Określenie przedmiotu nauki o przedsiębiorstwie.
Przedmiotem NOP jest proces gospodarowania w jednostkach gospodarczych, które zajmują się wytwarzaniem dóbr i usług, w celu zaspokojenia potrzeb (zazwyczaj cudzych) oraz maksymalizacji zysku. Przedsiębiorstwa nastawione na zaspokajanie cudzych potrzeb są wyodrębnione ekonomiczne, mają więc wyznaczony przez właścicieli kapitał do prowadzenia działalności gospodarczej i maksymalizacji zysku. Warunkiem powstania przedsiębiorstwa jest wydzielenie dla jego potrzeb kapitału. NOP zajmuje się problemami gospodarowania, tj. podejmowania i realizacji decyzji dotyczących celu, środków i metod działania w obrębie przedsiębiorstwa i w stosunkach z jego otoczeniem zewnętrznym.
Co bada nauka o przedsiębiorstwie?
NOP zajmuje się badaniem relacji ekonomicznych oraz społecznych wewnętrznych przedsiębiorstwa, wynikających z jednostkowego i zawodowego podziału pracy, form i koncepcji kooperacji wewnętrznej, która związana jest z procesem pracy, kombinacją siły roboczej, środków pracy oraz przedmiotu pracy.
NOP bada relacje ekonomiczne i społeczne z otoczeniem zewnętrznym, tj. z innymi podmiotami gospodarczymi, więc bada relacje wynikające z ogólnego, szczególnego i zawodowego pochodzenia pracy, formy oraz koncepcji kooperacji zewnętrznej, które związane są z: zaopatrywaniem się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji, ze sprzedażą gotowych produktów, z oddziaływaniem przedsiębiorstwa na elementy infrastruktury ekonomicznej, społecznej i ekologicznej.
Relacje ekonomiczne i społeczne, wynikające z realizacji przez przedsiębiorstwo funkcji kierowania, to: relacje planowania; relacje organizowania; relacje motywowania; relacje kontroli.
Relacje te wynikają z rozdziału kompetencji, szczebli, podejmowania i realizacji decyzji, ze stopnia podporządkowania pracy wykonawczej pracy kierowniczej.
Relacje ekonomiczne i społeczne wynikające z uniwersalnych i specyficznych zasad funkcjonowania przedsiębiorstw:
- zasada gospodarności (dwa warianty: maksymalnej wydajności i maksymalnej oszczędności) - musi być właściwa każdemu podmiotowi gospodarczemu.
- zasada równowagi finansowej (samofinansowania) - w gospodarce rynkowej wszystkie przedsiębiorstwa muszą zdobywać środki do własnego rozwoju.
- zasada autonomii - podmiot gospodarczy ma największą autonomię w gospodarce rynkowej, ponieważ ma do wyboru wszelkie możliwe rodzaje wolności gospodarczej.
- zasada dochodowości i maksymalizacji zysku - przedsiębiorstwo musi maksymalizować zysk by zwiększać swój udział w rynku. Jest to główny motyw wszelkich działań przedsiębiorstwa.
- zasada własności prywatnej - gospodarka rynkowa oparta jest na własności prywatnej. Jest to dominująca i najbardziej ceniona forma własności.
NOP jest to nauka stosowana, tzn., że jest bliska praktyki gospodarczej. Wyniki badań NOP mają znaczenie praktyczne. NOP nie jest wiedzą potoczną i zdroworozsądkową, bo stanowi uogólnienie doświadczenia przedsiębiorstwa oraz jest wynikiem weryfikacji statystycznych, czyli NOP musi zawierać zbiór twierdzeń, tez i informacji naukowych o uogólnionych własnościach funkcjonowania przedsiębiorstw.
NOP można podzielić na dwie dziedziny:
1. NOP ogólna, która bada problemy wszystkich przedsiębiorstw.
2. Można patrzeć na NOP jako naukę wyspecjalizowaną, o określonych rodzajach przedsiębiorstw (nauka o przedsiębiorstwie przemysłowym, budowlanym, handlowym, transportowym, nauka o bankowości).
NOP rozpatrujemy także z punktu widzenia aspektów funkcjonalnych (nauka o produkcji, o finansach, o inwestycjach).
NOP powstała dopiero w XX w. Najpierw przedmiotem badania były przedsiębiorstwa handlowe, później nastąpił rozwój zainteresowania przedsiębiorstwami przemysłowymi.
NOP jest wynikiem pewnego połączenia teorii organizacji, teorii zarządzania, socjologii, psychologii i prakseologii.
Podstawowe cechy przedsiębiorstw.
W ujęciu normatywnym przedsiębiorstwo to jednostka prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek w celu osiągnięcia zysków i w związku z tym ponosząca ryzyko i odpowiedzialność wynikające z obowiązującego prawa gospodarczego i stosunków rynkowych.
Za przedsiębiorstwo uważa się jednostkę, która działa w sektorze produkcji lub usług, czyli wytwarza dobra i usługi dla odbiorców, konsumentów lub innych przedsiębiorców.
Przedsiębiorstwo ma podmiotowość ekonomiczną oraz osobowość prawną.
Przedsiębiorstwo działa (jest aktywne), a głównym motywem działania jest maksymalizacja zysku.
Ekonomiczną podstawą siły przedsiębiorstwa jest posiadany kapitał. Kapitał przedsiębiorstwa angażowany jest w określone przedsięwzięcia, które wymagają określonych kombinacji czynników produkcji.
Przedsiębiorstwo uruchamiane jest przez przedsiębiorcę, który podejmuje określone decyzje kapitałowe.
Metody badawcze stosowane w nauce o przedsiębiorstwie.
W nauce o przedsiębiorstwie stosowane są podobne metody badawcze jak w innych naukach ekonomicznych. Można zwrócić uwagę na sposoby analizowania procesów i zjawisk wewnątrz przedsiębiorstwa oraz zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem zewnętrznym.
1. Analiza czynnikowa - bada się czynniki wpływające na działanie przedsiębiorstwa i na jego efekty. Te czynniki dzielimy na dwa zbiory:
a) czynniki elementarne (czynniki produkcji)
b) czynniki dyspozycyjne (związane są z poziomem, jakością kierownictwa i pracy kierowniczej)
2. Analiza przebiegu procesów decyzyjnych przedsiębiorstwa - dotyczy tego, w jaki sposób kreuje się decyzje, podejmuje oraz egzekwuje. Przedsiębiorstwo to system społeczno-ekonomiczny, fundamentalne znaczenie przypisuje się czynnikowi ludzkiemu (grupa kierownicza, kadra wykonawcza oraz relacje zachodzące między nimi).
3. Podejście systemowe - traktujące przedsiębiorstwo jako system ekonomiczny odrębnie izolowany (posiada system wejścia, system transformacji oraz system wyjścia).
4. Podejście sytuacyjne - badanie szczególnych przypadków, szczegółowa analiza każdego elementu przedsiębiorstwa.
5. Podejście zorientowane na pracownika wykonawczego - traktujące najemnika podmiotowo (pracodawca mający najemników zakłada, że mają oni swój rozum, potrafią reagować w określony sposób, mają pewne uczucia, itd.).
6. Podejście marketingowe - orientacja na odbiorcę, na rynek (odbiorca to najważniejszy podmiot). Przedsiębiorstwo odbiera sygnały z rynku od odbiorców w sposób czuły, natychmiastowy (gdy tylko na rynku zwiększa się popyt na dane dobro, przedsiębiorstwo zwiększa produkcję tego dobra), interesy przedsiębiorstwa podporządkowane są wymaganiom rynku. W postawie kadry wykonawczej uwypukla się służebniczą rolę.
7. Podejście ekologiczne - przedsiębiorstwo działa zgodnie z koncepcją ekorozwoju, działalność przedsiębiorstwa nie może szkodzić środowisku, wręcz przeciwnie - przedsiębiorstwo powinno wspomagać środowisko.
MODELE PRZEDSIĘBIORSTW:
1. Model neoklasyczny - przedsiębiorstwo musi samodzielnie funkcjonować w życiu gospodarczym w taki sposób, żeby nie zbankrutować. Cechy: maksymalizacja zysku, systematyczna kontrola relacji między efektami a nakładami, poszukiwanie metod optymalizacji, konsekwentne dążenie do stosowania zasady gospodarności, często zapominają o wewnętrznej strukturze rzeczowej przedsiębiorstwa.
2. Model menedżerski - właściciel nie jest w stanie objąć majątku, który jest jego własnością, więc najmuje kadrę, ludzi do pomocy. Odnosi się to do wielkich korporacji. Cechy: następuje tu oddzielenie własności od zarządzania, ograniczenie maksymalizacji zysku na rzecz maksymalizacji udziału przedsiębiorstwa w rynku i na rzecz maksymalizacji korzyści najemnych menedżerów.
3. Model behawiorystyczny - przedsiębiorstwo podejmuje decyzje w warunkach złożoności i niepewności środowiska działania. Taki rodzaj przedsiębiorstwa nie jest zawsze nastawiony na optymalne rozwiązanie, wystarczy działanie zadowalające. Ważny jest poziom aspiracji kadry kierowniczej, poziom osiągnięć i poziom nacisku, rozpiętość pomiędzy poziomem aspiracji a poziomem osiągnięć (najlepsza jest sytuacja, w której aspiracje są nieco większe od osiągnięć).
4. Model przedsiębiorstwa, które koncentruje uwagę na mechanizmie alokacji zasobów - wyróżniamy dwa mechanizmy: mechanizm zewnętrzny (rynkowy) - dotyczy wszystkiego, co reguluje rynek; mechanizm wewnętrzny (nierynkowy) - wynika z systemu podejmowania decyzji przez kadry. Mechanizm wewnętrzny nie może być sprzeczny z mechanizmem zewnętrznym, musi się do niego dopasować.
5. Model agencji - opiera się na analizie relacji pomiędzy pryncypałem (agent) a współpracownikami i ich wzajemnych zachowaniach (np. relacje wierzyciele - dłużnicy, właściciel - dzierżawca, kierownik - pracownicy, itp.). Wynik tych relacji jest wynikiem dwóch zmiennych: starania agenta i zmienna losowa. Wady polegają na tym, że występuje asymetria informacji (agent jest zazwyczaj lepiej poinformowany od współpracowników). Działanie tego modelu jest zależne od relacji interesu własnego agenta, interesu tych, którzy świadczą usługi i tych, którzy korzystają.
1