TRENDY W PSYCHOLOGII
Freud wiecznie Żywy?
John Horgan, cz"onek zespo"u redakcyjnego Scientific American
iepokój jest niemal namacalny. Tymczasem psychiatrzy i lekarze in- wu dla bohatera swojej ksiąŻki. Nawet
W sali balowej nowojorskiego nych specjalnoĘci coraz cz´Ä˜ciej zalecajÄ… tak znani krytycy jak Adolf Grünbaum,
Chotelu Waldorf-Astoria zebra- leki zamiast terapii s"ownej jak okreĘla- filozof z University of Pittsburgh, przy-
"o si oko"o 50 psychoanalityków, aby na jest psychoanaliza i inne rodzaje psy- znajÄ…, Å»e atrakcyjnoĘç idei Freuda wca-
omówiç, jak to ujÄ…" jeden z nich, pro- choterapii w celu leczenia powszechnie le nie maleje. Nie trudzi"bym si´ tak
blem przetrwania , czyli zjawisko szyb- wyst´pujÄ…cych zaburzeÅ‚, takich jak de- bardzo krytykÄ… psychoanalizy, gdybym
kiego obniÅ»ania si´ prestiÅ»u tej grupy presja czy stany l´kowe. W ciÄ…gu ostat- uwaÅ»a", Å»e nic w niej nie ma mówi.
zarówno w spo"ecznoĘci medycznej, jak nich dwóch lat ponad dwukrotnie wzro- Prawdą jest, Że nawet psychoanality-
i w oczach ogó"u spo"eczełstwa. Jeden s"a sprzedaŻ chlorowodorku fluoksetyny cy nie uznają juŻ takich hipotez Freuda
z psychoanalityków narzeka, Że w col- Ęrodka przeciwpsychotycznego znane- jak kompleks Edypa czy kobiece pra-
lege u, w którym uczy si´ jego córka, go pod handlowÄ… nazwÄ… Prozac. Wedle gnienie posiadania cz"onka. Bardzo
nie ma Żadnych wyk"adów na temat po- informacji zebranych przez Eli Lilly, pro- nieliczni analitycy w ca"oĘci przyjmują
wsta"ej przed stu laty koncepcji Zyg- ducenta tego Ęrodka, obecnie na Ęwiecie koncepcje Freuda zaznacza Morris
munta Freuda. Inny wyraŻa zdumienie przyjmuje go ponad 20 mln osób. Eagle, przewodniczący sekcji psycho-
faktem, Å»e psychoanaliza zdo"a"a roz- BiorÄ…c pod uwag´ te tendencje, warto analitycznej w American Psychological
gniewaç tak wiele osób i daç si´ ze- zapytaç jak przed trzema laty tygodnik Association i profesor Adelphi Univer-
pchnÄ…ç na margines w tak krótkim cza- Time: Czy Freud si´ przeÅ»y"? Niezu- sity w Garden City (Nowy Jork). Psy-
sie . MoÅ»e powinienem przejĘç na pe"nie. Sympozjum w hotelu Waldorf- choterapeuci wszelkiego autoramentu
emerytur´ wzdycha terapeuta z po- Astoria dostarczy"o na to dowodów. wciÄ…Å» jednak podtrzymujÄ… dwa z klu-
"udniowej Kalifornii mający k"opoty ze Oko"o 400 cz"onków American Psycho- czowych poglądów Freuda: jeden Że
znalezieniem pacjentów. logical Association naleŻących do sekcji nasze zachowanie, myĘli i uczucia
Co prawda niektórzy paranoicy fak- psychoanalizy zebra"o si´ w kwietniu kszta"towane sÄ… przez nie uĘwiadomio-
tycznie majÄ… wrogów. Koncepcje Freu- ub. r., by podzieliç si´ doĘwiadczenia- ne l´ki i pragnienia, cz´sto majÄ…ce Ä™ró-
da podwaŻane by"y od chwili powsta- mi związanymi z przypadkami kazi- d"o w doĘwiadczeniach z okresu dzie-
nia, ale krytycyzm ten bardzo si´ nasili" rodztwa, alkoholizmu, oty"oĘci, zabu- ciÅ‚stwa, oraz drugi Å»e z pomocÄ…
w latach dziewi´çdziesiÄ…tych. KaÅ»dy rok rzeÅ‚ obsesyjno-kompulsywnych i in- wprawnego terapeuty moÅ»na zrozu-
przynosi kolejne ksiÄ…Å»ki typu Why Freud nych. Stosunkowo niewielu z 75 tys. pra- mieç, co jest Ä™ród"em problemów, i dzi´-
Was Wrong (Dlaczego Freud si´ myli") cowników socjalnych, 60 tys. psycholo- ki temu doznaç ulgi.
czy Freudian Fraud (Freudowskie oszu- gów i 40 tys. psychiatrów zarejestrowa- Jest wszakŻe inny, waŻniejszy powód,
stwo). W ubieg"ym roku biblioteka Kon- nych w USA praktykuje psychoanaliz´. dla którego spuĘcizna Freuda, a szcze-
gresu zawiesi"a co najmniej do 1998 roku Mimo to jednak liczba cz"onków Ameri- gólnie psychoanaliza, jest tak trwa"a. Co
prace nad wystawÄ… poĘwi´conÄ… Freudo- can Psychoanalytic Association z siedzi- prawda psychoanalitycy nie mogÄ… po-
wi po tym, jak ca"e zast´py protestujÄ…- bÄ… w Nowym Jorku, najwi´kszego sto- daç niepodwaÅ»alnych dowodów na to,
cych w tym takŻe wnuczka Freuda warzyszenia analityków, od 10 lat utrzy- Że ich terapia jest skuteczna, ale takŻe
uznali jÄ… za nazbyt hagiograficznÄ…. muje si´ na zadziwiajÄ…co sta"ym pozio- wszyscy zwolennicy bardziej nowocze-
Mechanizmy rynkowe takÅ»e zagra- mie i wynosi oko"o 3 tys. Co wi´cej, snych metod leczniczych czy to Jun-
Żają psychoanalizie. SpoĘród oko"o gwa"towne ataki na Freuda które spo- gowskiej analizy, czy terapii kognityw-
15 mln osób leczÄ…cych si´ w Stanach tykajÄ… si´ z równie gorÄ…cÄ… obronÄ… do- no-behawioralnej, a nawet leczenia
Zjednoczonych tylko niewielu ma do- wodzą zdumiewającej ŻywotnoĘci kon- farmakologicznego nie mogą tego
syç czasu lub pieni´dzy na terapi´, któ- cepcji wiedeÅ‚skiego neurologa. uczyniç. Z róŻnych niezaleÅ»nych badaÅ‚
ra trwa latami i wymaga pi´ciu sesji ty- wynika, Å»e leki nie wykluczajÄ…c cu-
godniowo po oko"o 100 dolarów kaŻ- Epoka flogistonu downego Prozacu nie są skuteczniej-
da. Pacjenci i wszystkie firmy ubez- sze niÅ» terapie s"owne w leczeniu naj-
pieczeniowe wolÄ… krótkotrwa"e psy- Naprawd´ wi´c naleÅ»a"oby zadaç in- bardziej powszechnych zaburzeÅ‚, z
choterapie nakierowane na rozwiÄ…za- ne pytanie: dlaczego teorie Freuda sÄ… którymi ludzie zwracajÄ… si´ o pomoc
nie konkretnych problemów niÅ» drÄ…- ciÄ…gle tak Å»ywe? Byç moÅ»e jego myĘl, depresji, zaburzeÅ‚ obsesyjno-kompul-
Żenie zamierzch"ej przesz"oĘci. Szcze- pomimo swych niedostatków, wciąŻ sta- sywnych i ataków paniki.
gólnie popularna jest terapia kognityw- nowi atrakcyjnÄ… podstaw´ do rozwaÅ»a- Argumenty przeciwników Freuda
no-behawioralna, której celem jest do- nia tajemnic naszej duszy. Úadna inna sprowadzajÄ… si´ do twierdzenia, Å»e psy-
prowadzenie do zmiany niepoŻądanego teoria nie dorówna"a Freudowskie-
sposobu myĘlenia i zachowania, oraz mu uj´ciu natury ludzkiej, utrzymuje
METODA PSYCHOANALIZY Freuda do
terapia interpersonalna koncentrujÄ…ca Peter Gay z Yale University, autor bio-
dziĘ cieszy si´ duŻą popularnoĘciÄ… pomimo
si´ na obecnych zwiÄ…zkach pacjentów grafii zatytu"owanej Freud: A Life for Our
ostrych ataków ze strony zwolenników
z innymi ludęmi. Time (W. W. Norton, 1988), pe"en podzi- innych form psychoterapii.
72 ÂWIAT NAUKI Luty 1997
Sceptycy wciąŻ podwaŻają koncepcje Zygmunta Freuda.
Nie stworzono jednak Żadnej teorii ani terapii,
które by"yby bezsprzecznie lepsze od psychoanalizy i odsun´"y jÄ… w cieÅ‚
ÂWIAT NAUKI Luty 1997 73
Kompozycja komputerowa SLIM FILMS; CORBIS BETTMAN (zdj´cie)
Leczenie umys"u: raport o braku poprawy
PSYCHOANALIZA polegajÄ…ca
g"ównie na zg"´bianiu doĘwiadczeÅ‚
z dzieciłstwa zazwyczaj wymaga
co najmniej trzech sesji
tygodniowo. Jej skutecznoĘci
nie poddano Żadnym
kontrolowanym badaniom.
TERAPIA KOGNITYWNO-
-BEHAWIORALNA ma na celu
leczenie konkretnych
zaburzeł, na przyk"ad fobii,
przez modyfikacj´ myĘli
i zachowaÅ‚. Choç popularnoĘç
jej wzrasta, nie wykazano jej
niewÄ…tpliwej przewagi
nad innymi metodami leczenia.
choanaliza ma takÄ… samÄ… wartoĘç na- moÅ»liwy jest dok"adny pomiar zdolno- nad 600 pacjentów i wyniki zamieĘci"
ukową jak powsta"a w XVIII wieku teo- Ęci konkretnego terapeuty do wywo"y- w artykule opublikowanym w Journal
ria flogistonu, eterycznej substancji, któ- wania efektu placebo u konkretnego of the American Psychoanalytic Association
ra jak sÄ…dzono - jest odpowiedzialna pacjenta. Dlatego zdumiewa go nieust´- (vol. 39, nr 4 ).
za przekazywanie ciep"a i spalanie. Flo- pliwoĘç przeciwników Freuda, którego Autorzy stwierdzili, Å»e u 60 90% pa-
giston nie jest juÅ» przedmiotem zainte- atakuje si´ za to, Å»e nie by" naukowcem; cjentów uczestniczÄ…cych w badaniach
resowania fizyków post´py w chemii ale przecieÅ» nie w tym rzecz. By" on wiel- zaobserwowano znacznÄ… popraw´
i termodynamice sprawi"y, Że pogrąŻy" kim mitotwórcą. w efekcie stosowania psychoanalizy. Ba-
si´ w kompletnym zapomnieniu. Pro- Nagonka na Freuda nie jest niczym chrach i jego wspó"pracownicy przyzna-
wadzone przez ca"e stulecie badania nowym. Znany filozof Karl Popper juŻ li, Że przegląd ten nie by" pozbawiony
w psychologii, neurologii, farmakologii ponad 60 lat temu wykazywa", Że psy- usterek: do udzia"u w badaniach wybra-
i innych dziedzinach nauki zajmujących choanaliza przez jakiegoĘ Żartownisia no jedynie pacjentów, o których sądzono,
si´ umys"em nie pozwoli"y jednak na nazwana leczeniem «tego przez dziw- Å»e psychoanaliza moÅ»e im pomóc co
sformu"owanie paradygmatu medycz- nego (the treatment of the id by the odd) jest powszechnie stosowanÄ… praktykÄ…;
nego dostatecznie pot´Å»nego, by móg" jest niefalsyfikowalna, a zatem nienau- oceny stanu pacjentów dokonywali ich
raz na zawsze obaliç teori´ Freuda. kowa. JednakÅ»e Freud by" tak dominujÄ…- terapeuci, którzy mogli mieç sk"onnoĘç
Czy naukowcy kiedykolwiek wykro- cą postacią w pierwszej po"owie naszego do zg"aszania pozytywnych rezultatów;
czÄ… poza epok´ flogistonu i stworzÄ… wieku, nie tylko wĘród lekarzy, ale w ca- nie by"o takÅ»e grupy kontrolnej. Jednak
prawdziwie skuteczne metody leczenia "ej zachodniej kulturze, Że zarówno on, w roku 1992 podczas konferecji Ameri-
psychiki? Jerome D. Frank Å»ywi pewne jak i jego uczniowie mogli nie zwaÅ»aç na can Association for the Advancement of
wątpliwoĘci. W roku 1961 w prze"omo- takie zarzuty. Freud zignorowa" ca"y pro- Science wspó"pracownicy Bachracha
wej ksiÄ…Å»ce zatytu"owanej Persuasion and blem testowania empirycznego mówi uznali te niedociÄ…gni´cia za nie wi´k-
Healing (Perswazja i uzdrawianie) na- Frederick Crews, emerytowany profesor sze niÅ» w podobnych badaniach innych
pisa", Że podstawy teoretyczne, które literatury angielskiej z University of Ca- form psychoterapii .
wykorzystuje terapeuta podczas swojej lifornia w Berkeley, który podda" miaŻ- Wed"ug Robyna M. Dawesa, psycho-
pracy, nie majÄ… wiele albo wr´cz nic dŻącej krytyce koncepcje Freuda i jego loga z Carnegie Mellon University, wa-
wspólnego z jego zdolnoĘciÄ… uzdra- wspó"czesnych naĘladowców w serii dliwa jest wi´kszoĘç badaÅ‚ pozytywnie
wiania pacjentów. Wed"ug Franka bie- artyku"ów zamieszczonych w New York oceniających rezultaty róŻnych form te-
rze si´ ona raczej z umiej´tnoĘci zaszcze- Review of Books. rapii s"ownej. W swej ksiÄ…Å»ce House of
pienia pacjentom przekonania, Że ich Cards: Psychology and Psychotherapy Built
stan si´ poprawi. Innymi s"owy, g"ów- Nagrody dla wszystkich on Myth (Domek z kart: psychologia
nym elementem wszystkich psychote- i psychoterapia oparta na micie) wyda-
rapii, a nawet wi´kszoĘci leków jest Dopiero w latach pi´çdziesiÄ…tych nej w roku 1994 przez Free Press bez-
efekt placebo. w kilku s"ynnych instytutach psycho- wzgl´dnie skrytykowa" on nie tylko
MyĘl´, Å»e moje poglÄ…dy znalaz"y po- analitycznych w Nowym Jorku, Chica- psychoanaliz´, ale takÅ»e wszystkie in-
twierdzenie mówi Frank, obecnie go, Bostonie zacz´to gromadziç dane na ne rodzaje psychoterapii. Stosowane
emerytowany profesor Johns Hopkins temat skutecznoĘci terapii. Zespó" pra- przez terapeutów metody diagnozowa-
University School of Medicine. Frank nie cujÄ…cy pod kierownictwem Henry ego nia i oceniania post´pów w leczeniu sÄ…
sÄ…dzi, by metodami naukowymi uda"o Bachracha, profesora psychiatrii z New wysoce subiektywne i zmienne, twierdzi
si´ wykazaç skutecznoĘç czy teÅ» niesku- York Medical College przy Saint Vin- Dawes. Utrzymuje takÅ»e, Å»e nie ma Å»ad-
tecznoĘç psychoterapii, poniewaÅ» nie- cents Hospital, przeanalizowa" dane po- nej korelacji mi´dzy wykszta"ceniem te-
74 ÂWIAT NAUKI Luty 1997
STEPHEN FERRY
Gamma Liaison
SHAHN KERMANI
Gamma Liaison
LEKI takie jak Prozac
sta"y si´ najpopularniejszym
sposobem leczenia depresji
i innych zaburzeł emocjonalnych,
ale nie udowodniono,
Że są skuteczniejsze
od psychoterapii.
TERAPIó ELEKTROWSTRZŃSOWŃ
coraz cz´Ä˜ciej zaleca si´
w przypadku nie poddajÄ…cej si´
leczeniu depresji, mimo Że
kuracja ta moÅ»e spowodowaç
powaÅ»nÄ… utrat´ pami´ci.
Badanie wykazuje ponadto,
Że wskaęnik nawrotów
choroby si´ga 85%.
rapeuty i sposobem prowadzenia tera- s"uÅ»yç si´ werdyktem Go"´bia z Alicji przyjmuje si´, Å»e doĘwiadczenia z okre-
pii a jej rezultatami. w Krainie Czarów s´dziujÄ…cego na wy- su dzieciÅ‚stwa kszta"tujÄ… psychik´ i Å»e
Niemniej uwaÅ»a, Å»e psychoterapia Ęcigach: Wygrali wszyscy i wszyscy moÅ»na na niÄ… wp"ywaç za pomocÄ… psy-
moÅ»e byç skuteczna, szczególnie jeĘli muszÄ… dostaç nagrody! (w t"um. A. choterapii. Mnóstwo danych wskazuje
skierowana jest na rozwiÄ…zanie konkret- Marianowicza, Warszawa 1955 ). jednak, Å»e osobowoĘç jednostki zdeter-
nego problemu. Na przyk"ad pewne da- Luborsky, profesor psychiatrii w Uni- minowana jest g"ównie przez geny i
ne wskazują na to, Że terapia kognityw- versity of Pennsylvania, informuje, Że czynniki fizjologiczne. Torrey jest pe-
no-behawioralna jest najlepszym z do- w"aĘnie zakołczy" przegląd najnowszych wien, Że wczeĘniej czy póęniej leki, te-
st´pnych sposobów leczenia napadów badaÅ‚ nad skutecznoĘciÄ… terapii i bar- rapia genowa i inne Ęrodki natury biolo-
paniki zaburzenia charakteryzujÄ…ce- dziej niÅ» kiedykolwiek przekonany jest gicznej doprowadzÄ… do zaniechania
go si´ przemoÅ»nym, nieuzasadnionym o s"usznoĘci hipotezy Go"´bia. Mnóstwo psychoterapii. A na razie jego zdaniem
l´kiem. Przypuszczenie to nie uzyska- danych dowodzi, Å»e psychoterapia jest terapia ta powinna byç wy"Ä…czona ze
"o jednak potwierdzenia w badaniach z skuteczna , choç zaznacza w bardzo spisu ĘwiadczeÅ‚, których koszty pokry-
udzia"em grupy kontrolnej, które prze- szerokim przekroju badał nie znalezio- wane są przez ubezpieczenia zdrowotne.
prowadzi"a ostatnio wraz z trojgiem no dowodów na to, by jakakolwiek z
wspó"pracowników M. Katherine Shear, form leczenia by"a lepsza od pozosta- Badania kliniczne pod lupą
psychiatra z University of Pittsburgh. "ych. Luborsky znalaz" takŻe dane wska-
Jedna grupa odby"a z cz"onkami ze- zujące na tzw. efekt lojalnoĘci tenden- Torrey prezentuje poglądy skrajne, po-
spo"u Shear 12 sesji standardowej tera- cj´ badaczy do wyszukiwania danych dobnie myĘli jednak wi´kszoĘç specjali-
pii kognitywno-behawioralnej obejmu- potwierdzajÄ…cych skutecznoĘç metody stów w dziedzinie zdrowia psychiczne-
jÄ…cej çwiczenia fizyczne i umys"owe terapeutycznej, którÄ… sami stosujÄ…. go. By"o to wyraÄ™nie widoczne podczas
mające pomóc pacjentom w opanowa- OczywiĘcie inna interpretacja hipo- dorocznej konferencji American Psychia-
niu l´ku. Pacjenci naleŻący do grupy tezy Go"´bia moÅ»e brzmieç: Przegrali tric Association, która odby"a si´ w ma-
kontrolnej natomiast uczestniczyli w wszyscy i nikt nie moÅ»e dostaç na- ju ub. r. w gigantycznym Jacob K. Javits
spotkaniach z terapeutami, którzy jedy- grody. Taki wniosek postawi" E. Ful- Convention Center w Nowym Jorku.
nie aktywnie ich wys"uchiwali. Obie ler Torrey, psychiatra zwiÄ…zany z Natio- Uczestniczy"o w niej ponad 15 tys. psy-
grupy pacjentów zareagowa"y równie nal Institute of Mental Health w Wa- chiatrów i innych specjalistów w dzie-
pozytywnie. W majowym wydaniu szyngtonie. W ksiąŻce Freudian Fraud dzinie zdrowia psychicznego. Kontrast
Archives of General Psychiatry z roku 1994 wydanej przez Harper-Collins w 1992 ro- mi´dzy tym zgromadzeniem a spotka-
Shear i jej koledzy w podsumowaniu ku Torrey przypuĘci" gwa"towny atak niem stosunkowo niewielkiej grupy psy-
stwierdzili, Å»e w Ęwietle tych wyników na psychoanaliz´ i wszystkie inne ro- choanalityków, którzy zebrali si´ w ho-
rodzi si´ pytanie o skutecznoĘç lecze- dzaje psychoterapii, zarzucajÄ…c im pseu- telu Waldorf-Astoria, by" uderzajÄ…cy.
nia kognitywno-behawioralnego . donaukowoĘç. Idee Freuda przyj´"y si´ SpoĘród wszystkich sesji zdecydowa-
Badania przeprowadzone przez nie z powodu ich wartoĘci naukowej, nie najwi´kszÄ… frekwencjÄ… cieszy"y si´
Shear, Dawesa i innych potwierdzają jak twierdzi, ale dlatego Że zgodne są z sponsorowane przez firmy farmaceu-
s"usznoĘç tzw. hipotezy Go"´bia sfor- przekonaniem popularnym poĘród tyczne Ęniadania i obiady, podczas któ-
mu"owanej w naleŻącym juŻ do klasyki lewicujących intelektualistów Że rych setki psychiatrów wys"ucha"y re-
artykule z roku 1975 Lestera B. Lubor- ludzkÄ… psychik´ moÅ»na dowolnie feratów na temat skutecznoĘci leczenia
sky ego i dwóch innych autorów. Do kszta"towaç. Prozakiem zaburzeÅ‚ obsesyjno-kompul-
oceny wszystkich metod psychotera- Torrey podwaŻa za"oŻenie wszystkich sywnych lub Zoloftem, innym tzw. in-
peutycznych moŻna wed"ug nich po- typów psychoterapii, zgodnie z którym hibitorem wychwytu zwrotnego sero-
ÂWIAT NAUKI Luty 1997 75
THE IMGE WORKS
W&D McINTYRE
Photo Researchers
toniny depresji. Natomiast zaintere- dów, by Prozac i inne leki by"y Ęrodka- li, Że u dwóch trzecich otrzymujących je
sowanie sesjami poĘwi´conymi róŻne- mi bardziej skutecznymi od psychotera- pacjentów poprawa w ogóle nie wystÄ…-
go typu terapiom s"ownym by"o nie- pii w takich powszechnie wyst´pujÄ…cych pi"a lub równie dobrze jak na lek reago-
wielkie; jedna z nich, zatytu"owana chorobach jak depresja czy zaburzenia wali oni na podawane im placebo. Tylko
Przysz"oĘç psychoterapii , przyciÄ…gn´- obsesyjno-kompulsywne. u jednej trzeciej pacjentów leki przynio-
"a zaledwie oko"o 20 osób. MyĘl´, Å»e PoglÄ…dy Seligmana potwierdza praca s"y zdecydowanÄ… popraw´. Badania wy-
w obecnej sytuacji przysz"oĘç psychote- trzech innych psychologów, Davida O. kaza"y takÅ»e, iÅ» po kilku miesiÄ…cach
rapii nie wygląda najlepiej ubolewa" Antonuccia i Williama G. Dantona z Uni- u wielu pacjentów efekty leczenia zani-
Gene L. Usdin, psychiatra z Ochsner Cli- versity of Nevada School of Medicine kają, a u tych, którzy przestają przyjmo-
nic w Nowym Orleanie. oraz Garlanda Y. DeNelsky ego z Cleve- waç leki, notuje si´ wysoki wskaÄ™nik na-
Wskazówką, Że leki nie stanowią pa- land Clinic Foundation. W grudniowym wrotów choroby.
naceum, za jakie czasem bywajÄ… uzna- numerze Professional Psychology z roku
wane, by"o kilka sesji poĘwi´conych te- 1995 przedstawili oni wyniki metaanali- Przygn´biajÄ…ce wyniki
rapii elektrowstrzÄ…sowej. Jej popular- zy kilkudziesi´ciu badaÅ‚ poĘwi´conych
noĘç zmniejszy"a si´ w ciÄ…gu ostatnich skutecznoĘci leków i psychoterapii. NajpowaÅ»niejszy zarzut Fishera i
kilkudziesi´ciu lat, zw"aszcza po tym, Stwierdzili, Å»e interwencje psycholo- Greenberga dotyczy sk"onnoĘci do wy-
gdy w filmie Lot nad Kuku"czym Gniaz- giczne, szczególnie terapia kognitywno- kazywania pozytywnych wyników; po
dem z roku 1975 przedstawiona zosta"a -behawioralna, są co najmniej równie prostu jest ona wbudowana w liczne, ja-
jako narz´dzie tortur. Jednak uspraw- skuteczne jak podawanie leków w przy- koby podwójnie Ęlepe i starannie kon-
nienia techniczne podobno doprowa- padkach nawet g"´bokiej depresji . trolowane badania sprawdzajÄ…ce sku-
dzi"y do zminimalizowania jej g"ównego Zdecydowanymi przeciwnikami sto- tecznoĘç leków przeciwdepresyjnych.
niepoŻądanego dzia"ania powaÅ»nej sowania leków przeciwdepresyjnych sÄ… Na przyk"ad grupie kontrolnej najcz´-
utraty pami´ci i obecnie bez rozg"osu Seymour Fisher i Roger P. Greenberg, Ęciej podaje si´ oboj´tne placebo, ponie-
powraca jako terapia wykorzystywana psycholodzy ze State University of New waÅ» jednak leki przeciwdepresyjne wy-
w przypadku g"´bokiej depresji, schizo- York Health Science Center w Syracuse. wo"ujÄ… zazwyczaj dzia"ania uboczne
frenii i innych zaburzeÅ‚ nie poddajÄ…cych Fisher i Greenberg wiele pisali o teorii suchoĘç w ustach, pocenie si´, zaparcia
si´ leczeniu farmakologicznemu. Freuda, ich najnowsza ksiÄ…Å»ka to Freud lub zaburzenia pop´du p"ciowego za-
Byli teÅ» badacze, którzy podwaÅ»ali Scientifically Reappraised (Nowa nauko- równo pacjenci, jak i lekarze cz´sto mo-
opini´, Å»e leki stanowiÄ… prze"om w le- wa ocena Freuda) wydana w ubieg"ym gÄ… "atwo stwierdziç, kto faktycznie otrzy-
czeniu chorób psychicznych. Jedynymi roku przez John Wiley & Sons. Jednak muje lekarstwo, uruchamiając w ten
Ęrodkami, które okaza"y si´ bez wÄ…t- najwi´kszy rozg"os przynios"o im twier- sposób samospe"niajÄ…ce si´ oczekiwanie
pienia skuteczniejsze od psychoterapii, dzenie wyraŻone w ksiąŻce z roku 1989 poprawy stanu zdrowia.
twierdzi Martin E. P. Seligman z Univer- zatytu"owanej The Limits of Biological Aby ominÄ…ç ten problem, w nie-
sity of Pennsylvania, prezydent elekt Treatments for Psychological Distress (Ogra- których badaniach stosowano placebo
American Psychological Association i au- niczenia biologicznych metod leczenia wywo"ujÄ…ce dzia"ania podobne do to-
torytet w dziedzinie badał nad skutecz- zaburzeł psychicznych), opublikowanej warzyszących przyjmowaniu leków
noĘcią leczenia, są: lit w leczeniu choro- przez wydawnictwo Lawrence a Erlbau- przeciwdepresyjnych, czyli na przyk"ad
by afektywnej dwubiegunowej i Ęrodki ma, i w licznych artyku"ach, Å»e leki prze- pocenie si´ lub suchoĘç w ustach. (Cz´sto
uspokajajÄ…ce typu clozapine (w Polsce ciwdepresyjne wcale nie sÄ… tak skutecz- podaje si´ atropin´, lek stosowany w cho-
sprzedawana pod nazwami handlo- ne, jak g"osi si´ w reklamach. robie lokomocyjnej.) Badania tego typu
wymi: Clocinol, Klozapol i Leponex Poddali analizie prowadzone w ciÄ…- wykazujÄ… znacznie mniejszÄ… róŻnic´ mi´-
przyp. t"um.) w przypadku schizofrenii. gu ostatnich 30 lat badania poĘwi´cone dzy dzia"aniem leku a placebo niÅ» bada-
Jego zdaniem nie ma Å»adnych dowo- lekom przeciwdepresyjnym i stwierdzi- nia, w których stosuje si´ oboj´tne pla-
cebo stwierdzajÄ… Fisher i Greenberg.
Inne zjawiska takŻe rujnują wyniki,
dowodzÄ… autorzy. Na przyk"ad w cza-
sie badał wielu pacjentów rezygnuje
z uczestnictwa z powodu nieprzyjem-
nych dzia"aÅ‚ ubocznych, niech´ci do
przestrzegania okreĘlonego reŻimu lub
jeszcze innych przyczyn. Ponadto na-
ukowcy kompletujÄ…cy grup´ do badaÅ‚
klinicznych cz´sto nie w"Ä…czajÄ… do niej
pacjentów, którzy wydajÄ… si´ nie doĘç
wymowni, sÄ… s"abo zorganizowani oraz
tych, u których oprócz depresji wyst´-
pujÄ… inne zaburzenia fizyczne lub psy-
chiczne. W artykule zamieszczonym we
wrzeĘniowo-paędziernikowym nume-
rze Psychology Today z roku 1995 Fisher
i Greenberg w podsumowaniu swego
przeglÄ…du stwierdzajÄ…, Å»e wi´kszoĘç
badaÅ‚ poĘwi´conych skutecznoĘci le-
ków psychotropowych jest, w stopniu
PRZECIWNICY LEKÓW, Seymour Fisher (z prawej) i Roger P. Greenberg ze State Universi-
trudnym do oszacowania, pozbawiona
ty of New York Health Science Center w Syracuse utrzymują, Że próby kliniczne leków prze-
naukowej wiarygodnoĘci .
ciwdepresyjnych mogÄ… byç ukierunkowane na uzyskiwanie pozytywnych wyników.
76 ÂWIAT NAUKI Luty 1997
ROBERT PROCHNOW
Psychiatrzy gremialnie podwa- zywaç si´ b´dzie form´ terapii "Ä…-
Å»ajÄ… prawdziwoĘç rezultatów uzy- czÄ…cÄ… obecnie praktykowanÄ… psy-
skanych przez Fishera i Greenber- choterapi´ z psychofarmakologiÄ… .
ga, twierdząc, Że badacze ci jako JednakŻe pogląd, Że psychote-
psychologowie a zatem nie ma- rapia w po"Ä…czeniu z lekami mo-
jÄ…cy prawa wypisywania recept Å»e byç bardziej skuteczna niÅ» sto-
nie sÄ… bezstronni wobec psycho- sowana oddzielnie, zosta" pod-
terapii i mają negatywne nasta- waŻony za sprawą badał, jakie
wienie do leków. Jednak twierdze- przeprowadzi" wĘród swych czy-
nie, Å»e efekt placebo pomóg"by telników miesi´cznik Consumer
w wyjaĘnieniu skutecznoĘci wielu Reports (jest to periodyk wydawa-
leków stosowanych w zaburze- ny przez Consumers Union, nie-
niach emocjonalnych, popar" tak- dochodowÄ… organizacj´ konsu-
Że Walter A. Brown, psychiatra z mencką z siedzibą w Yonkers w
Brown University i autorytet stanie Nowy Jork ). Zwrócono si´
w dziedzinie efektu placebo. do czytelników z proĘbą, by po-
Lekarze dobrze wiedzÄ…, Å»e pa- dzielili si´ doĘwiadczeniami do-
cjenci lepiej reagują na nowe leki tyczącymi skutecznoĘci pomocy
niŻ na starsze, od dawna stosowa- w przypadkach trudnoĘci emo-
ne preparaty. Znalaz"o to wyraz cjonalnych. Odpowiedzia"o 4 tys.
w powiedzeniu powtarzanym w czytelników i rezultaty tego ba-
Ęwiecie lekarskim juŻ w ubieg"ym dania opublikowano w listopado-
stuleciu: stosuj nowe leki szyb- HIPOTEZA GO¸Ã³BIA mówiÄ…ca, Å»e wszystkie sposoby wym numerze w roku 1995.
psychoterapii sÄ… z grubsza jednakowo skuteczne zosta"a
ko, póki jeszcze dzia"ają . Wpro- Wyniki by"y pocieszające dla te-
tak nazwana na czeĘç postaci z Alicji w Krainie Czarów Le-
wadzenie nowego leku, wyjaĘnia rapeutów. Wi´kszoĘç responden-
wisa Carrolla która tak podsumowuje wyĘcig: Wygrali
Brown, cz´sto rozbudza nadzieje tów przyzna"a, Å»e psychoterapia
wszyscy i wszyscy muszÄ… dostaç nagrody!
zarówno pacjentów, jak i lekarzy pomaga oraz Że im d"uŻej ona
i dlatego towarzyszy temu silny trwa"a, tym silniejsze mieli poczu-
efekt placebo. Z biegiem czasu, w mia- Pacjenci cierpiÄ…cy na g"´bokÄ… depre- cie poprawy stanu zdrowia. OĘwiadcze-
r´ jak lek przestaje byç nowoĘciÄ…, jego sj´, której towarzyszy"y ogólne zaburze- nie to moÅ»e, co prawda, byç wyrazem
ograniczenia i dzia"ania uboczne ujaw- nia funkcjonowania, lepiej reagowali na uzaleŻnienia od terapii niektórych pa-
niajÄ… si´ z ca"Ä… wyrazistoĘciÄ… i staje si´ imipramin´ niÅ» na którÄ…kolwiek z psy- cjentów. Niemniej American Psychologi-
on coraz mniej skuteczny. choterapii, w wi´kszoĘci przypadków cal Association natychmiast wykorzysta-
Niestety ani psychoterapia, ani leki jednak róŻnice mi´dzy efektami róŻnych "o wyniki uzyskane przez Consumer
przeciwdepresyjne nie są szczególnie metod leczenia by"y niewielkie lub sta- Reports do podwaŻania s"usznoĘci nak"a-
skuteczne w leczeniu depresji, czego do- tystycznie nieistotne. Dotyczy to takŻe dania przez firmy ubezpieczeniowe ogra-
wodzą wyniki ambitnego badania za- podawania placebo w po"ączeniu z kon- niczeł czasu trwania psychoterapii.
inicjowanego przez National Institute sultacjami lekarza prowadzącego. Co Psychologów uradowa" takŻe fakt, Że
of Mental Health niemal 20 lat temu. wi´cej, jedynie u 24% pacjentów zaob- respondenci uczestniczÄ…cy jedynie w
Mowa tu o programie badawczym o na- serwowano znaczÄ…ce polepszenie i na- psychoterapii mieli si´ tak samo dobrze
zwie Treatment of Depression Collabo- wrót choroby nie pojawi" si´ u nich jak ci, którzy dodatkowo przyjmowali
rative Research Program, w którym przez d"uÅ»szy czas. Choç stan wielu leki, na przyk"ad Prozac. PrzeglÄ…d opu-
uczestniczy"o 239 pacjentów cierpiÄ…cych chorych si´ poprawia mówi Elkin je- blikowany w Consumer Reports dostar-
na depresj´, leczonych w trzech róŻnych Ęli rozwaÅ»yç pe"niejszy obraz, okaÅ»e si´, czy" empirycznego potwierdzenia sku-
szpitalach za pomocÄ… jednej z czterech Å»e liczba osób, które czujÄ… si´ wyraÄ™nie tecznoĘci psychoterapii stwierdzi"
metod: terapii kognitywno-behawioral- lepiej i nie majÄ… nawrotu choroby, jest Seligman w grudniowym numerze Ame-
nej, terapii interpersonalnej, leku prze- naprawd´ niewielka. rican Psychologist z roku 1995. Przyzna",
ciwdepresyjnego, imipraminy, w po"ą- Że przegląd ten mia" pewne niedocią-
czeniu z cotygodniowÄ… konsultacjÄ… u Sprz´Å»enie wzmacniajÄ…ce gni´cia metodologiczne. PodkreĘli" jed-
lekarza ordynujÄ…cego leki, albo podob- nak, Å»e owe b"´dy nie sÄ… powaÅ»niejsze
nej konsultacji u lekarza prowadzÄ…ce- W kr´gach specjalistów w dziedzinie niÅ» te, które moÅ»na zazwyczaj znaleÄ™ç
go, i tabletki placebo. zdrowia psychicznego coraz bardziej zy- w bardziej sformalizowanych badaniach
Badanie to, którego wyniki opubliko- skuje na popularnoĘci pogląd, Że psycho- porównawczych.
wano w roku 1989, by"o krytykowane terapia i leki najskuteczniej dzia"ajÄ… stoso- Jednak wyniki przeglÄ…du przyczyni-
niemal od chwili, kiedy powsta" jego pro- wane "Ä…cznie. Powszechnie znanym "y si´ zarazem do wzmocnienia hipote-
jekt. W ubieg"ym roku w Journal of Con- rzecznikiem tej koncepcji jest Peter D. zy Go"´bia. Wszystkie rodzaje psycho-
sulting and Clinical Psychology (vol. 64, Kramer, psychiatra zwiÄ…zany z Brown terapii wydajÄ… si´ równie skuteczne albo
nr 1) ukaza" si´ artyku" psychologa Irene University i autor bestselleru z roku 1992 równie nieskuteczne. Respondenci wy-
Elkin i trojga jej wspó"pracowników Ws"uchujÄ…c si´ w Prozac (wyd. pol. : Santor- raÅ»ali takie samo zadowolenie, pozosta-
z University of Chicago zatytu"owany ski & Co, 1995)*. Choç autor opowiada jÄ…c pod opiekÄ… pracowników socjalnych
Science Is Not a Trial (But It Can Some- si´ za stosowaniem leków i jest przeciw- b´dÄ…cych tylko magistrami, psycholo-
times Be a Tribulation) (Nauka to nie nikiem psychoterapii, to sam twierdzi, gów, których dopiero doktorat upowaŻ-
próba kliniczna, ale czasem prawdziwe Å»e czuje si´ w g"´bi duszy psychotera- nia do prowadzenia terapii, jak i psy-
utrapienie) b´dÄ…cy przeglÄ…dem wspo- peutÄ… i uwaÅ»a, Å»e leki mogÄ… wzmacniaç chiatrów absolwentów szkó" medy-
mnianych danych. Badacze przyznali, Że efekty terapii s"ownej i vice versa. Wed"ug cznych. Tylko pracownicy poradni ro-
wyniki nie sÄ… zbyt zach´cajÄ…ce. niego w przysz"oĘci psychoterapiÄ… na- dzinnych ocenieni zostali gorzej. Sesje
ÂWIAT NAUKI Luty 1997 77
Czarno-bia"y orygina" JOHN TENNIEL; SIMON & SCHUSTER BOOKS FOR YOUNG READERS, © 1963 MACMILLAN COMPANY
Anonimowych Alkoholików cieszy"y si´
wi´kszym uznaniem niÅ» terapia prowa-
Wydawnictwo Prószyłski i S-ka
dzona przez jakÄ…kolwiek grup´ specjali-
stów czy terapia farmakologiczna.
og"asza konkurs
OptymiĘci majÄ… nadziej´, Å»e w przy-
na ksiÄ…Å»k´ popularnonaukowÄ…
sz"oĘci nauki zajmujÄ…ce si´ psychikÄ… po-
"Ä…czy nowy, pot´Å»niejszy paradygmat,
z dziedziny nauk matematyczno-przyrodniczych,
wykraczajÄ…cy poza tradycyjne podzia"y
techniki i medycyny.
natura czy wychowanie, leki czy psy-
choterapia które nie przestajÄ… gn´biç
Opatrzone god"em maszynopisy nie publikowanych wczeĘniej tek-
specjalistów w dziedzinie zdrowia psy-
stów wraz z zaklejoną kopertą, zawierającą nazwisko i adres
chicznego. W realnoĘç takiego scenariu-
autora prosimy nadsy"aç pod adresem Redakcji KsiÄ…Å»ek Popu-
sza wierzy m. in. Steven Hyman, psy-
larnonaukowych (ul. GaraŻowa 7, 02-651 Warszawa) do kołca
chiatra i neurolog z Harvard University,
stycznia 1998 roku. Prace oceni jury, w którego sk"ad wejdą zna-
wiosnÄ… ub. r. nominowany na stanowi-
ni polscy uczeni i popularyzatorzy nauki.
sko dyrektora National Institute of Men-
tal Health. UwaŻa on, Że z punktu wi-
Autor najlepszej pracy otrzyma
dzenia ludzi zajmujÄ…cych si´ badania-
I nagrod´ w wysokoĘci 10 000 z".
mi nad mózgiem i zdrowiem psychicz-
Ponadto przyznane zostanÄ…
nym tradycyjne dychotomie sÄ… po pro-
dwie II nagrody po 5000 z"
stu fa"szywe .
oraz
Badania dowiod"y zauwaŻa Hyman
Że traumatyczne doĘwiadczenia mo-
wyróŻnienia honorowane wydaniem ksiąŻki.
gÄ… powodowaç zmiany w funkcjonowa-
Og"oszenie wyników konkursu odb´dzie si´ w maju 1998 roku,
niu mózgu, podobnie moÅ»e wp"ywaç
podczas Mi´dzynarodowych Targów KsiÄ…Å»ki w Warszawie.
psychoterapia. Na dowód przytacza ar-
Nagrodzone ksiąŻki zostaną wydane przed kołcem 1998 roku,
tyku" z Archives of General Psychiatry z lu-
a ksiąŻki wyróŻnione w czasie nie d"uŻszym niŻ rok od og"osze- tego ub. r. mówiący o pacjentach uczest-
nia rezultatów konkursu. NiezaleŻnie od przyznanej nagrody czy
niczÄ…cych w terapii kognitywno-beha-
wyróŻnienia, autorzy otrzymają honoraria autorskie.
wioralnej z powodu zaburzeł obsesyj-
no-kompulsywnych. Badania za pomo-
Jury zastrzega sobie prawo do innego podzia"u nagród.
cÄ… emisyjnej tomografii pozytonowej wy-
kaza"y, Że w mózgach ich dosz"o do
zmian porównywalnych z tymi, jakie
wywo"ują leki u innych pacjentów z po-
dobnymi problemami.
Hyman jest przekonany, Że genetyka,
techniki obrazowania mózgu i inne dzie-
siąŻka STALIN I BOMBA Davi- dziny pozwolą na lepsze zrozumienie
da Hollowaya stanowi wstrzą- przyczyn chorób psychicznych i umoŻ-
KsajÄ…cy obraz zimnowojennych
liwiÄ… opracowanie nowych metod ich le-
dziejów Związku Radzieckiego. W
czenia. Sam siebie okreĘla jednak jako
kraju utopii nauka i technika by"y
sprawiedliwego sceptyka , który nie
cz´Ä˜ciÄ… machiny wielkiego paÅ‚stwa.
tylko teori´ Freuda, ale i pewne biolo-
Holloway pokaza" dramatyczne lo-
giczne koncepcje chorób psychicznych
sy Ęrodowiska naukowego, elity ra-
uwaŻa jedynie za interesujące historyj-
dzieckiego spo"eczełstwa. Opisa"
ki , wciÄ…Å» pozbawione uzasadnienia em-
nie tylko meandry polityki mi´dzy-
pirycznego. Nie moŻna po odnalezie-
narodowej, sensacyjne wydarzenia
niu kolejnego receptora serotoniny
i walk´ wywiadów ta ksiÄ…Å»ka to
twierdziç, Å»e rozumiemy juÅ» dzia"anie
takŻe pasjonujący rozdzia" historii
mózgu dodaje.
politycznej ZSRR, której bohatera-
Wed"ug niego fakt, Że naukowcy ciągle
mi sÄ… naukowcy.
rozprawiajÄ… nad ideami Freuda, dowodzi,
iÅ» nauka wciÄ…Å» jeszcze nie dopracowa"a
David Holloway
si´ solidnego uj´cia psychiki. PrzecieÅ» spe-
cjaliĘci chorób zakaęnych nie debatują nad
poprawnoĘcią koncepcji Ludwika Pasteu-
STALIN I BOMBA
ra. W dojrza"ych dziedzinach nauki za-
464 strony, 48 czarno-bia"ych zdj´ç
uwaÅ»a zazwyczaj nie korzysta si´ z prac
32 z" (30,40 z" w ksi´garni wysy"kowej)
starszych niÅ» trzy-, czteroletnie. Wszyst-
Prószyłski i S-ka
ko wskazuje na to, Że Freud pozostanie
z nami jeszcze przez jakiĘ czas.
T"umaczy"a
KsiÄ…Å»ki moÅ»na kupiç w ksi´garniach lub zamówiç w sprzedaÅ»y wysy"kowej: listownie w Klubie KsiÄ…Å»ki Ksi´-
ElŻbieta Józefowicz
garni Krajowej, skrytka pocztowa 21, 02-600 Warszawa 13; telefonicznie pod numerami: 0-800-244-88 (po"Ä…-
czenie bezp"atne) oraz (0-22) 43-51-21 i 43-41-61 (+2 z" na koszty wysy"ki).
* W kwietniowym Âwiecie Nauki z ub. r. za-
mieĘciliĘmy recenzj´ z tej ksiÄ…Å»ki (przyp. red.).
78 ÂWIAT NAUKI Luty 1997
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
A Mickiewicz wiecznie żywy czy porażka romantycznaLenin wiecznie żywy z Komorowskim w tleUkraina Stalin wiecznie żywyboze wieczny boze zywyboze wieczny boze zywyTajemnica wiecznego życia i śmierciWieczny1wieczn 09więcej podobnych podstron