Czynniki chemiczne w środowisku
pracy
Marzenna Zych
1
1. Wprowadzenie do tematyki z zakresu substancji i preparatów
chemicznych
1.1 Regulacje wspólnotowe w zakresie substancji i
preparatów chemicznych
Europejskie przepisy prawne stanowią zbiór reguł określających zasady
ochrony człowieka i środowiska przed szkodliwym działaniem chemikaliów,
stosowanych na etapie wprowadzania substancji/preparatu do obrotu i majÄ… na celu
zminimalizowanie zagrożenia ze strony niebezpiecznych substancji i preparatów
chemicznych.
Obowiązujące obecnie w prawodawstwie wspólnotowym regulacje dotyczą
następujących zagadnień i produktów:
rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie
chemikaliów (REACH)
klasyfikacji, opakowań i oznakowania niebezpiecznych substancji (dyrektywa
Rady 67/548/EWG) i preparatów (dyrektywa Rady 1999/45/WE)
sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska
stwarzanego przez substancje chemiczne (dyrektywa Rady 93/67/EWG)
dobrej praktyki laboratoryjnej (dyrektywa Rady 87/18/EWG i dyrektywa Rady
88/320/EWG)
prekursorów narkotyków (dyrektywa Rady 92/109/EWG)
produktów biobójczych (dyrektywa Rady 98/8/WE)
środków ochrony roślin (dyrektywa Rady 91/414/EWG)
detergentów (dyrektywa Rady 73/404/EWG)
materiałów wybuchowych (dyrektywa Rady 93/15/EWG)
nawozów (dyrektywa Rady 76/116/EWG)
czynników chemicznych (dyrektywa Rady 94/24/WE)
Przepisy te w pełni wdrażają system wprowadzania substancji chemicznych do
obrotu, a w szczególności:
wprowadzają przejrzysty system klasyfikacji substancji i preparatów
chemicznych na podstawie ich właściwości fizykochemicznych
i toksykologicznych
nakładają na osoby wprowadzające te substancje i preparaty do obrotu
obowiÄ…zek poszukiwania lub generowania informacji o niebezpiecznych
właściwościach substancji i preparatów oraz ich klasyfikowania na podstawie
posiadanej informacji
nakładają na osoby wprowadzające substancje i preparaty chemiczne do
obrotu obowiązek informowania ich odbiorców o ich niebezpiecznych
właściwościach poprzez oznakowanie opakowań oraz sporządzanie kart
charakterystyki
dla części niebezpiecznych substancji chemicznych wprowadzają urzędową
klasyfikacjÄ™ i oznakowanie, co zwalnia z obowiÄ…zku samodzielnego
klasyfikowania
2
 dla wszystkich substancji chemicznych, wprowadzajÄ… obowiÄ…zek wykonania
badań ich toksyczności, ekotoksyczności i właściwości fizykochemicznych
oraz ich rejestracji w Europejskiej Agencji Chemicznej
na podstawie oceny i społeczno-ekonomicznej analizy ryzyka dla kilku
substancji chemicznych wprowadzajÄ… zakazy ich produkcji i wprowadzania do
obrotu, a dla szeregu innych ograniczenia ich stosowania lub poszczególnych
zastosowań, albo występowania w określonych produktach
Należy zaznaczyć, że strategia Unii Europejskiej wobec chemikaliów z dniem
1 czerwca 2007r. uległa zmianie. REACH (Rejestracja, Ocena i Udzielanie Zezwoleń
na Chemikalia) jest to nowa polityki Unii Europejskiej w zakresie chemikaliów.
Pierwsze założenia oraz uzasadnienie nowej polityki zawarto w Białej Księdze o
Strategii Przyszłej Polityki Kontroli Chemikaliów, opublikowanej 27 lutego 2001 roku.
Natomiast 29 paz
dziernika 2003 Komisja Europejska przedstawiła oficjalny projekt
RozporzÄ…dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Rejestracji, Oceny,
udzielania Zezwoleń i stosowanych Ograniczeń w zakresie Chemikaliów (REACH).
System REACH opiera siÄ™ na czterech filarach:
Rejestracja  każda substancja wprowadzana do obrotu na terenie Wspólnoty
w ilości większej niż 1 tona musi być zarejestrowana w Europejskiej Agencji ds.
Chemikaliów. Szczegółowość wymaganej dokumentacji rejestracyjnej zależeć będzie
od rocznej wielkości obrotu.
Ocena  Substancje wprowadzane do obrotu będą poddawane ocenie ryzyka
zarówno przez przemysł (w ramach wypełniania obowiązków rejestracyjnych jak i
przez urzędy właściwe krajów członkowskich. Poza oceną substancji, ewaluacji
poddawane będą też dokumentacje rejestracyjne nadsyłane do Agencji.
Udzielanie zezwoleń - wprowadzenie do obrotu lub stosowanie niektórych
substancji będzie wymagało zezwolenia, udzielanego przez Komisję Europejską.
Procedurze Zezwoleń podlegają substancje zaklasyfikowane jako rakotwórcze,
mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość (CMR) lub też określonych jako
trwałe, zdolne do bioakumulacji i toksyczne (PBT) albo bardzo trwałe i mające bardzo
dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB).
Ograniczenia Produkcji, Obrotu i Stosowania  niektóre niebezpieczne substancje
i preparaty podlegajÄ… ograniczeniom produkcji, stosowania i/lub obrotu. Lista
substancji podlegających takim ograniczeniom została zawarta w Załączniku XVII
rozporzÄ…dzenia.
Rozporządzenie weszło w życie 1 czerwca 2007r i spowoduje wiele zmian w prawie
chemicznym.
1.2 Regulacje polskie w zakresie substancji i preparatów
chemicznych
W Polsce kwestie prawne dotyczące chemikaliów są regulowane przez kilka
ustaw. Wszystkie stanowią implementacje prawa europejskiego i dążą do
ujednolicenia przepisów prawa chemicznego.
Wśród nich centralne miejsce zajmuje ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o
substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 152 z 2009 r., poz. 1222 z póz
n.
zm.). Niniejsza ustawa weszła w życie 14 lutego 2002r. i zastąpiła obowiązujące
wcześnie przepisy dotyczące trucizn.
3
W rozumieniu art. 1 ustawy określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji,
wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu
ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie
człowieka lub na środowisko.
Ustawa nie dotyczy warunków transportu substancji i preparatów chemicznych,
gdyż to zagadnienie regulowane jest przez odrębne przepisy. Przepisów ustawy nie
stosuje siÄ™ ponadto do: substancji chemicznych stanowiÄ…cych z
ródła
promieniotwórcze, substancji chemicznych i ich mieszanin w formie odpadów,
z wyjątkiem przepisów dotyczących opakowań i oznakowania, produktów
leczniczych, środków spożywczych, środków żywienia zwierząt, środków ochrony
roślin i substancji aktywnych środków ochrony roślin, z wyjątkiem klasyfikacji tych
środków pod względem stwarzania przez nie zagrożeń dla zdrowia człowieka lub dla
środowiska, badań ich właściwości fizykochemicznych, toksyczności
i ekotoksyczności oraz ich oznakowania i opakowania, kosmetyków, amunicji,
wyrobów medycznych inwazyjnych a także przywozu substancji i preparatów
chemicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, gdy ich ilość i rodzaj wskazują
na przeznaczenie wyłącznie do celów osobistych.
Ponadto prawo unijne wprowadzone zostało następującymi przepisami:
ustawą z dnia 13 września 2002r. o produktach biobójczych (Dz. U. nr 39, poz.
252 z póz
n. zm.)
Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii
(Dz. U. z 2012 r. poz. 124)
ustawą z dnia 18 grudnia 2003r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004r. nr 11, poz.
94 z póz
n. zm.)
ustawÄ… z dnia 26 czerwca 1974r. kodeks pracy (Dz. U. z 1998r. nr 21, poz. 94
z póz
n. zm.)
Ustaw z dnia 13 września 2002r. o produktach biobójczych określa warunki
wprowadzania do obrotu i stosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
produktów biobójczych. Celem ustawy jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia ludzi,
zwierząt i zagrożeniom środowiska, które mogą być wynikiem działania produktów
biobójczych. Ponadto reguluje wprowadzanie do obrotu produktów biobójczych,
kwestie opakowań, klasyfikacji i oznakowania tych produktów oraz zasady
wzajemnego uznawania pozwoleń i wpisów do rejestru między państwami
członkowskimi.
Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii określa zasady
przeciwdziałania narkomanii oraz zasady postępowania z prekursorami narkotyków,
środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi.
Ustawa z dnia 18 grudnia 2003r. o ochronie roślin reguluje sprawy ochrony
roślin przed organizmami szkodliwymi, dopuszczania środków ochrony roślin do
obrotu oraz substancji aktywnej do stosowania w środkach ochrony roślin. Celem
ustawy jest zapobiegania zagrożeniom dla zdrowia człowieka, zwierząt oraz dla
środowiska, które mogą powstać w wyniku obrotu i stosowania środków ochrony
roślin. Ponadto reguluje kwestie kart charakterystyk, klasyfikacji i oznakowania tych
produktów.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. kodeks pracy reguluje obowiÄ…zki
pracodawcy w zakresie stosowania substancji i preparatów chemicznych, a także
określa zasady bhp przy stosowaniu, magazynowaniu i przechowywaniu materiałów
niebezpiecznych.
4
1.3 Podstawowe informacje na temat systemu REACH
Dotychczasowy system kontroli chemikaliów w Unii Europejskiej oparty był na
szeregu dyrektyw i rozporządzeń, tworzonych na przestrzeni kilku dekad. W jego
ramach istniały odrębne reguły dla  istniejących oraz  nowych substancji Niestety,
system ten nie spełnił pokładanych w nim nadziei. Nie udało się dzięki niemu
uzyskać wystarczających danych na temat wpływu większości substancji na zdrowie
człowieka oraz środowisko naturalne.
Przez pojecie substancje  istniejące rozumiano wszystkie substancje, które były
obecne na europejskim rynku w latach 1971-1981 (szacuje się ich liczbę na około
100 tys.), natomiast za substancje  nowe uznano wszelkie substancje, które pojawiły
się na rynku europejskim po 19 września 1981 r.
Z uwagi na fakt, iż obowiązek szczegółowych badań dotyczył jedynie substancji
 nowych , nie posiadano odpowiednich informacji na temat zdecydowanej większości
substancji obecnych na rynku europejskim. Uniemożliwiało to skuteczną kontrolę
ryzyka stwarzanego przez te substancje.
Rozporządzenie REACH zmienia dotychczasową sytuację. W jego ramach przyjęto
szereg zmian majÄ…cych na celu usprawnienie zarzÄ…dzania i kontroli obrotu
chemikaliami na terenie Unii Europejskiej. Znika podział na substancje  nowe oraz
 istniejące - objęte zostały one wspólnym systemem. Ciężar odpowiedzialności za
dokonywanie oceny ryzyka oraz badań danej substancji został przeniesiony z władz
na przemysł. Producenci i importerzy zobowiązani zostali do dokonania rejestracji
substancji. Dalsi użytkownicy zostali włączeni do systemu kontroli chemikaliów,
dzięki czemu informacja o ryzyku stwarzanym przez substancje znajdzie się w całym
łańcuchu dostaw.
Podstawowe cele systemu stworzonego przez rozporzÄ…dzenie REACH to:
1. Ochrona zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego;
2. Utrzymanie i wzmocnienie konkurencyjności europejskiego przemysłu
chemicznego;
3. Zapobiegnięcie fragmentaryzacji rynku wewnętrznego;
4. Wzmocnienie przejrzystości;5. Integracja działań europejskich z działaniami
podejmowanymi na arenie międzynarodowej;
5. Ograniczenie do minimum badań na zwierzętach kręgowych;
6. Zgodność z zobowiązaniami UE w ramach WTO.
Rozporządzenie REACH, obowiązuje bezpośrednio, bez potrzeby wprowadzania do
prawa polskiego. Weszło w życie w dniu 1 czerwca 2007 r. i zastępuje kilkadziesiąt
dotychczas obowiązujących wspólnotowych aktów prawnych, zarówno rozporządzeń,
jak i dyrektyw wprowadzonych do prawa polskiego ustawÄ… z dnia 11 stycznia 2001 r.
o substancjach i preparatach chemicznych.
Rozporządzenie REACH jest wspólnotowym aktem prawnym niewymagającym
implementacji przez przepisy krajowe. Oznacza to, iż dla jego obowiązywania
5
w polskim porządku prawnym nie jest konieczne wydanie żadnych aktów prawa
krajowego. W przypadku konfliktu pomiędzy treścią rozporządzenia a treścią
przepisów krajowych pierwszeństwo ma treść rozporządzenia REACH. W praktyce
oznacza to, iż należy powstrzymać się od stosowania przepisu prawa krajowego
niezgodnego z rozporządzeniem REACH, a należy zastosować się do dyspozycji
zawartej w treści rozporządzenia REACH.
Powyższe nie oznacza, iż znikają z polskiego porządku prawnego dotychczasowe
akty prawne (ustawy, rozporządzenia itp.), które regulowały zakres spraw objęty
treścią rozporządzenia REACH.
W ostatnim czasie podjęto jednak szereg działań legislacyjnych, mających na celu
dokonanie takich zmian w dotychczasowych przepisach, aby nie miała miejsca
sytuacja konfliktu pomiędzy normami zawartymi w rozporządzeniu REACH
a normami zawartymi w przepisach prawa krajowego.
Podstawowe pojęcia używane w rozporządzeniu REACH
Definicje pochodzÄ… z art. 3 rozporzÄ…dzenia REACH.
1. substancja: oznacza pierwiastek chemiczny lub jego zwiÄ…zki w stanie, w jakim
występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego,
z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi
zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, wyłączając
rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład
substancji;
2. preparat: oznacza mieszaninę lub roztwór składający się z dwóch lub większej
liczby substancji;
3. wyrób: oznacza przedmiot, który podczas produkcji otrzymuje określony kształt,
powierzchnię, konstrukcję lub wygląd zewnętrzny, co decyduje o jego funkcji
w stopniu większym niż jego skład chemiczny;
4. producent wyrobu: oznacza osobÄ™ fizycznÄ… lub prawnÄ… wytwarzajÄ…cÄ… lub
składającą wyrób we Wspólnocie;
5. polimer: oznacza substancję składającą się z cząsteczek stanowiących
sekwencję jednego lub kilku rodzajów jednostek monomeru. Cząsteczki takie
muszą charakteryzować się statystycznym rozkładem masy cząsteczkowej
w pewnym zakresie, a różnice w masie cząsteczkowej powinny wynikać przede
wszystkim z różnic w liczbie jednostek monomeru w cząsteczce. Polimer zawiera:
a. cząsteczki stanowiące prostą większość wagową, które zawierają co najmniej
trzy jednostki monomeru zwiÄ…zane kowalencyjnie z co najmniej jeszcze jednÄ…
jednostkÄ… monomeru lub z innym reagentem;
b. cząsteczki niestanowiące prostej większości wagowej wśród cząsteczek o tej
samej masie cząsteczkowej. W kontekście tej definicji  jednostka monomeru
oznacza przereagowanÄ… formÄ™ monomeru w polimerze;
6. monomer: oznacza substancję, która jest w stanie tworzyć wiązania
kowalencyjne z serią innych podobnych lub niewykazujących podobieństwa
cząsteczek w reakcji tworzenia polimerów, w odpowiednich warunkach
wykorzystywanych w danym procesie;
7. rejestrujący: oznacza producenta lub importera substancji lub też wytwórcę lub
importera wyrobu przedkładającego wniosek o rejestrację;
8. produkcja: oznacza wytwarzanie albo ekstrakcjÄ™ substancji w stanie, w jakim
występują w przyrodzie;
6
9. producent: oznacza osobÄ™ fizycznÄ… lub prawnÄ… majÄ…cÄ… siedzibÄ™ na terytorium
Wspólnoty, wytwarzającą substancję na terytorium Wspólnoty;
10. import: oznacza fizyczne wprowadzenie na obszar celny Wspólnoty. Obszar
celny Wspólnoty obejmuje następujące państwa:
o Austria,
o Belgia,
o Bułgaria,
o Cypr,
o Czechy,
o Dania (z wyjÄ…tkiem terytorium Grenlandii oraz Wysp Owczych),
o Estonia,
o Finlandia (w tym Wyspy Alandzkie),
o Francja (w tym Monako i departamenty zamorskie  Gujana Francuska,
Gwadelupa, Martynika i Reunion, bez obszarów zamorskich Saint-Pierre
i Miqelon oraz Majotta),
o Grecja,
o Hiszpania (z wyjÄ…tkiem Ceuty i Melilli),
o Holandia (część europejska),
o Irlandia,
o Litwa,
o Luksemburg,
o A
otwa,
o Malta,
o Niemcy (z wyjÄ…tkiem obszaru Busingen oraz wyspy Helgoland),
o Polska,
o Portugalia,
o Rumunia,
o SÅ‚owacja,
o SÅ‚owenia,
o Szwecja,
o Węgry,
o WÅ‚ochy (z wyjÄ…tkiem enklaw celnych Livogno i Campione d Italia),
o Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (w tym Wyspy
Kanałowe oraz Wyspa Man).
11. importer: oznacza osobÄ™ fizycznÄ… lub prawnÄ… majÄ…cÄ… siedzibÄ™ na terytorium
Wspólnoty i odpowiedzialną za import;
12. wprowadzenie do obrotu: oznacza odpłatne lub nieodpłatne dostarczenie lub
udostępnienie stronie trzeciej. Import jest równoznaczny z wprowadzeniem do
obrotu;
13. dalszy użytkownik: oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na
terytorium Wspólnoty i niebędącą producentem ani importerem, która używa
substancji w jej postaci własnej lub jako składnika preparatu, podczas
prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności
zawodowej. Dystrybutor ani konsument nie są uważani za dalszych
użytkowników. Reimporter podlegający wyłączeniu zgodnie z przepisem art. 2
ust. 7 lit. c) uważany jest za dalszego użytkownika;
14. dystrybutor: oznacza osobÄ™ fizycznÄ… lub prawnÄ… majÄ…cÄ… siedzibÄ™ na terytorium
Wspólnoty, w tym osobę prowadzącą handel detaliczny, która wyłącznie
magazynuje oraz wprowadza do obrotu substancję w jej postaci własnej lub jako
składnik preparatu, udostępniając ją stronom trzecim;
7
15. półprodukt: oznacza substancję, która jest produkowana, zużywana lub
stosowana wyłącznie do przetwarzania chemicznego (zwanego dalej  syntezą )
w celu przekształcenia jej w inną substancję:
. a) półprodukt niewyodrębniany: oznacza półprodukt, który podczas syntezy nie
jest celowo usuwany (z wyjątkiem procesu pobierania próbek) z urządzenia,
w którym przeprowadzana jest synteza. Urządzenie takie oznacza pojemnik
do przeprowadzania reakcji, wyposażenie pomocnicze i urządzenia, przez
które przemieszczają się substancje podczas stałego procesu ciągłego lub
okresowego, a także rurociągi do transportowania z jednego pojemnika do
drugiego w celu przeprowadzenia następnego etapu reakcji; urządzenie
takie nie oznacza zbiorników i innych pojemników, w których substancje są
magazynowane po wyprodukowaniu;
b) półprodukt wyodrębniany w miejscu wytwarzania: oznacza półprodukt
niespełniający kryteriów półproduktu niewyodrębnianego i w którego
przypadku produkcja samego półproduktu i synteza innej (innych) substancji
z tego półproduktu odbywa się w tym samym miejscu wytwarzania
obsługiwanym przez jedną lub więcej osób prawnych;
c) transportowany półprodukt wyodrębniany: oznacza półprodukt niespełniający
kryteriów półproduktu niewyodrębnianego i transportowany pomiędzy innymi
miejscami wytwarzania lub do nich dostarczany;
16. miejsce wytwarzania: oznacza pojedynczy obszar, na terenie którego  jeżeli
znajduje się tam więcej niż jeden producent substancji  wspólnie użytkowana
jest określona infrastruktura i wyposażenie;
17. uczestnicy łańcucha dostaw: oznaczają wszystkich producentów lub
importerów lub dalszych użytkowników w łańcuchu dostaw;
18. agencja: oznacza Europejską Agencję Chemikaliów utworzoną niniejszym
rozporzÄ…dzeniem;
19. właściwy organ: oznacza władzę lub władze lub organy ustanowione przez
państwa członkowskie w celu realizowania zobowiązań wynikających
z niniejszego rozporzÄ…dzenia;
20. substancja wprowadzona: oznacza substancję, która spełnia co najmniej jedno
z następujących kryteriów:
. jest zamieszczona w Europejskim wykazie istniejÄ…cych substancji o znaczeniu
komercyjnym (European Inventory of Existing Commercial Chemical Substances
 EINECS);
a. przynajmniej raz w ciągu 15 lat poprzedzających wejście w życie niniejszego
rozporządzenia została wyprodukowana na terytorium Wspólnoty lub krajów,
które przystąpiły do Unii Europejskiej w dniu 1 stycznia 1995 r. lub w dniu 1
maja 2004 r., lecz nie została wprowadzona do obrotu przez producenta lub
importera, pod warunkiem że producent lub importer dysponuje pisemnym
dowodem potwierdzajÄ…cym ten fakt;
b. była wprowadzona do obrotu na terytorium Wspólnoty lub w krajach
przystępujących do Unii Europejskiej z dniem 1 stycznia 1995 r. lub z dniem 1
maja 2004 r. przed wejściem w życie niniejszegi rozporządzenia, przez
producenta lub importera i była uznana za zgłoszoną zgodnie z art. 8 ust. 1
dyrektywy 67/548/EWG, lecz nie spełnia definicji polimeru zawartej
w niniejszym rozporządzeniu, pod warunkiem, że producent lub importer
dysponuje pisemnym dowodem potwierdzajÄ…cym ten fakt;
21. substancja zgłoszona: oznacza substancję, która została zgłoszona i która
może być wprowadzona do obrotu zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG;
8
22. badania dotyczące produktów i procesu produkcji oraz ich rozwoju:
oznaczajÄ… wszelkie badania rozwojowe zwiÄ…zane z rozwojem produktu lub dalsze
badania rozwojowe substancji  w jej postaci własnej, jako składnika preparatu
lub w wyrobach  w toku których instalacje pilotażowe lub próbna produkcja
stosowane są do rozwoju procesu produkcji lub badań obszarów zastosowania
substancji;
23. badania naukowe i rozwojowe: oznaczają wszelkie doświadczenia naukowe,
analizÄ™ lub badania chemiczne przeprowadzane w kontrolowanych warunkach
z użyciem substancji w ilości mniejszej niż 1 tona rocznie;
24. stosowanie: oznacza każdy rodzaj przetwarzania, przygotowywania preparatów,
zużywania, magazynowania, przechowywania, obróbki, umieszczania
w pojemnikach, przenoszenia z jednego pojemnika do innego, mieszania,
produkcji wyrobu i każde inne wykorzystanie;
25. użytek własny rejestrującego: oznacza zastosowanie przemysłowe lub inne
zastosowanie zawodowe ze strony rejestrujÄ…cego;
26. zastosowanie zidentyfikowane: oznacza zastosowanie substancji w jej postaci
własnej lub jako składnika preparatu lub też zastosowanie preparatu, które jest
zamierzone przez uczestnika łańcucha dostaw, włączając w to jego użytek
własny, lub też zastosowanie, o którym jest on powiadomiony na piśmie przez
bezpośredniego dalszego użytkownika;
27. pełen raport badawczy: oznacza kompletny i całościowy opis działań
wykonanych w celu wygenerowania informacji. Oznacza to kompletnÄ… pracÄ™
naukową wydaną w formie publikacji z opisem przeprowadzonych badań lub też
pełne sprawozdanie sporządzone przez laboratorium i zawierające opis
przeprowadzonych badań;
28. szczegółowe podsumowanie przebiegu badania: oznacza szczegółowe
podsumowanie celów, metod, wyników i wniosków pełnego raportu badawczego,
dostarczające ilość informacji wystarczającą do przeprowadzenia niezależnej
oceny badania i zmniejszające potrzebę korzystania z pełnego raportu
badawczego;
29. podsumowanie przebiegu badania: oznacza podsumowanie celów, metod,
wyników i wniosków pełnego raportu badawczego, dostarczające ilość informacji
wystarczajÄ…cÄ… do oszacowania znaczenia badania;
30. rocznie: odnosi się do roku kalendarzowego, jeżeli nie stwierdzono inaczej.
W przypadku substancji wprowadzonych, które zostały przywiezione lub
wytworzone w ciągu co najmniej trzech kolejnych lat, ilości roczne obliczane są
na podstawie średniej wielkości produkcji lub importu z poprzedzających trzech
lat kalendarzowych;
31. ograniczenie: oznacza każdy warunek lub zakaz odnoszący się do produkcji,
stosowania lub wprowadzania do obrotu;
32. dostawca substancji lub preparatu: oznacza każdego producenta, importera,
dalszego użytkownika lub dystrybutora wprowadzającego do obrotu substancję
w jej postaci własnej lub jako składnik preparatu, lub też preparat;
33. dostawca wyrobu: oznacza producenta lub importera wyrobu, dystrybutora lub
innego uczestnika łańcucha dostaw wprowadzającego wyrób do obrotu;
34. odbiorca substancji lub preparatu: oznacza dalszego użytkownika lub
dystrybutora, któremu dostarcza się substancję lub preparat;
35. odbiorca wyrobu: oznacza użytkownika przemysłowego lub zawodowego, lub
dystrybutora  oprócz konsumentów  któremu dostarczany jest wyrób;
9
36. małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP): oznacza przedsiębiorstwa małych
i średnich rozmiarów zdefiniowane w zaleceniu Komisji z dnia 6 maja 2003 r.,
dotyczącym definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw;
37. scenariusz narażenia: oznacza zespół warunków, w tym warunków
operacyjnych i środków związanych z zarządzaniem ryzykiem, opisujących
sposób produkcji lub stosowania substancji podczas jej etapów istnienia oraz
sposób, w jaki producent lub importer kontroluje narażenie ludzi i środowiska lub
w jaki zaleca dalszemu użytkownikowi sprawowanie takiej kontroli. Scenariusze
narażenia mogą obejmować jeden określony proces lub zastosowanie lub też
kilka procesów lub zastosowań, stosownie do sytuacji;
38. kategoria stosowania i narażenia: oznacza scenariusz narażenia obejmujący
szeroki zakres procesów lub zastosowań, w którym przekazywane są co najmniej
informacje o procesach lub zastosowaniach w formie krótkiego, ogólnego opisu
zastosowania;
39. substancje występujące w przyrodzie: oznaczają substancje w sposób
naturalny występujące w ich postaci własnej, nieprzetworzone lub przetworzone
jedynie ręcznie, mechanicznie lub z wykorzystaniem siły grawitacji; poprzez
rozpuszczanie w wodzie, flotacjÄ™, ekstrakcjÄ™ z wody oraz destylacje z parÄ… wodnÄ…
lub ogrzewanie jedynie w celu usunięcia wody lub substancje, które w jakikolwiek
sposób wyodrębniane są z powietrza;
40. substancja niemodyfikowana chemicznie: oznacza substancję, której struktura
chemiczna pozostaje niezmieniona, nawet jeżeli została ona poddana procesowi
chemicznemu lub obróbce lub też fizycznej transformacji mineralogicznej, na
przykład w celu usunięcia zanieczyszczeń;
41. stop: oznacza jednolity w skali makroskopijnej materiał metaliczny składający się
z dwóch lub większej liczby pierwiastków połączonych w taki sposób, że nie
można ich łatwo rozdzielić w sposób mechaniczny.
Rejestracja
Ogólny obowiązek rejestracji wynika z art. 5 rozporządzenia REACH, zgodnie
z którym: substancje w ich postaci własnej, jako składniki preparatów lub w wyrobach
nie są produkowane we Wspólnocie ani wprowadzane do obrotu, chyba że zostały
zarejestrowane zgodnie z odpowiednimi przepisami niniejszego tytułu, jeżeli jest to
wymagane.
Przepisom rozporzÄ…dzenia REACH podlegajÄ… w zasadzie wszystkie chemikalia,
jednakże szereg chemikaliów, takich jak np. środki ochrony roślin, produkty
biobójcze, produkty lecznicze, kosmetyki czy dodatki do żywności lub pasz,
regulowane innymi przepisami wspólnotowymi, są wyłączone spod działania
niektórych lub prawie wszystkich przepisów rozporządzenia. Rejestracji nie podlegają
także substancje pozyskiwane z przyrody, o ile nie są niebezpieczne i nie zostały
zmodyfikowane chemicznie.
W odniesieniu do pewnych kategorii chemikaliów, przepisy rozporządzenia REACH
nie majÄ… zastosowania lub majÄ… zastosowanie w ograniczonym zakresie.
Odstępstwa od ogólnego obowiązku rejestracji:
1. Zwolnienia z obowiązku rejestracji - Załącznik IV
2. Zwolnienia z obowiązku rejestracji - Załącznik V
3. Okresy przejściowe w ramach rozporządzenia REACH
4. Substancje, w stosunku do których rozporządzenie REACH nie ma zastosowania
5. Substancje w środkach ochrony roślin i produktach biobójczych (art. 15)
10
6. Substancje zgłoszone
7. Substancje produkowane lub importowane w ilości mniejszej niż 1 tona
8. Substancje zarejestrowane ponownie importowane
9. Substancje odzyskiwane
10. Polimery
Okresy przejściowe w ramach rozporządzenia REACH
Okresy przejściowe zgodnie z przepisami art. 23 rozporządzenia REACH
Ilość substancji
wyprodukowanej
Klasyfikacja substancji wprowadzonej lub Okres przejściowy
importowanej
co najmniej:
CMR  sub. rakotwórcze, mutagenne,
szkodliwie działające na rozrodczość  1 tona do 1.12.2010
kat. 1 i 2
N; R50/53 100 ton do 1.12.2010
Pozostałe substancje 1000 ton do 1.12.2010
Pozostałe substancje 100 ton do 1.06.2013
Pozostałe substancje 1 tona do 1.06.2018
Substancje, w stosunku do których rozporządzenie REACH nie ma
zastosowania
1. substancje radioaktywne objęte dyrektywą Rady 96/29/Euratom z dnia 13 maja
1996 r. ustanawiającą podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony
zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi
z promieniowania jonizujÄ…cego;
2. substancje w ich postaci własnej, jako składniki preparatu lub w wyrobach, które
znajdują się pod nadzorem celnym  pod warunkiem, że nie są one poddawane
obróbce ani przetwarzaniu  i które są tymczasowo magazynowane lub znajdują
się w wolnych obszarach celnych lub w składach wolnocłowych i mają zostać
reeksportowane lub sÄ… w trakcie przewozu tranzytem;
3. półprodukty niewyodrębnione;
4. przewóz substancji niebezpiecznych i substancji niebezpiecznych w preparatach
niebezpiecznych transportem kolejowym, drogowym, żeglugą śródlądową, drogą
morskÄ… lub powietrznÄ….
Przepisy rozporządzenia nie mają również zastosowania do:
odpadów, w rozumieniu dyrektywy 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady, nie sÄ… substancjÄ…, preparatem ani wyrobem w rozumieniu art. 3
niniejszego rozporzÄ…dzenia.
11
Substancje w środkach ochrony roślin i produktach biobójczych (art. 15)
1. Substancje czynne i składniki obojętne produkowane lub importowane w celu
wyłącznego stosowania w środkach ochrony roślin i wymienione w załączniku I do
dyrektywy91/414/EWG lub w rozporzÄ…dzeniu (EWG) nr 3600/92, rozporzÄ…dzeniu
(WE) nr703/2001, rozporzÄ…dzeniu (WE) nr 1490/2002, decyzji 2003/565/WE
i wszelkie substancje, dla których decyzja Komisji o kompletności dossier została
podjęta stosownie do art. 6 dyrektywy 91/414/EWG traktuje się jako
zarejestrowane, a ich rejestracjÄ™ traktuje siÄ™ jako kompletnÄ… w zakresie produkcji
lub importu w celu zastosowania jako środki ochrony roślin, a zatem za
spełniającą wymagania rozdziału 1 i 5 niniejszego Tytułu.
2. Substancje czynne produkowane lub importowane w celu wyłącznego stosowania
w produktach biobójczych i wymienione w załączniku I, IA lub IB do dyrektywy
98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. dotyczÄ…cej
wprowadzania do obrotu produktów biobójczych lub w rozporządzeniu Komisji
(WE) nr 2032/2003 z dnia 4 listopada 2003 r. w sprawie drugiej fazy 10-letniego
programu pracy określonego w art. 16 ust. 2 dyrektywy 98/8/WE do momentu
określonego datą decyzji, o której mowa w art. 16 ust. 2 akapit drugi dyrektywy
98/8/WE, uznaje siÄ™ za zarejestrowane, a ich rejestracjÄ™ uznaje siÄ™ za kompletnÄ…
w zakresie produkcji lub importu dla zastosowania w produktach biobójczych,
a zatem za spełniającą wymagania rozdziału 1 i 5 niniejszego Tytułu.
Substancje zgłoszone
1. Zgłoszenia zgodne z dyrektywą 67/548/EWG traktowane są jako rejestracje, przy
czym nadanie numeru rejestracji przez Agencję następuje do dnia 1 grudnia 2008
r.
2. Jeżeli ilość substancji zgłoszonej, wyprodukowanej lub importowanej przez
producenta lub importera osiągnie kolejny, wyższy próg wielkości określony w art.
12, należy dostarczyć, zgodnie z przepisami art. 10 i 12, dodatkowe wymagane
informacje odpowiednie dla tego progu wielkości, jak i dla wszystkich niższych
progów wielkości obrotu, chyba że informacje te zostały już przedłożone zgodnie
ze wspomnianymi artykułami.
Substancje produkowane lub importowane w ilości mniejszej niż 1 tona
W odniesieniu do tych substancji nie ma obowiÄ…zku dokonywania rejestracji. Zgodnie
z definicjÄ… podanÄ… w art. 3 punkt 30) rocznie odnosi siÄ™ do roku kalendarzowego,
jeżeli nie stwierdzono inaczej. W przypadku substancji wprowadzonych, które zostały
przywiezione lub wytworzone w ciągu co najmniej trzech kolejnych lat, ilości roczne
obliczane są na podstawie średniej wielkości produkcji lub importu
z poprzedzajÄ…cych trzech lat kalendarzowych;
Substancje zarejestrowane ponownie importowane
Substancje w ich postaci własnej lub jako składniki preparatów, zarejestrowane
zgodnie z przepisami tytułu II, eksportowane z terytorium Wspólnoty przez
uczestnika łańcucha dostaw i ponownie importowane na terytorium Wspólnoty przez
tego samego lub innego uczestnika tego samego łańcucha dostaw, który wykaże, że:
12
 substancja ponownie importowana jest tÄ… samÄ… substancjÄ…, co substancja
eksportowana;
dostarczono mu informacje odnoszÄ…ce siÄ™ do eksportowanej substancji zgodnie
z art. 31 lub 32 RozporzÄ…dzenia REACH.
Substancje odzyskiwane
Substancje w ich postaci własnej lub jako składniki preparatów lub w wyrobach,
zarejestrowane zgodnie z przepisami tytułu II i odzyskiwane na terytorium Wspólnoty,
jeżeli:
substancja, która powstaje w procesie odzysku jest taka sama, jak substancja
zarejestrowana zgodnie z przepisami tytułu II; i
informacje wymagane na podstawie art. 31 lub 32 odnoszÄ…ce siÄ™ do substancji,
która została zarejestrowana zgodnie z przepisami tytułu II są dostępne dla
podmiotu zajmujÄ…cego siÄ™ odzyskiem.
Polimery
Przepisy dotyczące rejestracji nie mają zastosowania do polimerów, które definiuje
się następująco zgodnie z art. 3 punktem 5):
Polimer oznacza substancję składającą się z cząsteczek stanowiących sekwencję
jednego lub kilku rodzajów jednostek monomeru. Cząsteczki takie muszą
charakteryzować się statystycznym rozkładem masy cząsteczkowej w pewnym
zakresie, a różnice w masie cząsteczkowej powinny wynikać przede wszystkim
z różnic w liczbie jednostek monomeru w cząsteczce. Polimer zawiera:
a. cząsteczki stanowiące prostą większość wagową, które zawierają co najmniej trzy
jednostki monomeru zwiÄ…zane kowalencyjnie z co najmniej jeszcze jednÄ…
jednostkÄ… monomeru lub z innym reagentem;
b. cząsteczki niestanowiące prostej większości wagowej wśród cząsteczek o tej
samej masie czÄ…steczkowej.
W kontekście tej definicji  jednostka monomeru oznacza przereagowaną formę
monomeru w polimerze;
UWAGA! Należy rejestrować monomery w polimerze.
Rejestracja nie dotyczy następujących zastosowań substancji
1. w produktach leczniczych stosowanych u ludzi lub do celów weterynaryjnych
w zakresie objętym rozporządzeniem (WE) nr 726/2004, dyrektywą 2001/82/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie
wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do weterynaryjnych produktów
leczniczych i dyrektywÄ… 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych
stosowanych u ludzi;
2. w żywności lub paszach zgodnie z rozporządzeniem (WE) 178/2002, w tym
stosowanych:
jako dodatek do żywności w środkach spożywczych w zakresie objętym
dyrektywą Rady 89/107/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r., w sprawie zbliżenia
ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących dodatków do żywności
dopuszczonych do użytku w środkach spożywczych przeznaczonych do spożycia
przez ludzi;
13
 jako substancja aromatyzująca w środkach spożywczych w zakresie objętym
dyrektywą Rady 88/388/EWG dnia 22 czerwca 1988 r. w sprawie zbliżenia
ustawodawstwa państw członkowskich odnoszących się do środków
aromatyzujących przeznaczonych do użytku w środkach spożywczych
i materiałów z
ródłowych służących do ich produkcji1 oraz decyzją Komisji
1999/217/WE dnia 23 lutego 1999 r. przyjmujÄ…ca rejestr substancji
aromatycznych używanych w lub na środkach spożywczych sporządzony
w zastosowaniu rozporzÄ…dzenia (WE) nr 2232/96 Parlamentu Europejskiego
i Rady;
jako dodatek paszowy w zakresie objętym rozporządzeniem (WE) 1831/2003
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 w sprawie dodatków
stosowanych w żywieniu zwierząt;
w żywieniu zwierząt w zakresie objętym dyrektywą Rady 82/471/EWG z dnia 30
czerwca 1982 r. dotycząca niektórych produktów stosowanych w żywieniu
zwierzÄ…t.
ObowiÄ…zki wynikajÄ…ce z REACH
Rozporządzenie REACH dokonuje rozróżnienia pomiędzy kilkoma rolami
w łańcuchu dostaw substancji w ich postaci własnej, jako składnika preparatów lub
zawartej w wyrobach, związanymi z działalnością przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo
może odgrywać różne role dla różnych substancji. Na przykład w przypadku
tworzenia preparatu, jeżeli niektóre substancje pozyskiwane są od dostawcy
z obszaru UE, a niektóre są importowane przez przedsiębiorstwo z państwa nie
należącego do UE, wtedy zakład jest dalszym użytkownikiem w odniesieniu do
niektórych substancji oraz importerem w odniesieniu do innych. Nawet dla konkretnej
substancji przedsiębiorstwo może wypełniać więcej niż jedną rolę: np. producent
może stosować substancję którą produkuje do tworzenia preparatu lub produkcji
wyrobu.
Producent
Zgodnie z przepisami rozporzÄ…dzenia REACH, producent oznacza osobÄ™ fizycznÄ…
lub prawną, mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty, wytwarzającą substancję na
terytorium Wspólnoty.
Produkcja oznacza wytwarzanie albo ekstrakcjÄ™ substancji w stanie, w jakim
występuje ona w przyrodzie.
Importer
Importer oznacza osobÄ™ fizycznÄ… lub prawnÄ… majÄ…cÄ… siedzibÄ™ na terytorium
Wspólnoty i odpowiedzialną za import (Art. 3 pkt 11).
Import oznacza fizyczne wprowadzenie na obszar celny Wspólnoty (Art. 3 pkt 10).
Innymi słowy, wszystkie substancje w ich postaci własnej, jako składniki preparatów
lub zawarte w wyrobach, wytwarzane lub produkowane poza Wspólnotą Europejską
i wprowadzane na rynek europejski traktowane sÄ… jako importowane.
Wyłączny przedstawiciel
Jeżeli producent spoza UE zdecyduje się mianować wyłącznego przedstawiciela, ten
wyłączny przedstawiciel przejmie, zgodnie z art. 8 ust. 2, wszystkie obowiązki
importera. Oznacza to, iż firma uważana dotychczas jako importer nie będzie musiała
rejestrować substancji, nawet jeżeli importowana jest ona od producenta spoza UE.
14
Traktowana będzie jako dalszy użytkownik i będzie musiała informować
wyłącznego przedstawiciela o zastosowaniach substancji. W zamian otrzyma
instrukcje w zakresie bezpiecznego użycia.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 Osoba fizyczna lub prawna majÄ…ca siedzibÄ™ poza terytorium
Wspólnoty, która produkuje substancję w jej postaci własnej, jako składnik
preparatów lub w wyrobach, przygotowuje preparat lub wytwarza wyrób, które
importowane są na terytorium Wspólnoty, może za obopólną zgodą wyznaczyć
osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty jako jej
wyłącznego przedstawiciela w zakresie wypełniania obowiązków ciążących na
importerach na mocy niniejszego tytułu..
Kiedy rejestracja jest przedkładana przez wyłącznego przedstawiciela musi on
załączyć kopię(e) listu(ów) producenta(ów) spoza UE, gdzie oficjalnie zostało
potwierdzone wyznaczenie go na wyłącznego przedstawiciela. W odniesieniu do
substancji wprowadzonych wyłączny przedstawiciel będzie musiał dokonać również
rejestracji wstępnej substancji i w efekcie stanie się uczestnikiem forum SIEF.
Wyłączny przedstawiciel będzie musiał dysponować dostępnymi i aktualnymi
informacjami o wielkości importu i o unijnych nabywcach substancji eksportera
którego reprezentuje, jak również informacjami o dostarczeniu ostatniej aktualizacji
karty charakterystyki. Producent spoza UE musi poinformować wszystkich unijnych
importerów w tym samym łańcuchu dostaw o ustanowieniu wyłącznego
przedstawiciela.
Wyłączny przedstawiciel ponosi odpowiedzialność prawną za swoją rejestrację.
Jednakże można przewidywać, iż w większości przypadków wszelkich niezbędnych
danych do dokumentacji dostarczy mu producent spoza UE.
Wyłączny przedstawiciel musi posiadać wystarczające doświadczenie w praktycznym
postępowaniu z substancjami i informacje dotyczące tych substancji.
Obowiązki producentów i importerów
Dla każdej substancji produkowanej lub importowanej należy przygotować
i przedłożyć dokumentację rejestracyjną.
Dokumentacja rejestracyjna to komplet informacji dot. konkretnej substancji,
przesłanych drogą elektroniczną przez rejestrującego. Składa się z dwóch głównych
elementów:
dokumentacji technicznej, wymaganej zawsze wobec wszystkich substancji
objętych rejestracją,
raportu bezpieczeństwa chemicznego, wymaganego jeżeli rejestrujący produkuje
lub importuje substancję w ilości co najmnej 10 ton rocznie.
Aby korzystać z przepisów przejściowych rozporządzenia REACH dot. substancji
wprowadzonych, należy dokonać rejestracji wstępnej substancji. Rejestracji wstępnej
dokonuje się w okresie 1.06.2008r.  31.11.2008r. W zależności od właściwości
substancji (zagrożenia i wielkość obrotu), rejestracji właściwej należy dokonać przed
1 grudnia 2010 r., 1 czerwca 2013 r. lub 1 czerwca 2018 r.
W przypadku nie dokonania rejestracji wstępnej substancji pomiędzy 1 czerwca a 1
grudnia 2008 r., należy dokonać pełnej rejestracji substancji przed jej produkcją lub
importem.
Jeżeli jest produkowana lub importowana substancja wprowadzona:
w ilości co najmniej 1000 rocznie lub
15
 w ilości co najmniej 1 tony rocznie, a substancja jest zaklasyfikowana jako
rakotwórcza, mutagenna lub toksyczna dla rozrodczości, kategorii 1 lub 2, lub
w ilości co najmniej 100 ton rocznie, a substancja jest zaklasyfikowana jako N,
R50/53 (bardzo toksyczna dla organizmów wodnych oraz może powodować
długoterminowe szkodliwe zmiany w środowisku wodnym) i dokonana została
rejestracja wstępna substancji przed 1 grudnia 2008 r. można skorzystać
z przepisów przejściowych rozporządzenia REACH dot. substancji
wprowadzonych i rejestracji substancji trzeba dokonać przed 1 grudnia 2010
r.
Jeżeli substancja jest produkowana lub importowana w ilości co najmniej 100
ton rocznie, a substancja nie jest zaklasyfikowana jako rakotwórcza,
mutagenna lub toksyczna dla rozrodczości, kategorii 1 lub 2, lub N, R 50/53
(bardzo toksyczna dla organizmów wodnych oraz może powodować
długoterminowe szkodliwe zmiany w środowisku wodnym) i dokonana została
rejestracja wstępna substancji przed 1 grudnia 2008 r. można skorzystać z przepisów
przejściowych rozporządzenia REACH dot. substancji wprowadzonych i rejestracji
substancji trzeba dokonać przed 1 czerwca 2013 r.
Jeżeli substancja jest produkowana lub importowana w ilości co najmniej 1
tony rocznie, a substancja nie jest zaklasyfikowana jako rakotwórcza,
mutagenna lub toksyczna dla rozrodczości, kategorii 1 lub 2 i dokonana została
rejestracja wstępna substancji przed 1 grudnia 2008 r. można skorzystać z przepisów
przejściowych rozporządzenia REACH dot. substancji wprowadzonych i rejestracji
substancji trzeba dokonać przed 1 czerwca 2018 r.
Obowiązki dalszych użytkowników
żð Dostarczenie odbiorcy substancji lub preparatu karty charakterystyki
w przypadkach określonych w art. 31,
żð Przekazywanie informacji uczestnikom stanowiÄ…cym dalsze ogniwa Å‚aÅ„cucha
dostaw dla substancji w ich postaci własnej lub jako składników preparatów, dla
których nie jest wymagana karta charakterystyki, określonych w art. 32,
żð Każdy dalszy użytkownik ma prawo poinformować o zastosowaniu substancji - co
najmniej w formie krótkiego, ogólnego opisu jej zastosowania - producenta,
importera, dalszego użytkownika lub dystrybutora zaopatrującego go w tę
substancję w jej postaci własnej lub jako składnik preparatu, aby zastosowanie to
stało się zastosowaniem zidentyfikowanym.
(Informując o zastosowaniu dostarcza on ilość informacji wystarczającą
producentowi, importerowi lub dalszemu użytkownikowi, który dostarczył mu tę
substancję, do sporządzenia scenariusza narażenia),
żð Sprawdzić zgodność stosowania substancji z warunkami opisanymi
w scenariuszu narażenia otrzymanym od dostawcy,
żð Zdecydować jakie dziaÅ‚ania podjąć, w przypadku stosowania substancji lub
preparatu poza zakresem scenariusza narażenia przekazanego przez dostawcę.
żð Można zdecydować siÄ™ na stworzenie wÅ‚asnego raportu bezpieczeÅ„stwa
chemicznego w razie potrzeby. Wytyczne znalez
ć można w Poradniku dla
dalszych użytkowników, sekcja 7. W takiej sytuacji może zajść konieczność
uzyskania informacji dot. stosowania od klientów.
16
żð Dalszy użytkownik substancji w jej postaci wÅ‚asnej lub jako skÅ‚adnika preparatu
sporządza raport bezpieczeństwa chemicznego dla każdego zastosowania nie
spełniającego warunków opisanych w scenariuszu narażenia lub w stosownych
przypadkach w kategorii stosowania i narażenia podanej w dostarczonej mu
karcie charakterystyki lub dla każdego zastosowania odradzanego przez jego
dostawcę (od 1 tony) i powiadamia o tym Europejską Agencję Chemikaliów
przekazujÄ…c informacje wymagane na mocy art. 38 ust. 2 (informacje wymagane
na mocy art. 38 ust. 2 dalszy użytkownik jest także zobowiązany przekazać gdy
korzysta ze zwolnienia o którym mowa w art. 37 ust. 4 lit. c) lub f) i nie sporządza
swojego raportu bezpieczeństwa chemicznego),
żð Aktualizacji swoich raportów bezpieczeÅ„stwa chemicznego,
żð Każdy dalszy użytkownik okreÅ›la, stosuje i, w stosownych przypadkach, zaleca
odpowiednie środki w celu właściwej kontroli ryzyka, którego istnienie
stwierdzono:
o w dostarczonych mu kartach charakterystyki;
o w jego własnej ocenie bezpieczeństwa chemicznego;
o poprzez informacje o środkach kontroli ryzyka dostarczone mu gdy karta
charakterystyki nie jest wymagana,
żð Przekazuje uczestnikowi lub dystrybutorowi stanowiÄ…cemu poprzednie ogniwo
łańcucha dostaw następujące informacje:
o nowe informacje dotyczące niebezpiecznych właściwości, bez względu na
zastosowania, których dotyczą;
o wszelkie inne informacje mogące podważyć stosowność środków kontroli
ryzyka określonych w karcie charakterystyki, przy czym przekazywane są one
wyłącznie w odniesieniu do zastosowań zidentyfikowanych,
żð Dalszy użytkownik aktualizuje przekazane informacje w sytuacji, gdy ulegnÄ… one
zmianie,
żð Gromadzi i przechowuje informacje wymagane od niego w celu wypeÅ‚nienia
obowiązków wynikających z przepisów rozporządzenia REACH przez okres co
najmniej 10 lat od ostatniej daty zastosowania substancji lub preparatu,
żð NiezwÅ‚ocznie przedkÅ‚ada lub udostÄ™pnia informacje, gromadzone w celu
wypełnienia obowiązków wynikających z przepisów REACH, na wniosek każdego
właściwego organu Państwa Członkowskiego, na terytorium którego ma on swoją
siedzibÄ™, lub Agencji,
żð Informuje pracowników o zagrożeniach na jakie mogÄ… być narażeni podczas
stosowania substancji i preparatów chemicznych,
żð Stosuje substancje objÄ™te zezwoleniem zgodnie z warunkami udzielonego
zezwolenia,
żð Informuje EuropejskÄ… AgencjÄ™ Chemikaliów o stosowaniu substancji podlegajÄ…cej
obowiÄ…zkowi uzyskania zezwolenia,
żð Przestrzega wszelkich ograniczeÅ„ dotyczÄ…cych produkcji, wprowadzania do
obrotu i stosowania niektórych niebezpiecznych substancji, preparatów i wyrobów
określonych w załączniku XVII,
żð Jeżeli zaklasyfikowaÅ‚ substancjÄ™ odmiennie, niż zrobiÅ‚ to jego dostawca,
zawiadamia on o tym AgencjÄ™.
Obowiązki dystrybutorów
Informowanie swojego dostawcy o każdej nowej lub dodatkowej informacji dot.
zagrożeń stwarzanych przez substancję, jak tylko informacja stanie się dostępna.
17
 Przekazywanie swojemu dostawcy każdej informacji, która może poddać
w wątpliwość adekwatność zalecanych przez niego środków zarządzania
ryzykiem.
Przekazywanie w dół łańcucha dostaw informacji od dostawcy, odnoszących się
do bezpiecznego stosowania.
Przekazywanie swoim dostawcom informacji otrzymanych od swoich klientów.
Gromadzenie i przechowywanie gotowych do udostępnienia wszelkich informacji
wymaganych w celu wypełniania obowiązków wynikających z przepisów
rozporzÄ…dzenia REACH przez okres co najmniej 10 lat od ostatniej daty produkcji,
importu, dostawy lub zastosowania substancji lub preparatu.
Zgłoszenie klasyfikacji i oznakowania
Każdy producent substancji, producent wyrobu lub importer substancji w jej postaci
własnej, jako składnik preparatu (preparatach) lub wyrobach, a także podmiot
wprowadzajÄ…cy tÄ™ substancjÄ™, preparat (preparaty) lub wyroby do obrotu na
terytorium UE, a substancja jest zaklasyfikowana jako niebezpieczna, musi dokonać
zgłoszenia klasyfikacji i oznakowania do Agencji.
Jeżeli substancja powinna być zarejestrowana, należy dokonać zgłoszenia jej
klasyfikacji i oznakowania do Europejskiej Agencji Chemikaliów przed 1 grudnia 2010
r., chyba że do tego czasu zostanie dokonana rejestracja tej substancji.
Nawet jeżeli substancja jest zwolniona z rejestracji, zgłoszenie klasyfikacji
i oznakowania powinno zostać przedłożone do Europejskiej Agencji Chemikaliów
przed 1 grudnia 2010, w odniesieniu do substancji zaklasyfikowanej jako
niebezpieczna.
Informacja ta zostanie umieszczona przez AgencjÄ™ w Wykazie klasyfikacji
i oznakowania.
W przypadku dokonania zmian w klasyfikacji i oznakowaniu substancji, w wyniku
uzyskaniu nowej informacji naukowej lub technicznej, trzeba dokonać aktualizacji,
przesyłając nową klasyfikację i oznakowanie do Agencji.
Można uzgodnić z innymi producentami lub importerami wspólne przedłożenie
informacji jako grupa. Należy pamiętać, iż taka wspólna inicjatywa nie powinna
prowadzić do jakiejkolwiek wymiany informacji, która może być zakwestionowana
w ramach prawa konkurencji, np. dot. wielkości produkcji lub udziału w rynku.
Produkcja do celów PPORD
Jeżeli substancja jest produkowana lub importowana dla celów PPORD (substancje
przeznaczonych do działalności badawczo-rozwojowej ukierunkowanej na produkt
i proces produkcji), można być zwolnienonym z obowiązku rejestracji substancji
poprzez dokonanie zgłoszenia PPORD.
Kalendarz REACH
grudzień 2006 Publikacja rozporządzenia REACH
maj 2007 Publikacja sprostowania do rozporzÄ…dzenia REACH
Rozporządzenie REACH wchodzi w życie
1 czerwca 2007
Rozpoczęcie działalności strony internetowej Europejskiej Agencji
18
Chemikaliów
Oficjalne rozpoczęcie działalności Helpdesku Agencji oraz
krajowych helpdesków ds. REACH
Nowy format karty charakterystyki
czerwiec 2007  Przygotowywanie się przemysłu do rejestracji wstępnej  zbieranie
czerwiec 2008 informacji, komunikowanie się w łańcuchu dostaw
Zaczynają obowiązywać przepisy tytułów II, III, V, VI, VII, XI oraz
XII, a także art. 128 (Klauzula o swobodnym przepływie) i art. 136
(Środki przejściowe dotyczące substancji istniejących).
1 czerwca 2008
Początek rejestracji wstępnej  art. 28
Rewizja załączników: IV i V - wyłączenia z rejestracji
Wchodzą w życie przepisy art. 135 dotyczącego środków
1 sierpnia 2008
przejściowych substancji zgłoszonych.
Koniec rejestracji wstępnej
Zgłoszenie do Komisji Europejskiej przez Państwa Członkowskie
przepisów dotyczących kar za nieprzestrzeganie wymogów
rozporzÄ…dzenia REACH.
1 grudnia 2008
Do tego dnia Agencja nada numer rejestracji dla substancji
zgłoszonej.
Rozpoczynają swoją działalność fora SIEF (Fora wymiany
informacji o substancjach)
Agencja na swojej stronie internetowej opublikuje listÄ™ substancji
zarejestrowanych wstępnie podając nazwy tych substancji, numery
1 stycznia 2009
EINECS, CAS i inne kody identyfikacyjne, a także pierwszy
przewidywany termin rejestracji.
Do tego dnia Agencja przedstawia swojÄ… pierwszÄ… listÄ™ substancji
podlegających procedurze udzielania zezwoleń zgodnie z art. 58
ust. 3.
Do tego dnia Komisja Europejska publikuje wykaz krajowych
1 czerwca 2009
ograniczeń w zakresie obrotu chemikaliami.
Wchodzą w życie przepisy tytułu VIII oraz załącznika XVII
(Ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania
niektórych niebezpiecznych substancji, preparatów i wyrobów)
Rejestracja pełna dla substancji: - CMR kat. 1 i 2 w ilości co
najmniej 1 tony/rok - niebezpiecznych dla środowiska
z przypisanym zwrotem R50/53 w ilości 100 ton/rok - oraz
1 grudnia 2010
pozostałych substancji w ilości co najmniej 1000 ton/rok.
Przemysł przekazuje Agencji informacje, które są zamieszczane
w wykazie klasyfikacji i oznakowania zgodnie z art. 113.
Substancje wzbudzajÄ…ce obawy zawarte w wyrobach muszÄ…
zostać zgłoszone do Agencji po upływie 6 miesięcy po
1 czerwca 2011
zamieszczeniu ich na liście kandydackiej substancji do
ewentualnego włączenia do załącznika XIV - art. 7 ust. 7.
Agencja sporządza projekt kroczącego planu działań państw
1 grudnia 2011
członkowskich  art. 44 ust. 2.
1 czerwca 2012 Komisja Europejska opublikuje raport dotyczÄ…cy funkcjonowania
19
rozporzÄ…dzenia REACH - art. 117 ust. 4
Do tego dnia dotychczasowe działanie Agencji zostanie poddane
przeglÄ…dowi - art. 75 ust. 2.
Do tego dnia Agencja przygotuje projekt decyzji w odniesieniu do
wszystkich dokumentów rejestracyjnych otrzymanych do dnia 1
1 grudnia 2012 grudnia 2010 zawierających propozycje badań dla substancji
wprowadzonych w celu spełnienia wymagań określonych
w załącznikach IX i X - art. 43 ust. 2.
Rejestracja pełna substancji w ilości co najmniej 100 ton rocznie 
art. 23 ust. 2.
1 czerwca 2013
Do tego dnia państwo członkowskie może utrzymać istniejące
i bardziej rygorystyczne ograniczenia produkcji, wprowadzania do
obrotu lub stosowania substancji - art. 67 ust. 3.
Do tego dnia Agencja przygotuje projekt decyzji w odniesieniu do
wszystkich dokumentów rejestracyjnych otrzymanych do dnia 1
1 czerwca 2016 czerwca 2013 zawierających propozycje badań dla substancji
wprowadzonych w celu spełnienia wymagań określonych
w załączniku IX - art. 43 ust. 2.
Do tego dnia Agencja przygotuje projekt decyzji w odniesieniu do
wszystkich dokumentów rejestracyjnych otrzymanych do dnia 1
1 czerwca 2022
czerwca 2018 zawierających propozycje badań dla substancji
wprowadzonych - art. 43 ust. 2.
Odnośniki do ważnych stron
1. Europejska Agencja Chemikaliów (ECHA) http://ec.europa.eu/echa/home_pl.html
2. Strony internetowe innych krajowych centrów informacyjnych ds. REACH
http://ec.europa.eu/echa/reach/helpdesk/nationalhelp_contact_en.html
3. Strona Ministerstwa Gospodarki poświęcona rozporządzeniu REACH
http://www.mg.gov.pl/Przedsiebiorcy/REACH/
4. Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych http://www.chemikalia.gov.pl/
5. Europejskie Biuro Chemiczne http://ecb.jrc.it/
1.4 Produkty chemiczne: definicje zawarte w polskim prawie
Substancja niebezpieczna lub mieszanina niebezpieczna
W rozumieniu ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach sÄ… to
substancje i mieszaniny zaklasyfikowane do co najmniej jednej z określonych w
ustawie kategorii niebezpieczeństwa:
1) substancje i mieszaniny o właściwościach wybuchowych,
2) substancje i mieszaniny o właściwościach utleniających,
3) substancje i mieszaniny skrajnie Å‚atwo palne,
4) substancje i mieszaniny wysoce Å‚atwo palne,
5) substancje i mieszaniny Å‚atwo palne,
6) substancje i mieszaniny bardzo toksyczne,
20
 7) substancje i mieszaniny toksyczne,
8) substancje i mieszaniny szkodliwe,
9) substancje i mieszaniny żrące,
10) substancje i mieszaniny drażniące,
11) substancje i mieszaniny uczulajÄ…ce,
12) substancje i mieszaniny rakotwórcze,
13) substancje i mieszaniny mutagenne,
14) substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość,
15) substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska.
Produkt biobójczy
Jest to substancja czynna lub preparat zawierajÄ…cy co najmniej jednÄ… substancjÄ™
czynną, w postaciach, w jakich są dostarczone użytkownikowi, przeznaczony do
niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania, zapobiegania działaniu lub
kontrolowania w jakikolwiek inny sposób organizmów szkodliwych przez działanie
chemiczne lub biologiczne.
Prekursor
Prekursor to każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która
może być przetworzona na środek odurzający lub substancję psychotropową albo
może służyć do ich wytworzenia, określona w wykazie prekursorów stanowiącym
załącznik nr 1 do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
2. Wymogi w zakresie wprowadzenia do obrotu substancji i
preparatów chemicznych
Do podstawowych obowiązków osoby będącej producentem, importerem,
wprowadzającym do obrotu substancje i preparaty chemiczne należą:
zebranie wiarygodnych informacji o stwarzanych przez substancje istniejÄ…ce
zagrożeniach dla zdrowia człowieka i dla środowiska, wynikających z ich
swoistych właściwości fizykochemicznych i biologicznych, i udostępniania tej
informacji odbiorcom tych substancji na zasadach określonych w ustawie o
substancjach i preparatach chemicznych
klasyfikacja substancji i preparatów pod względem stwarzanych przez nie
zagrożeń dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, z określeniem kategorii
zagrożeń, na podstawie ich właściwości
poinformowanie Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych o
wprowadzeniu do obrotu, najpóz
niej w dniu wprowadzenia do obrotu, na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej preparatu niebezpiecznego
zapewnienie zgodnej z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami karty charakterystyki
substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz jej
aktualizowanie
bezpłatne udostępnienie karty charakterystyki substancji lub preparatu
niebezpiecznego osobie nabywajÄ…cej produkt.
przechowywanie danych, na podstawie których dokonano klasyfikacji i
oznakowania preparatu oraz sporzÄ…dzono jego kartÄ™ charakterystyki przez 10
lat od dnia jego wycofania z obrotu
21
 sporzÄ…dzenie, prowadzenie i aktualizowanie spisu posiadanych substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu
zapewnienie zgodnego z obowiązującymi przepisami oznakowania opakowań
chemikaliów oraz samego opakowania
rejestracja substancji w jej postaci własnej, jako składnika preparatu lub
w wyrobie w Europejskiej Agencji Chemicznej.
Należy podkreślić, iż całkowitą odpowiedzialność za wprowadzenie do obrotu
substancji lub preparatu niebezpiecznego ponosi wprowadzajÄ…cy do obrotu
(producent, dystrybutor, hurtownik). Wiąże się to z koniecznością wykonania karty
charakterystyki i oznakowania opakowania, odpowiedzialności za ich jakość i
zawarte w nich informacje.
2.1 Klasyfikacja
2.1.1 Kategorie niebezpieczeństwa
W ustawie o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, jak już wspomniano,
określono 15 kategorii niebezpieczeństwa. Dla każdej kategorii przypisano
odpowiednie zwroty R określające rodzaj zagrożenia, a także dla większości
odpowiedni symbol zagrożenia.
KLASYFIKACJA I OZNAKOWANIE NA PODSTAWIE WA
AÅšCIWOÅšCI FIZYKO-
CHEMICZNYCH:
Kategoria Zwroty R Określenie Znak
niebezpieczeństwa znaczenia znaku ostrzegawczy
ostrzegawczego
Wybuchowy R2, R3 Wybuchowy
UtleniajÄ…cy R7, R8, R9 UtleniajÄ…cy
Skrajnie Å‚atwopalny R12 Skrajnie
Å‚atwopalny
Wysoce Å‚atwopalny R11, R15, R17 Wysoce
Å‚atwopalny
A
atwopalne R10
22
KLASYFIKACJA I OZNAKOWANIE NA PODSTAWIE TOKSYCZNOÅšCI:
Kategoria Zwroty R Określenie znaczenia Znak
niebezpieczeństwa znaku ostrzegawczy
ostrzegawczego
Bardzo toksyczny R26, R27, R28 i ich połączenia Bardzo toksyczny
R39 i w połączeniu z poprzednimi
Toksyczny R23, R24, R25 i ich połączenia Toksyczny
R39 i w połączeniu z poprzednimi
R48 i w połączeniu z poprzednimi
Szkodliwy R20, R21, R22 i ich połączenia Szkodliwy
R48 i w połączeniu z poprzednimi
R68 i w połączeniu z poprzednimi
R65
Żrący R34, R35 Żrący
Drażniący R36, R37, R38 i ich połączenia, Drażniący
R41
UczulajÄ…cy R42, R42/R43, R43 Szkodliwy lub
Drażniący
KLASYFIKACJA I OZNAKOWANIE NA PODSTAWIE SPECYFICZNEGO
WPA
YWU NA ZDROWIE LUDZKIE:
Kategoria Zwroty R określenie znaczenia Znak
niebezpieczeństwa znaku ostrzegawczy
ostrzegawczego
Rakotwórczy
R45, R49 Toksyczny
Kategorii 1, 2
Rakotwórczy
R40 Szkodliwy
Kategorii 3
Mutagenny
R46 Toksyczny
Kategorii 1, 2
Mutagenny
R68 Szkodliwy
Kategorii 3
Działający szkodliwie
R60, R61 Toksyczny
na rozrodczość
kategorii 1,2
Działający szkodliwie
R62, R63 Szkodliwy
na rozrodczość
kategorii 3
23
KLASYFIKACJA I OZNAKOWANIE NA PODSTAWIE SZCZEGÓLNEGO
WPA
YWU NA ÅšRODOWISKO:
Niebezpieczny dla Åšrodowisko wodne: R50, Niebezpieczny
środowiska R50/53, R51/53, R52*, dla środowiska
R52/53*, R53*
Inne składniki środowiska
R54, R55, R56, R57, R58
Warstwa ozonowa: R59**
* nie stosuje siÄ™ znaku ostrzegawczego
** w niektórych przypadkach nie stosuje się znaku ostrzegawczego
2.1.2 Klasyfikacja substancji
Każda substancja podlega klasyfikacji pod względem stwarzanych przez nią
zagrożeń dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, z określeniem kategorii
zagrożenia.
Część substancji niebezpiecznych została zaklasyfikowana  urzędowo .
Aktualny wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem
został zamieszczony w rozporządzeniu CLP. Wykaz stanowi listę substancji
niebezpiecznych, które zostały urzędowo zaklasyfikowane i oznakowane. Jest on
systematycznie uaktualniany, poprzez wprowadzanie do niego nowych substancji lub
zmianę klasyfikacji substancji już w nim zamieszczonych.
Natomiast klasyfikacji substancji niezamieszczonych w wykazie oraz mieszanin
dokonuje osoba wprowadzajÄ…ca substancjÄ™ lub mieszaninÄ™ do obrotu, zgodnie
z kryteriami o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) Nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i
pakowania substancji i mieszanin oraz rozporzÄ…dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 14
września 2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i
ich mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz.1018)
2.1.3 Klasyfikacja mieszanin
Klasyfikacji mieszaniny dokonuje osoba wprowadzajÄ…ca jÄ… do obrotu, zgodnie z
kryteriami o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
Nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i
pakowania substancji i mieszanin oraz rozporzÄ…dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 14
września 2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i
ich mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz.1018)
PodstawÄ… klasyfikacji mieszanin chemicznych sÄ…:
W zakresie właściwości fizykochemicznych:
- głównie są to wyniki badań
W zakresie danych dotyczących szkodliwego działania na zdrowie człowieka:
- mieszaniny powinny być klasyfikowane głównie na podstawie danych
pochodzących z badań produktów. Jeżeli takich badań nie ma, klasyfikacji
24
mieszaniny należy dokonać na podstawie zawartości niebezpiecznych
składników.
- w przypadku działania rakotwórczego, mutagennego i szkodliwego na
rozrodczość  jedynie przez zastosowanie klasyfikacji mieszaniny na
podstawie zawartości niebezpiecznych składników
- w przypadku przypisania zwrotu R 65 zgodnie z zasadami określonymi
w rozporzÄ…dzeniu
W zakresie danych dotyczących szkodliwego działania na środowisko:
- zwykle klasyfikacji dokonuje siÄ™ metodÄ… obliczeniowÄ…,
- ostrą toksyczność dla środowiska wodnego, można również klasyfikować na
podstawie wyników badań
W celu klasyfikacji mieszanin bierze się pod uwagę występujące
w mieszaninie (jako składniki i jako zanieczyszczenia) substancje chemiczne
stwarzające zagrożenia dla zdrowia człowieka lub dla środowiska.
Stężenie substancji, które uwzględnia
siÄ™ w celu klasyfikacji mieszaniny
Kategoria niebezpieczeństwa substancji
Mieszaniny w postaci Inne mieszaniny
gazu % objętościowy % wagowy
Substancje bardzo toksyczne e" 0,02 e" 0,1
Substancje toksyczne e" 0,02 e" 0,1
Substancje rakotwórcze kategorii 1 lub 2 e" 0,02 e" 0,1
Substancje mutagenne kategorii 1 lub 2 e" 0,02 e" 0,1
Substancje działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1 lub
e" 0,02 e" 0,1
2
Substancje szkodliwe e" 0,2 e" 1
Substancje żrące e" 0,02 e" 1
Substancje drażniące e" 0,2 e" 1
Substancje uczulajÄ…ce e" 0,2 e" 1
Substancje rakotwórcze kategorii 3 e" 0,2 e" 1
Substancje mutagenne kategorii 3 e" 0,2 e" 1
Substancje działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 3 e" 0,2 e" 1
Substancje niebezpieczne dla środowiska z przypisanym
e" 0,1
symbolem N
Substancje niebezpieczne dla warstwy ozonowej e" 0,1 e" 0,1
Substancje niebezpieczne dla środowiska bez przypisanego
e" 1
symbolu N
Mieszanina może zostać zaklasyfikowany jako niebezpieczna na podstawie
wyników badań właściwości fizykochemicznych, toksyczności i ekotoksyczności lub
metodą obliczeniową (na podstawie zawartości składników niebezpiecznych).
Metodologia ta jest określona w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 14 września
2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich
mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz.1018)
Jeżeli, z uwagi na zagrożenia dla zdrowia człowieka lub dla środowiska,
mieszanina klasyfikowana jest na podstawie zawartości niebezpiecznych
składników, stosowanymi stężeniami granicznymi są stężenia podane w wykazie
substancji niebezpiecznych. Gdy substancja lub substancje nie występują w wykazie
25
lub gdy występują bez określonych stężeń granicznych stosowanymi stężeniami
granicznymi są stężenia podane w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia w
sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych.
2.2 Oznakowanie produktów chemicznych
2.2.1 Wymagania ogólne dotyczące opakowań i oznakowania
Oznakowanie produktu chemicznego jest to zbiór informacji o jego
niebezpiecznych właściwościach, umieszczany na opakowaniu produktu, a
przygotowany na podstawie jego uprzedniej klasyfikacji.
Zgodnie z art. 20 ust. 8 ustawy o substancjach chemicznych i ich
mieszaninach oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej lub mieszaniny
niebezpiecznej, wprowadzanych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
powinno być sporządzone w języku polskim.
Sposób oznakowania substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r.
w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin
niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz. 445)
Oznakowanie powinno być umieszczone na opakowaniu tak aby jego treść
mogła zostać odczytana poziomo, gdy opakowanie pozostaje w normalnym
położeniu. Etykieta powinna być trwale przymocowana na powierzchni opakowania,
a jej wewnętrzna powierzchnia powinna przylegać bezpośrednio i w całości do
opakowania.
Rozporządzenie określa wymiary jakie powinna mieć etykieta. Wymiary te
zależne są od pojemności opakowania i nie powinny być mniejsze niż 52 x74 mm. W
przypadku zamieszczenia na oznakowaniu napisów ostrzegawczych także
w językach innych niż język polski wymiar oznakowania należy powiększyć o obszar
zajęty przez napisy w innym języku lub innych językach.
Każdy znak ostrzegawczy powinien pokrywać co najmniej jedną dziesiątą pola
2
powierzchni oznakowania opakowania, ale nie mniej niż 1 cm . Kolor i wygląd
oznakowania opakowania powinny być tak dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło
wyraz
nie się od siebie odróżniały.
Wszystkie informacje zamieszczone na oznakowaniu opakowania powinny
wyraz
nie odróżniać się od tła i mieć takie wymiary i liternictwo, żeby były łatwo
czytelne.
Zastosowanie z uwagi na tajemnicÄ™ handlowÄ… alternatywnej nazwy rodzajowej
dla zawartych w preparacie substancji niebezpiecznych wymaga uzyskania zgody
Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych (art. 25.1a ustawy o
substancjach i preparatach chemicznych).
Opakowania substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych
wprowadzanych do obrotu powinny mieć konstrukcje uniemożliwiającą wydostanie
się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy. Wymóg ten nie ma
zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne techniczne środki bezpieczeństwa.
Opakowania powinny być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie
26
ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w
wyniku chemicznego oddziaływania zawartości na materiał opakowania. Powinny
również zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń
i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji. W przypadku opakowań z
zamknięciami wielokrotnego użytku powinny gwarantować zachowanie ich
szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej
eksploatacji.
2.2.2 Oznakowanie substancji
Oznakowanie każdej substancji niebezpiecznej powinno zawierać:
nazwę substancji określoną zgodnie z wykazem substancji niebezpiecznych;
jeżeli substancja nie jest wymieniona w wykazie, należy zamieścić nazwę
powszechnie przyjętą w międzynarodowym nazewnictwie chemicznym
nazwÄ™ lub imiÄ™ i nazwisko, adres i numer telefonu podmiotu odpowiedzialnego
za wprowadzenie substancji do obrotu
znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie. W przypadku
substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, znaki
ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie powinny odpowiadać
klasyfikacji dokonanej zgodnie z kryteriami klasyfikacji
zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia -  zwroty R , które powinny być zgodne
ze wskazanymi w wykazie, a w przypadku substancji niebezpiecznych, których
nie wymieniono w wykazie, zwroty R wybrane spośród zwrotów R ustalonych
zgodnie z kryteriami klasyfikacji. W miarę możliwości należy zamieszczać
łączone zwroty R w taki sposób, aby niezbędną informację przedstawić za
pomocą jak najmniejszej liczby zwrotów
zwroty S  określające warunki bezpiecznego stosowania, których brzmienie
powinno być zgodne z brzmieniem określonym w rozporządzeniu, a
w przypadku substancji nie wymienionych w wykazie, zwroty S powinny
zostać wybrane spośród zwrotów ustalonych zgodnie z określonymi regułami
numer WE jeżeli został przypisany danej substancji
w przypadku substancji objętych wykazem, oznakowanie powinno zawierać
wyrazy "Oznakowanie WE
2.2.3 Oznakowanie mieszanin
Oznakowanie mieszanin powinno zawierać:
nazwÄ™ handlowÄ… lub informacjÄ™ o przeznaczeniu mieszaniny
nazwÄ™ lub imiÄ™ i nazwisko, adres i numer telefonu podmiotu
odpowiedzialnego za wprowadzenie mieszaniny do obrotu
nazwÄ™ chemicznÄ… lub nazwy chemiczne substancji obecnych w mieszaninie
(nie więcej niż 4)
znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie,
odpowiadajÄ…ce klasyfikacji mieszaniny dokonanej zgodnie z kryteriami
klasyfikacji
zwroty R w brzmieniu zgodnym z przepisami
zwroty S - w brzmieniu zgodnym z przepisami
27
 ilość (masę lub objętość) preparatu w opakowaniu - jeżeli preparat jest
przeznaczony do sprzedaży dla konsumentów
2.2.4 Wymogi dodatkowe w zakresie oznakowania produktów
biobójczych
Produkty biobójcze powinny być klasyfikowane i oznakowane zgodnie
z przepisami o substancjach i preparatach chemicznych. Oznakowanie produktu
biobójczego nie może wprowadzać w błąd ani przekonywać w sposób nierzetelny o
wyjątkowej skuteczności produktu, nie może też w żadnym przypadku zawierać
określeń typu  produkt biobójczy o niskim ryzyku ,  nietoksyczny ,  nieszkodliwy ani
o podobnym znaczeniu.
Oznakowanie produktu biobójczego, który został zaklasyfikowany jako
niebezpieczny powinno zawierać wszystkie informacje określone rozporządzeniem
Ministra Zdrowia w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i
preparatów niebezpiecznych, a ponadto zgodnie z art. 44 ust. 3 ustawy z dnia 13
września 2002r. o produktach biobójczych (Dz. U. Nr 39 z 2007r., poz. 252 z póz
n.
zm.) oznakowanie opakowania powinno zawierać następujące informacje w języku
polskim:
1) tożsamość wszystkich substancji czynnych i ich stężenia podane w jednostkach
metrycznych,
2) numer pozwolenia, pozwolenia tymczasowego albo numer wpisu do rejestru,
3) postać produktu,
4) zakres stosowania,
5) zalecenia dotyczące stosowania, dawki lub ilości wyrażone w jednostkach
metrycznych dla każdego zakresu stosowania,
6) informacje szczegółowe dotyczące bezpośrednich i pośrednich ubocznych
skutków stosowania i wskazówki odnośnie udzielania pierwszej pomocy w razie
zatrucia lub uczulenia,
7) napis  przed użyciem przeczytaj załączoną ulotkę informacyjną , w przypadkach
kiedy wielkość opakowania nie umożliwia umieszczenia wszystkich wymaganych
danych,
8) zalecenia dotyczące bezpiecznego postępowania z odpadami produktu i
opakowaniem,
9) numer serii i datę ważności uwzględniającą normalne warunki przechowywania
produktu,
10) okres od zastosowania produktu do uzyskania skutku biobójczego, okresy
między kolejnymi zastosowaniami, okres między zastosowaniem produktu a
użytkowaniem obiektu poddanego jego działaniu lub wstępu ludzi albo zwierząt
na teren, gdzie produkt był stosowany, szczegółowe zalecenia odnośnie
sposobów i środków stosowanych w celu usunięcia skażeń produktem,
11) niezbędny czas wentylacji pomieszczeń poddanych zabiegowi produktem,
szczegółowe informacje dotyczące odpowiedniego czyszczenia sprzętu
służącego do wykonywania zabiegów, szczegółowe środki ostrożności, jakie
należy zachować w czasie wykonywania zabiegu, przechowywania i transportu.
Informacje, o których mowa w pkt 1, 2, 4, 7 i 9, należy zamieszczać na etykiecie
produktu. Informacje, o których mowa w pkt 3, 5, 6, 8, 10, mogą być zamieszczane w
innym miejscu opakowania jednostkowego lub w ulotce informacyjnej.
28
2.3 Karty charakterystyki produktów chemicznych
Karta charakterystyki stanowi zbiór informacji o niebezpiecznych
właściwościach substancji lub preparatu oraz zasadach i zaleceniach ich
bezpiecznego stosowania. Jest przeznaczona przede wszystkim dla użytkowników
prowadzących działalność zawodową w celu umożliwienia im podjęcia w miejscu
pracy środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia
człowieka i środowiska.
Osoba odpowiedzialna za wprowadzenie do obrotu substancji niebezpiecznej
lub mieszaniny niebezpiecznej na rynku krajowym lub wspólnotowym, bez względu
na to, czy jest importerem, producentem lub dystrybutorem, powinna nieodpłatnie
zapewnić odbiorcy kartę charakterystyki danego produktu chemicznego, w postaci
wydruku lub elektronicznie, najpóz
niej przy pierwszej dostawie. W razie pojawienia
siÄ™ nowych istotnych informacji na temat substancji niebezpiecznej lub preparatu
niebezpiecznego, osoba wprowadzajÄ…ca do obrotu taki produkt aktualizuje kartÄ™
charakterystyki i dostarcza ją wszystkim odbiorcom, którym dostarczyła taką
substancję lub taki preparat w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
Karta musi być sporządzona w sposób jasny i zwięzły. Karty charakterystyki
dostarczane odbiorcy majÄ…cemu siedzibÄ™ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
musza być sporządzone w języku polskim. W przypadku dostarczania karty
charakterystyki odbiorcy mającemu siedzibę na terytorium innych państw
członkowskich Unii Europejskiej w kartach charakterystyki uwzględnia się, na
życzenie odbiorcy, wymagania przepisów krajowych obowiązujących w tym państwie.
Podstawowym narzędziem stosowanym w systemie REACH w celu zapewnienia
przepływu informacji w łańcuchu dostaw umożliwiających podjęcie koniecznych
środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka
i środowiska będą, podobnie jak w istniejącym prawodawstwie chemicznym, karty
charakterystyki.
Wymagania odnoszÄ…ce siÄ™ do kart charakterystyki opisane sÄ… w Tytule IV
rozporządzenia REACH (Informacje w łańcuchu dostaw) natomiast wytyczne do ich
sporządzania są opisane w załączniku II do rozporządzenia. Karty charakterystyki
będą w dalszym ciągu zawierać informację o zagrożeniach stwarzanych przez
substancję lub preparat, a także informacje o zalecanych środkach zarządzania
ryzykiem, koniecznych do odpowiedniego kontrolowania ryzyka dla zdrowia i
środowiska naturalnego.
Zgodnie z art. 31 rozporzÄ…dzenia REACH dostawca substancji lub preparatu
dostarcza odbiorcy kartę charakterystyki, w języku urzędowym Państwa
Członkowskiego na terenie którego substancja lub preparat jest wprowadzana do
obrotu, sporządzoną zgodnie z załącznikiem II w przypadku gdy:
substancja lub preparat spełniają kryteria klasyfikacji jako niebezpieczne zgodnie
z dyrektywÄ… 67/548/EWG lub dyrektywÄ… 1999/45/WE,
29
 substancja jest trwała, wykazująca zdolność do bioakumulacji i toksyczna
(PBT) lub bardzo trwała i wykazująca bardzo dużą zdolność do
bioakumulacji (vPvB) zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII,
substancja znajduje się na liście substancji do ewentualnego włączenia do
załącznika XIV (Załącznika XIV- Wykaz substancji podlegających procedurze
udzielania zezwoleń).
Zgodnie z przepisami rozporzÄ…dzenia REACH karty charakterystyki trzeba
przygotować także dla preparatów niezaklasyfikowanych zgodnie z kryteriami
klasyfikacji jako niebezpieczne (i dostarczyć odbiorcy na jego żądanie), ale
zawierajÄ…cych:
a) w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 1% wag. w przypadku preparatów
nie występujących w postaci gazu oraz co najmniej 0,2% obj. w przypadku
preparatów występujących w postaci gazu, substancję która stwarza zagrożenie
dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, lub
b) w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 0,1% wag. w przypadku
preparatów nie występujących w postaci gazu przynajmniej jedną substancję,
która jest PBT lub vPvB, lub która została umieszczona na liście substancji
podlegających procedurze udzielania zezwoleń z powodów innych niż określone
w lit. a), lub
substancję, w przypadku której zostały określone we Wspólnocie najwyższe
dopuszczalne stężenia w środowisku pracy.
Dostawcy majÄ… obowiÄ…zek dokonania aktualizacji kart charakterystyki gdy:
pojawią się nowe informacje mogące mieć wpływ na środki kontroli ryzyka lub
nowe informacje o zagrożeniach,
zostanie udzielone zezwolenie na określone kierunki zastosowania substancji,
w przypadku zastosowania ograniczenia w obrocie lub stosowaniu.
Rozporządzenie REACH wprowadza w kartach charakterystyki oprócz zmian
merytorycznych także pewne drobne zmiany w układzie karty charakterystyki, takie
jak zamiana punktu 2 karty z punktem 3 oraz zmiana nagłówku punktu 9. Poniżej
przedstawiono układ karty charakterystyki zgodny z wymaganiami rozporządzenia
REACH:
1. Identyfikacja substancji/preparatu i identyfikacja przedsiębiorstwa,
2. Identyfikacja zagrożeń,
3. Skład/informacja o składnikach,
4. Pierwsza pomoc,
5. Postępowanie w przypadku pożaru,
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska,
30
7. Postępowanie z substancją/preparatem i jej/jego magazynowanie,
8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej,
9. Właściwości fizyczne i chemiczne,
10. Stabilność i reaktywność,
11. Informacje toksykologiczne,
12. Informacje ekologiczne,
13. Postępowanie z odpadami,
14. Informacje o transporcie,
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych,
16. Inne informacje.
Nowym elementem, który w pewnych przypadkach będzie musiał być
dołączony do karty charakterystyki są scenariusze narażenia, czyli dokument
zawierający zestaw warunków opisujących sposób produkcji lub stosowania
substancji podczas jej etapów istnienia oraz sposób w jaki producent lub importer
kontroluje narażenie Kudzi i środowiska lub w jaki sposób zaleca dalszemu
użytkownikowi sprawowanie tej kontroli. Scenariusze narażenia będą musiały być
dołączone w załączniku do karty charakterystyki dla tych substancji dla których
wymagane jest przeprowadzenie oceny bezpieczeństwa chemicznego i sporządzenie
raportu bezpieczeństwa chemicznego. W takim przypadku informacje zawarte
w karcie charakterystyki muszą być zgodne z informacjami zawartymi w ocenie
bezpieczeństwa chemicznego. Raport bezpieczeństwa chemicznego wymagany jest
dla wszystkich substancji podlegających rejestracji, jeżeli rejestrujący produkuje lub
importuje taką substancję w ilości co najmniej 10 ton rocznie. W pewnych
przypadkach raport bezpieczeństwa chemicznego musi być także sporządzony przez
dalszych użytkowników. Dalszy użytkownik substancji w jej postaci własnej lub jako
składnika preparatu sporządza raport bezpieczeństwa chemicznego dla każdego
zastosowania nie spełniającego warunków opisanych w scenariuszu narażenia
w dostarczonej mu karcie charakterystyki lub dla każdego zastosowania
odradzanego przez jego dostawcę. W takim przypadku raport bezpieczeństwa
chemicznego musi być sporządzony gdy dalszy użytkownik stosuje substancję lub
preparat w całkowitej ilości większej niż 1 tona rocznie.
2.4 Raport bezpieczeństwa chemicznego a dalszy użytkownik
Zgodnie z przepisami rozporządzenia REACH każdy dalszy użytkownik ma prawo
pisemnie (w wersji papierowej lub elektronicznej) poinformować o zastosowaniu
substancji  co najmniej w formie krótkiego, ogólnego opisu jej zastosowania 
producenta, importera, dalszego użytkownika lub dystrybutora zaopatrującego go
w tę substancję w jej postaci własnej lub jako składnik preparatu, aby zastosowanie
to stało się zastosowaniem zidentyfikowanym. Informując o zastosowaniu, dostarcza
on producentowi, importerowi lub dalszemu użytkownikowi, który dostarczył mu tę
substancję, informacje wystarczające do sporządzenia scenariusza narażenia.
Dalszy użytkownik, aby jego zastosowanie stało się zastosowaniem
zidentyfikowanym będzie zobowiązany przekazać następujące informacje:
rodzaj produktu stanowiącego końcowe zastosowanie (preparat, wyrób)
rodzaj zastosowania (w jaki sposób jest stosowany końcowy produkt),
31
 informacje dotyczące warunków operacyjnych (parametry dotyczące procesu lub
produktu, które mają wpływ na narażenie ludzi- pracownicy, konsumenci- oraz na
środowisko. Np. w przypadku wykorzystania substancji w procesie wykonywania
nadruków na tekstyliach konieczne do opisania istotne parametry,
zidentyfikowane podczas przeprowadzanego projektu RIP 3.5, odnosiły się do
stopnia hermetyzacji procesu  czy wykonywanie nadruku przeprowadzane jest
w systemie zamkniętym, temperatury operacyjnej, trwania i częstotliwości
wykonywania nadruku w ciągu dnia, używanej ilości substancji)
środki zarządzania ryzykiem odnoszące się do zdrowia ludzkiego,
środki zarządzania ryzykiem odnoszące się do środowiska
zmierzony poziom narażenia na daną substancje (oczywiście gdy wartości takie
są dostępne).
Dalszy użytkownik substancji w jej postaci własnej lub jako składnika preparatu ma
obowiązek sporządzenia raportu bezpieczeństwa chemicznego, zgodnie
z załącznikiem XII, dla każdego zastosowania niespełniającego warunków opisanych
w scenariuszu narażenia lub, w stosownych przypadkach, w kategorii stosowania
i narażenia podanej w dostarczonej mu karcie charakterystyki lub dla każdego
zastosowania odradzanego przez jego dostawcÄ™.
Biorąc pod uwagę fakt, że ocena bezpieczeństwa chemicznego jest zadaniem
wymagajÄ…cym wysokiego poziomu wiedzy specjalistycznej w zakresie szacowania
narażenia i oceny ryzyka, dalsi użytkownicy będą chcieli uniknąć sytuacji w której są
zmuszeni do przeprowadzenia oceny bezpieczeństwa chemicznego. W przypadku
gdy dalszy użytkownik stwierdzi, że to w jaki sposób wykorzystuje on substancję nie
spełnia warunków opisanych w scenariuszu narażenia dostarczonym mu z kartą
charakterystyki, nie oznacza to że ma on automatycznie obowiązek sporządzenia
raportu bezpieczeństwa chemicznego. Dalszy użytkownik nie musi sporządzać
raportu bezpieczeństwa chemicznego w każdym z następujących przypadków:
1. gdy nie jest wymagane dostarczenie karty charakterystyki wraz z substancjÄ… lub
preparatem;
2. gdy od jego dostawcy nie jest wymagane sporządzenie raportu bezpieczeństwa
chemicznego;
3. gdy dalszy użytkownik stosuje substancję lub preparat w całkowitej ilości mniejszej
niż 1 tona rocznie;
4. gdy dalszy użytkownik wprowadza lub zaleca scenariusz narażenia, który zawiera
jako warunki minimalne warunki opisane w scenariuszu narażenia przekazanym
mu w raporcie bezpieczeństwa chemicznego;
5. gdy substancja obecna jest w preparacie w stężeniu niższym niż którekolwiek ze
stężeń określonych w art. 14 ust. 2, (punkt 32 Preambuły: Nie należy wprowadzać
obowiązku przeprowadzania oceny bezpieczeństwa chemicznego dla substancji
będących składnikami preparatów w pewnych bardzo małych stężeniach
uznawanych za niestwarzające powodów do obaw);
6. gdy dalszy użytkownik stosuje tę substancję do celów prowadzenia badań
dotyczących produktu oraz procesu produkcji i jego rozwoju, pod warunkiem że
32
ryzyko dla zdrowia człowieka i środowiska jest należycie kontrolowane zgodnie
z wymaganiami przepisów dotyczących ochrony pracowników i środowiska.
3. Wymagania w zakresie stosowania w działalności zawodowej
niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych
Art. 207 Kodeksu pracy wskazuje, że za stan bezpieczeństwa w zakładzie
pracy odpowiedzialny jest pracodawca, który powinien zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
W celu skutecznego nadzoru nad działalnością związaną ze stosowaniem
substancji i mieszanin chemicznych niezbędne jest opracowanie jasnej polityki
w zakresie ich bezpiecznego stosowania [21]. Przede wszystkim w zakładzie powinny
zostać ustalone zasady bezpiecznego stosowania i postępowania z niebezpiecznymi
substancjami i preparatami chemicznymi podczas ich transportu, użytkowania i
usuwania ich odpadów. Pracodawca powinien również dostarczyć pracownikom
pełną informację o zagrożeniach ze strony stosowanych substancji i mieszanin
chemicznych, a także zapewnić gruntowne przeszkolenie pracowników w zakresie
bezpiecznego postępowania z substancjami i mieszaninami chemicznymi. W
zakładzie należy ponadto zapewnić warunki bezpiecznego przechowywania
substancji i uniemożliwić osobom nieupoważnionym dostęp do tych substancji.
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed wypadkami i
zatruciami podczas pracy poprzez:
- stosowanie substancji, które nie stwarzają ryzyka lub ryzyko najmniejsze
- wybór właściwego wyposażenia i urządzeń do pracy z substancjami
chemicznymi
- dobór właściwych środków ochrony indywidualnej
- zapewnienie właściwego oznakowania wszystkich substancji chemicznych
- dostarczenie kart charakterystyk i udostępnienie ich pracownikom
- kontrole wszystkich operacji zwiÄ…zanych ze stosowanymi substancjami
chemicznymi
- konserwacje, naprawy i okresowe przeglądy wyposażenia i urządzeń
- kontrole stosowania ogólnych wymogów bhp i ustalonych praktyk bezpiecznej
pracy
- zabezpieczanie właściwych środków na wypadek awarii.
Kodeks pracy oprócz wyżej wymienionych obowiązków pracodawcy określa
także w art. 211 podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i
higieny pracy. Podczas wykonywania swych obowiązków pracownicy powinni
współdziałać z pracodawcą i postępować zgodnie ze wszystkimi ustalonymi
procedurami i praktykami bezpiecznego i higienicznego stosowania substancji i
mieszanin chemicznych w środowisku pracy. Pracownicy są zobowiązani do
postępowania według instrukcji dostarczonych przez pracodawcę, powinni znać
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz brać udział w szkoleniach i
instruktażach z tego zakresu.
33
3.1 Spis niebezpiecznych substancji i mieszanin chemicznych
Bezpieczeństwo chemiczne - to takie stosowanie substancji chemicznych,
które eliminuje lub przynajmniej w dużym stopniu ogranicza szkodliwe ich działanie
na człowieka, zarówno w pracy, jak i poza pracą, oraz szkodliwe ich działanie na
środowisko, do poziomu, który można zaakceptować. Podstawowym warunkiem
podjęcia działań w dziedzinie bezpieczeństwa chemicznego jest wiedza o
zagrożeniach. Informację o zagrożeniach należy uzyskać przed rozpoczęciem
stosowania substancji/mieszanin chemicznych.
Art. 220 ż 1 Kodeksu pracy informuje pracodawcę, iż niedopuszczalne jest
stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia
stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków
profilaktycznych.
Pierwszym zadaniem pracodawcy w zakresie koordynacji i planowania
bezpiecznego stosowania substancji i preparatów chemicznych jest więc
zidentyfikowanie stosowanych produktów chemicznych pod kątem stwarzanych
przez nie zagrożeń i opracowanie spisu stosowanych w zakładzie
substancji/mieszanin niebezpiecznych. Ważne informacje na temat substancji i
mieszaniny można znalez
ć na etykiecie. Karta charakterystyki niebezpiecznych
substancji i niebezpiecznych mieszanin chemicznych, jeszcze bardziej szczegółowo
informuje o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych substancji
chemicznych lub mieszanin.
Obowiązek sporządzenia spisu stosowanych substancji czy preparatów
niebezpiecznych wynika z art. 221 ż 2 Kodeksu pracy, który mówi, iż
Niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny
niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej
zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart
charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem, pożarem lub wybuchem.
Przedmiotowy spis powinien dotyczyć wyłącznie substancji czy mieszanin
niebezpiecznych, czyli takich które zostały zaklasyfikowane zgodnie
z obowiązującymi kryteriami klasyfikacji do jednej z 15 kategorii niebezpieczeństwa
lub zgodnie z kryteriami zawartymi w rozporzÄ…dzeniu CLP. Nie powinny siÄ™ w nim
znajdować te produkty, które nie zostały sklasyfikowane przez producentów jako
niebezpieczne.
Spis ten powinien być ponadto stale aktualizowany, co oznacza że każda zmiana
dotycząca rodzaju stosowanych substancji i mieszanin chemicznych powinna być w
nim umieszczana.
Ustawodawca nie określił formy sporządzania spisu substancji i mieszanin
niebezpiecznych. W związku z powyższym każda jego forma będzie prawidłowa,
zarówno taka która będzie zawierała jedynie nazwy handlowe stosowanych
produktów chemicznych, jak i taka która poza nazwami będzie zawierała informacje
34
dotyczÄ…ce ryzyka stwarzanego przez dany produkt, danych producenta czy miejsca
(stanowiska, wydziału) gdzie dany produkt jest stosowany.
Spis taki może być sporządzony osobno dla każdego wydziału produkcyjnego czy
innej jednostki organizacyjnej, lub może zostać zaprowadzony jako jeden centralny
rejestr dla całego zakładu i także w tym przypadku będzie on prawidłowy, a jedynym
kryterium, którym powinien kierować się zakład wybierając jego formę powinny być
rozwiązania organizacyjne przyjęte w firmie.
3.2 Karta charakterystyki
SporzÄ…dzenie karty charakterystyki produktu chemicznego jest obowiÄ…zkiem
wprowadzającego do obrotu, który to jest zobowiązany do bezpłatnego
udostępnienia odbiorcy karty charakterystyki, najpóz
niej w dniu pierwszej dostawy.
Pracodawca powinien posiadać karty charakterystyk dla wszystkich
stosowanych substancji i mieszanin niebezpiecznych. ObowiÄ…zek niniejszy wynika z
art. 221 ż 2 Kodeksu pracy który wskazuje, iż niedopuszczalne jest stosowanie
substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzajÄ…cej
zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania kart
charakterystyk.
Z kartami charakterystyk wszystkich niebezpiecznych produktów chemicznych
winien zostać zapoznany każdy pracownik stosujący dany produkt chemiczny.
Karty powinny być dostępne dla pracowników stosujących chemikalia w formie
 papierowej , bÄ…dz
na nośnikach elektronicznych lub w formie przekazu
elektronicznego.
Karta charakterystyki niebezpiecznej substancji i niebezpiecznej mieszaniny
chemicznej szczegółowo informuje o niebezpiecznych właściwościach
poszczególnych substancji chemicznych lub mieszanin, rodzaju i rozmiarach
stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi, co
umożliwia racjonalną i efektywną profilaktykę w zakładzie, a także - w przypadku
awarii - ochronę ludzi i środowiska poza zakładem pracy. Na podstawie tych
informacji pracodawca powinien przeanalizować konieczność używania
niebezpiecznych produktów chemicznych i możliwość ich zastąpienia przez mniej
szkodliwe substancje. Jeżeli okaże się to niemożliwe ze względów technicznych lub
ekonomicznych, wówczas wykorzystując informacje zawarte w kartach
charakterystyki należy wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze i procedury
zapewniajÄ…ce bezpieczne stosowanie niebezpiecznych substancji i mieszanin
chemicznych.
3.3 Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcja
określająca sposób składowania, pakowania, załadunku i
transportu
Stosowanie w zakładzie niebezpiecznych substancji i mieszanin wiąże się
z koniecznością opracowania i udostępnienia pracownikom instrukcji bezpieczeństwa
i higieny pracy. Rodzaj instrukcji jakie każdy pracodawca powinien opracować
określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003r. Nr
169, poz. 1650 z póz
n. zm.).
35
Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom do stałego korzystania,
aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące postępowania
z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi. Instrukcje te powinny
w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać
przed rozpoczęciem pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach
awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników. Powinny
ponadto uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki substancji i
mieszanin chemicznych.
Dodatkowo w magazynach chemicznych powinny być wywieszone instrukcje
określające sposób składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów
niebezpiecznych. Z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych
przy tych pracach.
3.4 Oznakowanie miejsc, rurociągów oraz pojemników i
zbiorników zawierających niebezpieczne substancje i
preparaty chemiczne
Zgodnie z art. 221 ust 1 ustawy Kodeks Pracy substancje chemiczne i ich
mieszaniny muszą być oznakowane w sposób widoczny, umożliwiający ich
identyfikację. Celem tego oznakowania jest dostarczenie każdemu kto może mieć do
czynienia z danym produktem chemicznym podstawowych informacji odnośnie
rodzaju, klasyfikacji produktu i zagrożeń z nim związanych.
Za oznakowanie oryginalnych opakowań substancji czy mieszanin
chemicznych odpowiada wprowadzajÄ…cy do obrotu i to na nim spoczywa obowiÄ…zek
umieszczenia na etykiecie wszystkich wymaganych informacji. Bardzo często jednak
niebezpieczne produkty chemiczne na stanowiskach pracy nie sÄ… przechowywane w
opakowaniach dostarczonych od producenta. Wiąże się to na przykład z
koniecznością wykonywania rozcieńczeń i roztworów w laboratorium, czy
przelewaniem produktów do mniejszych opakowań. W takim przypadku kierując się
zasadą konieczności oznakowania produktu umożliwiającego jego jednoznaczną
identyfikacjÄ™ obowiÄ…zek ten spoczywa na stosujÄ…cym danÄ… substancjÄ™ czy
mieszaninÄ™.
Sposób oznakowania pojemników i zbiorników służących do przechowywania
substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych i do pracy z nimi określa
rozporządzenie Ministra zdrowia w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów
oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających
substancje chemiczne i ich mieszaniny.
Rozporządzenie określa dwa sposoby oznakowania pojemników i zbiorników.
I tak pierwsza możliwość oznakowania pojemnika lub zbiornika
z produktem chemicznym dotyczy oznakowania znakami ostrzegawczymi zgodnymi
z rozporzÄ…dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie
oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych
oraz niektórych mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz. 445) z uwzględnieniem art. 221 ż1
Kodeksu pracy.
Czyli oznakowanie pojemnika lub zbiornika winno zawierać znaki ostrzegawcze
wynikające z klasyfikacji substancji oraz mieszaniny o odpowiednim stężeniu oraz
informację umożliwiającą jednoznaczną identyfikację niebezpiecznej substancji lub
mieszaniny chemicznej.
36
wodorotlenek sodu
Druga możliwość oznakowania, to zastąpienie piktogramów znakami ostrzegawczymi
dla materiałów niebezpiecznych i uzupełnienie ich dodatkową informacją, dotyczącą
w szczególności nazwy substancji niebezpiecznej lub mieszaniny niebezpiecznej,
wzoru chemicznego substancji, oraz informacją o zagrożeniach stwarzanych przez
substancjÄ™ niebezpiecznÄ… lub mieszaninÄ™ niebezpiecznÄ….
Wodorotlenek sodu
NaOH
Powoduje poważne oparzenia
Aby właściwie oznakować pojemnik zawierający daną substancję należy tak
dobrać znak ostrzegawczy aby wynikał on z klasyfikacji substancji o odpowiednim
stężeniu. Jeżeli substancja zawarta jest w załączniku do rozporządzenia CLP 
 urzędowo sklasyfikowana, korzystamy ze stężeń granicznych określonych dla tej
substancji. Jeżeli substancja nie została wymieniona w wykazie lub wymieniona jest
bez stężeń granicznych, albo jeżeli zachodzi konieczność oznakowania pojemnika
zawierającego odpowiednio rozcieńczony produkt, to korzystamy ze stężeń
granicznych wymienionych w tabelach przedstawionych w rozporzÄ…dzeniu w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych o och meszanin.
Powyższą zależność przedstawiono za pomocą sposobu oznakowania wodorotlenku
sodu 1 % i wodorotlenku sodu 0,5 %
Przykład 1
Wodorotlenek sodu 1 %
albo
37
Wodorotlenek sodu 1 %
NaOH 1 %
Działa drażniąco na oczy i skórę
Przykład 2
Pojemnik zawierajÄ…cy 0,1 % wodorotlenek sodu nie wymaga oznakowania
piktogramem, gdyż w takim rozcieńczeniu nie jest to substancja niebezpieczna.
Natomiast na oznakowaniu opakowania powinna siÄ™ znalez
ć informacja o rodzaju i
stężeniu znajdującej się w nim substancji.
Odstąpienie od oznakowania znakami ostrzegawczymi jest możliwe
w przypadku pojemników i zbiorników stosowanych do przechowywania
znajdujÄ…cych siÄ™ w procesie technologicznym substancji niebezpiecznych lub
mieszanin niebezpiecznych przez krótki czas lub gdy zawartość pojemnika lub
zbiornika ulega częstym zmianom, a osobom obsługującym te pojemniki lub zbiorniki
zostanie zapewniona informacja dotycząca zagrożeń stwarzanych przez substancję
niebezpiecznÄ… lub mieszaninÄ™ niebezpiecznÄ… w nich przechowywane, zapewniajÄ…ca
równorzędny poziom ochrony.
Obowiązek właściwego oznakowania dotyczy również oznakowania
niezabudowanych rurociągów zawierających niebezpieczne substancje lub
mieszaniny. Znaki ostrzegawcze na rurociągach umieszcza się w odstępach
gwarantujących właściwy dostęp do informacji oraz w pobliżu najbardziej
niebezpiecznych elementów rurociągu, w szczególności zaworów lub złącz.
Miejsca, w których substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne
przechowywane są w znaczących ilościach, oznakowuje się znakami
ostrzegawczymi zgodnymi z rozporzÄ…dzeniem z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie
oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych
oraz niektórych mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz. 445) lub znakami ostrzegawczymi
dla materiałów niebezpiecznych. Oznakowanie powinno być zgodne z klasyfikacją
magazynowanych niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych. I tak np.
jeśli w danym miejscu przechowywana są niebezpieczne produkty chemiczne,
sklasyfikowane jako toksyczne to oznakowanie winno być następujące:
lub
38
W sytuacji, gdy sÄ… magazynowane niebezpieczne produkty chemiczne
zaklasyfikowane do kilku kategorii niebezpieczeństwa można zastosować ogólny
znak ostrzegawczy  ostrzeżenie o niebezpieczeństwie.
Oznakowanie miejsc przechowywania niebezpiecznych substancji i mieszanin
chemicznych powinno spełniać dodatkowe wymagania, takie jak:
- umieszczenie ich w pobliżu miejsca przechowywania lub w miejscu wejścia na
zagrożony teren, w szczególności na drzwiach pomieszczenia,
- usytuowanie na wysokości linii wzroku, w miejscach dobrze oświetlonych, łatwo
dostępnych i widocznych,
- wykonanie z materiałów odpornych na warunki atmosferyczne.
3.5 Substancje i mieszaniny o działaniu rakotwórczym i
mutagennym
Niektóre substancje czy mieszaniny chemiczne z którymi mają kontakt
pracownicy mogą być sklasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne. W związku z
tym pracodawca powinien realizować obowiązki, które wiążą się z faktem stosowania
takich substancji.
Art. 222 ż 1 Kodeksu pracy mówi, iż w razie zatrudniania pracownika w
warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników
lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy
technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki
ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki.
Natomiast art. 222 ż 2 Kodeksu pracy obliguje pracodawcę do rejestracji
wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich
mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym
lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w ż 3, a także
prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
Wydany na podstawie delegacji ustawowej kodeksu pracy akt wykonawczy,
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 24.07.2012r. w sprawie substancji
chemicznych i ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2012 r. poz. 890)
39
określa wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennym, promieniowanie jonizujące oraz procesy
technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji, preparatów lub
czynników rakotwórczych lub mutagennych.
Wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym stanowią:
1) substancje chemiczne zaklasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne:
a) kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporzÄ…dzeniem Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji,
oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniajÄ…cym i
uchylajÄ…cym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniajÄ…cym
rozporzÄ…dzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str.
1),
b) kategorii 1 lub 2 zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 19 ust. 5
ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich
mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322), zwanej dalej  ustawÄ… ;
2) mieszaniny zawierające substancje wymienione w pkt 1 w stężeniach
powodujących klasyfikację mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej:
a) kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w pkt 1 lit.
a,
b) kategorii 1 lub 2 zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 19 ust. 5
ustawy;
3) czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
Przepisy określające postępowanie w związku z występowaniem substancji,
mieszanin lub czynników rakotwórczym lub mutagennych mają zastosowanie
również w odniesieniu do procesów technologicznych, w których dochodzi do ich
uwalniania:
1. Produkcja auraminy
2. Procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy
węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych
3. Procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów
i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków
4. Produkcja alkoholu izopropylowego metoda mocnych kwasów
5. Prac związane z narażeniem na pył drewna twardego
Niniejszy akt prawny precyzuje obowiązki pracodawcy jakie wiążą się z faktem
stosowania w działalności zawodowej substancji i preparatów zaklasyfikowanych
jako rakotwórcze kategorii 1 i 2/ 1A i 1B oraz mutagenne kategorii 1 i 2/ 1A i 1B, a
mianowicie pracodawca powinien:
- prowadzić rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania
w kontakcie z substancjami, mieszaninanmi, czynnikami lub procesami
technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zawierający
następujące dane:
- wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, mieszaniny
lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są stosowane,
produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądz
produkt uboczny
40
oraz wykaz substancji, mieszanin, czynników o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania
- uzasadnienie konieczności ich stosowania
- wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie
- liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczbę kobiet
- określenie rodzaju czynników ,rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas
jego trwania
- rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia
- prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji, mieszanin,
czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu narażenia
- poinformować pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierającej
substancję, mieszaninę lub czynnik o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych.
- zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji
działań zapobiegających narażeniu na substancje, mieszaniny, czynniki lub
procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub
ograniczajÄ…cych jego poziom
- stworzyć warunki do dokonania wyboru rodzaju środków ochrony indywidualnej,
zapewniających bezpieczeństwo i zdrowie pracowników
- w przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie
zdrowia, o których można przypuszczać, że powstały w wyniku narażenia
zawodowego na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych,
pracodawca, jest obowiązany zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań
stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonać
weryfikacji uprzedniej oceny narażenia zawodowego, a w razie potrzeby
zastosować odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze
- przeszkolić pracownika w zakresie ryzyka dla zdrowia, jakie wynika z oceny
narażenia zawodowego i dodatkowego ryzyka wynikającego z palenia tytoniu
oraz środków ostrożności, które powinny być podejmowane w celu ograniczenia
narażenia, wymagań higienicznych, które powinny być spełnione w celu
ograniczenia narażenia i konieczności używania środków ochrony
indywidualnej, w tym noszenia ubrania ochronnego
Ponadto pracodawca zobowiązany jest oznakować miejsca stwarzające ryzyko
dla zdrowia pracowników związane z występowaniem czynników rakotwórczych,
poprzez umieszczenie w miejscach narażenia pracowników na te czynniki
odpowiednich napisów i znaków ostrzegawczych, co wynika z ż 101 ust.2 pkt. 6
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy.
41
3.6 Procedury zwiÄ…zane ze stosowaniem i magazynowaniem
materiałów niebezpiecznych
Praca z materiałami niebezpiecznymi została zakwalifikowana do prac
szczególnie niebezpiecznych. W rozumieniu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy (Dz. U. z 2003r. Nr 169, poz.1650 z póz
n. zm.) materiałami
niebezpiecznymi są w szczególności substancje i mieszaniny chemiczne zaliczone
do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami w sprawie substancji chemicznych
stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia. Jeżeli w zakładzie stosowane są
substancje i preparaty niebezpieczne pracodawca zobligowany jest do
przestrzegania pewnych określonych prawem zasad i procedur.
Przede wszystkim pracodawca jest obowiązany informować pracowników o
właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie
pracy materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i
bezpieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem, a także o sposobach
bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.
Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia ich stopnia szkodliwości dla zdrowia pracowników. Materiały o
nieznanych właściwościach, do czasu ich zbadania, mogą być stosowane tylko
w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doświadczalnych, przy
zastosowaniu wzmożonych środków ostrożności.
Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach
przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych, a pomieszczenia,
aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w których są stosowane,
przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne powinny być
odpowiednie do właściwości tych materiałów. Niedopuszczalne jest przechowywanie
materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących do środków
spożywczych.
Zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych powinny być szczelne, zabezpieczone przed wydostawaniem się
z nich niebezpiecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza innych substancji,
które w kontakcie z ich zawartością mogą stworzyć stan zagrożenia i oznakowane
we właściwy sposób. Powinny być wykonane z materiału nie powodującego
niebezpiecznych reakcji chemicznych z ich zawartością i nie ulegającego
uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się w nich materiału niebezpiecznego,
a także wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz odpowiednio do
warunków ich stosowania.
Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych zbiornikach
należy stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i
rozprzestrzenianiem się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np.
wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe i uniemożliwić dostęp osób
niepowołanych do miejsc, w których znajdują się zbiorniki.
Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania materiałów
niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz w których istnieje
niebezpieczeństwo wydzielania się substancji trujących albo tworzących
z powietrzem mieszaniny wybuchowe, powinny być wyposażone w urządzenia
zapewniające sygnalizację o zagrożeniach, odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze,
środki neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony zbiorowej i
42
indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń. W pomieszczeniach, w których
w wyniku awarii mogą wydzielać się substancje toksyczne lub palne, w ilościach
mogących stworzyć zagrożenie wybuchem, pracodawca powinien zapewnić
awaryjnÄ… wentylacjÄ™ wyciÄ…gowÄ… uruchamianÄ… od wewnÄ…trz i z zewnÄ…trz
pomieszczeń.
Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinien
zapewniać zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem
stosownie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości, przestrzeganie
ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania
materiałów, ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości
dopuszczalnej dla danego materiału i danego pomieszczenia, a także
rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli
składowania i składowanych materiałów.
W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych
należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej - chroniące
pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.
Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników
środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej niż 20 m w linii
poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy, powinny być
zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do obmycia całego
ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu. Natryski te powinny,
w razie potrzeby, umożliwiać ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w
inny sposób - z uwzględnieniem ograniczonej sprawności osób z nich
korzystających. Natryski powinny być zasilane wodą nieogrzewaną i działać
niezawodnie bez względu na warunki atmosferyczne.
3.7 Ocena ryzyka
Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe,
występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki
profilaktyczne zmniejszające ryzyko. Obowiązek taki nakłada na pracodawcę art. 226
Kodeksu pracy i ż 39 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto z narażeniem
zawodowym na czynniki chemiczne w środowisku pracy wiąże się kolejny wymóg
prawny wynikajÄ…cy z rozporzÄ…dzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004r. w
sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy
czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86 z póz
n. zm.) dotyczÄ…cy dokonania
i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik
chemiczny. Wskazana ocena ryzyka zawodowego powinna uwzględniać:
- niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego,
- informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego
bezpiecznego stosowania,
- rodzaj, poziom i czas trwania narażenia,
43
- wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli
zostały ustalone
- wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli
zostały ustalone
- efekty działań zapobiegawczych,
- wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona,
- warunki pracy przy stosowaniu czynników chemicznych, wraz
z uwzględnieniem ilości tych czynników.
Pracodawca jest obowiÄ…zany do przeprowadzenia ponownej oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny, jeżeli nastąpi zmiana w
składzie czynnika chemicznego, zmiana w procesie technologicznym bądz
zmieni siÄ™
wiedza dotycząca oddziaływania tego czynnika na zdrowie ludzi.
Jak wcześniej opisano jednym z elementów przedmiotowej oceny ryzyka jest
rodzaj, poziom i czas trwania narażenia na czynnik chemiczny. Aby stwierdzić
obecność w środowisku pracy czynnika chemicznego należy wykonać na stanowisku
pracy pomiary.
W zależności od stwierdzonych ostatnimi wynikami badań i pomiarów stężeń
czynnika chemicznego pracodawca winien przeprowadzać badania z odpowiednią,
określoną w przepisach częstotliwością a w sytuacji występowania chemicznego
czynnika szkodliwego, dla którego ustalona jest wartość najwyższego
dopuszczalnego stężenia pułapowego pracodawca powinien przeprowadzać pomiary
ciągłe.
Natomiast w sytuacji gdy dwa ostatnie przeprowadzone badania i pomiary
wykazały stężenie chemicznego czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku
pracy, w tym także sklasyfikowanego jako rakotwórczy lub mutagenny,
nie przekraczające wartości 0,1 najwyższego dopuszczalnego stężenia pracodawca
nie przeprowadza badań i pomiarów.
Celem nadzoru nad zagrożeniami związanymi z produktami chemicznymi,
znajdującymi się w środowisku pracy, jest ich usunięcie lub ograniczenie do
najmniejszego możliwego poziomu .
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej
z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych również wskazuje na
eliminowanie lub ograniczanie do minimum ryzyka zawodowego wynikajÄ…cego
z pracy z czynnikiem chemicznym.
Ryzyko to winno być minimalizowane przez:
- właściwe zaprojektowanie i organizację pracy w miejscu pracy,
- dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikiem chemicznym
oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, zapewniajÄ…cych ochronÄ™ zdrowia
i bezpieczeństwo pracowników w miejscu pracy,
- zmniejszanie do minimum liczby pracowników narażonych, a także czasu i
poziomu narażenia na czynnik chemiczny,
- odpowiedniÄ… higienÄ™ miejsca pracy,
- zmniejszenie do minimum ilości stosowanego czynnika chemicznego,
- odpowiedniÄ… higienÄ™ miejsca pracy,
- stosowanie procedur pracy oraz instrukcji bezpiecznego obchodzenia siÄ™
z czynnikiem chemicznym oraz odpadami, a także procedur transportu
i przechowywania.
44
Podstawowym celem wdrażania właściwej polityki chemicznej w miejscu pracy
powinno być wyeliminowanie czynnika stwarzającego zagrożenie, bądz
ograniczanie
ryzyka poprzez zastąpienie go czynnikiem nie stwarzającym zagrożenia lub o
mniejszym zagrożeniu dla bezpieczeństwa pracowników.
W przypadkach, w których charakter prowadzonej działalności nie pozwala na
podjęcie działań w celu eliminacji ryzyka zawodowego związanego ze stosowaniem
czynnika chemicznego pracodawca powinien podjąć działania służące ograniczeniu
ryzyka do minimum w następującej kolejności:
- wyeliminowanie uwalniania do środowiska pracy stwarzającego zagrożenie
czynnika chemicznego poprzez właściwe projektowanie procesów pracy i
kontrolę techniczną oraz stosowanie odpowiedniego wyposażenia i
materiałów,
- ograniczenie uwalniania do środowiska pracy stwarzającego zagrożenie
czynnika chemicznego,
- stosowanie środków ochrony zbiorowej u z
ródła powstawania zagrożeń, jak
np. odpowiednia wentylacja oraz działania organizacyjne,
- stosowanie środków ochrony indywidualnej, jeżeli zagrożeniu nie można
przeciwdziałać w inny sposób.
45
Spis literatury
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r.  Kodeks pracy (Dz. U. 1998r. Nr 21, poz.
98 z póz
n. zm.)
2. RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy Ministra Polityki Socjalnej z dnia
26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy (Dz. U. z 2003r. Nr 169, poz. 1650 z póz
n.zm.)
3. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji
chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2012 r.
poz. 890)
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr
33, poz. 166)
5. Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich
mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322)
6. RozporzÄ…dzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i
stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia
Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz
uchylajÄ…ce rozporzÄ…dzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporzÄ…dzenie Komisji
(WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy
Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz. Urz. U E L
396 z 30.12.2006r.)
7. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz. U.
z 2012 r. poz. 1018)
8. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie
oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin
niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin (Dz. U. z 2012 r. poz. 445)
9. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie sposobu
oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do
przechowywania lub zawierajÄ…cych substancje niebezpieczne lub mieszaniny
niebezpieczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 601)
10. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii
(Dz. U. z 2012 r. poz. 124)
11. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy
czynników chemicznych (Dz. U. z 2005r. Nr 11, poz. 86 z póz
n.zm.)
12. Ustawa z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych
(Dz. U. z 2007 r. nr 39 poz. 252 z póz
n. zm.)
13. RozporzÄ…dznie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 273/2004 z dnia 11
lutego 2004r. w sprawie prekursorów narkotykowych
(Dz. Urz. WE L 047 z 18.02.2004r. Dz. Urz. WE wydanie specjalne z 2004r.
tom 08, strona 48)
14. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 111/2005 z dnia 22 grudnia 2004r. określające
zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiędzy Wspólnotą a
państwami trzecimi (Dz. Urz. WE L 22 z 26.01.2005r.)
15. RozporzÄ…dzenie Komisji (WE) Nr 1277/2005 z dnia 2 lipca 2005r.
46
ustanawiajÄ…ce przepisy wykonawcze dotyczÄ…ce rozporzÄ…dzenia (WE) Nr
273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów
narkotykowych i RozporzÄ…dzenia Rady (WE) Nr 111/2005 z dnia 22 grudnia
2004r. określające zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków
pomiędzy Wspólnotą a państwami trzecimi (Dz. Urz. WE L 202 z 03.08.2005r.)
16. Bezpieczeństwo i zdrowie a substancje chemiczne w pracy. Instytut Medycyny
Pracy w A
odzi
17. Problemy higieny pracy Nr 12/2004. Polskie Towarzystwo Higieniczne w
Zielonej Górze. 2004
18. Fakty nr 34. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
19. Niebezpieczne substancje chemiczne  zagrożenie dla człowieka i
ekosystemu. CIOP  PIC 2003
20. Czynniki chemiczne w środowisku pracy tom. 6 Centralny Instytut Ochrony
Pracy , Warszawa 2002r.
21. BHP w firmie (poradnik) Wydawnictwo Wiedza i Praktyka.
22. Strona internetowa Biura do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych.
47