ROLA WYCIECZKI W KSZTAŁTOWANIU
UMYSŁOWYM DZIECI
SPIS TREŚCI
Wstęp ................................................................................................... 3
Rozdział I
Zagadnienia teoretyczne dotyczące roli wycieczki
w kształtowaniu umysłowym dzieci. ................................................ 5
Wycieczka i jej tradycje na przestrzeni czasów ............................... 5
Wycieczka we współczesnym przedszkolu i programie ................. 9
Organizacja wycieczki ..................................................................... 12
Funkcje i cele wycieczek przedszkolnych ....................................... 13
Rozdział II
Zagadnienia metodologiczne. .......................................................... 19
Przedmiot badań - krótka charakterystyka grupy badawczej ......... 19
Definicje teoretyczne ważniejszych pojęć ....................................... 20
Metody badań ............................................................................... 20
Techniki i narzędzia badawcze .................................................... 22
Hipoteza i problemy badawcze .................................................... 27
Rozdział III
Analiza badań własnych. .................................................................. 29
Wprowadzenie .................................................................................... 29
Prezentacja wyników badań ........................................................... 31
Wycieczka I .................................................................................. 31
Wycieczka II ................................................................................. 44
Wycieczka III ................................................................................ 47
Zakończenie i wnioski ...................................................................... 50
Bibliografia ........................................................................................ 51
Spis tabel ........................................................................................... 53
Aneks .................................................................................................. 54
WSTĘP
Pedagogika oraz działalność praktyczna dostarcza nam informacji, że wraz z rozwojem dziecka wzrasta jego zainteresowanie otaczającym go środowiskiem i światem. Działalność poznawczą dziecka można porównać do lotu ptaka, który opuścił gniazdo i poznaje najbliższe otoczenie. Dobra kultury, wizytowane w czasie wycieczek, powinny wciągać człowieka dzisiejszego w przeszłość, aby zakorzeniwszy się w niej od lat najmłodszych, tym łatwiej przejść ku temu , co czeka go jutro. Problem pedagogiczny polega nie tylko na tym, że należy korzystać z zabytków w pracy i podczas wycieczek, ale na tym, jak to należy robić. Dzieciom nie wystarczy przedstawienie różnych rzeczy i zjawisk zawartych w abstrakcyjnych, pojęciowych tylko analizach i wnioskach, sądach czy syntezach. Dzieci powinny poznawać rzeczywisty świat wokół siebie na podkładzie zmysłowo - uczuciowym, obrazowo, wyobrażeniowo. Werbalizm nie zaspokaja chłonnego umysłu. Wycieczki nie traktujemy jako celu samego w sobie, ale jako jedną z najlepszych form, stwarzających warunki do przeprowadzenia obserwacji, do zetknięcia dzieci z rzeczywistością, do gromadzenia spostrzeżeń, które stanowią podstawę analizy, syntezy, porównania, klasyfikowania, uogólnień, tworzenia pojęć, wnioskowania, rozumienia zjawisk, związków i zależności. Jako przykład posłużyć nam może wycieczka do lasu, w celu rozpoznawania poszczególnych gatunków roślin i zwierząt. Sama atmosfera lasu, szum drzew, świergot ptaków, brzęczenie owadów, zapach liści i kwiatów, rosa na trawie i wiele innych zjawisk powoduje bliższe zrozumienie pojęcia lasu, daje możliwości poznania wielozmysłowego, ujmowania całości środowiska.
Wycieczki są niezbędnym warunkiem w pracy z dziećmi przedszkolnymi. Bo przecież wytwarzając estetyczną - wewnętrznie zharmonizowaną, miłą atmosferę czynią przyswajanie wiedzy przyjemniejsze, jakby bardziej interesujące, łatwiejsze. Przeżycia, których dzieci doznają na wycieczce pozwalają niejako otwierać system nerwowy dla wrażeń, przełamywać opór i trudności. I nic dziwnego, że rola wycieczki w kształtowaniu umysłowym dzieci jest jedną z najbardziej konstruujących form kształcenia przedszkolnego. Od tego zaś, w jaki sposób zaprezentowane zostaną młodemu człowiekowi - zwłaszcza po raz pierwszy określone dobra przyrody, kultury w ich historycznym i estetycznym aspekcie, zależeć będzie jego późniejsza wobec nich postawa, stosunek do nich, umiejętność wartościowania i wyboru. Im większe przeżycia estetyczne, tym większa świadomość dziecka, liczniejsze pytania i rodzące się potrzeby, szersze horyzonty, jaśniejsza i prostsza droga w przyszłość, większa pewność czynnego w niej udziału człowieka. Wycieczki niepomiernie zwielokrotniają okazję do ćwiczeń w tym względzie. Stwarzają dla nich więcej możliwości aniżeli urozmaicone, ale przecież suche zajęcia w czterech ścianach.
Wycieczki wpajają od wieku przedszkolnego umiłowanie przyrody
i środowiska w myśl zasady : „to co Jaś pokocha, tego Jan nie zniszczy”.
ROZDZIAŁ I
Zagadnienia teoretyczne dotyczące roli wycieczki w kształtowaniu umysłowym dzieci.
1. Wycieczka i jej tradycje na przestrzeni czasów.
Tematem mojej pracy dyplomowej i rozważań w niej zawartych
są wycieczki, zwłaszcza przedszkolne, więc trzeba by już na początku zdać sobie sprawę w pełni z tego, co to jest wycieczka ? Właściwie rozumiana wycieczka to nie wyjazd grup ostrzega projekt programu jednego z przedmiotów postulowanej powszechnej szkoły średniej.
Antyczne łacińskie - excursio, przyjęte zostało w nowożytnym obiegu przez ludy romańskie jako francuskie, czy hiszpańskie excursion, włoskie excursione. W języku angielskim i rosyjskim tłumaczy się jako excursion czy *********. W języku polskim obok „wycieczki” oznacza również wybieganie, wyprzedzanie, natarcie, napad, zboczenie z drogi. Owa ekskursja, aczkolwiek znana Polakom, nie zdobyła jednak wśród nich znaczenia obiegowego i prawa obywatelstwa. Dla tego określenia posiada język polski swój własny odpowiednik, podobnie nieco budowany
i dwuczłonowy, jak niemiecki Ausflug.
Wyraz „wycieczka” używany i stosowany był w Polsce od stuleci, jednak
w innym nieco znaczeniu dawniej aniżeli obecnie. Pierwszym, który wśród językoznawców - leksykografów usiłował omówić ten wyraz, był filolog i słownikarz, jeden z organizatorów uniwersytetu i jego biblioteki
w Warszawie, autor sześciotomowego słownika języka polskiego, Prawideł etymologi i Autobiografi, Samuel Bogumił Linde (1771 - 1847); podjął się on zadania dość wcześnie, bo już w roku 1814.
Opierając się głównie na dawnych polskich pisarzach, a zwłaszcza
na kaznodzieji, polemiście i pedagogu, przy tym tłumaczu na język polski Biblii, Postylii katolickiej i Psałterza, Jakubie Wyłcu (1540 - 1597), tudzież na historyku - heraldyku, autorze Herbów rycerstwa polskiego, Gniazda cnoty oraz innych publikacji, Bartoszu Paprockim (1543 - 1614), jak i wielu innych autorach minionych stuleci, S.B. Linde określił wyraz „wycieczka” dość często używany w dawnej Polsce, jako wypad niewielkiego oddziału żołnierstwa z twierdzy czy obleganego obozu, głównie dla przeprowadzenia epizodycznej walki z nieprzyjacielem bądź czasem wprost dla rabunku, aby po jego dokonaniu cofnąć się następnie do miejsca wypadku, wyskoku, czy wybiegu. Określenie w owym czasie było jednoznaczne, jakby na wzór niemieckiego der Ausfall, o zabarwieniu militarnym i wiązało się ze spełnieniem określonych, okresowych czy chwilowych zadań wojennych. Jeszcze u Adama Mickiewicza w Konradzie Wallenrodzie w tym znaczeniu należy rozumieć zwrot literacki - Skąd Litwini wracali ? - z nocnej wracali wycieczki. Zaś po zajęciu Warszawy w 1809 roku oddziały wojsk Księstwa Warszawskiego przeprawiły się przez Wisłę w celu niepokojenia nieprzyjaciela. W jednej z takich wycieczek pisze jeszcze w roku 1858 K. Wł. Wójcicki - autor opisu cmentarza powązkowskiego w Warszawie o walkach z pierwszych lat jego stulecia. W analogicznym znaczeniu występuje podobny zwrot w opowiadaniach wojennych Henryka Sienkiewicza.
Dopiero w połowie XIX wieku terminu „wycieczka” zaczęto używać
i w innych jeszcze znaczeniach. Jedno z nich to przenośnia używana dla określenia aluzji czy zaczepki słownej. Kiedy natomiast pojawiły się wynalazki na polu transportu i komunikacji oraz zaczęło przyjmować się
i upowszechniać się krajoznawstwo na ziemiach polskich, wyprawy podejmowane dla celów poznawczych otrzymywały również tę nazwę.
W ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku „wycieczka” stała się niedostępnym terminem nie tylko w turystyce, ale weszła i do słownictwa szkolnego. Wiek XIX, zwłaszcza jego druga połowa, wyrażeniu „wycieczka” nadał wyraźnie nowe znaczenie. Następnym z kolei, które omawia hasło „wycieczka”, a które opracowano niemal w sto lat po monumentalnej pracy S.B. Lindego jest publikacja Adama Antoniego Kryńskiego (1844 - 1932). W słowniku swoim - idąc śladem praktyki i życia codziennego pod hasłem „wycieczka” rozumiał on coś więcej jeszcze aniżeli jego poprzednik, a mianowicie dłuższy spacer w okolicę, podróż turystyczną umyślnie a mimochodem skądś zrobioną, a więc powszechnie w Europie popularną „ekskursję”. Nieobecne zatem były owemu autorowi wycieczki za miasto, w Góry Świętokrzyskie, do Włoch czy w ogóle wycieczki do kraju.
W odniesieniu do szkoły pierwotnie (może ze Stanisławem Sobieskim,
a więc już w roku 1869) przez wycieczkę rozumiano tu i ówdzie przechadzki uczniów, lecz nie wszystkich klas wspólnie, nie na cały dzień, lecz jak to bywa - po południu, w przeciwstawieniu do majówek, będących uroczystością szkolną, wyprawianą tylko raz do roku na wiosnę wspólnie przez wszystkie klasy razem, a zajmującą cały dzień. Naturalnej, wewnętrznej potrzebie człowieka czy chęci pokonywania przestrzeni odpowiadały i narastające cele zewnętrzne.
Ongiś, poza chęcią zdobycia pożywienia, schronienia czy zmiany warunków bytowych na lepsze, wędrowali ludzie - a i dziś wędrują indywidualnie i zbiorowo dla militarnych podbojów, dla celów religijnych, handlowych, pogłębień praktycznych, zawodowych umiejętności
i wiadomości, dla celów odkrywczych czy wreszcie leczniczych. Ale nie były to jeszcze wycieczki w rozumieniu współczesnym, wypływającej z owej wewnętrznej, duchowej, często programowej potrzeby poznania nowości, w celu odprężenia, relaksu lub przeżycia godziwej, pożytecznej wędrówki, doznania kształcących przygód i zdobycia wiedzy o nieznajomym.
Z lektury szkolnej, z dziejów filozofii, jak i problematyki pedagogicznej starożytnego świata, i to zarówno Hellady, jak Romy, wiadomo
o postulatach odbywania (zwłaszcza przez młodzież) podróży. Wiadomo także, że ilekroć przeważał w filozofii i światopoglądzie epoki empiryzm, zawsze odradzały się idee podróżowania; tak było w okresie renesansu odkrywającego nowe kontynenty, tak było w okresie oświecenia dającego podbudowę pod nowoczesny, kosmopolityczny styl życia i rozmaicie rozumiany kolonializm, tak jest obecnie, kiedy mieszkaniec Ziemi podbija Kosmos.
2. Wycieczki we współczesnym przedszkolu i programie.
Nim przejdę do opisywania walorów umożliwiających zdobywanie wiedzy na wycieczkach, których zakres jest konkretnie zarysowany
w programach podzielonych na poszczególne dyscypliny, rozłożone z kolei na poszczególne szczeble należy zwrócić uwagę na ich zalety pedagogiczne mniej uchwytne i mniej ewidentne. Nauczanie na stopniu edukacji przedszkolnej ma być niejednostronne, intelektualne, wszechstronne, pełne, wychowujące integralnie. Każda więc sytuacja rzeczywista ma oddziaływać na całą osobowość młodego człowieka,
na jego każdą oddzielnie i wszystkie razem potrzeby fizyczne i biologiczne, społeczne i ekonomiczne, etyczne, estetyczne i inne. I dlatego wychowujące znaczenie wycieczki wydaje się być bardziej doniosłe aniżeli nauczające. Element nauczający można w jakiś sposób zastąpić podręcznikiem, pomocą naukową, dyskusją; bezpośredniego
i wszechstronnego oddziaływania na dzieci nie da się niczym zastąpić. Jedne z działań krajoznawczych i pedagogicznych Kazimierz Staszewski - pisząc w pierwszym Szkolnym Informatorze Wycieczkowym swoje uwagi na ten temat - słusznie zauważył, że nie tylko wycieczka, ale nawet każda zapowiedź wycieczki szkolnej wywołuje radość i szczególne ożywienie. Dzieci cieszą się, że znajdą się na wolnym powietrzu, że zetkną się z przyrodą, z nowym środowiskiem, doznają przygód. Podnieceniu przed wycieczką ulegają częściowo i wychowawcy, którzy czuwają nad jej organizacją chociaż praca wychowawcy w czasie wycieczki wymaga wielkiej zapobiegliwości. Jednakże dla nauczyciela gra jest „warta świeczki”. Efekty wycieczki są nieporównywalnie większe niż zajęcia odbywające się w przedszkolu. Są bardziej wszechstronne i głębsze.
Przeżycia bezpośrednie w zetknięciu się z morzem, życiem lasu, z górami, rzekami, ruchem wielkomiejskim, tempem pracy fabryki, z krajobrazem z bogactwem jego pamiątek i pomników kultury, z różnymi ludźmi, są bez porównania pełniejsze, bogatsze, żywsze i trwalsze aniżeli wiadomości zdobyte podczas zajęć. Ileż to wzruszeń i emocji towarzyszy dzieciom podczas zwiedzania. A przecież owo wzruszenie wyrażane czasem wrzaskliwym harmidrem, to dowód, że uczestnicy wycieczki sercem zareagowali na oglądanie zjawiska i znacznie łatwiej jest później ugruntować wiadomości o zwiedzanych zabytkach. Może wiele szczegółów z rozlicznych spostrzeżeń własnych czy słów przewodnika wkrótce wypadnie z pamięci wycieczkowicza, ale w duszy pozostanie niezatarty ślad w postaci autentycznego przeżycia. Jeśli mówimy o wartościach wychowawczych wycieczki to mamy na myśli wycieczkę dobrze zorganizowaną, która potrafi wyzwolić u dzieci, w rozmaitej formie, aktywność i chęć współdziałania w grupie; czynnik jakże ważny dzisiaj w nauczaniu i wychowaniu społecznym. W czasie wycieczki wychowawca w pełni poznaje swoich wychowanków. Odkrywa w nich zaradność, uspołecznienie, koleżeńskość, kulturę w obcowaniu, bogactwo zainteresowań, hart fizyczny lub przeciwnie - niedołęstwo życiowe, samolubstwo i sobkostwo, grubiaństwo, słabą odporność fizyczną, brak karności. Wycieczka stwarza wyjątkowo korzystne warunki dla zwrócenia uwagi na charakter dziecka, na braki w jego wychowaniu, na jego moralną i społeczną postawę. Wycieczka stwarza dobre warunki dla pogłębienia wychowania, a to przybliża okazję do gromadnego przeżywania tego samego, choć nie w ten sam sposób, przez każdego z uczestników.
Daje więc wiele możliwości do pogłębiania zasad wspólnoty. W zespole uczestników wycieczki wytwarza się samorzutnie opinia potępiająca wszelkie przejawy braku solidarności, dyscypliny społecznej, karności
i przestrzegania norm współżycia; w każdym wypadku w poszczególnych uczestnikach rodzi się zaradność i współodpowiedzialność za całą grupę. Równolegle z walorami wychowawczo - moralnymi idą w parze korzyści z dziedziny wychowania fizycznego. Dziecko w czasie całej niemal wycieczki przebywa przecież w ruchu i na świeżym powietrzu.
Ale wycieczki - sprzyjają przede wszystkim budzeniu i pogłębianiu naukowych zainteresowań i to w szczególny sposób; rozniecają je
w każdym indywidualnie.
Ustalając program wycieczki nie można zgubić zasadniczego celu zwiedzania. Należy zwrócić uwagę na różnorakie zagadnienia i problemy. Na krajobrazowe walory historyczne, geograficzne, przyrodnicze, językowe, na specyfikę samego krajobrazu, na interesujące w nim akcenty, na niepowtarzalność i oryginalność. Dzieci na tej podstawie mogą z powodzeniem wprawiać się do samodzielnego myślenia, do wysuwania poprawnych wniosków indywidualnych, bo chodzi nie o to, aby wszyscy myśleli jednakowo, ale żeby myśleli poprawnie.
Programy przedszkolne niejednokrotnie sugerują potrzeby korzystania
z wycieczki, nie mniej często wyrażają troskę o ich należyte organizowanie. Ale warunkiem ich efektywności będzie przygotowanie dzieci do odbioru treści, mających stać się przedmiotem poznawania.
3. Organizacja wycieczki.
O powodzeniu wycieczki decyduje prawidłowe i staranne jej przygotowanie, zmierzające do osiągnięcia określonego celu. Przecież każde dziecko w czasie jej trwania powinno wiedzieć - czego poszukuje
i jakie zadania ma wykonać. Tak więc wycieczką będziemy nazywać każdorazowe wyjście poza budynek niezależnie od czasu trwania,
w pewnym określonym celu, z góry ustalonym a zaplanowanym.
Każda wycieczka powinna być : dobrze przygotowana, odpowiednio zorganizowana i przeprowadzona, wielostronnie wykorzystana na zajęciach. Przygotowanie wycieczki polega na wyraźnym określeniu jej celu, na ustaleniu jej miejsca, w którym będziemy przeprowadzać obserwacje, na wzbudzeniu zainteresowań tematyką wycieczki i motywacji poznawczej dzieci. Dzieci przed wyruszeniem na wycieczkę powinny wiedzieć co mają zobaczyć, usłyszeć, poznać, umieć przeprowadzić obserwację, chcieć poznać wybrane środowisko. Dzieci przygotowane do wycieczki mają określone oczekiwania, są nastawione na spotkanie ludzi, obiektów, krajobrazów, środowisk, mają więc skoncentrowaną uwagę wokół tematu wycieczki, są bardziej chętne do prowadzenia obserwacji.
Wycieczka słabo przygotowana nie spełni pokładanych nadziei. Dzieci nie nastawione na poznanie określonych środowisk i elementów środowiska nie będą skupiać uwagi na tym, co najistotniejsze, nie będą umiały obserwować. Obejrzą teren w sposób globalny, zaczną się zajmować nieistotnymi szczegółami, będą zamęczać nauczycielkę różnymi pytaniami lub też szybko sami się zmęczą i trudno będzie ich nakłonić do wykonywania zadań poznawczych. W planowaniu wycieczki ważne jest ich dobre przygotowanie nie tylko od strony motywacji poznawczej, ale również od strony zdyscyplinowania dzieci, wdrożenia do przestrzegania regulaminu zachowania się na wycieczce.
W planowaniu wycieczek trzeba brać pod uwagę : tematykę, czas
i długość tras. Zaczynamy od krótkich i w powolnym tempie prowadzonych spacerów w pobliżu przedszkola. Poznajemy w ten sposób okolicę, uczymy dzieci poruszania się w grupie z zachowaniem podstawowych zasad obserwacji przedmiotów i zjawisk, zasad bezpieczeństwa ruchu itp. Najwłaściwszy dla dzieci w tym wieku rodzaj obserwacji, to obserwacja kierowana. Będzie to : życie i praca ludzi w rodzinnej miejscowości, rzeźba terenu, zabudowa, drogi, mosty i ruch drogowy, miejsca pamięci narodowej, szata roślinna, zwierzęta.
4. Funkcje i cele wycieczek przedszkolnych.
W całym procesie dydaktyczno - wychowawczym wycieczki pełnią różnorodne funkcje :
Funkcję poznawczą - polega na dostarczeniu dziecku informacji
o świecie na bazie najbliższego otoczenia. Wycieczka stwarza możliwości zetknięcia się wychowanka z faktami przyrodniczymi
w warunkach naturalnych w różnorodności i bogactwie okazów, w ich licznych wzajemnych powiązaniach, w ścisłej łączności z pracą ludzi
i życiem społecznym. Jest więc najbogatszym źródłem zdobywania wiedzy w najbardziej przystępny i skuteczny sposób. Interdyscyplinarny charakter wiedzy o środowisku zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia elementów abiotycznych i biotycznych przy ukazywaniu prawidłowości przyrody. Należy więc ukazywać i wyjaśniać związki
i zależności zachodzące w określonym ekosystemie tzn. między klimatem, podłożem, światem roślin, zwierząt i ludzi. Właśnie poznanie
i rozumienie ekosystemów w otoczeniu dziecka. Wszelkie fakty
i zjawiska zachodzące w świecie przyrody należy interpretować
i wyjaśniać w sposób rzetelny pod względem naturalnym a jednocześnie zgodnym z możliwościami percepcyjnymi dzieci.
Aby poznać życie określonego środowiska trzeba zaobserwować wiele
czynników równocześnie, trzeba widzieć ich wielostronne powiązania
i współzależności oraz tego samego miejsca, oglądanie jednego okazu
czy obiektu w różnych porach roku w celu obserwowania przemian
fenologicznych. Niezwykłość sytuacji spotykanych podczas wycieczki,
nowość obiektów i zjawisk wyzwala aktywność poznawczą, objawiającą się w dociekliwości obserwacyjnej, stawianiu wielu pytań, wymianie poglądów. Wypowiedzi dzieci są spontaniczne ale bogate. Wycieczki o charakterze społecznym dają możliwość poznania dorobku kultury narodowej, folkloru własnego regionu, pracy ludzkiej.
Przyglądanie się pracy, spotkania i rozmowy z ludźmi określonego
zawodu pozwolą uświadomić dzieciom co zawdzięczamy pracy ludzkiej, ukazywać postęp w technice i kulturze. Poznanie środowiska społeczno - przyrodniczego i rozumienie związków i zależności w nim
zachodzących jest podłożem, na którym w przyszłości kształtujemy
umiejętność współdziałania człowieka ze środowiskiem w którym żyje,
umiejętność racjonalnego eksploatowania i spożytkowania jego
zasobów, przekształcania, ulepszania i ochrony środowiska dla coraz
doskonalszej egzystencji człowieka.
Funkcja kształcąca - polega na rozwijaniu spostrzeżeń i wyrażeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia wyobrażeń, kształtowanie pojęć, rozwijania mowy. Wycieczka daje możliwość wyrabiania orientacji w terenie, nabywania określonych umiejętności i kształtowania nawyków. Stwarza naturalne warunki do rozwijania sfery emocjonalnej i estetycznej. Kształtuje umiejętności odczuwania piękna, uwrażliwia na nie. Daje możliwość rozwijania zainteresowań wychowanków, swobodnego dzielenia się spostrzeżeniami, przeżyciami, wyrażania uczuć radości z osiągnięć i troski o powierzony opiece obiekt (np. rośliną, grządką).
Wycieczka przyczynia się również do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności, wdrażania dzieci dla dbałości o własne zdrowie. Stosowanie podczas wycieczki odpowiednich form pracy wyzwala inicjatywę i samodzielność, skłania do pokonywania trudności.
Wycieczka spełnia funkcje wychowawczą. Funkcja ta wyraża się
w dostarczaniu wzorów postępowania i kształtowaniu umiejętności zachowania się wobec swoich kolegów, społeczeństwa, przyrody
i wytworów pracy ludzkiej. Podczas wycieczki i spotkań powinniśmy pokazywać jednostki pozytywne. Wycieczka jest podstawą
do kształtowania u dzieci umiejętności planowania, podziału pracy, racjonalnego gospodarowania, zaradności życiowej. Wyrabia poczucie dyscypliny, systematyczności i dokładności w pracy, odpowiedzialności. Umożliwia współprzeżywanie, koleżeńską współpracę, wzajemną pomoc. Wycieczka zarówno ta o charakterze społecznym jak i przyrodniczym jest doskonałą okazją do kształcenia uczuć patriotycznych przez wzbudzanie miłości do kraju ojczystego, wyrabianie poczucia dumy narodowej, wytwarzania więzi dziecka
ze środowiskiem, w którym żyje. Jest szczególnie dogodną sytuacją
do kształtowania postaw społeczno - narodowych wobec otaczającego świata z uwagi na fakt, że odsłania u dzieci wiele cech osobowości, które nie ujawniły się w warunkach przedszkolnych. Podczas wycieczki mamy doskonałą okazję do kształtowania u swoich uczniów stosunku emocjonalno - opiekuńczego do przyrody, szacunku do wszystkiego
co żyje, poczucia odpowiedzialności za swoje postępowanie wobec przyrody, uświadomienia dzieciom faktu, że jesteśmy częścią świata przyrodniczego i niszcząc przyrodę niszczymy siebie.
Funkcja motywacyjna wycieczki - polega na pobudzaniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwoleniu i rozwijaniu zainteresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, sportu rekreacji do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki. Wycieczka to „otwieranie drogi na świat”, przygotowanie do samodzielnych wypraw, obserwacji i badań w celu zaspokojenia ciekawości, potrzeb intelektualnych, estetycznych i zdrowotnych. Wszystkie wymienione funkcje wycieczki są ze sobą integralnie powiązane. Nie występują w oderwaniu. Realizowane są jednocześnie. Procesy uczenia się, rozwoju psycho - fizycznego i wychowania się procesami nierozerwalnymi.
Wycieczka jest lekcją obserwacji, dostrzegania, patrzenia, mówienia. Zasadą jest, aby wycieczki w rozwoju dziecka przedszkolnego były źródłem poznania nie tylko otaczającego świata, ale początkiem rozumienia zjawisk społecznych, dotyczących przestrzeni, po której
się ono porusza lub w której pozostaje. Dziecko przedszkolne uczestniczy w turystyce campingowej, we wczasach i w odpoczynku świątecznym. Jednak najpopularniejsza pozostaje wycieczka. Spełnia ona w życiu dziecka przedszkolnego ważną rolę, przede wszystkim wypoczynkową i poznawczą, kształtuje postawy społeczne przedszkolaka. Najczęściej w pracy z dziećmi przedszkolnymi stosuje się wycieczki po parku, polach, lesie. Budzi to zainteresowanie przyrodą, kształtuje do niej uczuciowy stosunek dziecka i służy realizacji programu w zakresie poznania przyrody i budzenia wrażliwości na wartości estetyczne. W ramach wychowania przedszkolnego dzieci odwiedzają różne instytucje użyteczności społecznej, poznają elementy miejscowego folkloru, poznają najbliższe zabytki i miejsca pamięci narodowej.
Głównym celem wycieczek w wieku przedszkolnym w świetle przytoczonych przykładów jest :
- poznanie najbliższego otoczenia miejsca zamieszkania dziecka,
- harmonijny rozwój psychofizyczny,
- utrwalenie nawyku przebywania na świeżym powietrzu bez względu
na porę roku, nawet w dni niepogodne,
- zahartowanie na zmiany pogody i trudy pobytu w terenie,
- utrwalenie zainteresowań różnymi formami aktywności ruchowej
możliwymi do uprawiania w terenie,
- zaspokojenie głodu przygód i wrażeń,
- wzbogacenie osobowości dziecka,
- są źródłem spostrzeżeń potrzebnych do rozwoju myślenia,
- budzą zainteresowania światem, chęć jego poznania,
- dzięki wycieczkom dzieci lepiej poznają, rozumieją i łatwiej przyswajają
sobie wiadomości oraz problemy poparte własną obserwacją.
Tak więc wycieczka jako swoista forma organizacyjna zajęć dydaktycznych odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu umysłowym dzieci.
ROZDZIAŁ II
Zagadnienia metodologiczne.
1. Przedmiot badań - krótka charakterystyka grupy przedszkolnej.
Państwowe Przedszkole nr 33 w którym pracuję zostało oddane
do użytku 1.IX. 1981r. Jest usytuowane w centrum osiedla mieszkaniowego na ulicy Wiślanej w dzielnicy „Sośnica”, w Gliwicach.
Jest to przedszkole 6 oddziałowe i pracuje w nim 11 osób personelu pedagogicznego oraz 10 osób stanowiących personel techniczny. Budynek przedszkolny jest duży, dostosowany do jego przeznaczenia. Rozkład poszczególnych sal pozwala na dobre zorganizowanie pracy. Każda sala wyposażona jest w odpowiednie pomoce, zabawki, sprzęt,
w tym sala gimnastyczna, z której często korzystamy jest bardzo nowocześnie urządzona i wyposażona. Przedszkole posiada własną bibliotekę. Wokół przedszkola rozciąga się ogród. Jest on estetycznie zagospodarowany, a urządzenia znajdujące się na jego terenie, z których korzystają dzieci są bezpieczne i dostosowane do możliwości i potrzeb dzieci. W przedszkolu tym prowadzę obecnie grupę 6-latków, która liczy 30 osób. Pracą wychowawczą i procesem dydaktycznym kieruje w tej grupie od czterech lat. Współpraca z rodzicami układa się prawidłowo, natomiast dzieci stoją na wysokim poziomie rozwoju umysłowego,
nie wymagają stosowania szczególnych metod i osiągają dobre wyniki.
2. Definicje teoretyczne ważniejszych pojęć.
2.1. Metody badań.
Metodą badań T. Pilch nazwał „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.
Spośród metod badań pedagogicznych wyróżniamy :
Eksperyment pedagogiczny - „jest metodą naukowego badania określonego wycinku rzeczywistości, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem”.
Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo - skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu. Rezultatem zaś są zawsze określone zmiany (nie tylko badanego układu, ale też zasobu naszej wiedzy).
Monografia pedagogiczna to „metoda badań, której przedmiotem
są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych”.
Metoda realizowana może być przez wiele różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady.
Metoda indywidualnych przypadków (in. Studium indywidualnych przypadków) jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich
z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
W przypadku tej metody, techniką najbardziej użyteczną jest wywiad.
Uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych, bądź testy
lub techniki projekcyjne.
Sondaż diagnostyczny (za A. Kamińskim) jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk
i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje. Metoda ta wykorzystuje techniki : wywiad, ankietę, analizę dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.
Żadna z omówionych metod nie występuje w stanie czystym. Często mamy do czynienia z mieszaniną różnych metod. To zjawisko konieczne i pożyteczne : rzeczywistość wychowawcza jest tak bogata, iż nie mogą jej objąć ramy jednej metody, a stosowanie różnych metod i technik stanowi źródło dodatkowej wiedzy i czynnik kontroli rzetelności badań.
2.2. Techniki i narzędzia badawcze.
Techniki badań to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów (A. Kamiński 1970). Są one zatem czynnikami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Technika badań to czynność poznawcza, to najczęściej proces angażujący badacza i innych ludzi. Wszystko inne to przedmioty i narzędzia służące tym czynnikom, czyli kwestionariusze do ankietowania, robienia wywiadów, skale do testowania, arkusze do opisu itd.
Narzędzie badawcze „jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań (...), służy do technicznego gromadzenia danych z badań” np. kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, czy nawet ołówek.
Najczęściej stosowanymi technikami badawczymi w badaniach pedagogicznych są :
Obserwacja „jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń”, czyli „prosta” nieplanowana rejestracja zdarzeń i faktów ale także złożony proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych
z użyciem filmu, magnetofonu i kwestionariuszy włącznie.
Rodzaje obserwacji :
otwarta (swobodna) - pełni ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Daje wiedzę ogólną o obiekcie badań, która jest podstawą do szczegółowego planowania dalszego toku badań a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych,
obserwacja systematyczna: - bezpośrednia i pośrednia -
polegająca na planowanym gromadzeniu spostrzeżeń przez
określony czas w celu poznania lub wykrycia
istniejących zależności między zjawiskami rodzaju i kierunków
zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach”
-uczestnicząca - badający staje się tu uczestnikiem badanej
zbiorowości i jest przez nią akceptowany.
Może przybrać dwie postacie :
jawną (gdy informuje się grupę o roli badającego),
ukrytą (gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy jej członek).
Narzędzia obserwacji :
Techniki gromadzenia materiałów na drodze obserwacji można podzielić na :
a) niestandaryzowane : notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub fotograficzna. Gromadzą materiały bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego.
b) standaryzowane :
- arkusz obserwacyjny - wcześniej przygotowany kwestionariusz
z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma
obserwacja. Ten typ obserwacji można uznać w pełni za planowany, systematyczny i kontrolowany. Daje możliwość porównania i oceny materiałów badawczych pod względem ich jednoznaczności i zakresu,
- dziennik obserwacji - kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach. Prowadzony jest w postaci zapisów dziennych.
B) Wywiad „jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub oparciu o specjalny kwestionariusz”.
Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.
Najważniejszym warunkiem poprawnego przeprowadzania wywiadu
są właściwie przygotowane dyspozycje, określone mianem
kwestionariusza, czyli zestawu pytań, zbudowanego według specjalnych zasad.
Typy wywiadów w badaniach pedagogicznych :
nieskategoryzowany - daje możliwość swobody w formułowaniu
pytań oraz zmieniania ich kolejności, stosowania pytań dodatkowych,
skategoryzowany - ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych
pytań. Zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych,
c) jawny - rozmowa, w której badany poinformowany jest prawdziwie
o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu. Musi on być zatem
skategoryzowany,
d) ukryty - gdy przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe bądź
rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego
opinie lub postawy, które niekiedy mogą być różne od osobistych.
Badany nie jest tu poinformowany o roli ankiety, o celach i
przedmiocie rozmowy,
e) jawny nieformalny - badany, orientując się w fakcie prowadzenia z
nim wywiadu, nie jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie,
f) indywidualny - przeprowadzony z jednym respondentem,
g) zbiorowy - przedmiotem badań są tu opinie lub fakty jednorodnej
grupy, co pozwala na uzyskanie wiedzy obszernej, w miarę
wszechstronnej, choć odpowiedzi mogą być zabarwione dodatnimi
lub ujemnymi emocjami spowodowanymi zbyt dużą zbiorowością
osób, skrępowaniem, czy lękiem.
Wywiad stosujemy wówczas, gdy chcemy poznać postawy, motywacje, zależności, gdy chcemy głębiej poznać środowisko wychowawcze, możliwości jego zmiany lub modelowania dla potrzeb określonych celów wychowawczych.
C) Ankieta - „jest techniką gromadzenia informacji polegająca na
wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych
kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności
lub częściej bez obecności ankietera.
Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe.
Najczęściej też pytania są zamknięte i zaopatrzone w tzw. kafeterię,
czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. (...) Wypełnienie ankiety
polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii.” Ankieta,
w odróżnieniu od wywiadu, nie wymaga obecności badającego z respondentem.
D) Badanie dokumentów i materiałów „jest techniką badawczą
służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych
informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także
techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych
w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli
instrumentu naukowego poznania.”`
Istnieją dwa rodzaje dokumentów, które Stefan Szostakiewicz
podzielił na :
dokumenty kronikarskie - materiały statystyczne, dokumentacja
instytucji, placówek, dokumenty finansowe, personalne, historyczne
(musi być rzetelny, wiarygodny),
b) dokumenty opiniodawcze - pamiętniki, listy, wypracowania,
wypowiedzi pisemne (dokumenty bardzo osobiste, stąd nie zawsze
wiarygodne).
Techniki projekcyjne - definicje sformułował S. Nowak „Projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację.”
Do prowadzenia badań metodami projekcyjnymi nie ma jak dotąd, żadnych standaryzowanych narzędzi. Najbardziej znane, stosowane dotychczas w psychologii klinicznej i eksperymentalnej :
a) techniki werbalne - polegają na kojarzeniu słów, kojarzeniu zdań
lub odpowiedziach na specjalne pytania, przez co badany wyraża
swoje uczucia lub relacje,
b) techniki obrazkowe - polegają na opisywaniu treści różnych
obrazków, konsekwencje przedstawionych scen lub przyczyn, które
do przedstawionej sytuacji doprowadziły.
2.3. Hipoteza i problem badawczy.
Każde badanie naukowe musi mieć charakter problemowy, czyli musi dążyć do odkrycia, sprowadzenia lub zanegowania czegoś.
Problem (gr. problema) poważne zagadnienie, zagadnienie wymagające rozwiązania, sprawa, kwestia do rozstrzygnięcia, przedsięwzięcia.
Formułowanie problemów badawczych polega na rozbiciu tematu
na pytania, problemy, co wymaga spełnienia następujących warunków, aby przebiegał prawidłowo :
stawiany problem musi jasno precyzować stan naszej niewiedzy, określić konkretnie nasze wątpliwości,
należy wyznaczyć ściśle zakres badanych zjawisk i temat badań,
problem badawczy musi być rozstrzygalny empirycznie oraz użyteczny, praktyczny.
Badanie naukowe musi być poprzedzone sformułowaniem odpowiednich hipotez.
Hipoteza (gr. hypothesis) przypuszczenie, nie sprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzenie hipotezy odbywa się przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych, przy czym im więcej prawdziwych zdań
z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.
Hipoteza musi posiadać pewne cechy :
- musi być na tyle nowa, aby wskazywała na nowe, nieznane aspekty
badanej rzeczywistości,
- musi być na tyle ogólna, aby objęła wszystkie fazy dotyczące naszego
tematu badań,
- musi być sformułowana jasno pojęciowo - sformułowana
w jednoznacznych terminach,
- musi być wolna od sprzeczności wewnętrznych,
- musi być empirycznie sprawdzalna - musi być potwierdzona lub
obalona przez badania empiryczne.
ROZDZIAŁ III
Analiza badań własnych.
1. Wprowadzenie.
Jako nauczycielka praktykująca, wielokrotnie doprowadzająca grupę dzieci od 3 lat do momentu podjęcia nauki szkolnej oraz mająca wiele okazji do konfrontowania nastawień dzieci do wycieczki z późniejszymi ich przeżyciami i relacjami, interesuje mnie rola wycieczki w wychowaniu umysłowym dziecka, oczekiwania wobec niej, wobec nowych sytuacji w których będzie ono działać. Praca ta będzie próbą przeanalizowania roli wycieczki w wychowaniu umysłowym dziecka. Ponadto temat pracy wyniknął także z mojego zainteresowania tym zagadnieniem.
W związku z powyższym wysuwam następującą hipotezę :
- wycieczki dają dzieciom ogromne bogactwo wrażeń, przeżyć,
spostrzeżeń i wpływają przez to na rozwój umysłowy dzieci,
- wycieczki rozwijają aktywność i budzą potrzebę wiedzy o najbliższym
otoczeniu i świecie.
Metodę badań stanowił wywiad, który przeprowadziłam w grupie dzieci 6 letnich uczestniczących do przedszkola w którym pracuję. Wśród badanych dziewczynki stanowiły 54,1%, a chłopcy 45,9%. Wywiady przeprowadzone były podczas trwania roku szkolnego. Z każdym dzieckiem prowadziłam rozmowę na osobności. Starałam się wytworzyć pogodną, życzliwą atmosferę wyzwalającą u dziecka chęć opowiadania
o odbytych wycieczkach.
Wywiad przeprowadziłam w grupie liczącej 30 dzieci.
Ponieważ grupa, którą prowadzę to 6-latki zbliżające się do wieku szkolnego, które mają wyobrażenie o szkole od starszego rodzeństwa, rodziców i nauczycieli w przedszkolu, ale wykazują chęć bliższego poznania szkoły, dlatego też zorganizowałam wycieczkę do szkoły,
do której będą uczęszczać. Dzieci zobaczyły szkołę wewnątrz, klasę
do której zostaliśmy zaproszeni, Panią prowadzącą lekcję, wystrój klasy. Następnie przeprowadziłam z dziećmi wywiad, a pytania brzmiały następująco :
- czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ? - dlaczego?
- co chciałbyś robić w szkole ?
- czy może spotkać cię tam coś przyjemnego ? Np. co ?
- czy może spotkać cię tam coś nieprzyjemnego ? Np. co ?
- jak myślisz, po co uczymy się czytać ?
2. Prezentacja wyników badań.
2.1. Wycieczka I
Tabela nr 1.
Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ?
Rodzaj odpowiedzi |
|
Dzieci posiadające starsze rodzeństwo w szkole |
tak trochę nie |
25 3 2 |
20 1 - |
Razem |
30 |
|
Źródło : opracowanie własne.
Analiza uzyskanych odpowiedzi na pierwsze pytanie daje obraz zdecydowanie radosnego wyczekiwania na pójście do szkoły
u przeważającej liczby badanych.
Pozytywnych odpowiedzi na to pytanie otrzymano25 z czego dwie trzecie badanych miało rodzeństwo w wieku szkolnym. Zdecydowanie mniej dzieci natomiast, bo troje wyrażało raczej rezerwę w swoich uczuciach, odpowiadając „trochę”, „średnio”, „nie za bardzo”, a tylko 1 z nich miało rodzeństwo w wieku szkolnym. I wreszcie 2 dzieci odpowiedziało
na zadane pytanie „nie”, a żadne z nich nie miało starszego rodzeństwa. Tak więc interesujące wydaje się porównanie : jak wpływa posiadanie rodzeństwa uczęszczającego do szkoły, a będącego dla dzieci młodszych źródłem wiadomości o życiu w szkole, na odczuwanie uczuć w stosunku do czekającej dziecko zmiany w życiu.
I tak na 21 dzieci mających rodzeństwo w szkole aż 20 to dzieci wyrażające uczucie radości. Wskazywałoby to, że kontakty ze starszym rodzeństwem uczęszczającym do szkoły mają w tej niewielkiej grupie pozytywny wpływ na emocjonalny stosunek dzieci do faktu pójścia
do szkoły. Kontakty dzieci z uczniami szkolnymi w domu rodzinnym, uczestniczenie w ich przeżyciach, osiągnięciach i trudnościach, przysłuchiwanie się opowiadaniom o różnych zdarzeniach, kontakty z ich kolegami i koleżankami - wydają się źródłem takiego obrazu szkoły,
do jakiej dziecko na ogół nie lęka się chodzić. Ale szczegółowe analizowanie dalszego toku wywiadów ukaże nam pewne niepokoje nurtujące dzieci. Nie zanotowano sytuacji, w której dziecko nie potrafiłoby zająć stanowiska wobec postawionego pytania, odpowiadające „nie wiem”. Ta więc sprawa zmiany środowiska z przedszkolnego na szkolne jest bliska każdemu dziecku w ostatniej grupie przedszkolnej i każde z nich zdążyło już sobie ukształtować do tego emocjonalny stosunek.
Dalsze pytania to uzasadnienie swojej radości dają odpowiedzi, które świadczą o dużej aktywności pozytywnej, o przyjemności doznawania, przeżywania czegoś nowego, o świadomej chęci uczenia się. Dzieci
w dużym stopniu wykazywały aktywny stosunek do czekających je zadań. Wyraźnie wyczuwało się motywację związaną z potrzebą osiągnięć i dość wysokie wymagania wobec własnego działania. A oto przykłady odpowiedzi:
cieszę się : - bo dobrze nauczę się czytać,
- bo bardzo lubię poznawać nowe rzeczy,
- bo można się uczyć, wiele dowiedzieć i można zdać do
drugiej klasy,
- bo tam może być coś, czego nikt nie wie, coś nowego, bym
powiedział.
Drugą co do liczebności grupę stanowiły odpowiedzi z których można wnioskować, iż dzieci oczekują, że w szkole zastaną radosną atmosferę,
w której się będą dobrze czuły. Takie uzasadnienia brzmiały :
- bo w pierwszej klasie jest fajnie, już wiem jak to wygląda,
- bo w szkole jest bardzo miło,
- bo może tam być dużo przyjemności,
- bo wszyscy koledzy mówią, że w szkole jest przyjemnie i dobrze
jest w szkole.
Niektóre z dzieci ciekawią nowe kontakty z nauczycielami i kolegami, np.:
- bo poznam nowe panie, koleżanki i kolegów,
- bo chyba będzie dobra pani i mogę spotkać przyjemne koleżanki
i kolegów.
Podstawowy warunek dobrego samopoczucia w nowym środowisku stanowią dla tych dzieci pozytywne kontakty społeczne.
Dla niektórych badanych elementem przyciągającym są atrakcyjne przedmioty nauczania, zajęcia i zabawy z kolegami np. :
- bo w szkole będzie gimnastyka, a ja najbardziej lubię to i pisanie,
- bo w szkole będą wycieczki, przerwy lekcyjne i będzie można się
bawić,
- bo można grać w piłkę i nie trzeba płacić za piłkę,
- bo może tam będzie bal przebierańców,
- bo w szkole jest zawsze coś fajnego do roboty.
Posiadanie nowych książek, zeszytów i innych przyborów było zachętą
do pójścia do szkoły niektórych dzieci.
Dla innych dzieci pójście do szkoły to ucieczka od nie lubianych czynności obowiązujących w przedszkolu :
- bo będzie lepiej - nie będzie leżakowania,
- po prostu, tam, już nie będzie podwieczorków i obiadów bo ja nie
lubię jeść.
Odpowiedzi zdecydowanie negatywne uzasadniono różnie :
- wydaje się, że w szkole będzie trudno,
- bo w szkole trzeba się uczyć, a ja nie lubię,
- bo w przedszkolu jest dobrze, fajnie.
Uzasadnienie dzieci mówiących, że trochę się cieszą, a trochę nie, oprócz pozytywnych aspektów wyrażały niechęć przed rozstaniem się
z przedszkolem, lubią nauczycielkę lub niechęć do uczenia się czy siedzenia przez dłuższy czas w ławce. Wydaje się, że na niepokojące postawy dzieci nie lubiących się uczyć i bojących się trudności przedszkole nie potrafiło wpłynąć stymulująco, nie wzbudzono w tych dzieciach zainteresowania poznawaniem nowych rzeczy. Może zbyt rzadką pochwałą czy uznaniem nie pomogło się im w pozbyciu się lęku przed nowymi zadaniami.
Tabela nr 2.
Co chciałbyś robić w szkole ?
Rodzaj zajęć |
Liczba odpowiedzi |
1. Uczyć się 2. Zajęcia pozalekcyjne 3. Zabawa 4. Otrzymywanie dobrych ocen 5. Dobre kontakty z nauczycielami i kolegami 6. Pomaganie, sprzątanie 7. Różne 8. Brak odpowiedzi |
14 3 4 5 1 1 1 1 |
Źródło : opracowanie własne
Zdecydowanie przeważały tu odpowiedzi wyrażające chęć uczenia się (14 odpowiedzi). Dzieci chciałyby się uczyć, pisać, czytać, rysować, malować, konstruować różne rzeczy na lekcjach plastyki, np. :
- uczyć się, ale matematykę już znam,
- uczyć się pisać,
- uczyć się o różnych rzeczach,
- uczyć się wszystkiego,
-pisać, czytać, różne rzeczy z plastyki robić.
W formułowaniu tych odpowiedzi zaznaczyła się duża różnica pomiędzy dziećmi mającymi a nie mającymi rodzeństwa w szkole. Pierwsze z nich mają bardziej szczegółowe pojęcia o tym, czego się będą uczyć w szkole : a więc chcą się uczyć biologii, historii, geografii. Oczekiwania niektórych dzieci są bardzo konkretne i wymagające : uczyć się, żeby przerwy były nie za krótkie i nie za długie i żeby mnie tam dobrze uczyli. Najczęściej pojawiała się w tej grupie odpowiedzi chęć nauki pisania. Jak wiadomo, „Program wychowania w przedszkolu” przewiduje tylko wstępną naukę czytania. W sytuacji kiedy dziecko przejawia zainteresowanie pisaniem, można je tego uczyć. Przy nadmiernie liczebnych oddziałach
w przedszkolu nauczycielki mają mniej możliwości pracy indywidualnej
w tym zakresie i można przypuszczać że stąd wywodzi się to pragnienie u dzieci opanowania sztuki pisania opanowanej już na ogół do czerwca umiejętności czytania prostych tekstów czy prostych zdań.
Druga grupa odpowiedzi dotyczy czynności, które dzieci mogą wykonywać raczej podczas zajęć pozalekcyjnych, czyli gra na instrumencie, nauka języków obcych, nauka tańca, gry w piłkę na boisku, np. :
- uczyć się angielskiego, bo jak pojadę do Anglii, to się będę mógł
porozumieć,
- uczyć się baletu.
Tu także zaznaczyła się różnica pomiędzy dziećmi mającymi starsze rodzeństwo i nie mającymi. Niektóre dzieci chciałyby się w szkole bawić (4), przy czym jednak wymieniają tę czynność obok chęci uczenia się,
a inne ograniczają się tylko do zabawy np. :ganiać po dworze, bawić się na boisku.
U 5 dzieci pojawiła się chęć otrzymania dobrych ocen - jako główny cel chodzenia do szkoły, czasem obok innych czynności, np. :robić lekcje, dostawać piątki, kupić w sklepiku jogurt i pączki.
Dobra, wyrozumiała pani to także oczekiwania dzieci (1 odpowiedź) :
- żeby pani miała dużo radości w sercu i nigdy na dzieci nie
krzyczała.
A także doznanie życzliwości od kolegów : - jak czegoś zapomnę wziąć
do szkoły, żeby mi koleżanka pożyczyła.
Tabela nr 3.
Co przyjemnego może cię spotkać w szkole ?
Rodzaj sytuacji |
Liczba odpowiedzi |
|
9 4 3 3 2 2 2 2 1 1 1 |
Źródło : opracowanie własne.
Dzieci spodziewają się napotkać w szkole i przyjemne i nieprzyjemne sytuacje. Dane liczbowe w zakresie pierwszych z nich przedstawia tabela nr 3.
Największej liczbie dzieci (9) przyjemność sprawi w szkole otrzymywanie dobrych ocen :
- jak dobrze coś zrobię, to dostanę piątkę,
- będę grzeczny i dostanę za to piątkę.
Następna grupa odpowiedzi (4) dotyczy rozgrywek i bawienia się. Dzieci wyliczają bal przebierańców, wręczanie prezentów mikołajkowych, chodzenie z klasą do kina, wyjeżdżanie na wycieczki, uroczystości szkolne itp.:
- tańczyć będziemy mogli, jak pani zagra, wyjdziemy na dwór,
do parku, do kina,
- może będzie bal przebierańców,
-jak bym miał urodziny i bym częstował dzieci cukierkami.
Spotkanie dobrych kolegów będzie największą przyjemnością dla 3 dzieci :
- jakby koledzy byli dla mnie mili.
Tak samo liczna grupa, preferuje pisanie i uczenie się. Będą to największe przyjemności w szkole.
Dzieci spodziewają się też pochwał od nauczycieli za dobrą ocenę
lub zachowanie (2 odpowiedzi), a 2 dzieci pragnie otrzymać odznakę wzorowego ucznia :
- chyba tak, jak u mojego brata, bo mój brat zdobył karteczkę
„wzorowy uczeń” i bardzo dobrze się uczy.
Dwoje dzieci uważa za najprzyjemniejsze bieganie i granie w piłkę
na boisku. Spotkanie miłej, dobrej pani oczekuje dwoje dzieci. Wśród różnych odpowiedzi są dotyczące posiadania nowych książek, pisania kredą na tablicy, dyżurowania, sprzątania, itp. :
- może tam będą śmieszne dzieci,
- żeby rodzice do nas przyszli na zebranie.
Jedno dziecko uważa, że nie spotka go nic przyjemnego w szkole
i upatruje największą przyjemność pozostania w domu :
- jakbym nie poszedł do szkoły i bawił się w domu,
- żebym nie poszła do szkoły i zachorowała.
Szczegółowa analiza odpowiedzi na powyższe pytania pozwala dostrzec pogodny obraz szkoły, w oczach przyszłych uczniów, aczkolwiek,
jak mieliśmy możność przekonać się, nie zawsze on się ściśle wiąże
z tym, co w szkole wydaje się najważniejsze. Niektóre dzieci jak gdyby przedłużają sobie w wyobraźni formy działalności z przedszkola i różne zjawiska życia przedszkolnego na lata szkolne.
W dalszym ciągu wywiadu pytano dziecko o to, czy może je w szkole spotkać coś nieprzyjemnego i co by to mogło być. Mimo pogodnego obrazu szkoły przewidują jednak dzieci i przykre sytuacje. Obrazuje
to tabela nr 4.
Tabela nr 4.
Co nieprzyjemnego może spotkać cię w szkole ?
Rodzaj sytuacji |
Liczba odpowiedzi |
|
17 8 2 1 1 1 |
Źródło : opracowanie własne.
W przedszkolu, jak wiemy, nie ocenia się i nie powinno się oceniać systemem szkolnym. Można jednak przypuszczać, że w niektórych grupach używa się takiego dopingowania dzieci do bardziej wzmożonego wysiłku, do skupienia uwagi i osiągania lepszych rezultatów podczas zajęć. Stąd też otrzymywanie złych ocen obawia się spora ilość dzieci, bo aż 17.
Inne niemal sytuacje są mniej licznie przewidywane, i tak 8 dzieci boi się bicia przez kolegów :
- może mnie ktoś popchnie i się przewrócę,
- jakby mnie bili koledzy.
Troje dzieci obawia się własnego złego zachowania i wynikających z tego konsekwencji. W grupie odpowiedzi różnych (1) obawia się np. : takich zdarzeń :
- jakby mi ktoś porwał zeszyt,
- jak ktoś się uderzy, guza sobie nabije, ktoś głodny, a stołówka
będzie zamknięta.
Przewidywane różne przykre sytuacje, nie odstraszają jednak dzieci do pójścia do szkoły, czego wyraz dały w odpowiedziach na pierwsze pytanie w wywiadzie.
Wycieczka do szkoły skłoniła mnie do wzbogacenia wywiadów o jeszcze jeden problem. Interesowało mnie w szczególności, co dzieci same potrafią o tym powiedzieć.
Każdemu z badanych zadano następujące pytanie :
- Jak myślisz, po co uczymy się czytać ?
Tabela nr 5.
Motywy uczenia się czytania w przedszkolu.
Rodzaj odpowiedzi |
Liczba odpowiedzi |
|
7
6
5 4 3 1 3
1 |
Ogółem |
30 |
Źródło : własne opracowanie.
Wśród uzyskanych odpowiedzi można było wyróżnić kilka zasadniczych grup, na co wskazuje tabela nr 5. Najliczniejsza grupa wyraziła chęć usamodzielnienia się od dorosłych w kontaktach ze słowem pisanym. Dzieci w tym wieku wykazują duże zainteresowanie książką i różnego rodzaju czasopismami, od „Misia” po komiksy. Chęć poznania tekstów nie zawsze bywa w dostatecznym stopniu zaspokojona przez dorosłych.
Zapewne jedną z głównych przyczyn tego jest organizacja życia współczesnej rodziny, ciągły pośpiech, obciążenie licznymi codziennymi obowiązkami, znacznie uszczupla wolny czas.
Stąd pragnienie dzieci wyrażone w 7 wypowiedziach :
- żebyśmy mogli sobie wszystko sami przeczytać,
- żeby umieć czytać w książkach i nie męczyć mamy, tylko czytać
samemu,
- żeby poczytać sobie ciekawą książkę i nie zawracać rodzicom
głowy.
Druga liczna grupa odpowiedzi (6) wyraża zaciekawienie światem, silne pragnienie zdobywania nowych wiadomości poprzez książki i czasopisma. Ujmowane są one czasem w odniesieniu do zalet umysłu, jako „stawanie się mądrzejszym”.
Inne mają charakter bardziej utylitarny, np. :
- żeby być mądrym człowiekiem, żeby wszystko wiedzieć, bo jak
będziemy umieli czytać, to wszystko przeczytamy,
- bo jak się czegoś nie wie, to można nawet w słowniku i
encyklopedii sprawdzić i człowiek jest mądry,
- żeby nie być analfabetami, bo oni nie mogą czytać, jak ktoś do
nich np. list napisze,
- bo można czegoś się dowiedzieć, np. czy te zwierzęta się chroni,
czy nie chroni.
Dotychczasowe kontakty z książką, a przede wszystkim przykłady dorosłych czy starszego rodzeństwa umożliwiły wielu dzieciom przekonania się, że książka jest dla człowieka źródłem wiedzy, wiele wypowiedzi bowiem brzmi :
- żeby dużo wiedzieć z książek.
Niektóre z dzieci spodziewają się, że opanowanie umiejętności czytania
w przedszkolu ułatwi im naukę w szkole. Czasami uważają to za warunek wstępowania do szkoły (5) dzieci :
- żeby w szkole nie mieć trudności,
- bo w szkole trzeba czytać różne rzeczy,
- bo potem czyta się, co pani zadaje i się pisze,
- żeby w szkole bardzo dobrze umieć, żebym przeczytał, co mam
pisać, jak dostaję teksty, tak jak mój brat.
Grupa licząca 4 dzieci wykazała motywację bardziej zewnętrzną, nastawioną na uzyskanie aprobaty nauczycieli, na otrzymywanie dobrych ocen w szkole, np. :
- boby się dostało w szkole dwóję lub pałę,
- żeby nie być gapą i nie dostawać dwójek w szkole,
- bo jakby nie umiał czytać, to w szkole może go pani skrzyczeć.
Troje dzieci wyraża nadzieję, że umiejętność czytania wpłynie
w przyszłości na lepsze wyniki w pracy zawodowej i uczyni
ją wartościowszą, np. :
- bo później do zawodu się przydaje, bo moja mamusia pracuje
w biurze i bez czytania w niektórych sprawach się nie obejdzie,
bo jak będziemy chodzić do pracy, to będziemy czytali
i wypisywali.
Kilkoro dzieci (3) uważało, że umiejętność czytania przede wszystkim wykorzysta do czytania książek młodszemu rodzeństwu, a w przyszłości - swoim dzieciom, np. :
- żebyśmy jako dorośli mogli czytać swoim dzieciom,
- jak będziemy dorośli, żeby jak nas dzieci poproszą : „Tato poczytaj mi”, to żeby umieć.
Nie potrafiło na to pytanie odpowiedzieć jedno dziecko. Jedną odpowiedź zakwalifikowano do grupy „inne”;
- bo jakby się było dużym i by się nie umiało czytać, to by się nie
trafiło do domu.
Kończąc powyższe rozważania o zorganizowanej wycieczce do szkoły możne powiedzieć, że dzieci badane chętnie rozmawiały o szkole
i wyrażały swój stosunek uczuciowy do niej. W ostatnim roku pobytu
w przedszkolu problem ten jest obecny w rozmowach, w zabawach tematycznych, w twórczości plastycznej. Dzieci wyniosły z tej wycieczki ogromne bogactwo wrażeń, spostrzeżeń, ciekawość nowych sytuacji, chęć poznania nowych rzeczy i silną potrzebę aktywności wywołuje w nich radość z powodu rychłego pójścia do szkoły, czego wyraz znaleźliśmy w licznych odpowiedziach na wstępne pytania.
2.2. Wycieczka II
W programie pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym jest wiele zadań, które w mniejszym lub większym stopniu można spełnić współpracując z różnymi instytucjami. Okazuje się, że dzieci w tym wieku wykazują szczególne zrozumienie dla potrzeb innych np. : zwierząt w tym wypadku psów, które często błąkają się wokół przedszkola. Dzieci chcą im nieść pomoc przez dożywianie. Dlatego też wybrałam się na wycieczkę do pobliskiego schroniska.
Dzieci zabrały ze sobą suchą karmę dla psów.
Po powrocie na podstawie wycieczki każde dziecko udzieliło mi wywiadu na następujące pytania badawcze :
- w jakim stopniu dzieci dostrzegają potrzeby zwierząt ?
- w jakim stopniu dzieci znają konsekwencję swego postępowania
wobec zwierząt ?
- w jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy ?
Tabela nr 6.
Dostrzeganie potrzeby zwierząt, konsekwencje swego postępowania wobec nich i gotowość niesienia pomocy.
|
Stopień rozumienia |
||
Rodzaj sytuacji
|
bardzo duże zrozumienie |
duże zrozumienie |
małe i brak zrozumienia |
- w jakim stopniu dzieci dostrzegają
- w jakim stopniu dzieci znają
- w jakim stopniu przejawiają |
20
15
20 |
9
10
8 |
1
5
2 |
Razem |
30 |
30 |
30 |
Źródło : opracowanie własne.
Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że dzieci 6-letnie w sposób bardzo zróżnicowany dostrzegają potrzeby naszych czworonożnych przyjaciół. Na pytanie, w jakim stopniu dzieci dostrzegają potrzeby zwierząt, 20 dzieci wykazało bardzo duże zrozumienie, 9 duże, a tylko jedno wyraziło brak zrozumienia. Najliczniejszą grupą, która wykazuje bardzo duże zrozumienie stanowią dzieci, które mają swojego psa w domu i opiekują się nim. Z otrzymanych wniosków na pytanie, w jakim stopniu dzieci znają konsekwencję swego postępowania wobec zwierząt, bardzo duże zrozumienie wykazało 15 dzieci, duże 10, małe zrozumienie 5 dzieci. Zauważa się swoistego rodzaju prawidłowość, iż zrozumienie dzieci uzależnione jest od tego jaki wygląd ma pies tzn :jaka rasa, czy jest ładny, czy mniej ładny.
Na pytanie, w jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy, 20 dzieci odniosło się z bardzo dużym zrozumieniem, 8 z dużym zrozumieniem, natomiast 2 z małym zrozumieniem. Okazało się, iż dzieci w tym przedziale wiekowym najczęściej zauważają takie potrzeby innych, jak : potrzebę niesienia pomocy, potrzebę bliskich więzów emocjonalnych, występowanie w obronie szczególnie w sytuacji zagrożenia.
Podsumowując uzyskane wyniki można stwierdzić, iż :
- starszy wiek przedszkolny jest okresem, w którym można kształtować
wrażliwość dzieci na potrzeby, oczekiwania innych, udzielania pomocy
w trudnych sytuacjach. Sądzę, że wyniki tych badań mogą mieć
zastosowanie do praktyki wychowawczej.
Wskazują one na dalsze kierunki pracy wychowawczej. Powinna ona przede wszystkim dotyczyć uwrażliwienia dzieci na oczekiwania innych. Zatem należy stwarzać dzieciom możliwość poznawania w toku różnorodnych form aktywności np. : działalności poznawczej, artystycznej, usługowej i innej, w trakcie których dzieci mają możliwość zdobywania informacji o stanie różnych obiektów społecznych.
2.3, Wycieczka III
Następna wycieczka dotyczyła wyjścia do najbliższego parku w porze wiosennej. Dzieci obserwowały otaczającą przyrodę. Badania polegały
na przeprowadzeniu wywiadu którego podstawą były następujące zadania : analiza dziecięcych wypowiedzi, sprawności słownikowej, rozwijanie mowy.
Pytania brzmiały następująco :
- opowiadanie na dowolny temat wycieczki - oparty na przeżyciach,
- opowiadanie ukierunkowane, czyli koniecznie opowiadania oparte
na wyobrażeniach,
- opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych,
- opis tęczy, która pojawiła się na niebie.
I tak już przy wstępnym opracowaniu zebranego materiału zaobserwowano duże zróżnicowanie indywidualne w zakresie długości tekstów od 514 do 54 słów i odpowiednio od 212 do 45 haseł dla 4 prób. Średnia długość wypowiedzi dziecka wynosiła 202 słowa i 144 hasła. Wyraźnie wyodrębniła się grupa sześciorga badanych mówiących dużo i chętnie.
Tabela nr 7.
Średnia liczba słów i haseł uzyskana w poszczególnych zadaniach.
Nr zadania |
Rodzaj zadania |
Średnia liczba słów |
Średnia liczba haseł |
1.
2.
3.
4. |
Opowiadanie na temat wycieczki oparte na przeżyciach.
Opowiadanie ukierunkowane, czyli koniecznie opowiadania oparte Opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych. Opis tęczy, która pojawiła się na niebie |
38
18
32
17 |
26
14
23
14 |
Źródło : opracowanie własne.
Przechodząc do szczegółowej analizy można zaobserwować następujące prawidłowości : najdłuższe, to wypowiedzi oparte na przeżyciach. Wystąpiło tu średnio 38 słów, czemu odpowiadało 26 haseł.
Nieco mniejszą długość osiągnęły wypowiedzi oparte na wyobrażeniach, które składały się z 18 słów i 14 haseł.
Zadanie 3 (wypowiedzi oparte na bodźcach wzrokowych) zawierało 32 słowa i 23 hasła.
Najniższe wyniki uzyskano w opisie tęczy : 17 słów i 14 haseł.
Podczas analizy ogólnych danych zaobserwowała duże zróżnicowanie indywidualne w zakresie długości tworzonych przez dzieci tekstów oraz liczby użytych haseł.
Różnica pomiędzy liczbą słów i haseł świadczy o dużej ilości powtórzeń
w wypowiedziach, co jest dowodem nieznajomości i nieumiejętności stosowania synonimów. Najłatwiejsze okazało się wypowiadanie się oparte na przeżyciach, wyobrażeniach i bodźcach wzrokowych.
Może to oznaczać, że dzieci wyróżniające się bogatym słownictwem mają także swoje tematy trudne wobec których stają się bezradne, mimo dużej łatwości wypowiadania się w innych sytuacjach.
Zakończenie i wnioski.
W programie pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym jest wiele zadań, które w mniejszym lub większym stopniu można spełniać poprzez organizowanie wycieczek. Już od najmłodszych lat staramy się w przedszkolu wprowadzać dziecko w życie najbliższego środowiska, właśnie poprzez wycieczki. Przed każdą wycieczką - czy to mającą na celu poznanie środowiska społecznego, czy przyrodniczego stawianie pytań przez dzieci ma ogromne znaczenie dla ich rozwoju umysłowego.
Wycieczki są źródłem ciekawości, aktywności intelektualnej, są sposobem wzbogacania wiadomości.
Wnikliwa ankieta materiału badawczego pozwoliła mi na sformułowanie szeregu wniosków :
Wycieczka jest źródłem wrażeń i spostrzeżeń niezbędnych do pracy myślowej.
Służy ona tworzeniu pojęć, rozwijaniu mowy i myślenia.
Może dostarczyć wzorów postępowania.
Sprzyja kształtowaniu więzi społecznych i wyrabianiu wielu umiejętności przydatnych w życiu.
Wyrabia wrażliwość na wartości estetyczne w przyrodzie.
Rozwija aktywność społeczną, wzmacnia więź ze środowiskiem.
Słuszność hipotezy udokumentowana moją pracą pozostawia mi nadzieję na organizowanie coraz to ciekawszych wycieczek dla moich wychowanków, bowiem odgrywają one ważną rolę w wychowaniu umysłowym i fizycznym dziecka.
Bibliografia
Z. Bielczyk, Zasady organizowania wycieczek i obozów,
- Warszawa 1970r. Wyd. AWF.
K. Czajkowski, Wycieczka uczy i wychowuje,
- Warszawa 1974r., PZWS.
Cz. Hakke, Rola wycieczki i ćwiczeń terenowych, Wychowanie
fizyczne i higiena szkolna 1965r. nr 5.
Cz. Hakke, N Nonas, Wycieczki i zajęcia terenowe, Wydawnictwo
Szkolne i Pedagogiczne,
A. Kalinowski, Wycieczki, - Nasza Księgarnia,
- Warszawa 1948r.
W. Kamiński, Wycieczki o treści krajoznawczej jako metoda
przyzwyczajania do prawidłowego współżycia społecznego w grupie.
Pedagogika krajoznawstwa. Prace i materiały z Ogólnopolskiej Narady
Krajoznawczej,
- Gdańsk - Gdynia. Zeszyt 2, 1970r.
Łysomirska - Łobożewicz W., Badania nad rolą wycieczki szkolnej
jako formy organizacyjnej procesu nauczania. Praca autorska,
- Warszawa 1973r
Ministerstwo Oświaty i Wychowania - Instytut Programów Szkolnych
Program dziesięcioletniej szkoły średniej, Biologia z higieną,
- Warszawa 1976r.
Ministerstwo Oświaty i Wychowania, Szkolny informator wycieczkowy -
praca zbiorowa pod red. Józefa Kurana, Wartości wychowawcze
wycieczki,
- Warszawa 1957r.
S Nowak, Metody badań socjologicznych,
- Warszawa 1965r.
W. Okoń, Słownik Pedagogiczny,
- Warszawa 1992r, PWN.
W. Pietraszkiewicz, Znaczenie wychowawcze wycieczek
(w) Wychowanie Fizyczne 1955r., nr 2.
T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych,
- Warszawa 1995r. Wyd. Żak.
Praca zbiorowa pod redakcją T. Łobożewicza, Krajoznawstwo
i turystyka w szkole, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,
- Warszawa 1990r.
K. Przecławski, Turystyka a wychowanie. Nasza Księgarnia,
- Warszawa 1973r.
Słownik Wyrazów Obcych,
- Warszawa 1996r., PWN.
S. Szymański, Wycieczki szkolne do zabytków kultury,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.,
- Warszawa 1978r.,
A. Tyczyńska, Jak przygotowuję wycieczki (w) Życie Szkoły
1957r. nr 12.
W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela,
- Warszawa 1976r. WSiP.
Słownik Wyrazów Obcych,
- Warszawa 1996r., PWN.
Spis tabel.
Tabela 1: Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ?
Tabela 2: Co chciałbyś robić w szkole ?
Tabela 3: Co przyjemnego może spotkać cię w szkole ?
Tabela 4: Co nieprzyjemnego może spotkać cię w szkole ?
Tabela 5: Motywy uczenia się czytania w przedszkolu.
Tabela 6: Dostrzeganie potrzeby zwierząt, konsekwencje swego
postępowania wobec nich i gotowość niesienia pomocy.
Tabela 7: Średnia liczba słów i haseł uzyskana w poszczególnych
zadaniach.
Aneks
Wywiad z wycieczki nr 1,
- Czy cieszysz się, że niedługo pójdziesz do szkoły, czy nie ? - dlaczego?
- Co chciałbyś robić w szkole ?
- Czy może spotkać cię tam coś przyjemnego ? Np. co ?
- Czy może spotkać cię tam coś nieprzyjemnego ? Np. co ?
- Jak myślisz, po co uczymy się czytać ?
Wywiad z wycieczki nr 2.
- W jakim stopniu dzieci postrzegają potrzeby zwierząt ?
- W jakim stopniu dzieci znają konsekwencje swego postępowania
wobec zwierząt ?
- W jakim stopniu przejawiają gotowość niesienia pomocy ?
Wywiad z wycieczki nr 3.
- Opowiadanie na temat wycieczki - oparty na przeżyciach.
- Opowiadanie ukierunkowane, czyli kończenie opowiadania oparte
na wyobraźniach.
- Opowiadanie oparte na bodźcach wzrokowych.
- Opis tęczy, która pojawiła się na niebie.
Ministerstwo Oświaty i Wychowania -Instytut Programów Szkolnych, Program dziesięcioletniej szkoły średniej, Biologia z higieną - Warszawa 1976 r. s. 46
Stanisław Szymański, Wycieczki szkolne do zabytków kultury, Warszawa 1976r. S. 46
tamże, s. 13
tamże, s. 14
Ministerstwo Oświaty i Wychowania -Szkolny Informator Wycieczkowy - praca zbiorowa pod red. Józefa Kurana - Warszawa 1957 r. Wartości wychowawcze wycieczki, s. 4
tamże, s. 5 - 6
Czesław Hakke, Narcyz Nonas, Wycieczki i zajęcia terenowe, - Warszawa 1986r. , Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 59 - 60
Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Łoboziewicza, Krajoznawstwo i turystyka w szkole, - Warszawa 1990r., Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, st. 120 - 121.
tamże, s. 123
W. Kamiński, Wycieczki o treści krajoznawczej jako metoda przyzwyczajania do prawidłowego współżycia społecznego w grupie. Pedagogika krajoznawstwa. Prace i materiały z Ogólnopolskiej Narady Krajoznawczej,
- Gdańsk-Gdynia. Zeszyt 2, 1970r., s. 20 - 22.
tamże, s. 24
tamże, s. 25 - 26.
tamże, s. 27 - 28.
K. Przecławski, Turystyka a wychowanie, -Warszawa 1973r. Nasza Księgarnia, s.41 - 42.
T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r. Wyd. Żak, s. 42.
W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, - Warszawa 1976r., WSiP, s. 87
T. Pilch Zasady badań ... op. cit., s. 44.
tamże, s. 46 - 47.
tamże, s. 48.
tamże, s. 51.
tamże, s. 52.
T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r., Wyd. Żak, s. 76.
tamże, s. 42
tamże, s. 77.
tamże, s. 77.
tamże, s. 82.
tamże, s. 85 - 86.
tamże, s. 86 - 87.
tamże, s. 88.
Metody badań socjologicznych, pod red. S. Nowak, - Warszawa 1965r. S. 169.
T.Pilch :Zasady badań ... op. cit., s. 92.
Słownik Wyrazów Obcych, - Warszawa 1996r. PWN..
według : T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, - Warszawa 1995r. Wyd. Żak.
W. Okoń, Słownik Pedagogiczny, - Warszawa 1992r., PWN.
44