [online] [dostęp 27 grudnia 2013]
Dostępny w Internecie: wsrod-kochajacych-ja-ludzi.html>.
11
Część II
12
Konspekt nr 1
Temat: W niezwykłym świecie baśni.
Klasa: IV szkoły podstawowej
Czas trwania zajęć: 45 min
I. Cele lekcji
Cele ogólne:
Uczeń poznaje cechy baśni.
Cele operacyjne:
uczeń:
zna treść baśni;
zna bohaterów występujących w tekście;
odróżnia wydarzenia fantastyczne od rzeczywistych;
wskazuje postacie fantastyczne i rzeczywiste, pozytywne i negatywne.
II. Formy pracy
jednostkowa;
zbiorowa.
III. Metody pracy
praca z tekstem;
pogadanka;
ćwiczenia praktyczne.
IV. Åšrodki dydaktyczne
Tekst O dwunastu miesiącach w podręczniku do języka polskiego: Między nami A.
A
uczak, A. Murdzek;
prezentacja multimedialna;
notatka z cechami baśni do wklejenia do zeszytu.
V. Bibliografia
Baśń i bajka jako gatunki literackie, słowniczek oraz proste definicje pojęć z nimi
związanych [online] [dostęp 4 maja 2014] Dostępny w Internecie:
http://basnie.republika.pl/definicja.htm
A. A
uczak, A. Murdzek, Między nami podręcznik dla klasy czwartej szkoły
podstawowej, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2009.
13
Przebieg zajęć
Czas Czynności nauczyciela Czynności uczniów Cele i uwagi
Część Witam się z uczniami. Uczniowie odpowiadają Przygotowanie się do
wstępna Sprawdzam obecność. na sprawdzanie zajęć.
ok. 3 obecności ,
min rozpakowujÄ… siÄ™.
Ok. 2 Zapisuję temat lekcji na tablicy. Przepisują temat lekcji. Podanie tematu zajęć.
min ProszÄ™ o przepisanie go do
zeszytu.
Ok. 15 Proszę o otworzenie Uczniowie czytają Uczeń aktywnie słucha i
min podręcznika na stronie 311, tekst. czyta.
czytam tekst baśni na głos.
Ok. 4 OdczytujÄ™ polecenie zadania nr 1 Wybrani uczniowie Uczniowie odpowiadajÄ…
min (s. 316) wraz z pytaniami i odpowiadajÄ… na na pytania dotyczÄ…ce
odpowiedziami testu wyboru. pytania. przeczytanego tekstu.
WskazujÄ™ wybranÄ… osobÄ™ i
proszÄ™ o udzielenie odpowiedzi
na poszczególne pytania.
Ok. 1 Mówię, że przeczytany tekst jest Słuchają nauczyciela. Wprowadzenie pojęcia
min baśnią. Omawiam wyjaśnienie  baśń .
pojęcia  baśń z tabelki na
stronie 317.
Ok. 8 Przedstawiam prezentacjÄ™ SÅ‚uchajÄ… nauczyciela, Uczniowie poznajÄ… cechy
min multimedialną dotyczącą cech oglądają prezentację. baśni.
baśni. W trakcie omawiania
poszczególnych zagadnień,
wyjaśniam je w przystępny
sposób.
RozdajÄ™ uczniom notatki z
cechami baśni i proszę, by
przykleili je do zeszytów.
Ok. 7 Zwracam uwagÄ™ na typowe dla Wybrani uczniowie Uczniowie wskazujÄ… czas i
min baśni rozpoczęcie i zakończenie odpowiadają na miejsce wydarzeń w
utworu. (Była raz pewna pytania. tekście, elementy
matka& ; & i żyła z nim spokojnie fantastyczne i
i szczęśliwie.) prawdopodobne, podają
bohaterów i ich cechy.
Pytam wybranych uczniów, czy Rozumieją przesłanie
w baśni, którą przeczytaliśmy, utworu.
można wskazać czas i miejsce
wydarzeń.
Następnie proszę kolejną osobę o
wymienienie bohaterów, którzy
pojawili się w tekście i podanie,
czy sÄ… to postacie realistyczne
czy fantastyczne . Kogo z nich
możemy uznać za postać
pozytywnÄ…, a kogo za
14
negatywnÄ…?
KolejnÄ… osobÄ™ proszÄ™ o
wskazanie elementów
fantastycznych i
prawdopodobnych w świecie
omawianej baśni.
Dalej proszÄ™ kogoÅ›, by
powiedział jaki, jego zdaniem,
jest morał baśni.
Ok. 3 Pytam uczniów, dlaczego, ich Uczniowie odpowiadają Uczniowie prezentują
min zdaniem, powstawały/powstają na pytanie, proponują własne zdanie, uczestniczą
baśnie. Proszę, by podali swoje swoje pomysły. w rozmowie.
pomysły.
Ok. 2 PodsumowujÄ™ informacje SÅ‚uchajÄ… nauczyciela. Podsumowanie informacji.
min dotyczące lekcji. Proszę wybraną Wybrana osoba Utrwalenie wiadomości.
osobę, by powiedziała, jakie przypomina cechy
cechy musi mieć utwór, by baśni.
można było nazwać go baśnią.
Ok. 1 Dziękuję za lekcję i żegnam się z Uczniowie żegnają się z
min klasÄ…. nauczycielem.
15
Załącznik nr 1
CECHY BAÅšNI
Zdarzenia dzieją się w nieokreślonym miejscu i czasie.
Charakterystyczny poczÄ…tek:
-  Dawno, dawno temu...  nieokreślony czas
-  Za siedmioma górami, za siedmioma morzami...  nieokreślone miejsce
Bohaterowie baśni dzielą się na:
Øð Postacie realistyczne  dzieci, szewczyk, rycerz, macocha, królewna, itp.
Øð Postacie fantastyczne  czarownice, smoki, wróżki, krasnoludki, itp.
Bohaterowie kontrastują ze sobą, np. dobra wróżka  zła wróżka
W baśniach pojawia się kara za złe czyny, a nagroda za dobre.
W baśni występują:
Øð Przedmioty fantastyczne  czarodziejska różdżka, czapka  niewidka,
latajÄ…cy dywan.
Øð Wydarzenia fantastyczne  zamiana czÅ‚owieka w skaÅ‚Ä™, stuletni sen,
ożywienie kroplą wody.
Baśń zawiera morał - pouczenie, naukę dla bohaterów i dla czytelnika.
16
Konspekt nr 2
Temat: Zmienność uczuć Demeter, a pory roku.
Klasa: V szkoły podstawowej
Czas trwania zajęć: 45 min
I. Cele lekcji
Cele ogólne:
Uczeń zna przebieg wydarzeń mitu, wie jak go interpretować.
Cele operacyjne:
uczeń:
wie, czym jest mit i jakie było jego zadanie w starożytności;
zna bohaterów występujących w tekście;
rozpoznaje i tworzy części mowy;
stosuje wyrazy nazywajÄ…ce uczucia.
II. Formy pracy
jednostkowa;
zbiorowa.
III. Metody pracy
praca z tekstem;
pogadanka;
ćwiczenia praktyczne.
IV. Åšrodki dydaktyczne
Tekst W. Markowskiej Demeter i Kora w podręczniku do języka polskiego: Między nami A.
A
uczak, A. Murdzek;
plan wydarzeń do wycięcia i rozdania uczniom;
karta pracy.
V. Bibliografia
Karta pracy opracowane przez Beatę Nowakowską [online] [dostęp 16 marca 2014] Dostępny
w Internecie: http://www.profesor.pl/mat/pd7/pd7_b_nowakowska_1_18112008.pdf.
Ruchy ziemi i skutki z tym związane [online] [dostęp 16 marca 2014] Dostępny w Internecie:
http://www.sciaga.pl/tekst/32412-33-ruchy_ziemi_i_skutki_z_tym_zwiazane.
A. A
uczak, A. Murdzek, Między nami podręcznik dla klasy piątej szkoły podstawowej,
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2009.
M. Nagajowa, Słowa zwykłe i niezwykłe. Podręcznik do kształcenia literackiego i
językowego dla klasy piątej szkoły podstawowej, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i
Pedagogiczne, 1995, s. 165.
17
Przebieg zajęć
Czas Czynności nauczyciela Czynności uczniów Cele i uwagi
Część Witam się z uczniami. Uczniowie odpowiadają Przygotowanie
wstępn Sprawdzam obecność. na sprawdzanie się do zajęć.
a ok. 3 obecności, rozpakowują
min siÄ™.
Ok. 2 Pytam uczniów, czy Uczniowie odpowiadają Przypomnienie i
min wiedzą/pamiętają, czym jest mit? na pytanie. utrwalenie
Podaję krótką definicję mitu. Przypominają sobie, wiadomości nt.
(Pradawna opowieść nieznanego
czym jest mit. mitów.
pochodzenia oparta na starożytnych
wierzeniach. Mit próbuje wyjaśnić
pochodzenie, naturÄ™ i przeznaczenie
świata, bogów i człowieka. Mity
poczÄ…tkowo przekazywano w formie
ustnej.)
Ok. 3 Pytam uczniów, dlaczego Odpowiadają na Uczeń
min zmieniajÄ… siÄ™ pory roku. pytania. przekazuje
(KonsekwencjÄ… ruchu obiegowego
swojÄ… wiedzÄ™.
Ziemi są zmiany wysokości Słońca
nad horyzontem w czasie górowania.
Dlatego, ilość ciepła dostarczonego do
powierzchni Ziemi zmienia siÄ™ w ciÄ…gu
roku. To jak wysoko jest Słońce nad
horyzontem w czasie górowania
wyznacza "astronomiczne pory roku".)
Pytam uczniów, która pora roku
jest ich ulubionÄ….
Ok. 1 ZapisujÄ™ temat lekcji na tablicy. PrzepisujÄ… temat lekcji. Podanie tematu
min Proszę o przepisanie go do zeszytu. zajęć.
Ok. 15 Proszę o otworzenie podręcznika na Uczniowie czytają Uczeń aktywnie
min właściwej stronie, czytam tekst tekst. słucha i czyta.
mitu na głos. Potrafi wskazać
Mówię, że mit o Demeter i Korze w tekście
oprócz ukazania matczynej miłości, właściwe
miał na celu wytłumaczenie fragmenty.
zmienności pór roku.
Proszę uczniów, by zaznaczyli w
tekście fragmenty, które opisują, co
przyczyniło się do powstania
poszczególnych pór roku oraz
różnych elementów przyrody.
ProszÄ™ o przytoczenie tych
fragmentów.
18
Ok. 6 Rozdaję uczniom plan wydarzeń Uczniowie punkty Uczeń zna
min pocięty na paski papieru. Proszę, by planu wydarzeń w przebieg
ułożyli je według kolejności porządku wydarzeń w
zdarzeń w micie. chronologicznym. micie.
Informuję uczniów, że mają na to 3
minuty, po czym wspólnie z klasą
podaję właściwą kolejność.
Proszę uczniów o wklejenie planu
do zeszytu.
Ok. 7 Proszę wybraną osobę o Wybrani uczniowie Uczeń
min wymienienie postaci występujących wymieniają postaci wyodrębnia
w tekście. Kolejną osobę proszę o występujące w micie i postacie
scharakteryzowanie Demeter. charakteryzują boginię występujące w
Demeter. tekście, potrafi
Proszę o otworzenie podręczników scharakteryzowa
na właściwej stronie i przeczytanie Uczniowie uzupełniają ć główną
polecenia zadania nr 4 (Na tabelkÄ™. bohaterkÄ™.
podstawie tekstu uzupełnij tabelkę.)
Wspólnie z uczniami wykonuję
ćwiczenie.
Ok. 1 Proszę jedną osobę, aby Wybrana osoba Uczeń potrafi
min opowiedziała, jak z biegiem opowiada o uczuciach określić uczucia
wydarzeń zmieniały się uczucia bogini. bohaterki.
Demeter .
Ok. 5 Rozdaję uczniom karty pracy i Wykonują zadanie z Uczeń potrafi z
min proszę o ich wykonanie, a następnie karty pracy i odczytują danego
wskazuję osoby, aby odczytały swoje przykłady. rzeczownika
uzupełnione przykłady. utworzyć
czasownik,
przymiotnik i
przysłówek.
Ok. 2 ProszÄ™ o zapisanie zadania Uczniowie zapisujÄ™
min domowego  napisz krótkie polecenie do zeszytu.
opowiadanie na temat:  Jak
powstały różne elementy przyrody,
np. kamienie, róże, drzewa .
Dziękuję za lekcję i żegnam się z
klasÄ….
Załącznik nr 1
Zabawa Kory na Å‚Ä…ce.
19
Zerwanie narcyza.
Pojawienie siÄ™ Hadesa i porwanie Kory.
Nieudana próba uratowania Kory przez nimfę Kyane.
Powstanie strumienia z Å‚ez Kyane.
Rozpacz Demeter i poszukiwanie córki.
Spotkanie Hekate, odwiedzenie Heliosa i poznanie historii porwania.
Decyzja Demeter o zaprzestaniu pojawiania siÄ™ na Olimpie i rzucenie klÄ…twy na ziemiÄ™.
Życie z dala od świata i bogów.
Zmiana wyroku Dzeusa.
Podstęp Hadesa  podsunięcie Korze do zjedzenia owoc granatu.
Pojawienie siÄ™ Demeter na Olimpie i decyzja Dzeusa o losie Kory.
Radość ze spotkanie matki z córką.
Zdjęcie klątwy z ziemi.
20
Załącznik nr 2
KARTA PRACY
Od podanych rzeczowników utwórz czasowniki, przymiotniki i przysłówki.
rzeczowniki czasowniki przymiotniki przysłówki
smutek ..................................... ........................................ ..........................................
ból ..................................... ........................................ ..........................................
gniew ..................................... ........................................ ..........................................
tęsknota ..................................... ........................................ ..........................................
rozpacz ..................................... ........................................ ..........................................
oburzenie ..................................... ........................................ ..........................................
cierpienie ..................................... ........................................ ..........................................
21
Konspekt nr 3
Temat:  Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem&  - obraz matki w wierszu M.
Czechowicza.
Klasa: V szkoły podstawowej
Czas trwania zajęć: 45 min
I. Cele lekcji
Cele ogólne:
Uczeń analizuje i interpretuje tekst kultury.
Cele operacyjne:
uczeń:
rozwija sprawność uważnego słuchania;
rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet;
odbiera tekst kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
podaje wyrazy bliskoznaczne;
potrafi odmienić rzeczowniki przez przypadki;
rozpoznaje wers, zwrotkÄ™.
II. Formy pracy
jednostkowa;
zbiorowa.
III. Metody pracy
praca z tekstem;
pogadanka;
ćwiczenia praktyczne.
IV. Åšrodki dydaktyczne
tekst Matka Mieczysława Czechowicza;
zdjęcie autora;
nagranie Matka w wykonaniu Mieczysława Czechowicza;
karta pracy.
V. Bibliografia
Kroll Barbara, O matce,  Wychowawca , 2007, nr 5, s. 30.
Solecka Grażyna,  Ona mi pierwsza pokazała księżyc&  Lekcja przed Dniem Matki,
 Warsztaty Polonistyczne , 2001, nr 1 (36), s. 25-27.
22
 Mieczysław Czechowicz, fot. Filmoteka Narodowa[fotografia online][w:] Mieczysław
Czechowicz[online][dostęp: 20 maja 2014]. Dostępny w Internecie:
.
Przebieg zajęć
Czas Czynności nauczyciela Czynności uczniów Cele i uwagi
Ok. 2 Witam siÄ™ z uczniami. Uczniowie odpowiadajÄ… na Przygotowanie do
min Sprawdzam obecność. sprawdzanie obecności, zajęć.
rozpakowujÄ… siÄ™.
Ok. 2 ZapisujÄ™ temat lekcji na tablicy. Uczniowie przepisujÄ… Podanie tematu
min Proszę o przepisanie go do zeszytu. temat lekcji. zajęć.
Ok. 3 Proszę uczniów, by podali wyrazy Uczniowie podają wyrazy i Uczeń potrafi
min bliskoznaczne ze słowem MATKA zapisują je na tablicy. podać wyrazy
(np. mamusia, rodzicielka, bliskoznaczne.
opiekunka), proszÄ™ by swoje
propozycje zapisywali na tablicy w
formie grafu.
Ok. 5 Rozdaję uczniom kartki z utworem Uczniowie słuchają Uczeń aktywnie
min Mieczysława Czechowicza Matka. nauczyciela, czytają tekst słucha i czyta.
PodajÄ™ kilka informacji na temat po cichu. OdpowiadajÄ… na Interpretuje
autora, pokazujÄ™ uczniom jego pytanie nauczyciela. wiersz.
zdjęcie. (Urodził się w 1930 roku, zmarł
w 1991. Był aktorem teatralnym,
filmowym, kabaretowym. Występował w
Kabarecie Starszych Panów. Użyczał głosu
Misiowi Uszatkowi.)
Czytam głośno treść wiersza.
Pytam uczniów, z czym osobie
mówiącej w wierszu kojarzy się
matka (ze słońcem).
Ok. 3 Odtwarzam nagranie wiersza w Uczniowie słuchają Uczeń aktywnie
min wykonaniu Mieczysława wiersza z nagrania. słucha utworu z
Czechowicza. nagrania audio.
23
Ok. 3 Pytam uczniów, jaki jest nastrój Uczniowie odpowiadają na Uczniowie
min wiersza (wesoły, radosny). Co na pytania nauczyciela. analizują treść
podstawie tekstu możemy utworu i
powiedzieć o osobie mówiącej w przypominają
wierszu, a co o opisanej w nim informacje
matce? dotyczÄ…ce budowy
wiersza.
Przypomnienie uczniom informacji
dotyczÄ…cych budowy i analizy
wiersza.
Pytam, co to jest zwrotka, wers,
epitet, przenośnia, porównanie.
Proszę o podanie wymyślonych
przykładów.
Ok. 23 Rozdaję uczniom karty pracy. Uczniowie rozwiązują Uczeń wykonują
min Proszę o ich wykonanie. Na każde zadania z karty pracy. praktyczne
zadanie daję im określoną ilość zadania dotyczące
czasu, następnie proszę jedną osobę przeczytanego
o odczytanie tego, co napisała. tekstu i ogólnie
środków
Przy wykonywaniu zadania z poetyckich.
wypełnianiem tabelki, dzielę klasę
na 3 grupy. Każda grupa ma za
zadanie wypisać z wiersza
przykłady tylko jednego,
przydzielonego jej środka
stylistycznego. Uczniowie zapisujÄ…
te przykłady na karteczkach
samoprzylepnych, które wcześniej
im rozdam i przyczepiajÄ… we
właściwym miejscu na tablicy.
Następnie czytam głośno przykłady
z karteczek i proszÄ™ o zapisanie ich
do właściwej kolumny w tabelce na
karcie pracy.
Ok. 3 PodsumowujÄ™ informacje dotyczÄ…ce SÅ‚uchajÄ… nauczyciela. Podsumowanie
min lekcji. Pytam uczniów, dlaczego Odpowiadają na pytania. informacji. Uczeń
poeta napisał taki wiersz i co dzięki wypowiada się na
niemu chce przekazać matce. temat utworu.
Ok. 1 Dziękuję za lekcję i żegnam się z Uczniowie żegnają się z
min klasÄ…. nauczycielem.
24
Załącznik nr 1
Mieczysław Czechowicz  Matka
Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem i jak słońce nad domem świecisz.
I jak słońce, które ogrodem idzie  krzątasz się pośród dzieci.
Twój to promień świeci nad kuchnią, to nad chlebem, nad szklanką mleka.
Nawet czasem kiedy ci smutno, gdy cię ujrzę, to się uśmiecham.
Kiedy idę do szkoły rano, Ty mnie żegnasz czuła i dobra
Ty mnie głaszczesz swą spracowaną ręką, kiedy wracam na obiad.
Ja wiem mamo, wiem, ile troski, w każdy dzień, chwilę włożyć trzeba
Ile pracy, aby z gałązki, wielkie, piękne wyrosły drzewa.
Ale kiedy będę już duży, kiedy będę miał silne dłonie,
To ja ciebie tak jak kwiat róży od burz, od wichrów osłonię.
A dziś, popatrz, zasypia już miasto, więc pocałuj mnie na dobranoc.
Z pocałunkiem twym jak z dobrą gwiazdą na powiekach chcę zasnąć mamo!
25
Załącznik nr 2
KARTA PRACY
1. Ułóż zdania z wyrazem MATKA, uwzględniając podany przypadek i liczbę.
a) dopełniacz, liczba mnoga
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
b) biernik, liczba mnoga
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
c) narzędnik, liczba pojedyncza
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
d)narzędnik, liczba mnoga
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
e)miejscownik, liczba pojedyncza
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
f) celownik, liczba mnoga
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
2. Osoba mówiąca w wierszu to:
a) podmiot liryczny
b) autor
c) narrator
3. Określenie rzeczownika to:
a) symbol
b) epitet
c) rym
4. Jaką częścią mowy jest najczęściej wyrażony epitet?
...............................................................................................
5. Podaj z ilu zwrotek i wersów zbudowany jest wiersz  Matka .
26
6. Kim jest podmiot liryczny? Co na podstawie wiersza można o nim powiedzieć?
7. Kim jest adresat liryczny? Co na podstawie wiersza można o nim powiedzieć?
8. Znajdz
w wierszu wszystkie przenośnie, porównania i epitety i wpisz je do
odpowiedniej kolumny w tabelce.
Przenośnie Porównania Epitety
9. Do podanych wyrazów napisz po dwa porównania.
Żółty jak .............................................................................................................................
Czerwony jak ......................................................................................................................
Wesoły niczym.....................................................................................................................
MÄ…dry jak& & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
27
Załącznik nr 3
28
Refleksja po lekcji dyplomowej
Lekcję dyplomową przeprowadziłam 27.05.2014r. w klasie Va w Szkole Podstawowej
nr 12 im. Marii Skłodowskiej-Curie przy ul. Janiszewskiego 12 we Wrocławiu. Temat zajęć
brzmiał:  Wstajesz wcześnie ze słońca wschodem&  - obraz matki w wierszu M. Czechowicza.
Zespół klasowy, z którym pracowałam, nie jest zbyt liczny - składa się z 15 uczniów,
większość z nich to dziewczynki. Miałam okazję poznać ich wcześniej, ponieważ często
widywałam się z nimi podczas wrześniowych praktyk. Klasa Va jest dosyć zgrana, uczniowie
dzielą się na przeciętnych i bardzo dobrych. Dwie uczennice wymagają obecności
nauczyciela wspomagającego podczas zajęć. Pod względem zachowania nie sprawiają
większych problemów wychowawczych. Gdy zdarzały się sytuacje niezdyscyplinowania,
zazwyczaj związane były z tymi samymi osobami. Na podstawie wcześniejszych
doświadczeń z tą klasą, mogę stwierdzić, że zawsze bardzo sprawnie mi się z nimi pracowało.
Również i tym razem nie miałam problemów podczas przeprowadzania lekcji,
uczniowie zachowywali siÄ™ wzorowo, odpowiadali na moje pytania, rozwiÄ…zywali zadania i
angażowali się w przebieg zajęć. Wydaje mi się, że zainteresowali się tematem.
Do pozytywnych aspektów lekcji włączyłabym wykorzystane środki dydaktyczne,
które miały na celu przyciągnięcie uwagi uczniów, chciałam też zaabsorbować ich
ciekawostkami na temat autora wiersza. Poza tym starałam się pilnować, by wszyscy
uczniowie pracowali na zajęciach. Podchodziłam do każdego, kto wydawał się mieć problemy
z rozwiązywaniem zadań i próbowałam wyjaśniać niezrozumiałe kwestie.
Do słabych stron zaliczam, przede wszystkim niezrealizowanie w całości scenariusza
zajęć. Zabrakło mi czasu na dokończenie dwóch zadań z karty pracy i podsumowanie tematu.
Muszę przyznać, że było to dla mnie dużym zaskoczeniem, kiedy uświadomiłam sobie, że do
końca zajęć zostało niecałe 10 minut, a najbardziej pracochłonne zadanie zostało przed nami.
Tworząc konspekt tej lekcji, bardziej brałam pod uwagę możliwość, że uda nam się skończyć
przed dzwonkiem i przygotowałam nawet rezerwowe zadanie na tę okoliczność. Poza tym,
błędem było przeprowadzenie ostatniego ćwiczenia według tego jak zaplanowałam to w
scenariuszu (Uczniowie mieli wypisać środki stylistyczne na karteczkach i podchodzić do
tablicy, aby je przyczepić. Chciałam, aby trochę to urozmaiciło zajęcia i żeby uczniowie
mogli na chwilę wstać i poruszać się po klasie). Mogłam wykonać je razem z nimi, w ten
29
sposób, że od razu zapisywaliby poprawne odpowiedzi na karcie pracy, co z pewnością
oszczędziłoby nam kilku minut.
Do tej lekcji mam ambiwalentny stosunek. Nie mogę powiedzieć, żebym była z niej w
pełni zadowolona, ale też nie oceniam jej jako złej. Na przyszłość jednak muszę pamiętać, by
na bieżąco pilnować czasu oraz popracować nad głośniejszą wymową i pewniejszym tonem
głosu. Wydaje mi się, że udało mi się zainteresować klasę tematem, co przyczyniło się do
tego, że aktywnie współpracowali ze mną przez całe zajęcia.
30
Bibliografia
Chwastek D., Nowosielska E., Oglądam świat-Program nauczania języka polskiego w kl. IV-
VI szkoły podstawowej, Wydawnictwo: ARKA, Poznań 1999.
Krupa R., Najbliższa memu sercu  matka,  Polski w Praktyce , 2009, nr 3, s. 37-39.
Kulesza G., Kulesza J., Wyspy szczęśliwe. Program nauczania języka polskiego w klasach IV-
VI szkoły podstawowej zgodny z nową podstawą programową, Wydawnictwa Edukacyjne
WIKING, Wrocław 2012.
A
uczak A., Murdzek A., Między nami. Program nauczania języka polskiego w szkole
podstawowej (do nowej podstawy programowej), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe,
Gdańsk 2012.
Solecka G., <> Lekcja przed Dniem Matki,
 Warsztaty Polonistyczne 2001, nr 1 (36), s. 25-27.
Czy babcia z wiersza T. Różewicza żyje wśród kochających ją ludzi? [online] [dostęp 27
grudnia 2013] Dostępny w Internecie: babcia-z-wiersza-t.-ro-ewicza-yje-wsrod-kochajacych-ja-ludzi.html>.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół obowiązująca od roku 2009/ 2010 ( Rozporządzanie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r., Dziennik Ustaw z 2009r. nr 4, poz. 17),
Warszawa 2009.
31