„Pola pochyłe" pola w górach lub na nich ciężko pracujący ludzie chce tworzyć historię tego miejsca, tych stron ale nie ma o co zaczepić rąk, skoro tu wszystko w sposób cykliczny wynędzniały chłop wciąż powierza swą dolę ziemi dola zależy od tego, ile zdoła ziemi wydrzeć, dola wynędzniała chce być piewcą tych miejsc ma świadomość, że poezja - możliwość utrwalenia, uwznioślenia
Dwudziestolecie międzywojenne na ziemiach polskich to czas powstawania licznych ugrupowań poetyckich. Obok takich grup jak Skamander, Żagary czy Futuryści znalazła się również Awangarda Krakowska. Należeli do niej m.in. Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski czy Jalu Kurek. Poetów tych łączył przede wszystkim temat ich poezji, którym było 3M, czyli miasto, masa i maszyna. Oprócz tego twierdzili oni wspólnie, że sens poezji tkwi w skrócie i sile metafory, ponieważ właśnie metafora najlepiej odpowiada ukształtowanym pod wpływem współczesnej cywilizacji sposobom odczuwania i umożliwia osiągnięcie maksymalnej ekonomiczności wypowiedzi. Najwybitniejszym twórcą Awangardy Krakowskiej był niewątpliwie Julian Przyboś. W swoich pierwszych dwóch tomach (Śruby i Oburącz) zawarł on programową pochwałę nowoczesności, pokazywał bohaterów nowej cywilizacji technicznej i wprowadzał nowe motywy wyobraźni poetyckiej, jak koło, prąd czy rozruch. Jednak w późniejszych zbiorach pojawiło się rozczarowanie cywilizacją wielkomiejską i rzeczywistością społeczną oraz zwrócenie się w stronę przyrody, krajobrazu i erotyki. Pomimo tej ogromnej zmiany Przyboś do końca pozostał wierny zasadzie, którą niegdyś sam sformułował: Najmniej słów - maksimum znaczeń.
Przyboś wierny zasadom awangardy, często i gęsto z jej zasad korzysta, jest swoistym przełożeniem założeń Peipera na język poezji; Pierwsze jego wiersze charakteryzują się fascynacją świadomym wysiłkiem twórczym, przekształcaniem bezkształtnej masy na coś konkretnego; prezentuje nam głównie nadludzki często wysiłek robotników i rzemieślników nad materią (metaforyzacja ciężkiej pracy poety) - "Cieśle", którzy ciężko pracują nad formą idealną - kulą; Jest także zachwyt nad cywilizacją, myślą ludzką, która umożliwiła powstanie miast ("Dachy"), chociaż odbywa się to w trudzie i znoju (powstaje jak człowiek);
Późniejsze jego wiersze, już dojrzałego artysty są pełnym odzwierciedleniem założeń awangardy: "Z Tatr" przekazuje nam poetycki obraz tragicznego wypadku taterniczki na tle pejzażu tatr; warsztat jest doskonały i spójny; metafory zawierają w sobie wiele znaczeń (ekonomiczność); nie ma tu patosu, tylko chłodne przekazanie uczuć spadającej taterniczki i samego pod. lir.; "Lipiec" - to wiersz opisujący początek wakacji i związane z tym uczucia uczniów; uczniowie czują się lekko odciążeni od obowiązków szkolnych, że aż wylatują na świadectwach; potem także pojawia się odwołanie do piękna natury (nawet do lipy Kochanowskiego);
Na stworzenie nowej formy poezji postawił również Julian Przyboś w tomach "Śruby" i "Oburącz". Współczesne mu przemiany, atmosfera tworzenia podwalin kraju spowodowały odejście od form klasycznych. Kultura dominująca związana ma być z istotą procesu tworzenia dzieł monumentalnych, wzorowanych na potędze przyrody.
Nowe oblicze poezji oraz jej radosną atmosferę łatwo zrozumieć, gdy uświadomimy sobie, że jest to poezja kraju, który po ponad 100 latach niewoli odzyskał niepodległość. Realia historyczne po 1918 r. zadecydowały o odmienności nowej poezji. Drugim czynnikiem kształtującym wymiar i temat poezji stał się gwałtowny rozwój techniki. Pragnieniem młodych poetów było położenie kresu tematyce narodowościowej, patriotycznej i wyzwoleńczej. Nowa epoka, świat i człowiek determinowały charakter poezji XX - lecia międzywojennego. Ojczyzna jest już wolna, więc pora skończyć z martyrologią i „wiecznymi Zaduszkami”. Poezja powinna być radosna, głosić apoteozę młodości i wiosny.
AWANGARDA KRAKOWSKA - grupa zajmowała się nowatorską działalnością intelektualną, zwłaszcza artystyczną, głosiła m.in. konieczność zbliżenia poezji do cywilizacji technicznej. Ukształtowała się na początku lat dwudziestych. Poeci awangardy skupiali się wokół czasopisma „Zwrotnica”, które ukazywało się w Krakowie w dwóch seriach, w latach 1922-23 oraz 1926-27.
- Program Awangardy Krakowskiej to idea nowej sztuki. Główny temat poezji to 3M, czyli miasto, masa, maszyna. Główne założenia techniczne to praca nad językiem poetyckim (precz z watą słów!). Sens poezji tkwi w skrócie i sile metafory, w kondensacji znaczeń słowa. Metafora odpowiadała najlepiej ukształtowanym pod wpływem współczesnej cywilizacji sposobom odczuwania, umożliwiała osiągnięcie maksymalnej ekonomiczności wypowiedzi.
- Poeta nie jest kapłanem, nie jest beztroskim lekkoduchem. Jest natomiast poważnym rzemieślnikiem, osobowością roboczą, pracującą w materiale słowa.
- Według członków Awangardy Krakowskiej nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowego modelu człowieka, nowych form życia, powinna uczestniczyć w nurcie przemian, a także likwidować przepaść, jaka wytworzyła się między osiągnięciami cywilizacji a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do
nowych warunków.
Jaką poezję zaproponowała Awangarda Krakowska? Na przykładzie wierszy Juliana Przybosia.
AWANGARDA - nowatorska działalność intelektualna, zwłaszcza artystyczna; wojsk.: straż przednia. Ukształtowała się na początku lat dwudziestych. Poeci Awangardy Krakowskiej skupiali się wokół czasopisma „Zwrotnica”, które ukazywało się w Krakowie w dwóch seriach, w latach 1922-23 oraz 1926-27.
Grupa przestała istnieć w latach trzydziestych, lecz nawiązywały do jej założeń inne ugrupowania poetyckie dwudziestolecia międzywojennego, których wspólna nazwa to Druga Awangarda. Najważniejsza wśród nich była Awangarda Lubelska.
Julian Przyboś (1901-1970) był najwybitniejszym poetą Awangardy Krakowskiej. W pierwszych zbiorach wierszy (Śruby 1925,Oburącz 1926) widać ogromny wpływ teorii Tadeusza Peipera na świadomość artystyczną Przybosia, który w charakterystyczny sposób „przekładał” awangardową teorię mistrza na języki poetyckiej praktyki.
Poezja Przybosia jest intelektualna. Autor w pełni uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza. Jest to także poezja retoryczna, gdyż ciągle podkreśla znaczenie słowa i zdania poetyckiego. Konstruktywizm w twórczości Juliana Przybosia polega na dążeniu do tworzenia obrazowych konstrukcji zdeterminowanych wolą poety oraz na stwarzaniu świata doskonalszego niż prawdziwy. Kreacjonizm w poezji tego autora bierze się z przekonania, że poeta stwarza świat na nowo w materiale językowym. Doskonałym przykładem jest wiersz Notre-Dame z tomu Równanie serca (1938). Katedra ukazana jest w ruchu (dynamizacja), powstaje na oczach czytelnika. W wierszu tym odnajdujemy wiele typowych dla Przybosia oryginalnych metafor, zaskakujących trafnością i konkretnością obrazowania. Tak więc w swojej dojrzałej twórczości (tomy wierszy Z ponad 1930, W głąb las 1932, Równanie serca 1938), mimo że poeta poszedł własną drogą poetycką, w mistrzowski sposób realizował założenia poezji awangardowej.
Zgodnie z teorią Tadeusza Peipera podstawową jednostką wiersza jest zdanie zawierające wielokrotną (spiętrzoną) metaforę. W swoich wierszach Przyboś stosował ową teorię, a także często kojarzył w ramach jednej konstrukcji metaforycznej różne zakresy znaczeniowe tych samych pojęć. W wierszu Z Tatr zamarła jest nie tylko Turnia, ale i taterniczka, która poniosła śmierć, oraz „milcząca” przyroda tatrzańska - niemy świadek tragedii, a także bohater wiersza, nie mogące się z tą tragedią pogodzić. Obraz Tatr w tym wierszu jest niezwykle dynamiczny i plastyczny, ukazywany w ruchu, wzbogacony o elementy akustyczne. W utworze tym zaobserwować można wszystkie typowe cechy techniki poetyckiej Przybosia, która swój początek wzięła z założeń Awangardy Krakowskiej. Są to: maksymalne zagęszczenie znaczeń (kondensacja; jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń), nagromadzenie wielu oryginalnych metafor, dążenie do skrótowości. Przyboś często stosuje środek poetycki zwany elipsą, który sprzyja ekonomicznej dyscyplinie wiersza. Zastosowanie elipsy polega na opuszczeniu pewnych ogniw zdania, tak że zrozumiałe jest ono dopiero w kontekście.
Z kolei młodzieńcze wiersze Przybosia (tomy Śruby i Oburącz) wyrażają fascynację świadomym wysiłkiem twórczym oraz pracą, dzięki której opanowuje się nie uporządkowaną materię. Bohaterami wcześniejszej poezji Przybosia często są robotnicy i rzemieślnicy, pokonujący opór przedmiotów poprzez nadanie im zamierzonego kształtu (wiersz Cieśle) Według Przybosia poeci, podobnie jak rzemieślnicy, kształtują słowo poetyckie, co zgodne jest z założeniami Awangardy Krakowskiej.
Charakterystyczna dla wczesnych wierszy Przybosia jest fascynacja techniką, która uwidacznia się w specyficznym słownictwie zaczerpniętym z dziedziny fizyki i geometrii. We wczesnej poezji Przybosia apoteoza pracy oraz przekonanie, iż wiersz musi być świadomą konstrukcją, wysiłkiem artysty-rzemieślnika, łączy się z fascynacją rozwojem cywilizacji oraz realizacją hasła 3M. Przedmiotem dokładnej obserwacji oraz podziwu poety jest miasto. W wielu wierszach Przyboś antropomorfizuje miasto (nabiera ono cech ludzkich, rodzi się, podobnie jak człowiek, w bólu i trudzie). W poezji Przybosia miasto jest uwidocznieniem triumfu ludzkiej myśli.