DAWNOŚĆ

Dawność - instytucja prawna w ramach której skutki prawne są następstwem upływu czasu:

1. Osłabiające pozycję prawną:

- przedawnienie

- prekluzja

2. Wzmacniające pozycję prawną

- zasiedzenie

- przemilczenie

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

Przedawnienie - dotyczy wyłącznie roszczeń majątkowych.

Roszczenie - jedna z postaci uprawnienia prawa cywilnego - można żądać od konkretnej osoby określonego zachowania. Jeżeli to zachowanie ma wartość majątkową - mówimy o roszczeniu majątkowym. Np. ochrona dóbr osobistych nie ma kontekstu majątkowego i nie ulega przedawnieniu.

Przepisy szczególne wobec niektórych roszczeń majątkowych wyłączają je z przedawnienia roszczeń:

- ochrona własności nieruchomości (art.223 kc)

- zniesienie współwłasności (art.220 kc)

Skutki prawne przedawnienia:

1. Nie wygasa roszczenie przedawnione - w dalszym ciągu mamy do czynienia z uprawnionym i osobą zobowiązaną, ale zobowiązany może się skutecznie uchylić od spełnienia świadczenia - przysługuje mu zarzut przedawnienia. Nie ma już przymusu spełnienia świadczenia, nie można go zasądzić ani przeprowadzić egzekucji. Jednak wierzyciel może nadal domagać się, aby z dobrej woli dłużnik spełnił świadczenie. Skoro dłużnik przedawnione świadczenie spełni, to nie może w przyszłości żądać zwrotu.

2. Funkcja gospodarcza przedawnienia - porządkuje sytuację majątkową. Zobowiązania majątkowe są bowiem dziedziczne i można by się było po kilku pokoleniach domagać ich spełnienia od spadkobierców, którzy nie odrzucili spadku. Dlatego musi być wyznaczony prawem zakres czasowy, kiedy można się domagać spełnienia świadczenia. Wierzyciel ma czas, w ramach którego objęty jest pełną ochroną w celu zaspokojenia swojej wierzytelności. Jeżeli w tym czasie z przysługującego mu prawa nie skorzysta, to potem może już liczyć wyłącznie na dobrą wolę dłużnika.

3. Sąd nigdy nie uwzględnia terminu przedawnienia z urzędu. Działa dopiero wtedy, kiedy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia. Sam fakt upływu czasu niczego nie zmienia.

4. Terminy przedawnienia zawarte są w przepisach bezwzględnie obowiązujących - nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynności prawne.

5. Termin przedawnienia:

a/ co do zasady wynosi 10 lat (art.118 kc)

b/ dla roszczeń o świadczenia okresowe i związane z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata

Świadczenie okresowe - trzy cechy:

- dłużnik ma się periodycznie (co pewien czas) zachować w określony sposób;

- każde to zachowanie okresowe jest niezależne od innych zachowań;

- poszczególne świadczenia okresowe nie składają się na z góry określoną całość

np. wynagrodzenia za pracę, renty, alimenty, czynsze, opłaty za media. Nie są świadczeniem okresowym raty pożyczek - jest to świadczenie jednorazowe z woli stron rozłożone na części i obowiązuje tu 3 letni okres przedawnienia.

Roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawnia się po 3 latach bez względu na to, czy przysługuje przedsiębiorcy czy też jego kontrahentowi. Nie musi ono dotyczyć zasadniczej części prowadzonej działalności gospodarczej.

c/ w stosunkach kontraktowych dla każdej umowy wynosi 2 lata

d/ roszczenia z deliktów - czynów niedozwolonych (art.442¹ kc)

- jeżeli komuś została wyrządzona szkoda- źródło powstania stosunku prawnego. Termin przedawnienia wynosi 3 lata od dnia, kiedy poszkodowany dowiedział się o sprawcy i o szkodzie - kończy się z upływem 10 lat od wyrządzenia szkody;

- jeżeli szkoda związana jest z przestępstwem - okres przedawnienia wynosi 20 lat od jej wyrządzenia;

- w sytuacjach, kiedy ze względów moralnych nie można zaakceptować przedawnienia np. kiedy szkoda powstała nie w majątku a na osobie (śmierć, utrata zdrowia) to obowiązuje 3 letni okres przedawnienia licząc od dnia, kiedy poszkodowany dowiedział się o sprawcy i o szkodzie - bez tego drugiego okresu granicznego - zawsze można dochodzić roszczenia.

e/ przedawnienie roszczeń osoby małoletniej - nie wcześniej niż 2 lata po uzyskaniu pełnoletniości przez osobę poszkodowaną - bez względu na to, kiedy szkoda została wyrządzona i czy była to szkoda na osobie czy na majątku.

Instytucja zawieszenia i przerwania terminu biegu przedawnienia

Zawieszenie - sytuacja, w której usprawiedliwiamy bezczynność wierzyciela ze względu na cztery grupy okoliczności dotyczących (art.121 kc):

- szczególnych relacji pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem

1. roszczenie dzieci przeciwko rodzicom - zawieszenie na czas trwania władzy rodzicielskiej;

2. roszczenie przeciwko opiekunom i kuratorom - zawieszenie na czas opieki lub kurateli;

3. roszczenie pomiędzy małżonkami - zawieszenie przez czas trwania małżeństwa;

- wszelkich roszczeń majątkowych w przypadku kiedy ma miejsce

4. działanie siły wyższej (kategoria prawna - zdarzenie nadzwyczajne, którego zaistnieniu i skutkom nie można przeciwdziałać np. siły natury- powodzie, huragany), zaburzenia w funkcjonowaniu życia społecznego (jak np. wojny lub strajki), akty władzy państwowej w następstwie których uniemożliwione były działania wierzyciela (np. zakaz wstępu lub zakaz opuszczania jakiegoś terenu) - zawieszenie na czas trwania takiego stanu.

Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia - zaczyna się z dniem wymagalności roszczenia.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia - gdy wierzyciel wykazuje aktywność - okoliczności (art. 123 kc):

1. Wierzyciel rozpoczyna przed sądem czynności bezpośrednio zmierzające do zaspokojenia wierzytelności - np. wnosi pozew przed upływem terminu przedawnienia (wniosek o zwolnienie od kosztów sadowych nie jest bezpośrednim działaniem zmierzającym do zaspokojenia wierzytelności).

2. Uznanie roszczenia przez dłużnika - dłużnik nie kwestionuje długu, ale nadal zwodzi wierzyciela i zwleka z zapłatą.

3. Wszczęcie mediacji powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń.

(Mediacje - strony nie przeciwko sobie ale razem, z udziałem mediatora mają rozwiązać problem).

Przerwanie biegu terminu przedawnienia oznacza, że bieg terminu rozpoczyna się od nowa. Okres trwania ewentualnego postępowania nie wchodzi w ten okres i każde roszczenie zasądzone przedawnia się z upływem 10 lat - dot. to również mediacji i ugody zatwierdzonej przez sąd.

PRAWA RZECZOWE

Prawa rzeczowe - to prawa dotyczące rzeczy, o charakterze bezwzględnie obowiązującym, skuteczne wobec wszystkich.

Istnieją tylko takie prawa rzeczowe, jakie są przewidziane przez ustawodawcę:

- własność

- użytkowanie wieczyste

- ograniczone prawo rzeczowe (art.224 kc)

- hipoteka

- zastaw

- użytkowanie

- służebność

- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu

Rzecz (art.45 kc) - tylko przedmioty materialne i części przyrody wyodrębnione na tyle, by być odrębnym przedmiotem, który może samodzielnie występować w obrocie.

Klasyfikacja rzeczy:

- nieruchomości (art. 46 kc) - trzy rodzaje

- grunty

- budynki

- lokale (części budynków)

- ruchomości - definicja negatywna - wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami to ruchomości.

Grunt zawsze jest odrębną nieruchomością - jest to odrębna część powierzchni ziemi stanowiąca odrębną własność.

Budynki i lokale tylko wtedy są traktowane jako odrębne nieruchomości, jeśli na podstawie szczególnych przepisów stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Budynek jest częścią nieruchomości gruntowej (ruchomość gruntowa zabudowana) - superficies solo cedit

(art. 48 kc) - wszystko trwale na gruncie posadowione dzieli los gruntu. Budynki, drzewa, krzewy - to części składowe gruntu.

Budynek, żeby był odrębną nieruchomością musi spełniać określone warunki

(art.235 kc)

- usytuowany na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, stanowiącym własność skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego;

Uprawnienie do korzystania z gruntu, wybudowania budynku - istotą jest to, że wzniesiony na nim budynek stanowi własność użytkownika wieczystego. Kiedy kończy się okres użytkowania wieczystego - następuje rozliczenie;

- (art. 279 kc) - wzniesiony przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną na gruncie wniesionym do spółdzielni - analogicznie na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spółdzielni;

- w przypadku gospodarstw rolnych oddanych w zamian za rentę- budynek pozostaje własnością rencisty i stanowi odrębną nieruchomość.

Lokal - przepisy określają drogę prawną wyodrębnienia lokalu z budynku:

1. Ustawa o własności lokali - trzy sposoby:

a/ Jednostronne oświadczenie woli właściciela budynku lub zabudowanej nieruchomości gruntowej o tym, że wyodrębnia lokal - w tym przypadku lokal nadal jest jego własnością, nie jest wprowadzany do obrotu.

b/ Umowa o przeniesienie własności lokalu - (sprzedaż, zamiana, darowizna) pojawia się nowy podmiot - nowy właściciel lokalu.

c/ Wyodrębnienie poprzez zniesienie współwłasności - zmiana stanu prawnego następuje poprzez prawomocne orzeczenie sadowe.

2. Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych

a/ od początku buduje się budynek, w którym znajdują się odrębne lokale,

b/ wykupienie lokalu od spółdzielni.

Po wydzieleniu lokalu z budynku z mocy prawa powstaje wspólnota mieszkaniowa (ułomna osoba prawna) - podmiot mający tytuł do zarządzania częścią wspólną, nie stanowiącą odrębnej własności (grunt, dachy, klatki schodowe, instalacje). Części nie przypadające poszczególnym lokatorom stanowią współwłasność członków wspólnoty. Są to prawa związane: własność i współwłasność. Nie można sprzedać jednego prawa w oderwaniu od drugiego. Prawami związanymi są również użytkowanie wieczyste gruntu i własność posadowionego na tym gruncie budynku.

CZĘŚĆ SKŁADOWA - PRZYNALEŻNOŚĆ - POŻYTKI

Część składowa rzeczy (art. 47 § 2)- wszystko, co nie może być od rzeczy odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub części odłączonej. (np. samochód - 4 koła to części składowe, koło zapasowe - nie; połączenie musi być trwałe - w samochodzie GPS nie jest wbudowany na stałe).

Własność części składowej i rzeczy głównej musi przysługiwać tej samej osobie, nie może odrębnie występować w obrocie.

Przynależność - dotyczy dwóch odrębnych rzeczy.

Przynależność jest rzeczą ruchomą potrzebną do korzystania z rzeczy głównej. Związek nie polega na fizycznym połączeniu - jest to związek gospodarczy, funkcjonalny. (np. futerał do okularów). Rzecz przynależna musi być własnością tej samej osoby co rzecz główna. Czynność prawna, która obejmuje rzecz główną, obejmuje również przynależność - chyba że strony postanowią inaczej. Wtedy każda z tych rzeczy może być odrębnym przedmiotem obrotu. (np. koło zapasowe to przynależność samochodu - kupujemy samochód z kołem zapasowym - chyba że w umowie zapisano inaczej.)

Pożytki - rzeczy i inne dochody (korzyści z rzeczy) uzyskiwane w obrocie - dochody z praw, które nam przysługują.

Pożytki mogą być:

- z rzeczy (mogą przynosić dochody)

- naturalne (art. 53 § 1) - płody i inne odłączone części składowe stanowiące normalny dochód z rzeczy- owoce, zboża, piasek, żwir

- cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi w ramach stosunków prawnych

- czynsz najmu

- czynsz dzierżawy

- opłata leasingowa

- z prawa - np. umowa rachunku bankowego - środki zgromadzone przechowywane są przez bank, który z nich korzysta i za to wypłaca odsetki. Odsetki to pożytek z prawa wynikającego z umowy rachunku bankowego.

Dochody z pożytków przysługują:

- właścicielowi

ale również mogą być stosunki prawne, które przekazują prawo pobierania pożytków

- użytkowanie wieczyste

- zwykłe użytkowanie

- umowa dzierżawy (przy najmie można tylko korzystać - nie można mieć pożytków)

Przepisy o ochronie własności regulują sytuacje, kiedy pożytki pobiera osoba nieuprawniona.

PRAWA RZECZOWE

Prawo własności (art.140 kc) - istota prawa własności:

- korzystanie z rzeczy - związane jest z tytułem do posiadania - oznacza też dyspozycje taktyczne, łącznie z prawem do zniszczenia rzeczy;

- rozporządzanie rzeczą - zrzekanie się, wyzbywanie, przenoszenie własności na inne podmioty oraz obciążanie prawami przysługującymi innym podmiotom poprzez ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych na rzeczy jak i poprzez stosunki zobowiązaniowe umowne jak najem, dzierżawa.

- pobieranie pożytków z rzeczy

Granice:

1. Przepisy bezwzględne prawa - np. prawa sąsiedzkie (art.144 kc) - dot. korzystania z nieruchomości sąsiednich nie przylegających, ale w takiej odległości, że sposób korzystania z jednej, ma wpływ na korzystanie z innej.

2. Zasady współżycia społecznego - np. zakaz immisji (art. 144 kc) - oddziaływanie na sąsiednią nieruchomość w sposób przekraczający przeciętną miarę (dźwięk, zapach, zadymienie, zapylenie)

3. Społeczno - gospodarcze przeznaczenie gruntu - np. służebność drogi koniecznej (art. 145 kc) - dotyczy nieruchomości, które są otoczone nieruchomościami innych osób i nie mają dostępu do drogi publicznej. Jeżeli żaden z sąsiadów dobrowolnie nie chce udostępnić przejścia, można sądownie ustanowić służebność drogi koniecznej, co umożliwi zgodne z prawem przechodzenie przez czyjąś nieruchomość.

Nabywanie prawa własności - sposoby nabycia (wszelkich praw)

- pierwotne - nabywca nie wywodzi swoich uprawnień od poprzednika. Nie jest istotne, czy ktoś wcześniej miał prawo i jakiej było ono treści. Zawsze nabywca uzyskuje prawo w pełnej postaci.

- pochodne - uzależnienie - nabywca przejmuje prawa od poprzednika (sukcesja). Istotnym jest czy był poprzednik, jakiej treści prawo mu przysługiwało, czy było w jakiś sposób ograniczone. Obowiązuje zasada, że nie można przenieść na drugiego więcej, niż się samemu posiada - nemo plus juris.

Nabycie pochodne:

- umowa o przeniesienie własności (sprzedaż, darowizna)

- spadkobranie

- łączenie się majątku osób prawnych

Wszystko inne - to nabycie pierwotne:

- nacjonalizacja

- wywłaszczenie - Ustawa o gospodarce nieruchomościami - decyzja administracyjna, Konstytucja gwarantuje odszkodowanie o wartości rynkowej.

(art. 179 kc i następne)

- zawłaszczenie rzeczy niczyjej

- znalezienie rzeczy

- połączenie, pomieszanie (np. dwa rozsypane worki cukru - miara proporcjonalna), przeistoczenie, przetworzenie (np. kto jest właścicielem rzeźby - właściciel drewna czy ten kto wyrzeźbił - miara wartości)

- zasiedzenie.

---