TEMAT 1 - ISTOTA POLITOLOGII

polityka - działalność społeczna związana z dążeniem do zdobywania i wykonywania władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach międzynarodowych

Przedmiotem poznania politologii jest:

• działalność państwa i partii politycznych, które w nim funkcjonują

• ogół zjawisk i stosunków związanych z utrzymaniem, wykonywaniem władzy

Funkcje politologii:

Pan Chodubski podzielił je na dwie kategorie: wynikające z praktyk naukowej i z praktyki politycznej. Uproszczoną wersję tego podziału przedstawili panowie Chmaj i Żmigrodzki, wyróżniając:

4 podstawowe funkcje nauki o polityce:

• f. opisowa

• odpowiada na pytanie: jaka była i jest rzeczywistość polityczna

• stwierdza istnienie problemu politycznego, co jest pierwszym krokiem do jego analizy

• f. wyjaśniająca

• odpowiada na pytania: dlaczego jest tak, a nie inaczej?z jakiej racji dane zjawisko zaistniało?

• Wskazuje na związki przyczynowo-skutkowe oraz wyjaśnia właściwości pewnych zjawisk

• f. przewidująca

• odpowiada na pytania: jak rzeczywistość polityczna będzie wyglądała w przyszłości? Kiedy określone procesy będą miały miejsce?

• Wiedza o historii działań społecznych pozwala nam na analizę procesów i wysunięcie prognoz na przyszłość

• f. instrumentalna

• odpowiada na pytania: jakie podjąć konkretne działania by osiągnąć pożądany rezultat?

• Odpowiedzi na takie pytanie potrafi dokonać doświadczony polityk w związku z czym pan Chodubski zakwalifikował ją do funkcji wynikających z praktyki politycznej

+ f ideologiczna - pyt: do jakich celów należy dążyć lub jakie wartości należy realizować, Żmigrodzki i Chmaj ją odrzucili, a Chodubski zakwalifikował do funkcji wynikających z praktyki politycznej

RYS HISTORYCZNY

kolebka rozważań politologicznych - Grecja, a główni reprezentanci to: Demokryt, Platon i Arystoteles, każdy reprezentował inną koncepcję filozoficzną

DEMOKRYT

• polityka jako rzeczywistość i sztuka rządzenia

• winni ją uprawiać ludzie wykształceni

• ideał - demokracja

PLATON

• idealizm obiektywny

• ideał - tyrania - silna jednostka

• likwidacja konfliktów ---> autorytet, terror, wychowanie i izolacja państwowa

• ludzie dobrzy jeśli mają odpowiednio zorganizowane instytucje i prawa

ARYSTOTELES

• uczeń i krytyk Platona

• ciągłość władzy --> umiejętne lawirowanie pomiędzy interesem bogatych i biednych

średniowiecze: (Tomasz z Akwinu i Marsyliusz z Padwy)

Tomasz z Akwinu (1255-1274)

• państwo - instytucja nadrzędna w stosunku do jednostki

• najlepszy ustój - struktura hierarchicznie zorganizowana

• każdy pełni funkcję wyznaczoną niejako przez Boga

Marsyliusz z Padwy (1275-1343)

• rzecznik uniezależnienia władzy świeckiej od duchownej

• idea ludowładztwa - władza w rękach ogółu obywateli

nowożytność:

Nicollo Machiavelli (1469-1527)

• Książę - stosowanie wszelkich niezbędnych środków do realizacji celu

John Locke (1632-1704)

• praca miernikiem wartości

• ideał: liberalne państwo konstytucyjne na zasadzie tolerancji

Karol Louis Montesquieu (1689-1755)

• ideał - monarchia konstytucyjna

• 3podział władzy (na tych samych zasadach co Arystoteles - ustawodawcza, wyk. Sadownicza)

Jan Jakub Rousseau (1712-1776)

• Umowa społeczna - demokratyzm burżuazyjny

• teoria egalitarna - organizacja społeczeństwa na zasadzie dobrowolnej umowy jej członków

XIX w

Alexis de Tocqueville (1805-1859)

• 1szy raz obserwacja bezpośrednia w poznaniu polityki

• „O demokracji w Ameryce” - negacja demokratyzmu burżuazyjnego

XIXw - rozwój polityki w sensie largo, rozpoczęcie jej nauczania na uniwersytetach:

1811 - na uniwersytetach we Francji

1872 - Ecole Libre de Science Politique

Oddzielna dyscyplina naukowa od 1876--> Columbia University - Graduate School of Political Science

ważna jest również powstała pod koniec XIXw

1895 - London School of Economics and Political Science

po II WW - wyraźny rozwój - wpływ polityki na rozwój społeczności i stosunków międzynarodowych

POLITOLOGIA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

generalna tendencja - RENESANS

Cele, którym przyświeca nauczanie politologii:

- kształcenie ekspertów z dziedziny politologii

- przygotowanie kadr na potrzeby aparatu państwowego

- pogłębianie wykształcenia politycznego społeczeństwa

- przygotowanie kadry naukowej dla instytutów naukowo badawczych i uniwersytetów

1. USA

- na każdym uniwerku politologia

studia w USA - problemowy charakter, porównawcze, gdzie historia stanowi egzemplifikację współczesnych zjawisk

- wychowanie obywatelskie - cykl wykładów z nauk politycznych (podobnie w Szwecji, Nauka o państwie, obowiązkowy przedmiot na wszystkich kierunkach społecznych)

2. FRANCJA

- na uniwersytetach w Instytutach Nauk Politycznych (jak u nas)

+ WSNP - Wyższa Szkoła Nauk Politycznych

+ Fundacja Narodowa Nauk Politycznych (samodzielne jednostki)

celem - przygotowanie kadr

3. WIELKA BRYTANIA

- politologia głównie na uniwerkach

- studia mieszane: socjologiczno-polityczne etc

- najsłynniejszą samodzielną uczelnią politologiczną - London School of Economics and Political Science

ROZWÓJ POLITOLOGII W POLSCE

Paweł Włodkowic (1370-1435)

• rektor Akademii Krakowskiej

• państwo naturalnym i dobrowolnym tworem społecznym

• pokojowe współżycie w kontaktach międzynarodowych oparte na tolerancji

Jan Ostroróg (1436-1501)

• „Memoriał o naprawie Rzeczypospolitej”

- król twórcą prawa

- współdziałanie sejmu z monarchą

- zerwanie zależności od papiestwa

- konieczność przeprowadzenia reform ustrojowych (o nich głosił też......

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572)

• „ O poprawie Rzeczypospolitej”

• mocna władza króla

• kodyfikacja prawa - zrównanie ludzi w sferze ochrony i odpowiedzialności karnej

• pokojowe współdziałanie narodów - potępienie wojny

nowożytność

• Uniwersytet Wileński - Katedra Prawa Politycznego (podstawy wiedzy o polityce)

• XVIII w - Collegium Nobillium i Szkoła Rycerska

• kształtują młodzież szlachecką

• przedmiot - nauki moralne (nauka wiedzy o rządzeniu)

• XIX w - zabory --> katedry umiejętności politycznych we Lwowie i Krakowie oraz Wydział Nauk Moralnych i Politycznych w Wilnie (zamknięty po powstaniu listopadowym)

• koniec XIXw - Encyklopedia Umiejętności Politycznych - nieobowiązkowy przedmiot wykładany na UW

Pierwsze odrębne instytucje dopiero w początkach XX w.

• 1902 - Szkoła Nauk Politycznych we Lwowie

• 1914 - Polska Szkoła Nauk Politycznych na Wydziale Prawa UJ oraz Szkoła Nauk Społeczno-politycznych

• 1915 (W-wa) Szkoła Nauk Społecznych i Handlowych --> 1917 - Szkoła Nauk Politycznych --> 1939 - Akademia Nauk Politycznych, w okresie międzywojennym prowadziła tajne nauczanie

Po I WW - kształcenie z zakresu nauk politycznych głównie przygotowaniu kadr dla nowopowstałych struktur państwowych

1929 - Centralny Komitet Polskich Instytucji Politycznych - cel: koordynacja działań instytucji zajmujących się kształceniem politycznym

II WW - tajne kształcenia politologiczne na UJ od października 1944 do lutego 1945 w ramach Międzywydziałowej Szkoły Nauk Politycznych

po wojnie:

• odbudowano Akademie Nauk Politycznych w Warszawie

• reaktywowano w 1946 Szkołę Nauk Politycznych w Krakowie

• 1947-1950 - problem z zakresu politologii wykładano na wszystkich uczelniach w ramach „Studium nauki o Polsce i świecie współczesnym”

• 1951 - zlikwidowano kształcenie z zakresu nauk politycznych i wprowadzono przedmiot: Podstawy marksizmu-leninizmu

1957 - Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych, celem była integracja środowiska naukowego zajmującego się polityką

to pozwoliło:

1963/64 - wprowadzono przedmiot Podstawy nauk politycznych

1967 - INP na UW

1972 - Komitet Nauk Politycznych przy PAN

koniec lat 70tych - rozwój politologii (opracowano programy nauczania)

2 poł lat 80 - kryzys - władzę chcą by badania dowodziły doskonałości ustroju socjalistycznego, represje wobec sprzeciwiających się politologów

Metody badawcze (zasady i sposoby systematycznych dociekań w celu poznania obiektywnej rzceywistosci): /OGÓLNIE

• metoda systemowa-polega na konstruowania modelu pojęciowego zjawisk politologicznych

• metoda porównawcza - polega na wykrywaniu podobieństw między procesami i zjawiskami, które prowadzą także do ustalania różnic między nimi

• metoda ilościowa - jakościowa, umożliwia badanie specyfiki określonych zbiorowości, pozwalana ustalenie i rozpoznanie zjawisk masowych oraz inspirują do wyjaśniania związków przyczynowych miedzy nimi oraz służą przewidywaniu trendów dalszego rozwoju

• metoda instytucjonalno - prawna - polega na zakreśleniu pola badań do sfery określonych przepisów prawnych

• metoda historyczna - bada genezę zjawisk polityczno-historycznych funkcje poszczególnych instytucji, prowadzi studia politologiczne

• metoda behawioralna- analiza zachowań politologicznych w drodze obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup społecznych

• metoda symulacyjna - polega na tworzeniu kompleksowych modeli rzeczywistości politycznej, a zwłaszcza zachowań psychologicznych, socjologicznych, decyzyjnych na poszukiwaniu danych droga gier i zabaw, dyskusji, a następnie przetwarzaniu ich

• metoda decyzyjna - polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-politycznych przez pryzmat: ośrodka decyzji, proc. Dec

Temat: Metody badawcze w politologii. /szerzej

W politologicznej literaturze naukowej wyrażany jest pogląd, iż koniecznym warunkiem ukształtowania się nowej dyscypliny naukowej jest spełnienie określonych wymogów. Z reguły za takie uważa się

1) wyodrębnienie się grupy badaczy zajmujących się daną dziedziną nauki i przekonanych ojej odrębności;

2. powstanie wielu instytucji uprawiających daną dziedzinę;

3. napływ młodych ludzi zafascynowanych nauką;

4. akceptację dyscypliny przez grupy najwybitniejszych uczonych;

5. usamodzielnienie się dyscypliny naukowej poprzez określenie swego przedmiotu, metod i teorii.

W zasadzie wszystkie te wymogi zostały już w przypadku politologii spełnione, jednakże określenie metod badawczych tej nauki budzi jeszcze wiele sporów i kontrowersji. W nauce o polityce stosowane są, bowiem rozmaite metody i techniki badawcze wykorzystywane w innych dyscyplinach nauk społecznych. Ta sytuacja zdaje się potwierdzać pogląd K. Opałka, zdaniem, którego to właśnie przedmiot rozstrzyga o sposobach (metodach) jego badania, a o wyodrębnieniu badającej go dyscypliny decydują właściwości przedmiotu, a nie stosowane w niej metody badawcze. Politologia, z uwagi na swój merytoryczny związek z innymi dyscyplinami społecznymi, jest uprawniona do wykorzystywania dla swoich celów metod stosowanych w prawoznawstwie, ekonomii politycznej, filozofii, historii itp. Przejęte z tych nauk metody badawcze są w tej sytuacji jej własnymi metodami badawczymi.

Powszechny jest w naszej literaturze naukowej pogląd, że stosowanie w nauce o polityce różnych, często bardzo odmiennych metod i technik badawczych, jest dopuszczalne i celowe, o ile respektują one dwie następujące podstawowe zasady metodologiczne, na których opiera się teoria polityki:

• historyzmu (postulującą badanie zjawisk w aspekcie konkretno-historycznym);

• podejścia systemowego (postulującą badanie zjawisk w aspekcie całościowym, z uwagi na więzi przyczynowo-skutkowe warunkujące dany kształt zjawisk i występujących między nimi związków).

Metody badawcze nauki politycznej mogą być klasyfikowane w zależności od charakteru źródeł, czasu prowadzenia badań i czasu, w jakim określone zjawiska i procesy miały lub będą miały miejsce. Do najczęściej wykorzystywanych należą następujące metody:

• analizy systemowej;

• porównawcze;

• decyzyjna;

• behawioralne;

• ilościowe (statystyczne);

6) empiryczne.

1. Metoda analizy systemowej. Analiza systemowa jest metodą uznaną za najbardziej rozwojową, a przez to jest bardzo wpływową we współczesnej nauce o polityce. Rozwinęła się zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Za jej prekursora uważa się D. Eastona. Duży wpływ na analizę systemową w politologii wywarły także prace T. Parsonsa i K. W. Deutscha,

Przez podejście systemowe będziemy rozumieć całokształt zasad naukowego myślenia oraz metod i środków analizy, pozwalających badać dany obiekt jako względnie jednolitą całość. Z kolei myślenie systemowe to całokształt metod i sposobów badania, opisywania i konstruowania systemów. Analiza systemowa jako metoda badawcza politologii charakteryzuje się

• ujmowaniem systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie, jak i od owej całości;

• uwzględnianiem ogółu warunków, w jakich owa całość (nazywana systemem) działa;

3) szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie, w jego zdolności samosterowania własnym działaniem i oddziaływaniem na otoczenie

W klasycznym ujęciu Eastona analiza systemowa obejmuje:

1) „wejście" do systemu (żądanie i poparcie zmian);

2) konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego - np. żądań - na język właściwy danemu systemowi);

1. wytwory systemu (dążenia i działania polityczne);

2. sprzężenie zwrotne między „wejściem" a „wyjściem";

• środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych wewnątrz systemu),

• granice systemu.

W zależności od przedmiotu badań możemy mówić o analizie

• makrosystemowej - gdy dotyczy systemu politycznego jako całości;

• systemowej średniego rzędu - gdy dotyczy określonego podsystemu (np. systemu partyjnego, związków zawodowych);

• mikrosystemowej - gdy dotyczy elementu systemu (np. konkretnej decyzji politycznej).

2. Metody porównawcze. Jednymi z najwcześniej stosowanych w badaniach nad polityką są metody porównawcze (komparatystyczne). Stosowane są w badaniach zjawisk życia społecznego w postaci naturalnej; inaczej niż na przykład w naukach przyrodniczych, gdzie te metody służą do porównywania wyników i obserwacji wielokrotnie powtarzanych doświadczeń. A zatem, przez metody porównawcze będziemy rozumieć takie metody badawcze, które polegają na porównywaniu dwóch różnych układów politycznych lub poszczególnych ich części. Takie pojmowanie metody porównawczej zawęża się do badań porównawczych instytucji politycznych, tj. systemów politycznych rozumianych jako układy polityczne funkcjonujące w ramach jednego państwa. Bezpośrednim celem badań porównawczych jest ustalenie cech podobnych bądź tożsamych oraz cech odróżniających porównywanych instytucji lub procesów politycznych, względnie całych układów politycznych. Dopiero z tych ustaleń, wspartych często rezultatami badawczymi osiągniętymi innymi metodami, wyprowadzić możemy ogólniejsze wnioski, co do przedmiotu badań. Szczególne znaczenie tych badań dla nauki o polityce polega na tym, że z jednej strony dostarczają materiału niezbędnego do podejmowania optymalnych decyzji politycznych, a z drugiej strony odgrywają poważną rolę w kształtowaniu świadomości politycznej obywateli.

Podstawowa trudność w stosowaniu metody porównawczej wynika z konieczności właściwego doboru przedmiotu porównywanych zjawisk, jakie chce się poddać obserwacji i opisowi naukowemu. Właściwością tej metody jest, bowiem konfrontacja dwóch (lub więcej) obiektów politycznych (lub ich części), które noszą znamiona podobieństwa. Wynik zaś powinien polegać na ustaleniu, na czym polega owe podobieństwo lub różnica; należy zastanowić się, jakie wobec tego muszą zostać spełnione warunki, aby osiągnąć właściwe efekty stosowania tej metody

3. Metoda decyzyjna. Spośród wszystkich metod i technik badawczych metoda decyzyjna znajduje obecnie najbardziej wszechstronne zastosowanie zarówno w nauce o polityce, jak i w nauce o stosunkach międzynarodowych. Polega ona na kompleksowym traktowaniu zjawisk politycznych. Najważniejsze w tej metodzie są następujące kategorie:

1) ośrodek decyzyjny, traktowany jako podmiot działania politycznego;

• proces decyzyjny, czyli zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów;

• decyzja polityczna, czyli akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego;

4) implementacja polityczna, czyli proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków

Do zalet tej metody możemy zaliczyć głównie odformalizowanie badań oraz możliwość w większym niż inne metody zakresie analizowania rzeczywistych mechanizmów życia politycznego. Jej zaletą jest również to, że zasadnicze komponenty tej metody (informacje o podjętych działaniach ośrodka decyzyjnego) są dość łatwo dostępne.

Ma ta metoda również wady. Absolutyzuje ona, bowiem decyzje polityczne, utożsamiając je prawie ze zjawiskami i procesami polityczny­mi. Zbyt wiele uwagi zwraca się też w niej na technikę podejmowania decyzji. Ponadto, z różnych względów, wiele czynników wpływających na decyzje polityczne będzie zawsze niedostępnych dla badaczy.

4. Metody behawioralne. Są niekiedy określane jako socjologiczne, z racji szerokiego stosowania ich w socjologii. Możemy je zdefiniować jako metody analizowania zjawisk społecznych (a w metodach behawioralnych w nauce o polityce - zjawisk politycznych) poprzez obserwację zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi. Kluczem do zrozumienia tej metody jest, zatem kategoria zachowania politycznego (ang., behaviour 'zachowanie, postępowanie'), poprzez którą rozumie się wszelkie działania jednostki, odnoszące się do jej roli jako członka pewnej zbiorowości politycznej.

Stosowanie metod behawioralnych w nauce o polityce opiera się na przeświadczeniu, że polityka jako zjawisko społeczne ma przede wszystkim wymiar jednostkowy, a wszelkie grupowe formy działań dadzą się wyprowadzić właśnie z analizy zachowania jednostek złączonych więzią społeczną. Przy tego rodzaju podejściu przyjmuje się, że decydu­jącym motywem uczestnictwa w polityce jest orientacja natury psychicznej u człowieka. Ludzie, bowiem w określony sposób angażują swoje stany psychiczne, emocję, wolę na rzecz zjawisk i procesów politycznych, mających dla nich z różnych względów jakąś wartość. Poprzez swoje uczestnictwo w polityce ludzie nadają jej psychiczny wyraz, swoiste piętno, które uwidacznia się we wszystkich procesach realizacji.

Praktyczne zastosowanie metody behawioralnej w politologii sprowadza się obecnie do stosowania czterech najpowszechniejszych technik badawczych:

• statystycznych badań aktywności politycznej (zmierzają one do wykrycia prawidłowości występujących w zachowaniach wyborczych lub związków pomiędzy zachowaniem a cechami społecznymi środowiska);

• badań ankietowych i wywiadów (obecnie opierają się one przede wszystkim na kwestionariuszach zawierających pytania otwarte i skategoryzowane);

• eksperymentów laboratoryjnych (polegających na stymulowaniu pewnych sytuacji politycznych, aby ustalić najbardziej prawdopodobny scenariusz przyszłych wydarzeń);

• teorii gier i ich zastosowania w badaniach nad podejmowaniem decyzji politycznych.

5. Metody ilościowe. Rozpowszechnione są szczególnie w naukach ekonomicznych oraz w nauce o polityce. Polegają głównie na gromadzeniu i przetwarzaniu masowych informacji o zjawiskach politycz­nych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie ilościowej tak zgromadzonego materiału. W wyniku stosowania analiz systemowych można otrzymać

• syntetyczne charakterystyki za pomocą średniej (ujmowanej nie formalnie, lecz jako typowe warunki występowania danego zjawiska);

• analizę zależności i współzależności określających natężenie jednej zmiennej poprzez natężenie innych zmiennych (np. wpływ inflacji na wzrost wynagrodzeń)

6. Metody empiryczne. Politologia jest bardzo charakterystyczną nauką społeczną, nie może, bowiem sama przeprowadzać naukowych eksperymentów (a wiec eksperymentów politologicznych). Cecha ta różni ją znacznie od innych nauk społecznych. Eksperymenty miarodajne dla politologii przeprowadzane są natomiast przez politykę, którą można pojmować jako „permanentne eksperymentowanie". Metody badań empirycznych, zatem to określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczy­wistości.

Nieco odmienne spojrzenie na metody empiryczne w nauce o polityce ma H. Groszyk. Jego zdaniem ostatecznym celem empirycz­nych procedur badawczych powinno być także ustalenie rządzących danym zjawiskiem praw. Wyeksponował on w związku z tym trzy główne stadia zastosowania tej metody:

• zbieranie faktów poprzez szeroko pojętą obserwację;

• analizę tych faktów głównie przez porównywanie;

3) systematyzację faktów (częściową lub pełną), połączoną z wnioskami a posteriori zmierzającymi do wykazania dynamizmu społecznego w postaci ustalenia bądź tylko zmiany, bądź też prawidłowości.

Małą liczbę wykrytych dotychczas prawidłowości można tłumaczyć słabym jeszcze stanem rozwoju nauki o polityce.

stworzone i sklejone by Michał Szuba

---