Marian Niezgoda

OBSERWACJA W SOCJOLOGII

1. Pojęcie obserwacji

1. Możliwe są dwa rozumienia tego pojęcia w metodologii nauk szczegółowych:

1. Obserwacja jest sposobem zbierania informacji, jest niezbędnym elementem każdego postępowania badawczego. Obserwację stosuje zarówno przyrodnik jak i przedstawiciel nauk społecznych. Chodzi to powtarzalny i systematyczny kontakt z obiektem badania, aby tą drogą gromadzić o nim informacje.

2. Obserwacja jest specyficzną metodą badawczą.

2. Metoda badawcza oparta o bezpośredni kontakt badacza z badaną zbiorowością, polegająca na systematycznym, bezpośrednim obserwowaniu zjawisk zachodzących w badanej zbiorowości. Mamy tu do czynienia z następującymi mechanizmami poznawania rzeczywistości:

1. Postrzeganiem, percepcją badacza skoncentrowaną na zachowaniach będących obiektem obserwacji (poznawczego zainteresowania badacza)

2. Wczuwaniem się (empatią) badacza w życie badanych. Jest to konsekwencją identyfikacji badacza z badanymi. Doświadczanie i przeżywanie przez badacza sytuacji, w jakich uczestniczy jest w tym wypadku najistotniejszym sposobem badania.

3. Metoda stosowana z powodzeniem w badaniach antropologicznych np. badania B. Malinowskiego na Trobriandach, Margaret Mead na Samoa, Radcliff-Browna na Andamanach.

4. W socjologii stosowana zwykle do badania spójnych i izolowanych społeczności bądź specyficznych grup społecznych.

1. Przykładem obiektów obserwacji mogą np. społeczności lokalne - wsie, małe miasteczka. Wtedy z reguły dane z obserwacji służą do przygotowania monografii - Wierzbicki, Wincławski.

2. Specyficzne grupy społeczne -brygady robocze (Doktór), załogi statków (Janiszewski), gangi (White Street Corner Society)

2. Typy obserwacji:

1. stopień poinformowania badanej zbiorowości o badaniu:

1. obserwacja jawna

2. obserwacja ukryta

2. role, jakie przyjmuje na siebie badacz:

1. obserwacja uczestnicząca - przyjmuje na siebie rolę członka grupy,

2. zachowuje pozycję obserwatora zewnętrznego

3. „quasi uczestnicząca” - badacz mieszka w badanej zbiorowości, ale nie staje się członkiem grupy (badania antropologiczne), np. Malinowskiego na Triobrandach.

3. Sposób prowadzenia obserwacji

1. Jak w każdych badaniach konieczne jest przygotowanie programu badań i narzędzi badawczych - tutaj schematu obserwacji. Jest to rodzaj kwestionariusza, w którym pytania zadaje się sytuacjom. Jest to wyliczenie jakie sytuacje, jakie zachowania, jakie stosunki w grupie muszą być prze badacza rejestrowane. Schemat obserwacji zawiera także elementy kwestionariusza wywiadu, czyli listę pytań, jakie badacz powinien zadawać w trakcie obserwacji.

2. Prowadzenie obserwacji uzależnione jest od tego czy jest ona jawna czy ukryta. Przy tej ostatniej, badacz nie może zdradzić faktycznych powodów obecności w grupie.

4. Zapis danych z obserwacji - najczęściej są to tzw. dzienniczki obserwacji.

5. Obserwacja a inne socjologiczne metody badawcze

1. Obserwacja jest często wykorzystywana w badaniach monograficznych.

2. Elementy obserwacji stosuje się w trakcie wywiadu

---