Ernst Cassirer „Esej o człowieku”

II. Klucz do natury człowieka: symbol.

biolog Johannes von Uexküll

- biologia to nauka czysto empiryczna;

- jedynie życie jest wartością samą w sobie, której już nie opisuje i nie rozróżnia się

każdy organizm postrzega świat na swój sposób

zdaniem Cassirera ten schemat można przenieść na człowieka, jeśli dodamy jeszcze system symboliczny:

• nowy wymiar rzeczywistości

• reakcję poprzedza proces myślowy

Świat symboliczny - język, mit, sztuka, religia - postęp sfery symbolicznej przyczynia się do cofania się rzeczywistości fizycznej z ludzkiego życia (jesteśmy coraz bardziej oddaleni od bezpośredniego odbioru rzeczywistości)

III. Od reakcji zwierzęcych do odpowiedzi ludzkich.

- próba rozwinięcia definicji animal symbolicum

Cała kultura (postęp, myśl, zachowanie) warunkowana jest myśleniem symbolicznym, ale czy tylko człowiek myśli symbolicznie i czy tylko w kulturze?

Nie umiemy odpowiedzieć na pytania o początek języka, sztuki, religii, traktujemy więc je jako fakty zastane (tak więc traktować będziemy całą kulturę)

Badania Pawłowa (pies) i Wolfe'a (małpy antropoidalne) dowiodły, że już u antropoidów zachodzą procesy symboliczne - jeszcze rzadkie i niepewne - dalsze badania muszą skupić się na poszukiwaniu i badaniu języka zwierząt (problemy z interpretacją badań empirycznych)

co więc wyróżnia człowieka?

pytanie o definicję mowy - o różnicę między mową ludzi i zwierząt

język uczuć - najbardziej podstawowy - znaki wyrażające emocje, stany;

język twierdzeń - obiektywny opis przedmiotów, używanie znaków dla konkretnych, rzeczywistych desygnatów;

↓

rozróżnienie na sygnał i symbol

sygnał:

- u zwierząt

- odruch warunkowy - dany sygnał wywołuje konkretną reakcję - operator

- jest częścią fizykalnego świata bytu

symbol:

- ma tylko wartość funkcjonalną

- przekazuje treść, a nie konieczne wymusza reakcję - desygnator, wyznacznik

- jest częścią ludzkiego świata treści

Inteligencja zwierząt - zwierzęta posiadają inteligencję i wyobraźnię praktyczną (tworzą narzędzia, przystosowują się do otoczenia). Tylko człowiek posiada inteligencję symboliczną (zwierzę nie myśli o rzeczy, ono myśli - rzecz)

Zasada symbolizmu - w mowie ludzkiej wszystko ma swój symbol - powszechność zastosowania [1] (wszystko ma swoją nazwę)

Przykłady głuchoniemych dziewczynek, które pojęły ten symbolizm świadczą o tym, że jest on cechą ogólnoludzką i nie jest uzależniony od zmysłów ale od umysłu [2].

• człowiek „w konstruowaniu swego ludzkiego świata nie jest zależny od jakości swego materiału zmysłowego” - zmysły są potrzebne (do przekazu), ale nie są najważniejsze

• nasza kultura nie forma, a nie materiał, wiec może być wyrażona przez dowolne zmysły (nie ważny jest typ materiału, z którego zbudowana jest kultura, ale funkcje jakie on pełni)

• powszechność zastosowania

• symbol:

• jest niebywale zmienny, plastyczny

• jedną rzecz wyrazić można różnymi znakami (sygnał odpowiadał wprost znaczeniu)

• na początku mowy (dzieci, ludzie pierwotni) stoi jeszcze jednoznaczność, ale szybko ulega

• abstrakcyjność - nie przywiązanie do rzeczy, ale dostosowanie do związków pomiędzy nimi - myślenie relacyjne - rozpatrywanie samych związków (samych w sobie), bez ich umiejscowienia w sytuacji zmysłowej (np. geometria)

• symbole tworzą abstrakcyjny system

Zwierzęta najbliższe genetycznie człowiekowi też są zdolne do rozumowego rozróżniania, ale w bardzo ograniczonym stopniu (nie posiadają mowy i języka).

Myślenie refleksyjne jest współzależne z myśleniem symbolicznym.

IV. Ludzki świat czasu i przestrzeni.

- wszystko pojmujemy w warunkach czasu i przestrzeni

- myśl mityczna - zawsze traktuje czas i przestrzeń jako ogromne siły

cel: opisanie i przeanalizowanie szczególnego charakteru, jakiego czas i przestrzeń nabierają w doświadczeniu ludzkim

przestrzeń

• przestrzeń i czas organicze

• przestrzeń postrzeżeniowa - przestrzeń działania

• przestrzeń symboliczna - tak ludzie; przez procesy myślowe tworzona przestrzeń abstrakcyjna

Etapy rozwoju przestrzeni symbolicznej

1) społeczeństwo pierwotne - niemal brak pojęcia p.a., zawsze przestrzeń i czas związane z kontekstem, przedmiotem - czasem tylko jako przedmiot odtwarzania i refleksji (religia?); pierwotny zna teren i doskonale orientuje się w nim orientuje, ale nie potrafi narysowań jego mapy - nie umie jeszcze abstrahować i umieszczać w układzie ogólnym

→dopiero później uwolnienie od zmysłów - przestrzeń geometryczna jest niezależna od zmysłów - staje się uniwersalna - tworzy się układ kosmiczny. to nastaje w:

2) cywilizacja babilońska - przełomowa w myśleniu o świecie - o ruchach kosmicznych - powstaje astronomia

- babilończycy odkryli algebrę symboliczną - prymitywną, ale to wielki postęp

- mogło to zaistnieć, ponieważ Babilon to złożenie dwóch kultur, które były zupełnie różne i musiały się nawzajem zrozumieć - Sumerów i Akkadów - powstaje symbolizm

- babilończycy, podobnie piatagorejczycy (Grecja) - nadal myślą jednak o przestrzeni i czasie (chodź abstrakcyjnie) w sposób mityczny (mityczna interpretacja wszechświata) - np. astronomia była zawsze astrologią - celem było wniknięcie w naturę bóstwa

3) początek nowożytności - Kepler i Kartezjusz - opracowuje geometrię analityczną, za najbardziej uniwersalną naukę i refleksję uznaje matematykę

czas

aspekty: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

Pamięć = teraźniejszość wobec przeszłości

Leibniz: „teraźniejszość obciążona jest przeszłością i brzemienna przyszłością”

Kant: przestrzeń - forma doświadczenia zewnętrznego

czas - forma doświadczenia wewnętrznego

Hering, Semon (1909) - teoria, która mówi, że cała materia jest wyposażona w pamięć

Cassirer pisze, że w takim rozumieniu jednak pamięć ludzka różni się od każdej innej tym, że oprócz zbierania informacji organizuje je, syntezuje i poddaje refleksji

Pamięć symboliczna jest to proces, dzięki któremu człowiek nie tylko powtarza swe przeszłe

doświadczenia, ale także doświadczenia te rekonstruuje

Przyszłość jest nieodłącznym, typowo ludzkim elementem życia; choć wielka mądrość, filozofowie i religia przeklinają ją jako skazę ludzkiego życia (przydaje mu ele. niepewności)

Z badań wynika, że zwierzęta wyższego rzędu także myślą o przyszłości. Różnica polega znów na tym, że dla człowieka przyszłość nie jest tylko obrazem - staje się „ideałem”, tzn., że człowiek nie tylko myśli o przyszłych zdarzeniach, ale też o celach, zadaniach, sensach. (np. proroctwo - jako pierwsi prorocy Izraela - Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel - mówią proroctwa a nie przepowiednie - przyszłości nadają znaczenie symboliczne)

2

krąg funkcjonalny zwierzęcia:

• system receptorów - odbiera bodźce z zewnątrz

• system efektorów - reaguje na bodźce

Dotychczasowe określenie człowieka - animal rationale (już starożytność) jest właściwe, ale nie pełne. Cassirer proponuje animal symbolicum - zawiera w sobie ele. racjonalny, ale wykracza poza jego klasyczne rozumienie.

subiektywny; → zwierzęta i ludzie

obiektywny; →

tylko ludzie

Teoria Herdera o powstaniu języka - wyrósł ze zdolności naszej świadomości do refleksji - potrafimy zatrzymać uwagę na jednym przedmiocie czy zjawisku i wyróżnić je, uznać jego odrębność pośród rzeczywistości, a także wskazać jego elementy wyróżniające

}

tak odbierają zwierzęta i ludzie, często zwierzęta lepiej niż ludzie

---