ZESTAW VIII.
1.Cesarstwo Rzymskie na Wschodzie (Bizancjum) w V do początku VII w.: położenie zewnętrzne i przemiany wewnętrzne.
Można by powiedzieć, że Cesarstwo Wschodnie wyszło obronną ręką z kryzusu V wieku dzięki silnemu zapleczu azjatyckiemu. Nie narażone na wrogą inwazję, zachowało dawną administrację rzymską, która potrafiła utrzymać w karbach ludność różnorodną pod względem etniczny i wyznaniowym. Administracja ta, przeniknięta zasadami irańskiego despotyzmu, umiała w bezwzględny sposób tłumić wszelkie objawy niezadowolenia i buntu. Z Zachodu przybyło wiele rodzin senatorskich szukających opieki cesarza w Konstantynopolu, mogło to doprowadzić do fermentu społecznego, dlatego stamtąd kierowano ją do Azji Mniejszej. Pośrednim skutkiem obcej inwazji i związanych z nią zobowiązań trybutarnych Cesarstwa był wzrost obciążeń podatkowych ogółu ludności. Warstwy posiadające przejawiały oczywiście tendencję przerzucania tego ciężaru na barki ludności upośledzonej, co prowadziło nieuchronnie do dalszego wzrostu fermentu społecznego. Przez lat przeszło pięćdziesiąt (do 450 r.) Cesarstwo na Wschodzie
pozostawało pod rządami dynastii teodozjańskiej. W rzeczywistości władali nimi w tym czasie faworyci i kobiety. Czasem o dojściu do władzy decydował zwykły przypadek. Wprawdzie państwo było nadal rządzone zgodnie z przepisami prawa rzymskiego, ale stały kontakt ze Wschodem irańskim nie pozostał bez śladu. Stosunki uległy orientalizacji. Począł obowiązywać wschodni ceremoniał dworski. Wprowadzono nie stosowany dotąd zwyczaj koronacji i sakry cesarskiej. Orientalizowała się również i sama władza, która nabrała cech niespotykanego biurokratyzmu. Problemem wewnętrznym były także spory religijne jak monofizytyzm czy nestorianizm. Walkę o przywróceniu Cesarstwu mocarstwowości podjął Justynian Wielki przeprowadzając nietylko konieczne reforny wewnętrzne, ale także prowadząc polityke dołaczania byłych ziem Cesarstwa. Z pomocą wodzów Belizariusza i Narsesa prowadzono rewindykację Afryki, Italli czy Hiszpanii W dążeniu do przywrócenia państwu rzymskiemu
mocarstwowości, zwracał on również pilną uwagę na uporządkowanie stosunków wewnętrznych. Kierując się tymi względami, nakazał przeprowadzenie kodyfikacji obowiązującego prawa (tzw. Kodeks Justyniana Zajął się także reformą studiów prawniczych, pragnąc zapewnić sobie tą drogą wysoko wykwali-fikowanych urzędników. W tym czasie, gdy na Półwyspie Apenińskim Cesarstwo traciło grunt (po wcześniejszym zoorganizowaniu Egzechratu Rawenny) pod nogami, ustępując przed naporem Longobardów, doszło do nowej wojny z Persją (572-591). Była ona długotrwała, przyniosła jednak Cesarstwu w efekcie przesunięcie na terenie Armenii. Wykorzystując zaabsorbowanie Konstantynopola na innych frontach, ożywili w tym czasie nad Dunajem swoją działalność Słowianie i Awarowie.
Pierwsi w latach 578-581 dotarli do Tesalii, przedostali się na Peloponez, a stamtąd — na Kretę i Wyspy Egejskie. Drudzy próbowali utrwalić swe wpływy w północnej części Półwyspu Bałkańskiego. Cesarstwo mogło w skuteczny sposób przeciwstawić się tym najazdom dopiero po zawarciu pokoju
z Persją i ściągnięciu wojsk z frontu wschodniego na Bałkany. Przy ich pomocy udało się też wyprzeć wreszcie najeźdźców za Dunaj i przez okupację ważniejszych ośrodków na lewym brzegu tej rzeki zmusić Awarów do uległości.
2. Walka papiestwa i cesarstwa o inwestyturę.
Warunkiem realizacji planów odnowienia potęgi Kościoła było wyzwolenie Papiestwa się spod
kurateli cesarskiej. Leon IX, wykorzystując swe dobre stosunki z dworem cesarskim, podniósł
znaczenie Kościoła rzymskiego i ułatwił w ten sposób zadanie swoim następcę poważny krok na drodze do dalszej emancypacji Papiestwa został postawiony za pontyfikatu Mikołaja II. Jego dekret z 1059
ustanawiający nowy regulamin wyborów papieskich, wprowadził na tym odcinku doniosłą innowację. Elekcja bowiem, przeprowadzana dotąd w zasadzie przez kler i lud rzymski, a w praktyce zależna od desygnacji cesarskiej lub nacisku miejscowych feudałów, powinna teraz odbywać się w zamkniętym
gronie kardynałów. Równocześnie kuria rzymska, korzystając ze słabości rządów regencji po zgonie Henryka III, zaczęła w energiczny sposób umacniać swą polityczną, niezależność od Cesarstwa. Tak więc ugoda z księciem Normanów Robertem Guiscardem, który w 1059 r. uznał się za wasala Rzymu ze swych
posiadłości położonych na Półwyspie Apenińskim, zapewniła papiestwu hegemonię we Włoszech. Następca Mikołaja II Aleksander II oparł się dodatkowo na darowiźnie Konstantyna, sfałszowanym dokumencie w którym jakoby Papiestwu miały być przekazane ziemie w Itallii i zwierzchność nad Zachodem. Dwoistość w rządzeniu światem głoszona przez Piotra Damiani, zaczęła się przekształcać w polityce kurialnej w przewagę teokracji. Choć Hilderbrand jako Grzegorz VII nawoływał do jedności i zgody Papiestwa i Cesarstwa to jednak zapiska Dictatus papae świadczy o czymś zupełnie innym.Dictatus Papae jako notatka nie ujęta w formę urzędowego dokumentu przedstawiała w sposób skrótowy i wskutek tego niejednokrotnie dość drastyczny postulaty, do których realizacji miała dążyć kuria rzymska. Przy
jej opracowaniu sięgnięto do arsenału falsyfikatów, którymi od czasów Mikołaja I szermowało Papiestwo w stosunkach z władcami świeckimi. Stwierdza, że to papież dysponuje koronami i że papież nie może być przez nikogo sądzony. - był to tzw. papocezaryzm. Procesowi emancypacyjnemu Papiestwa nie przeciwstawiał się Henryk IV, zajęty w pierwszych lalach swych samodzielny rządów sprawami wewnętrznymi Rzeszy. Dopiero więc synod rzymski 1075 potępiający nie tylko symonię i nikolaizm, ale również inwestyturę świecką. Henryk, zdając sobie sprawę z. niebezpieczeństwa wytworzonego przez stanowisko Grzegorza VII, na zwołanym do Wormacji synodzie biskup niemieckich 1076 zaatakował legalność wyboru papieża, skłonił obecnych do wypowiedzenia mu posłuszeństwa jako samozwańcowi oraz do uznania jego dotychczasowych poczynań za nieważne. Jednak Grzegorz VII okazał się godnym przeciwnikiem i nietylko się nie dostosował ale na najbliższym synodzie rzucił eksokumunikę na Henryka. W błyskawicznym czasie nawet stronnicy odwracali się od Henryka. Opozycja podniosła głowy i Henryk IV znalazł się w odosobnieniu. W 1077 udał się do Włoch i tam pod murami Canossy przed papieżem miał stać boso w worku przez trzy dni i prosić o przebaczenie. Wywarła ona wstrząsające wrażenie na otoczeniu papieża, które leż wymogło na nim zdjęcie klątwy z króla i jego towarzyszy. Przywrócony do praw monarszych, rozpoczął Henryk bezlitosną walkę swymi przeciwnikami w Niemczech. (antykról Rudolf). Stopniowe przechylanie się szali zwycięstwa w Rzeszy na stronę Henryka IV pozwoliło mu powrócić z kolei do sprawy Włoch. Zwołany synod antygregoriańsko nastawionych biskupów niemieckich i włoskich uznał 1080 r. Grzegorza VII za pozbawionego tiary i obwołał papieżem jego zaciętego wroga — arcybiskupa Rawenny, Wiberta. Tak zabezpieczony mógł Henryk zlekceważyć powtórną klątwę Grzegorza i przystąpić do zbrojnego podporządkowania sobie Włoch. Nie udało mu się osiągnąć tego łatwo. Dopiero więc w 1084 r. wojska niemieckie zdołały wedrzeć się do Rzymu i dopilnować intronizacji antypapieża oraz koronacji cesarskiej Henryka IV. Odniesiony sukces nie był jednak trwały. Odsiecz normańska wyzwoliła obleganego w Zamku św. Anioła Grzegorza i zmusiła cesarza do odwrotu. Grzegorz jednak zmarł na wygnaniu, a jego następcą został Urban II z hasłami krucjatowymi. Kompromis stał się dopiero realny, gdy papieżem został Kalikst II a w Niemczech rządził Henryk V. 1122 r. zawarto ugodę w Wormacji. Cesarz zgodził się na wyrzeczenie inwestytury przez pierścień, rozumianej dotąd jako akt nominacji dostojnika kościelnego. Zatrzymał natomiast prawo nadawania wybrany] przez duchowieństwo elektom przywiązanych do ich funkcji dóbr w charakterze lenna. Spór o inwestyturę jednak na tym się nie zakończył i miał jeszcze powracać podczas rządów dwóch wielkich Hohensraufów - Fryderyka Barbarossy i Fredyryka II Sycylijskiego.
3.Schyłek rządów Przemyślidów w Czechach.
Za dwóch ostatnich Przemyślidów potęga Czech i rozmiar ich władztwa były doprawdy imponujące. Mając zamkniętą drogę ku południowi Wacław II zwrócił uwagę na północnych sąsiadów. Osłabienie Polski rozbitej na dzielnice umożliwiło mu zgłoszenie pretensji do Krakowa. Opierał ją na dawnej obietnicy Henryka Probusa, który zapowiadał przekazanie w testamencie księstwa wrocławskiego Wacławowi oraz na umowie z Przemysłem II księciem wielkopolskim, wyrzekającym się na rzecz króla czeskiego swoich uprawnień do Krakowa. Realizując nabyte tą droga prawa, podjął Wacław II w latach 1291 i 1292 kampanię przeciwko Władysławowi Łokietkowi, który usiłował utrwalić w Krakowie swe rządy. Oddała ona w ręce czeskie całą Małopolskę. Tymczasem otwierały się przed Wacławem widoki dalszego rozszerzenia zdobyczy polskich. Oto zginął 1296 zamordowany przez spiskowców Przemysł II. który opierając się na Wielkopolsce usiłował odbudować królestwo polskie. Po spadek po nim sięgnął Władysław Łokietek, książę Brzesko - kujawski, ale wobec oporu rycerstwa wielkopolskiego musiał po paru latach ustąpić miejsca Wacławowi II, który w 1300 r. koronował się na króla polskiego. Tą drogą udało się Przemyślidom połączyć w swych rękach dwa największe na zachodzie państwa słowiańskie.
Wymarcie na Węgrzech dynastii Arpadów otworzyło przed Przemyślidami widoki uzyskana trzeciej korony, ofiarowanej przez część panów węgierskich Wacławowi II. Przyjął on propozycję z myślą o swym synu i imienniku. Decyzja ta stalą się źródłem poważnych kłopotów dla króla czeskiego.
Przeciwko niemu uformowała się bowiem koalicja, do której weszli pretendenci — Karol Robert Andegaweński do korony węgierskiej i Władysław Łokietek — do polskiej. Koalicjantów poparł niebawem Albrecht Habsburski, usiłujący zahamować niebezpieczny dla siebie wzrost potęgi Przemyślidów. Działania przeciwników zmusiły Wacława do wycofania się z Węgier 1304 dla obrony granic czeskich zagrożonych inwazją habsburską. W czasie przygotowań do kontruderzenia zakończył jednak nagle życie 1305. Krótkie rządy młodego Wacława III, który zginął zamordowany skrytobójczo w 1306 r. położyły kres wielowiekowemu panowaniu Przemyślidów. Okoliczność tę postanowił wykorzystać Albrecht Habsburski dla włączenia lenna czeskiego w obręb swych posiadłości rodowych.