PROBLEMY
OBIEKTYWNOÅšCI
POZNANIA
dr Błażej Balewski
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Teoria poznania
" Teoria poznania, czyli epistemologia lub gnoseologia jest
jednym z głównych działów filozofii
" Obejmuje obszernÄ… problematykÄ™ dotyczÄ…cÄ… natury
ludzkiego poznania, z
ródeł poznania, wartości rezultatów
poznawczych, zasięgu ludzkiego poznania i stopnia jego
pewności.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Teoria poznania
" Teoria poznania jako odrębna dyscyplina filozoficzna pojawia się w
nowożytnej filozofii, choć liczne jej problemy zgodnie potem zaliczone do
teorii poznawczych, podejmowane były już w starożytności i
średniowieczu
" W starożytności na oznaczenie poznania używano dwóch terminów
episteme i gnosis. Przez episteme (nauka o wiedzy) rozumiano wszelkÄ…
wiedzę praktycznie używaną, sprawdzalną, dyskursywną,
demonstratywną. Przez gnosis (nauka o poznaniu) wiedzą pojęciową,
teoretycznÄ…, spekulatywnÄ…, apriorycznÄ….
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Rozwój epistemologii jako
dyscypliny filozoficznej.
" Początki badań epistemologicznych tkwią już w filozoficznym
odróżnieniu świata rzeczywistego takiego jaki on jest sam w
sobie niezależnie od człowieka  i świata zjawisk dostępnych
człowiekowi w jego doświadczeniu zmysłowym.
" Odróżnienie rzeczywistości i jej przejawu (zjawiska) legło u
podstaw wszelkiego myślenia filozoficznego.
" Filozoficzne refleksje dotyczące poznania świata zaczynały
się z reguły od próby wyjaśnienia faktu percepcji zmysłowej
oraz powiązania zmysłowz myśleniem za pomocą pojęć
ogólnych.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Czym jest samo poznanie?
Dwa znaczenia  poznania
1. Poznanie  ogół psychicznych aktów człowieka ( np.
spostrzeganie, słuchanie, wnioskowanie, abstrahowanie)
mających na celu uzyskanie określonych wiadomości.
2. Poznanie  ogół wyników tych aktów, czyli rezultatów
poznawczych. Każdy rezultat poznawczy jest poprzedzony
odpowiednimi aktami poznawczymi. Jest to właściwie
jeden proces, rozpoczynający się skierowaniem aktów na
jakiś przedmiot, a kończący się sformułowaniem zdobytych
wyników. Dyscyplina filozoficzna, która czyni poznanie ( w
obu znaczeniach) przedmiotem zainteresowania, nazywa
siÄ™ epistemologiÄ… albo gnoseologiÄ…. Zawsze chodzi nam o
poznanie pewne, wartościowe, precyzyjne, jasne,
sprawdzalne, logiczne, adekwatne. Epistemologia jest
naukÄ… krytycznÄ….
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Zagadnienie epistemologiczne
1.Zagadnienie możliwości poznawczych
człowieka, albo zagadnienie poznawalności
rzeczywistości.
2. Zagadnienie z
ródeł poznania: aspekt
genetyczny (Skąd płynie nowa wiedza?
Jakie jest jej pochodzenie?)
3. Zagadnienie prawdy
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Zagadnienie możliwości poznawczych człowieka
Zagadnienie możliwości poznawczych człowieka, albo
zagadnienie poznawalności sprowadza się do dwóch
stanowisk:
1. Idealizmu teoriopoznawczego  koncepcji wskazujÄ…cej,
że żadna rzeczywistość istniejąca w pełni obiektywnie nie
jest w ogóle możliwa do poznania, a wiedza, którą człowiek
posiada mówi jedynie o jego wewnętrznych przeżyciach
psychicznych
2. Realizmu teoriopoznawczego - poglądu głoszącego, iż
rzeczywistość zewnętrzna wobec świadomości ludzkiej jest
 przynajmniej w części poznawalna, a wyniki poznawcze w
pewnym stopniu wiernie odzwierciedlają własności tej
rzeczywistości.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Idealizm teoriopoznawczy a rozwój
Idealizm
teoriopoznawczy
epistemologiczny epistemologiczny
idealizm immanentny idealizm transcendentalny
(G. Berkeley)
(I. Kant)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Subiektywizm bytów czy fantasmagoria Berkeley a
(& ) Nie istnieje żadna inna substancja oprócz
ducha, czyli tego co postrzega. Żeby to dosadniej
wykazać należy zauważyć, że jakościami
zmysłowymi są kolor, kształt ruch, zapach, smak itp.,
to znaczy idee postrzegane przez zmysły. Otóż
istnienie idei w rzeczy, która nie postrzega jest jawną
sprzecznością, gdyż posiadać ideę znaczy tyle co
postrzegać. Wobec powyższego to, w czym istnieje
kolor, kształt i tym podobne jakości musi postrzegać,
a stąd wynika jasno, że nie może istnieć niemyśląca
substancja, która stanowiłaby podłoże tych idei. Berkeley
G., Traktat o zasadach ludzkiego poznania,cz.I,7.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Poznanie według I. Kanta
I. Kant był przekonany o aktywnej woli umysłów i
rozumu w procesie poznania. Dotychczasowi
filozofowie sądzili, że charakter treści poznawczych
umysłu ludzkiego jest określony przez to na co się
kieruje, że podmiot poniekąd dostosowuje się do
przedmiotu. Natomiast Kant był wprost przeciwnego
zdania, umysł kształtuje to co poznaje, przedmiot
dostosowuje się do podmiotu. Tak więc powszechnie
uznawany związek między poznającym podmiotem, a
poznawczym przedmiotem został przez Kanta
odwrócony (przewrót kopernikański w filozofii).
Twierdził też, że nie możemy wniknąć to co istnieje
całkiem niezależnie, od świadomości, czyli w świat
 rzeczy samych w sobie . SÄ… one niepoznawalnÄ… sferÄ…
rzeczywistości
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Opozycja wobec idealizmu epistemologicznego
W opozycji do idealizmu epistemologicznego znajdujÄ…
się wszyscy filozofowie, którzy sądzą, że w procesie
poznania człowiek przekracza sferę immanentną, czy
transcendentalnÄ… i faktycznie kontaktuje siÄ™ z
transcendentalną rzeczywistością. Tym samym
potwierdzają oni potocznie żywione przeświadczenie, że
stykamy się z czymś obiektywnym, a więc tylko z
własnymi przeżyciami czy konstrukcjami.
Do przedstawicieli tego nurtu należeli m.in. Arystoteles,
Tomasz z Akwinu, Francis Bacon, Holbach, a więc
filozofowie reprezentujący różne zapatrywania na naturę
bytu. StojÄ… oni na gruncie realizmu epistemologicznego.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Negatywne poglÄ…dy na temat poznania
Negatywne poglÄ…dy
na temat poznania
Agnostycyzm Szkoła sceptyków
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Agnostycyzm
Agnostycyzm ( z gr. agnostos  niepoznawalny). GÅ‚osi on,
że pewne dziedziny bytu, bądz
nawet cała rzeczywistość
transcendentalna są niedostępne poznaniu ludzkiemu, że
w procesie poznania nieuchronnie stykamy siÄ™ czymÅ›
niepoznawalnym. W związku z tym powinniśmy odstąpić
od badań naukowych.
Agnostycyzm pojawił się w filozofii w rozmaitym zakresie i
z różnych powodów. Przykładem agnostycyzmu, który
zrodził się z pobudek religijnych jest system Spinozy, który
utożsamiał przyrodę z Bogiem. i tylko dwa atrybuty:
rozciągłość i myślenie uznawał za dostępne naszemu
poznaniu, inne jego zdaniem mogą być rozwikłane przez
wiarÄ™.
Hume: nie docieramy poznawczo do związków
przyczynowych zachodzących w świecie, a gdyby nawet
one istniały, to i tak pozostawałyby niepoznawalne.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Szkoła sceptyków
W antycznej Helladzie istniała szkoła sceptyków ( z gr. skeptomai 
szukam, roztrząsam), założona przez Pyrrona z Elidy. Uzasadniała ona
pewien ideał życia: jeśli nie posiadamy o niczym wiedzy pewnej, to
szczęście można znalez
ć w niezmąconym spokoju, w obojętności i
nieangażowaniu się w żadne sprawy..
Zdaniem sceptyków nie mają racji tzw. dogmatycy, tzn. ci, którzy w
ogóle coś twierdzą. Bowiem za każdym twierdzeniem o
transcendentalnej rzeczywistości można przytoczyć zarówno argumenty
za jak i kontrargument.
Sceptycy rozróżniali dwie drogi zdobywania wiedzy: bezpośrednią
(zmysłową) i pośrednią (rozumową), która może mieć charakter
indukcyjny albo dedukcyjny. Ale wszystkie drogi nie zapewniajÄ…
pewności poznania
W czasach nowożytnych powstał sceptycyzm metodologiczny
Kartezjusza.
O ile dla starożytnych sceptyków wątpienie było ostatecznym rezultatem
rozważania dla Kartezjusza były narzędziem do poszukiwania prawdy.
Kartezjusz wątpił by odkryć sądy o najwyższym stopniu pewności 
dowód nie-wprost.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Zagadnienie z
ródeł poznania
W rozważaniach filozofów różnych szkół i
kierunków mówi się o trzech ich rodzajach:
doświadczeniu (empiryzm)
rozumie (racjonalizm)
z
ródle przekraczającym sferę dociekań
rozumowych (irracjonalizm)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Racjonalizm
Już Demokryt twierdził, że poznanie  zmysłowe
jest ciemne, a  rozumowe  jasne
Platon uważał, że prawdziwa wiedza dotyka
prawdziwego bytu  idei zrodzonych w umysłach
tych co umiłowali mądrość.. Platon jako
przedstawiciel skrajnego racjonalizmu
metodologicznego, czyli aprioryzmu, uważał że
rozum w procesie poznania jest
samowystarczalny. Według niego  nabywanie
wiedzy polea na  przypominaniu . Apriorystami
byli także Leibniz i Kartezjusz
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Empiryzm
Ogromną ilość informacji jakie mamy o świecie zawdzięczamy
zmysłom. Według Arystotelesa niezbędnym z
ródłem poznania
jest kontakt z rzeczywistością. Arystoteles należy do grupy
określanej mianem empirystów genetycznych. Do jej grona
zalicza się też John Locke a, który protestował przeciwko
kartezjańskiej koncepcji wiedzy wrodzonej. Lockewszystkie
treści przekazane przez doświadczenie (zewnętrzne i
wewnętrzne) nazywał ideami prostymi., które są właściwym
materiałem naszej wiedzy. Rola rozumu sprowadza się do
dowolnego łączenia rozmaitych idei prostych w idee złożone.
Stanowisko empiryzmu metodologicznego o zabarwieniu
antytranscentendalnegoreprezentował Berkeley. Uważał, że
zmysły są z
ródłem poznania nawet w matematyce  zbiorze
linii czy figur geometrycznych.
Empirystami byli m.in. Fransic Bacon czy J. S. Mill. Według
nich obserwacja i eksperyment stanowiÄ… nieodzowny punkt
wyjścia ludzkiej działalności poznawczej, lecz potrzebna jest
też współpraca rozumu.- Fr. Bacon pisze, że  nie skrzydeł
trzeba lecz ołowiu poznającemu rozumowi .
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Irracjonalizm
Irracjonalizm
Zarówno empiryści jak i racjonaliści sądzili, że można
poznać prawdę, opierając się na naturalnych
przyrodzonych człowiekowi zdolnościach. Plotyn i jego
szkoła to przykład irracjonalizmu. Augustyn z intuicją
intelektualną, wynikiem nadprzyrodzonym: olśnienie
mistyczna intuicja, podniosła ekstaza, nadprzyrodzone
 nawiedzenie , Å‚aska boska, wiara jako atrybutami
poznania też wpisuje się do grupy irracjonalistów.
Poznanie zachodzi dzięki wierze, rozum jest tylko
narzędziem.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda, technika i
narzędzie badawcze
dr Błażej Balewski
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Granice mego języka
wskazujÄ… granice mego
świata
Ludwig Wittgensteian
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
(...) Wydobycie logiki z języka potocznego
jest niepodobieństwem. Język przesłania
myśl, tak, że z zewnętrznej formy szaty nie
można wnosić o formie przybranej w nią
myśli. Kształtowaniu szaty przyświecają
bowiem zgoła inne cele niż ujawnienie
formy ciała.(...)
Ludwig Wittgensteian
Tractatus logico-philosophicus, w przekładzie Wolniewicz B, Warszawa, 1970r., za: Markiewicz B.,Flizofia. Wybór
tekstów, WSiP, Warszawa, 1986r.,s.396
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Reizm/Konkretyzm/Pansomatyzm
Reizm/Konkretyzm/Pansomatyzm
 Czegoż domaga się reizm?tego tylko, by w
wypowiedziach ostatecznych, a więc i we
wszystkich ostatecznych wyjaśnieniach słów nie
było innych rzeczowników lub przymiotników, jak
tylko te rzeczowniki lub przymiotniki konkretne.(...)
Zamiast rzeczownik lub przymiotnik mówimy
krótko - imię. Dyrektywę reizmu można będzie
wtedy ująć jak następuje: starajmy się o to aby
każdą wypowiedz
umieć sprowadzić do formy
nie zawierającej innych imion oprócz imion
konkretnych.(...) Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli
konkretystycznej,(w: ) Kotarbiński T., Wybór pismT.2.Warszawa, 1958r.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda badawcza
(gr.) methodos  droga wiodÄ…ca do
methodos
określonego celu, Miśkiewicz B., Wstęp do badań historycznych, PWN,
Warszawa, 1974r.s. 193
(gr.) methodos badanie Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych, WP,
methodos
Warszawa, 1983
ź­¸Ã´Ã¾  metoda dyskusji, metoda
dzielenia rzeczy na rodzaje Platon, Państwo (tłum.) Witwicki
W.PWN, Warszawa, 1956
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda dyskusji
Metoda dyskusji
Å›­¸Ã´Ã¾
Nie gardzi tym co lichsze na rzecz, tego co
ważniejsze Platon, Państwo (tłum.) Witwicki W.PWN, Warszawa, 1956,s.227
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda dzielenia rzeczy
Metoda dzielenia rzeczy
na rodzaje
na rodzaje
Å›­¸Ã´Ã¾
Najważniejsza rzecz przy rozważaniu
zagadnień
Może wymagać rozwlekłości,
uniemożliwiając w ten sposób zdobycie
wprawy Platon, Państwo (tłum.) Witwicki W.PWN, Warszawa, 1956,s.227
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda badawcza
W. Zaczyński za metodę badawczą rozumie sposób
systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym
przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym
powtórzeniu się analogicznego zadania lub też są to określone
sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości,
które cechują się tym , że są: celowe, planowe, obiektywne,
dokładne, wyczerpujące
S. Nowak przez metodę naukową rozumie określony,
powtarzalny sposób rozwiązywania problemu [...] Metoda
badań empirycznych to tyle, co określony powtarzalny sposób
uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości,
niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu
badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego
rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Typy metod badawczych
Typy metod badawczych
Metody ilościowe (statystyczne)
Metody jakościowe (opisowe)
Metody mieszane
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Wybrane metody opisowe
Wybrane metody opisowe
Wnioskowanie indukcyjne
Metoda porównawcza
Metoda filologiczna
Analiza milczÄ…cych z
ródeł
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda porównawcza
Metoda porównawcza
Metoda porównawcza  pozwala na dwojakie
dociekanie. Z jedej strony na zbliżanie różnych
zjawisk i wykrywanie podobieństw między nimi. Z
drugiej zaś strony umożliwia także określenie
różnic pomiędzy nimi
Metoda porównawcza jest skuteczna w tych
obszarach w których występuje znaczna
powtarzalność i możliwym jest znalezienie
analogii
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metoda filologiczna
Metoda filologiczna
Metoda filologiczna zwana też leksykalną
Rozumiana jest w dwojaki sposób.
1. Ogólne dochodzenia do prawdy, poprzez
odczytywanie znaczenia języka
2. Pośrednia forma dochodzenia do prawdy
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Technika i narzędzie badawcze
Wg Pilcha technika badawcza jest
pojęciem podrzędnym wobec metody i
nadrzędnym w stosunku do narzędzia
badawczego. Do jej realizacji
niezbędnym jest narzędzie badawcze,
czyli instrument służący do technicznego
gromadzenia danych z badań
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Klasyczna koncepcja prawdy
Zgodność myśli z rzeczywistością 
adaequuatiointellectuset rei
 Wszelka sztuka i wszelkie badanie, a podobnie
też wszelkie zarówno działanie jak i
postanowienie, zdają się zdążać do jakiegoś nie
zakrytego dobra i dlatego trafnie określono
dobro jako cel wszystkiego dążenia. (...) Arystoteles, Etyka
nikomachejska, tłum. Gromska D., Warszawa, 1959r., t.1. I-IV
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metodologia nauk
ekonomicznych
Błażej Balewski
(na podstawie materiałów p. prof.. M. Ratajczyka)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Rozumienie nauki
" Nauka rozumiana funkcjonalnie (czynnościowo) jest badaniem
naukowym, czyli rodzajem działalności społecznej, mającej za cel
rzetelne poznanie pewnego fragmentu lub aspektu rzeczywistości oraz
systematyczne i komunikatywne ujęcie jego wyników.
" Nauka rozumiana wynikowo  w szerokim sensie  to rodzaj
wiedzy, nazwanej wiedzÄ… naukowÄ…, uzyskanej przez badania
organizowane racjonalnie. Z kolei naukÄ… rozumianÄ… wynikowo w
węższym znaczeniu jest dyscyplina naukowa, czyli system wiedzy
uzyskany przez racjonalne zbadanie fragmentu lub aspektu
rzeczywistości.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metodologia nauki
Dyscypliny naukowe traktujące o racjonalności tworzenia wiedzy
oraz o celach wytworzonej wiedzy to metodologie nauk. Nazwa
 metodologia nauki etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co
nauka o metodach badań (wąska interpretacja).
Szeroka interpretacja: wiedza dotyczÄ…ca nie tylko samych metod
badawczych (tj. doboru i tworzenia układów czynności
badawczych), ale również warunków (psychicznych, społecznych
czy technicznych) uzyskiwania i formułowania wiedzy, a
zwłaszcza cech, jakie powinna mieć wiedza, by zasługiwała na
nazwÄ™ naukowej.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Główna cecha badania naukowego
Najbardziej ogólną i ważną cechą badań naukowych jest
racjonalność. Racjonalne jest takie badanie, którego cel ustalono,
a metody realizacji oparto na aktualnej i adekwatnej do tego celu
wiedzy metodycznej. Oznacza to, że badacz zachowujący postawę
racjonalnÄ…:
a) zna kryteria kwalifikowania wyników badań do wiedzy naukowej,
czyli jest świadomy cech odróżniających wiedzę naukową od
nienaukowej,
b) dąży do uzyskiwania wiedzy spełniającej kryteria racjonalności,
c) realizuje tematy badawcze metodami uznanymi za właściwe przez
specjalistów z dziedziny, w której podjął badanie,
d) zna i stosuje zasady redagowania tekstów naukowych.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Racjonalność a metodyka
Racjonalność badania jest też określana jako metodyczność, czyli trafność
doboru metod i środków do założonych celów badawczych i do warunków
ich realizacji, pozwalająca uzyskiwać wiedzę o wymaganych walorach
naukowych przy możliwie małych nakładach sił i środków.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Różnice między poznawaniem nienaukowym a
poznawaniem naukowym
Poznawanie nienaukowe Poznawanie naukowe
Jest poznawaniem Jest podporzÄ…dkowane
okazjonalnym i założonemu celowi i metodyczne.
niemetodycznym.
Odbywa siÄ™ w warunkach nie Odbywa siÄ™ w warunkach
sprzyjających otrzymaniu sprzyjających otrzymaniu ścisłej i
ścisłej i pewnej wiedzy. pewnej wiedzy.
Jest powierzchowne  Zmierza do wykrywania ukrytych
ograniczone do zewnętrznych i zarazem istotnych zjawisk i
objawów i cech rzeczy. cech rzeczy.
Jest bezinstrumentalne. Jest instrumentalne.
Jest dokonywane za pomocÄ… Jest dokonywane za pomocÄ…
potocznych pojęć. precyzyjnych pojęć.
Jego wyniki sÄ… kumulowane w Jego wyniki sÄ… utrwalane w
naturalnej pamięci. formie pisemnej.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Procesy poznawcze oraz
praktyczne funkcje wiedzy
Typowe procesy poznawcze Praktyczne funkcje wiedzy
Wyróżnianie cech Ułatwianie rozpoznawania
identyfikacyjnych: czym są przedmiotów i ich klasyfikacji
badane przedmioty?
Wyróżnianie cech użytkowych: Wskazywanie rodzajów
czemu dany przedmiot może zastosowania lub
służyć? wykorzystania przedmiotu
Określanie relacji między Dostarczanie kryteriów do
przedmiotami klasyfikacji przedmiotów
Określanie diagnostycznych Wskazywanie, jak wykorzystać
cech rzeczy i zjawisk oraz zasoby i warunki, jakie środki i
wykrywanie związków działania stosować dla
przyczynowych osiągania celów
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Główne współczesne stanowiska
metodologiczne
1. Falsyfikacjonizm(K. Popper)
" odpowiedz
na słabości indukcjonizmu
" teorii nie można uznać za prawdziwą w wyniku wnioskowania indukcyjnego
" możemy uczyć się na błędach
" pierwszy etap to formułowanie teorii o charakterze hipotez tymczasowych
" drugi etap to rygorystyczne testowanie ukierunkowane nie na potwierdzenie
ale falsyfikacjÄ™
" odrzucenie hipotezy sfalsyfikowanej stanowi bodziec do dalszego rozwoju
nauki
" hipoteza nie sfalsyfikowana ulega umocnieniu, im więcej pozytywnych
testów, tym wyższy poziom umocnienia
" falsyfikacjonizmwyrafinowany w przeciwieństwie do tzw. naiwnego:
kryterium oceny teorii stała się zdolność generowania tzw. nowych faktów,
czyli przewidywania faktów, które nie były wykorzystywane przy jej
konstruowaniu
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Główne współczesne stanowiska
metodologiczne
2. Koncepcja rewolucji naukowych (T. Kuhn)
" ciągłe testowanie hipotez i stopniowe narastanie wiedzy w
falsyfikacjonizmie
" zgodnie z koncepcją rewolucji naukowych rozwój nauki można podzielić
na okresy normalnego rozwoju i okresy rewolucyjnych zmian
" w okresach normalnego rozwoju badania sÄ… prowadzone zgodnie z
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cym paradygmatem
" paradygmat obejmuje: podstawowy światopogląd, cechy dobrej teorii,
teoretyczne ramy analizowania problemów, techniki i narzędzia
empirycznego testowania prognoz i hipotez
" narastanie wątpliwości co do podstawowych założeń dominującego
paradygmatu prowadzi do sytuacji kryzysowych, konstruowania hipotez
na bazie założeń nie wynikających z obowiązującego paradygmatu, czyli
do zmian rewolucyjnych, których efektem jest odrzucenie starego
paradygmatu i przyjęcie nowego
" nie ma gwarancji, że nowy paradygmat jest lepszy od starego, decyduje
wola większości
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Główne współczesne stanowiska
metodologiczne
3. Koncepcja naukowych programów badawczych (I.Lakatos)
" próba wypełnienie luki między falsyfikacjonizmema koncepcją rewolucji
naukowych
" badacze uprawiają naukę nie niezależnie ale w ramach pewnych
programów badawczych
" w każdym programie dwie grupy założeń i zaleceń
" pierwsza grupa stanowi tzw. twarde jądro; hipotezy składające się na
twarde jądro nie podlegają falsyfikacji tak długo, jak długo obowiązuje dany
program
" druga grupa to tzw. pas ochronny, który może podlega modyfikacji pod
wpływem pojawiania się faktów, które nie są możliwe do wyjaśnienia w
ramach starych hipotez
" programy badawcze postępowe i podlegające degeneracji
" program jest postępowy gdy: 1. każda nowa teoria jest w stanie wyjaśnić
także  sukcesy swej poprzedniczki (utrzymanie testowalnych i nie
odrzuconych hipotez poprzedniczki), 2.każda nowa teoria ma więcej
testowalnych hipotez czy prognoz niż poprzednia, 3. dodatkowe hipotezy
sformułowane w ramach nowej teorii znajdują potwierdzenie w testach
empirycznych
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Główne współczesne stanowiska
metodologiczne
4. Instrumentalizm
Problem rozstrzygania o prawdziwości czy fałszywości hipotez nie jest w
ogóle brany pod uwagę. Jedynym celem teorii jest konstruowanie
prognoz. Jeśli prognozy okażą się trafne, czyli znajdą potwierdzenie w
testach empirycznych, to oznaczać to będzie tylko tyle, że teoria okazała
się użytecznym instrumentem przy formułowaniu (dość popularne w
naukach ekonomicznych).
5. Retoryka
Zdolność do przekonania większości do słuszności pewnych poglądów,
koncepcji.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Nauki formalne a nauki empiryczne
Nauki formalne Nauki empiryczne
(dedukcyjne, aprioryczne) (indukcyjne)
przedmiot: obiekty matematyczne, nazwy, zdania świat rzeczywisty, materialny
metody: opierajÄ… siÄ™ na rozumowaniu i intuicji opierajÄ… siÄ™ na
doświadczeniu we
współdziałaniu z rozumem
metoda uzasadniania:jedynie dedukcyjna metoda indukcyjna (także
hipotetyczno-dedukcyjna i
idealizacyjna
centralną role pełnią:twierdzenia-dowodzone prawa-uzasadniane na drodze
na drodze dedukcyjnej; doświadczalnej; dotyczą relacji
gdy udowodnione-są między zjawiskami
prawdziwe w sensie rzeczywistego świata
definicji kohercyjnej (nie ma prawdziwe w sensie
mowy o przybliżonej klasycznej def.
prawdziwości);dotyczą jest to prawdziwość przybliżona
własności obiektów matematycznych
i logicznych
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Paradygmat nauk przyrodniczych
Paradygmat obowiązujący w naukach przyrodniczych można
streścić w takich słowach kluczowych: odgraniczenie od wpływów
zewnętrznych (izolacja), związki przyczynowo skutkowe,
mierzalność (ścisłość). Istotę tego paradygmatu oddaje też nazwa
często pojawiająca się w piśmiennictwie: paradygmat
mechanistyczno-deterministyczny.
Konsekwencją myślenia mechanistyczno-deterministycznego
było nadanie prawom naukowym, obowiązującym w fizyce, chemii i
innych naukach przyrodniczych, swoistych cech, spośród których
do najważniejszych należą:
" uniwersalność,
" ścisłość i jednoznaczność,
" niebanalność.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Nauki przyrodnicze a nauki ekonomiczne
Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki
społeczne, różnią od nauk
przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy:
1. złożoność badanych zjawisk,
2. małe stosowanie metod ścisłych,
3. używanie potocznego języka,
4. niepełna obiektywność.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Różnice między ekonomią a naukami ścisłymi
1) odmienność z
ródeł obserwacji,
2) znaczenie uwarunkowań historycznych,
3) rola ludzkiej woli i celowości,
4) uwzględnianie możliwości uzyskania wiedzy poprzez
introspekcjÄ™
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Paradygmat systemowy
Paradygmat systemowy nakazuje badać rzeczywistość w sposób
holistyczny, czyli całościowy (!) i co jest również ważne, uwzględniać w
badaniu nie tylko cechy ilościowe  mierzalne, ale również jakościowe. W
paradygmacie systemowym zaleca się badać obiekty łącznie z otoczeniem,
ponieważ właśnie otoczenie tworzy kontekst, w którym przebiegają
określone zdarzenia i procesy.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Cele badań w naukach ekonomicznych
Celem badań naukowych w naukach ekonomicznych jest
lepsze zrozumienie reguł, praw kształtujących
funkcjonowanie gospodarki zarówno w jej wymiarze
mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metodologia nauk ekonomicznych
Hipotetyczno - dedukcyjny model nauki w
badaniach ekonomicznych
1. Obserwowanie
2. Uogólnianie wyników obserwacji (indukcja)
3. Wnioskowanie (dedukcja)
4. Krytyka powstałej wiedzy
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metodologia nauk ekonomicznych
Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych:
Metoda dedukcji:
1. Hipoteza
2. Obserwacja
3. Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy
Metoda indukcji:
1. Obserwacja
2. Szukanie wzorca
3. Wstępny wniosek - hipoteza
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Założenia strategii badawczych nauk empirycznych
Założenia indukcjonizmu Założenia hipotetyzmu
Uznaje metodę indukcyjnego uogólnienia Uznaje metodę stawiania hipotez i
faktów za główną metodę nauk metodę ich sprawdzania za główne
empirycznych. metody nauk empirycznych.
Zaleca ostrożne dokonywanie uogólnień. Zaleca śmiałe stawianie ogólnych hipotez.
Kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń Kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń
dotyczÄ…cych zjawisk obserwowanych. dotyczÄ…cych zjawisk jeszcze nie
obserwowanych.
Uznaje twierdzenie obserwacyjne za Uznaje wszelkie twierdzenia za
niezawodne. niezawodne.
Sprawozdanie jest w nim nastawione Sprawozdanie jest w nim nastawione
głównie na konfirmację uogólnień  głównie na falsyfikację hipotez.
hipotez.
Podkreśla kumulatywny i ewolucyjny Podkreśla skokowy charakter rozwoju
charakter rozwoju wiedzy naukowej. wiedzy naukowej.
Zakłada cykl badawczy: obserwacje Zakłada cykl badawczy: obserwacje
uogólnienia prognozy weryfikacje. stawianie hipotez prognozowanie
falsyfikacja.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Powstawanie i rozwój wiedzy ekonomicznej
obserwacja
wykazy, definicje, uogólnienia obserwacji, zmiana definicji
klasyfikacje czyli hipoteza (indukcja) i (lub) hipotez
usunięcie błędu
wyprowadzenie wniosków (dedukcja)
logicznego
test logiczny poprawności test empiryczny  konfrontacja z
wnioskowania rzeczywistością
(krytyka naukowa) (krytyka naukowa)
poprawność niespójność brak falsyfikacji falsyfikacja
logiczna logiczna
przejściowa ważność teorii odrzucenie teorii i zastąpienie
jej teoriÄ… konkurencyjnÄ…
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Metodologia nauk ekonomicznych
Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w
historii myśli ekonomicznej:
1. Uniwersalizm versus (przeciwko) historycyzm i
ewolucjonizm
2. Abstrakcja versus faktografia
3. Matematyka i metody ilościowe versus analiza
jakościowa
4. Ekonomia czysta versus holizm
5. Paradygmat versus paradygmaty
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Teoria formalistyczna
Teoria formalistyczna w czystej postaci to zbiór teorematów.
Wnioski wyprowadzane są w sposób rygorystyczny z założeń.
Nawet jeżeli założenia są błędne, teoria jako taka w sensie
stwierdzenia  jeżeli... to może być nadal poprawna. Wnioski są
poprawne, ale tylko w ramach modelu opartego na pewnym
zbiorze założeń. Ekonomiści formalistyczni stosują matematykę i
logikę według własnych, ściśle określonych wzorców.
Matematyka nie jest w tym wypadku tylko jednym z narzędzi
analizy, ale kryterium selekcji problemów zasługujących na
miano naukowych i ostatecznym narzędziem weryfikacji
poprawności przeprowadzonych badań. W teorii formalistycznej
ograniczoną role pełni weryfikacja empiryczna. Matematyka jako
niedościgły wzór.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Teoria empiryczno-naukowa
Teoria empiryczno-naukowa: matematyka to tylko
jedno z narzędzi, podobnie jak w naukach
przyrodniczych o niższym poziomie formalizacji (np.
geologia, biologia). Nacisk na empirycznÄ…
sprawdzalność i znaczenie danej teorii dla
zwiększenia naszego zrozumienia tego, co faktycznie
obserwujemy. Wyraz
nie mniejszy nacisk na
znaczenie formalnych dowodów. Ze strony
zwolenników podejścia formalistycznego zarzuty o
 nienaukowości . Korzystanie z wyników teorii
formalistycznej
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Nauki ekonomiczne:
Nauki ekonomiczne
Towaroznawstwo
Nauki o zarzÄ…dzaniu
Ekonomia
(zaliczane do
(zaliczane do nauk przyrodniczych,
nauk humanistycznych)
rolniczych)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Co świadczy o niedostatku warsztatowym w
warstwie metodologicznej?
1. Brak świadomej refleksji metodologicznej
2. Wszystkoizm
3. Gawędziarstwo ekonomiczne
4. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem
naukowym
5.Błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość (ludzie kupują
jedzenie by zaspokoić głód), nieweryfikowalność (rozwój gospodarczy zależy od
skrzatów), fałszywość związku przyczynowo - skutkowego (miesiąc urodzenia
badacza decyduje o jego sukcesie na niwie nauk ekonomicznych)
6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia,
nieostrość, nieobalalność, ogólnikowość, banalność
7. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i
wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości)
8. Nadużywanie zasady pars pro toto
9. Przyczynkarstwo
10. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie
11. Błędy formalne w wykorzystaniu poszczególnych metod badawczych
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Bibliografia:
" Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005.
" Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1995.
" Czarny B, Pozytywizm i falsyfikacjonizma sądy wartościujące w ekonomii,
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004.
" Mayer T., Prawda kontra precyzja w ekonomii, Wydawnictwo naukowe PWN,
Warszawa 1996.
" Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997.
" Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt w ekonomii, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2000.
" Zimniewicz K., Kilka refleksji o naukach o zarządzaniu, Pomocnicze materiały
dydaktyczne, Studia doktoranckie - Wydział Zarządzania, Akademia
Ekonomiczna w Poznaniu, Zeszyt I, Poznań 2005.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
Dziękuję za uwagę
Opracował dr B. Balewski
na podstawie materiałów prof. M.
Ratajczaka UE Poznań
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com