Chrześcijaństwo do 150r

1.Organizacja

Kościoły lokalne, czyli gminy istniały w takich ośrodkach jak Antiochia,, Rzym, Filadelfia, Filippia, Korynt, Galacja, Efez, Magnezja.

Ich funkconowanie miało charakter wspólnotowy. Majątki były łączone, a ubogim rozdawane. Uważano, że Bóg wie, ile potrzeba człowiekowi, i tym samym nie da mu zginąć. Wspólnota majątkowa świadczyła o konsolidacji.

Hierarchia religijna gminy przedstawiała się następująco:

• biskup, który był wybierany na mocy zgody całego Kościoła, musiał być mężem jednej żony, trzymać swoje dzieci w uległości, być rozsądny, przyzwoity, opanowany i dobrze rządzący

• diakon musiał posiadać te same cechy, był on poddawany próbie

• prezbuiterzy również musieli posiadać podobne cechy, mieli za zadanie doglądać chorych oraz nawracać ludzi

Wobec przełożonych, członkowie gminy mieli zwracać się z szacunkiem. Słowo biskupa traktować na równi ze słowem pana. Należało bezwzględnie słuchac przełożonych i naśladować ich. Apostołowie wiedząć, że powstanie spór o urząd wybrali zawczasu swoich następców i określili sposób wybierania kolejnych. Stanowiska obsadzano za zgodą kościoła i na polecenie poprzedniego urzednika. Nie wolno było dobrze pełniących władztwo znieść z urzedu. Należało bezwzględnie poddać się woli biskupiej, a jeśli ten milczał, szanować go bezwzględnie. Biskupa otaczali diakonowie, a zgoda z jego myślą była równoznaczna ze zgodą z myśla pana.

2.Kult

Chrzest

Odbywał się na odpuszczenie grzechów, w zamian został na ochrzczonego wylany duch święty. Chrzest Janowy odbywał się w imię oczyszczenia, natomiast Jezusowy w imię ducha świętego. Apostołowie chrzcili w imię Jezusa Chrystusa. Poprzez nałożenie rąk, spływał duch święty.

Chrzcić należało w bieżącej wodzie, jeśli do takiej nie było dostępu, nalezało rzykrotnie wylać wodę na głowe chrzczonego. Woda powinna być zimna. Wypowiadano formułę trynitarną. Przed chrztem na jeden dzień, osoba chrzcząca oraz chrzczona winna zachować post.

Zgromadzenie wiernych- liturgia wspólnoty.

Odbywały się wspólne wieczerze, podczas przyjmowania eucharystii odprawiano modlitwy dziękczynne za chleb i kielich. Tylko ochrzczeni mogli przyjmować eucharystię. Po liturgii odbywało się dziękczynienie. Istniał obowiązek uczestnictwa w zgromadzeniach, jako że kolektywna modlitwa ma większą siłę. Ważność eucharystia zyskiwała, jeśli odprawiana była w asyście biskupa lub też osoby przez niego upoważnionej.

Modlitwa.

Mężczyźni nie mogli zakrywać głów, czy też nosić długich włosów. Kobiety natomiast miały obowiązek zakrywania głowy i noszenia długich włosów, które to przynosiły im chlubę. Należało unieść ręce i paść na kolana. Trzy razy dziennie należało odmawiać modlitwę ojcze nasz.

W dzień pański, czyli niedzielę należało przypomnieć wydarzenia paschalne, czyli zmartwychwstanie. Dokonywano łamania chleba oraz spowiadano się.

Post.

Post miał odbywać się w środy i piątki. Należało wstrzymywac się od jedzenia, ale głównie chodziło o nie czynienie zła, wstrzymywanie się od złej pożadliwości oraz przestrzegania przykazań.

Nowy kształt pobożności.

Należało modlić się w skrytości ducha, nie na pokaz. Niewiele mówić i o niewiele prosić, bo bóg same wie, czego człowiekowi potrzeba. Nie wznosić rąk zbyt wysoko i nie podnosić nadto glosu. Oddalić się. Namaścic głowę i obmyć twarz.

3.Doktryna.

Spór, jaki narósł wokól osoby Jezusa Chrystusa wiązał się z kontrowersjami prawa żydowskiego. Chodziło o konieczność bądź też zbyteczność obrzezania. Chrześcijanie nawoływali do tego, żeby w trakcie konwersji nie obrzezać się, bop najważniejsze jest obrzezanie serca. Chodzi o to, by dobrze czynić, a obrzezanie stanowi pewną zewnetrzność, która nie ma tak wielkiego znaczenia. Należy raczje tlumaczyć poganom fakt, że nie należy składac ofiar bałwanom oraz powstrzymywać ich od nierządu, krwi i tego, co uduszone, i tego co padło. Ważne jest to, by dobrze czynic, zachowywac nakazane przykazania.

Jeśli chodzi osamego Chrystusa, uważano że jest on bóstwem na sposób ciała, jest mesjaszem. Posiadał on realne ciało. Wzywano do tego, by uwazać na fałszywych proroków.

Za Fundament wiary przyjęto określenie, że Jezus Chrystus umarł za grzechy, został pogrzebany a potem zmartwychwstał, by wszyscy mogli zostać ozywieni w Chrystusie.

Chrześcijanstwo 151-200

Dochodzi do walki z gnostycyzmem. Młoda religia, jaką jest chrześcijaństwo przechodzi kryzys swojej własnej tozsamosci. Dochodzi do skodyfikowania koncepcji depozytu wiary, wyznaczone zostaje kryterium ortodoksji, krystalizuje się kanon nowego testamentu oraz kwestia organizacji.

1.Organiyacja

Rzym był w tym czasie (151-200) największą gminą oraz najważniejszą. Rozsyłał zapomogi do innych gmin. Biskup Rzymu również był najważniejszy. Pojawił się problem, kiedy należy obchodzić Wielkanoc, czy w każdy 14 dzień księzycowy, czy może zawsze w niedzielę.

Rola Rzymu w zachowaniu tradycji apostolskiej była bardzo duża. Wprowadzone zostaje pojęcie sukcesji apostolskiej, co znaczy, że kościół jest spadkobiercą tradycji apostolskiej. Wiara została zawarta w regul, która to miała charakter prawny. Wszystkie reguły natomiast pochodza od apostołów. Rodzi się koncepcja, że to Kosćiół jest jedynym depozytariuszem wiary, co znaczy, że to on ustala pewną regułę wiary, której należy się trzymać, a co za tym idzie- kryterium ortodoksji.

2.Kult.

Chrzest.

Chrzest odbywał się poprzez zanurzenie, następnie dochodziło do wspólnej modlitwy za ochrzczonego oraz modlity dziękczynnej za chleb oraz wino. Odprawiano eucharystię.Diakoni rozdawali zbiorową komunię, część z niej była zabierana dla nieobecnych.

Po kąpieli chrzestnej dochodziło do namaszczenia olejem, który po woym oczyszczeniu zapewniał aspekt duchowy. Nakładano ręce, czyli wylanie ducha świętego.

Pojawił się problem, czy nie wystarczy może sama wiara, do tego, by uzyskać sakrę. Jednak odpowiedzią były logia Jezusa, który powiedział „Idźcie i chrzcijcie w imię ojca i syna i ducha świętego”

Chrzcić należało dorosłych, czyli tych, którzy o to poproszą. Chrzest krwi (męczeństwo)

Chrzest był połączony z bierzmowanem. Bierzmowanie zaczyna się tam, gdzie następuje namaszczenie olejem i uczynienie na czole krzyżma. Potem nałożenie rąk, czyli wylanie ducha świętego, darów ducha świętego. Bierzmowanie, w Kościele katol. i Kościele prawosł. sakrament inicjacji chrześc., ściśle związany z chrztem; jego rolą jest umocnienie chrześcijanina w wierze (przez dary Ducha Świętego) i uczynienie go zdolnym do publicznego, osobistego wyznawiania jej oraz świadomego udziału we wspólnocie Kościoła;

mimo że w Nowym Testamencie nie ma jednoznacznego potwierdzenia na ustanowienie przez Jezusa Chrystusa dwudzielności inicjacji chrześc., tym niemniej istnieją przykłady wyodrębnienia osobnej praktyki (obok chrztu), podkreślającej otrzymanie darów Ducha Świętego, np. apostołowie Piotr i Jan nakładają ręce na Samarytan ochrzczonych uprzednio przez Filipa (Dz 8,14-17); b. ma więc uzasadnienie pneumatologiczne — jest związane z uobecnieniem Ducha Świętego w życiu chrześcijanina poprzez nałożenie rąk

Najlepiej otrzymywać chrzest w Wielkanoc oraz dni Zielonych Świąt (Pięćdziesiątnicy, czyli zesłania ducha świętego 50 dni po Wielkanocy na apostołów) , aczkolwiek wszystkie inne dni również są ku temu dobre.

Eucharystia.

Do eucharystii mógł przystapić jedynie ten, który był ochrzczony, wziął odpuszczenie grzechów i odprawił pokutę. Podczas eucharystii odbywały się czytania niedzielne, modlitwa dziękczynna, oraz ofiara.

Spowiedź i Pokuta.

Przyznanie się do winy- publiczne wyprowadzone jest z chęci zadośćuczynienia i usuwa grzech, natomiast ukrywanie grzechu wywodzi się z uporu i jeszcze go powiększa.

Spowiedź była odprawiana w formie eksmogenezy, czyli była publiczna.

Modlitwa.

Kwestie modlitwy zostały ustalone w nastepujący sposób.

Należało przystepowac do niej z czystym sercem, nie rozbierać się, unieść ręce, ale nie za wysoko, ściszyć głos. Nie wolno było klękać w niedzielę, gdyż to znak lęku. Padano natomiast na kolana w piątki na znak pokory. Należało modlić się o 3,6,9- bo to godziny upamietniające wydarzenia paschalne.

3.Doktryna

Dochodzi do walki z gnostycyzmem.

Ustalono kryterium ortodoksji. Ireneusz określa je jako istnienie jednego boga, który stworzył swiat poprzez słowo, wszystko miało stać się właśnie poprzez słowo, innego boga nie ma. Tertulian do tejformuły dodaje jeszcze że Bóg został poczety z Maryi dziewicy oraz, że nastapi dzień sądu ostatecznego.

Chrześcijanstwo 211-313

Ten okres kończy edykt mediolański 313, który ednocześnie jest końcem prześladowań, które zaczęły się w 250 r od Doecjusza, by osiagnąć swoje apogeum za Dioklecjana.

1.Organizacja.

Kapłan musiał być wybierany na oczach wszystkich przez przełozonego gminy. Biskup wybierany był przy asyście innych biskupów i za aprobatą ludu. Biskup musiał mieć przynajmniej 50 lat, być człowiekiem wykształconym, by móc nauczać. Jeśli nie był zbyt wykształcony- starczyła znajomosć pisma. Jeśli natomiast nie było odpowiedniego kandytata w tym wieku, głosowano na młodszego.

Święcenia kapłańskie dokonywały się poprzez nałozenie rąk. Biskup mógł mieć jedną żoną, ale musiała być ona wierząca. Nie mógł posiadać zadnych ułomności fizycznych.

Pojawił się problem chrztu, jego ważności, kiedy był on udzielany przez heretyków.

Ze względu na ilość obowiązków istniała instytucja lektora i subdiakona. Nie wyświęcano ich lecz mianowano. Subdiakon służył diakonowi. Mogli póxniej dostać swięcenia kapłańskie.

Pojawia się instytucja katechumentatu. [łac. < gr. katēchoúmenos `nauczany', `pouczany'], w Kościele staroż. proces formacyjny obejmujący przygotowanie kandydatów do przyjęcia sakramentów; jego istotnym elementem była katecheza, zw. katechezą katechumenalną. Wzmianki nowotestamentowe poświadczają istnienie praktyk katechumenalnych już na przeł. I i II w.; ich instytucjonalizacja nastąpiła w III w.; k. rozpoczynał się badaniem czystości intencji kandydata, następnie kandydaci brali udział w 3-letniej katechezie i wybranych obrzędach rel.; po tym okresie ponownie weryfikowano kandydatów (m.in. wymagano opinii tzw. poręczyciela) i w przypadku pozytywnej oceny dopuszczano ich do ostatniego etapu przygotowania, rozpoczynającego się na początku okresu wielkiego postu; wtedy też kandydaci uczestniczyli w intensywnej katechezie dogmatyczno-moralnej (trwającej niekiedy do 3 godziny dziennie); w sposób obrzędowy były im przekazane modlitwa Ojcze nasz oraz symbol wiary (uroczyście recytowane przed członkami Kościoła lokalnego w Niedzielę Palmową bądź w Wielką Sobotę); zwieńczeniem k. było w Wielką Sobotę „nałożenie rąk” przez biskupa i przyjęcie sakramentu chrztu.

Od katechumena wymagano najpierw zaświadczenia o zdolnosci do słuchania i pobierania nauk kościoła. Badano też jego status spłeczny oraz zawodowy. Nie wolno było do katechumentatu przystepować aktorom, osobom zwiazanym z gladiatorstwem, samym gladiatorom, ludziom z prawem miecza, nauczycielom, cyrkowcom, wojskowym. Nauka trwała maksymalnie trzy lata, po 3 godziny dziennie. Katechumeni nie dają sobie pocałunku pokoju, bo ich pocałunki nie są czyste. Jedynie wierni mogą tak czynić, i to kobiety kobietom, mężczyźni męzczyzna, ale nie kobiety mężczyzna i vice versa.

Wykluczenie ze wspólnoty wiernych.

Moglo do niego dojść, jeśli ktoś sprawował urząd np. cyrkowca, aktora, sypiał z kobietami, kobiety które utracuiły w sposób nieprawy dziewictwo, złych celników, kłamców, pogan, pary bez zalegalizowanych związków.

Chrzest.

Odbywał się w wielki czwartek, jeśli kobieta miesiączkowała, wtedy nie mogła do niego przystąpić. Połączony z bierzmowaniem. Nakładano ręce w charakterze egzorcyzmu, na czole, nosie i uszach czyniono znak krzyza.

Nalezało wejść do bieżącej wody (strumyk). Najpierw dzieci, jeśli nie mogły odpowiadać na zadawane przez osobę chrzczącą pytania, czynili to za nich rodzice.

Odprawiano modlitwy nad olejami- olej dziękczynienia, egzorcyzmów, namaszczenia. I kolejno- namaszczano, egzorcyzmowano oraz składabno dzięki.

Od chrzczonego wymagano nastepujących rzeczy:

• wyrzeczenia się szatana

• wyznania wiary

• należało nałozyć na niego ręce

• namaścić olejem

• pocałować go na znak pokoju

Składano dary ofiarne i odmawiano dizękczynienie (chleb, wino i mleko z miodem). Dopuszczono do ochrzczenia dzieci małe i noworodki

Eucharystia. Liturgia wspólnoty.

Diakoni składali dary ofiarne, odmawiając modlitwę dziękczynną „W górę serca”. Odbywała się modlitwa biskupa. Eucharystii nie wolno dawać niewierzącym. Należało ją przyjąć przed zjedzeniem czegokolwiek. Podczas ofiary należało wspominać mękę chrystusową. Nie wolno umieszczać w kielichu wody zamiast wina, co było często czynionym odstepstwem.

Jeśli chodzi o gromadzenie się w świątynii to było osobne miejsce dla prezbiterów, pośród nich stał tron biskupi, po wschodniej stronie stali mężczyźni, dopiero za nimi kobiety. Taka też była kolejność przy wstawaniu. Modlono się również w stronę wschodu.

Spowiedż. Pokuta i udzielenie pokoju.

Istniało siedem znanych sposobów odpuszczenia grzechów.

• chrzest na odpuszczenie grzechow]

• publiczna spowiedź i pokuta

• wielka miłość

• nawrócenie grzesznika

• odpuszczenie winy bliźniemu

• przetrwanie męczeństwa,

• jałmużna

Święcenia duchownych.

Biskup- wybierany poprzez cały lud, inni biskupowie wkładaja na niego ręce w asyście prezbiterów

Prezbiter- biskup wkłada na niego ręce, reszta prezbiterów asystuje, ogląda go i modli się za niego

Diakon- biskup wkłada na niego rece, ale tylko on bo diakon wyświecany jest do posługi biskupowi. Nie otrzymuje też ducha.

Modlitwa.

Należy modlić się zaraz po przebudzeniu

Modlić się o godzinie 3- bo to godzina ukrzyżowania, o 9 bo o tej godzinie Jezus wylał krew ze swego boku po nakłuciu włócznią, o 24 bo wtedy przyroda zatrzymuje się, by chwalić pana.

Przed modlitwą należy wilgotną od oddechu dłonia uczynić znak krzyza na czole.

Modlitwa zabezpiecza przed działaniem szatana.

Post.

Wdowy i dziwice mają pościć jak najczęściej, prezbiterzy i laicy- kiedy zechcą. W paschę nie wolno nic jeść aż do momentu odpraiwenia ofiary. Jeśli zapomni się pościć w czasie paschy, należy to uczynic w zielone święta. W poscie chodzi o upamietnienie męczenstwa.

Doktryna.

Orygenes- ojciec kościoła, nakreśla ramy ortodoksji. Mówi

• bóg nie jest istotą cielesną, jak światłość nie jest cielesna

• bóg jest duchem, co znaczy ze ozywia

• kiedy mowa o bogu jako ogniu trawiącym, nie chodzi o materialny ogień, ale o taki, który posyła złe rzeczy w niebyt

• bóg jest bytem niezglłębionym i niepojetym

• Chrystus posiada dwie natury, boską i ludzką. Boską ze względu na to że jest zrodzonym przed poczatkiem i bez początku synem boga, natura ludzka ze względu na przyjęcie ciała dla zbawienia ludzkości. Chrystus jest mądrością, substancjalnie istniejącą mądrością boską.

• Chrystus z bogiem stanowi jedność

Tertulian- kolejny ojciec kościoła, dopełnia ramy ortodoksji

• mówi o ekonomii zbawczej: Bóg ma syna z siebie pochodzącego, który był w nim od zawsze, bóg nigdy nie był sam, bo w sobie miał słowo- Jezusa.

• Mówi, że biskupstwo jest jedno i niepodzielne, różne biskupstwa stanowią jedność jak jedność trójcy w bogu, kościół jest oblubienicą chrystusa.

• W zakresie eschatologii mówi o zmartwychwstaniu ciała i duszy.

• Mówi o groźbie wiecznego ognia, którego zarzewiem są grzechy

• o grzesznikach mówi o tych, którzy zatopieni w ciemnościach niewiedzy znaleźli się poza obrebem światłości rozumu.

• Mówi o tym, że należy wierzyć w powtórną paruzję, której termin jest zatajony, ale należy jej oczekiwac

• mówi, że każdemu zostanie oddane wg jego uczynków

Chrześcijaństwo 314-395

1.Organizacja

Sobór w Nicei 325, zarzadzenia związane ze zwierzchnikami gminu i współpracownikami.

• w gronie duchownych może pozostac taki, który został okaleczony przez barbarzyńców lub lekarzy, ale nie przez samego siebie

duchowny nie może być zonaty

• godności duchownej można udzielać tylko katechumenom z długim stażem

• biskup ma być wybierany przez wszystkich z eparchii, jeśli to nie jest możliwe, musi być przy tym przynajmiej trzech biskupów a sakry udziela metropolita.

• Duchowny który popełnia porzestępstwa lub nie przeszedł okresu próbnego ma nieważne świecenia.

• Duchowny, który opuścił swój kościół nie może zostać przyjęty do innego, jeśli nie da się go wrócić, należy ekskomunikować

• ekskomunikowany w jednym kościele nie może być przyjęty w innym

• kto na skutek prześladowań odstąpił od kościoła, a jest ochrzczony po 3 letniej pokucie może zostać przyjęty z powrotem

Bazyli Wielki

• kobieta która swiadomie dopuszcza się niszczenia płodu ma być sądzona jak za zabójstwo, gdzie kościół nie dochodzi na jakim stadium rozwojowym był płód

• heretyków, którzy w chwili śmierc okażą skruchę, należy przyjąć z powrotem do wspólnoty

• potępienia godni są homoseksualiści, zoofile, cudzołożnicy, truciciele, bałwochwalcy i samobójcy. 30 lat pokuty.

• Mimowolny zabójca- 11 lat ekskomuniki

• zabójca najemny 3 lata

• nierząd 4 lata

• duchowni, którzy popełniligrzech śmiertelny zostają wykuczeni zewspólnopty, ale duchownej ale nie świeckiej, nie można dwa razy karać za to samo

• wyparcie się jezusa- publiczna pokuta i opłakiwanie, jeśli to nie przywołuje do porzadku, należy wykląć.

Sobór w Konstantynopolu 381

• biskupi innej diecezji nie powinni wchodzić w spory innych kościołów

• biskupi, chyba że poproszeni nie powinni opuszczać diecezji

• Konstantynopol to Nowy Rzym, dlatego ma honorowe starszeństwo po Rzymie

• Jeśli chodzi o cesarskie uprawnienia do mieszania się w sprawy kościoła, to w 381 roku zadecydowano, ze nie powinien on ingerować w wewnętrzną politykę kościelną, zgodnie z hasłem „Cesarzowi co cesarskie, bogu, co boskie. Zauważono też, ze jest on w kościele, a nie ponad nim.

Rucha anachorecki.

Ojciec Antoni (abba) udaje się na pustelnię, by tam wieść fascynujące życie samotnika. Zajmuje się umartwianiem, umęczaniem. Nakazuje mieć boga przed oczami, dokądkolwiek się człowiek nie uda, miał przed oczami obraz boga. Zawsze opierać się na pismie świętym, cokolwiek mówiąc oraz w momencie gdy się gdzieś osiądzie- zostac tam jak najduzej. To gwarant zbawienia. Nie należy modlić się za innych bo nie pomoże im to. Należy raczej zachęcać innych do gorliwej modlitwy. Posłuszeństwo i wstrzemięźliwość.

Wspólnoty mnisze.

Reguła Pachomiusza

Podstawową jej zasadą była uniformizacja stylu życia, ubioru, żywienia. Regułę charakteryzuje umiar i niechęć do przesady, która najprawdopodobniej jest wynikiem przemyśleń Pachomiusza z czasów surowego, siedmioletniego nowicjatu u eremity Palemona i częściowo tłumaczy sukces wspólnoty. Mnichów obowiązywała czystość, ubóstwo i posłuszeństwo, a także skromność w kontaktach z kobietami i współbraćmi. Pachomiusz stawiał życie wspólne wyżej niż samotność pustelnika. Asceza i indywidualne dążenie do doskonałości, powinno się łączyć z wspólną pracą i studiowaniem Pisma Świętego.

• przełozony decyduje o porzadku miesjaca kandydata, nie wolno mu go zmieniać

• nie smiać się, nie rozmawiać, myslec o rzeczach swiętych albo chociaz milczec ;]

• nie wchodzic do cudzego pokoju

• odszedłszy od wspólnoty braci należy czekac na decyzje przelozonego

• w klasztorze nie ma miejsca dla nie umiejacych czytac i pisac, należy znac chociaz NT i psałterz

Bazyli Wielki

• by nie rozpraszać się, należy mieszkać samotnie, z dala od ludzi

• miejsce samotne, z dala od kontaktów

• ale życie samotne ma mniejsza wartość od kolektywnego gdyż nikt sam nie jest w stanie zaspokoic swych potrzeb, a życie w milosci wymaga również dbania o innych, a nie tylko o siebie samego

• człowiek, zyjacy smaotnie nie potrafi rozpoznac wlasnego grzechu bo nie ma nikogo, kto by mu dopomógł

• łatwiej wykonywać przykazania w kolektywie

• najwieksze niebezpieczenstwo zycia samotnego to miłość wlasna i nieumiejetnosc rozpoznawania swoich wad

2.Kult

Chrzest.

• powracających na łono kościoła należy powtórnie ochrzcić

• kto został ochrzczony w chorobie nie może być podniesiony do rangi prezbiterskiej bo jego wiara wyplynela nie z przesiwadczenia ale z potrzeby

• po uplywie pierwszyh dwóch tyg Wielkiego Postu nie można przystapić do chrztu

• katechumeni zdaja sprawdziany z wiedzy teologicznej w piątki

• chrzest można przyjactylko raz, wyjatkiem jest powtórny chrzest heretyków

• chrest to wykupienie z niewoli grzechu, odpuszczenie i wymazanie win, odrodzenie duszy i przyodzianie człowieka w światłosć

Eucharystia

• należy udzielic eucharystii temu, który przyjmuje ją na łożu śmierci

• diakoni nie mogą udzielać eucharystii prezbiterom, bo nie mogą sprawowoać ofiaruy

• diakoni nie mogą zaisadac pomiedzy prezbiterami

• komunię należy przyjmowac cztery razy w tygodniu, w niedziele piątek czwartek i sobote'

• w ekstremalnym wypadku można z rąk własnych

3. Doktryna

- Grzegorz z Nazjanzu- Bóg trójjedyny, odwieczny

- Augustyn- nie dla manichejczyków, nie ma zła

---