66. Porównaj poglądy filozoficzne Platona i Plotyna.

Wskaż na podobieństwa i różnice.

Czym zajmuje się ontologia? Podaj przykłady.

PLATON ok. 427 - 347 p.n.e., filozof grecki	PLOTYN ok. 204-ok. 269 p.n.e., filozof grecki, twórca neoplatonizmu. Objaśniał, interpretował poglądy Platona. Faktycznie jednak przekształcił jego naukę.
1. Dualizm- dualizm niematerialnej, wiecznej duszy ludzkiej i przemijającego ciała. Ciało jest więzieniem duszy.	1. Dualizm- Plotyn przyjmował, że część duchowa człowieka jest uwikłana w przeciwstawną do niej cielesność, będącą powodem jego upadku i niedoskonałości
2. Idee uobecniają się w rzeczach a rzeczy uczestniczą w ideach.	2. Idee odbijają się w materii- świat materialny.
3. Ludzie są różni: lepsi i gorsi	3. Postacie bytu są mniej lub więcej doskonałe.
4. Przypadkowość, skończoność, cielesność traktowane jako rezultat i jako stan upadku.	4. Przypadkowość, skończoność, cielesność traktowane jako rezultat i jako stan upadku.
5. Stawiane sobie cele mają wyznaczać drogę wyjścia ze stanu upadku.	5. Stawiane sobie cele mają wyznaczać drogę wyjścia ze stanu upadku.
6. Teoria bytu: Na początku istniały: Chaos, Demirug i Idee. Dobry Demirug widząc marność chaosu, ukształtował go na wzór idei, żeby był on możliwie najlepszy. W rezultacie powstał świat zmysłowy, w pewnej części podobny do idealnego wzoru, ale nie udało się to zupełnie, gdyż przeszkodziła temu marność pratworzywa. Mamy zatem dwa rodzaje bytu: jeden jest doskonały, wieczny, niezmienny, ogólny; i jest to byt idei, a drugi jest jednostkowy, przemijający, zmienny i jednostkowy. Jest to byt rzeczy	6. Teoria bytu: Istotę bytu stanowi nie trwanie lecz stawanie się. Jest to dynamiczne pojęcie bytu, które umożliwiło stworzenie monistycznego systemu. Nie ma wielu bytów, lecz jest jeden byt - rozwijający się i przybierający różne postacie. Byt wg. Plotyna ma naturę światła. Wyłonione postacie są jakby promieniami bytu (emanacjami). Świat to kolejne emanowanie coraz to nowych bytów. Postacie bytu są mniej lub bardziej doskonałe. Im byt jest doskonalszy, tym większą ma moc twórczą, a twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy. Każda postać bytu zatem pochodzi od innej, która jest odeń doskonalsza. Porządek powstawania bytu jest więc porządkiem zmniejszającej się doskonałości, stanowi szereg o obniżającym się poziomie. Szereg ten zaczyna się od bytu najdoskonalszego i trwa, dopóki zmniejsza się stopniowo doskonałość i moc twórcza nie wyczerpie się.
7. Świat idealny- świat doskonały, świat idei Świat zmysłowy- świat realny, w którym żyjemy i uważamy go za jedyny prawdziwy. Tak naprawdę wg. Platona świat realny jest tylko odbiciem świata idei	7. - Świat idealny Świat psychiczny Świat materialny Z Absolutu emanują coraz to kolejne postacie bytu, ale coraz mniej doskonałe i coraz mniej posiadające jedności, coraz bardziej zależne. Są to tzw. hipostazy. Plotyn wyróżniał ich 3: Duch - świat idealny Dusza - świat psychiczny Materia - stanowi kres procesu emanacyjnego.
8. Idee- byt najdoskonalszy. Świat idei u Platona jest na pierwszym miejscu.	8. W ideach nie widział doskonałości zupełnej i wnioskował stąd, że musi istnieć byt od idei doskonalszy. Świat idei u Plotyna zajmuje dopiero drugie miejsce.
9. Nie ma jednego prabytu, który powołuje do życia kolejne byty. Na początku były idee- byty, które są przedmiotem pojęć. Idea to byt ogólny, niezmienny i idealny. Idee uosabniają się w rzeczach. Świat materialny to złudzenie, prawdziwy świat to świat idei. Ludzie widzą tylko cienie rzeczywistości, a ponieważ jest to jedyna realność, którą dostrzegają, biorą ją za samą rzeczywistość. Pojawia się tu też teoria wędrówki dusz- dusza odłączona od ciała przebywa wśród idei i posiada wiedzę na ich temat; łącząc się z kolejnym ciałem pogrąża się w cielesność traci wiedzę o ideach i może ją sobie tylko przypominać. To przypominanie sobie to nasza nauka.	9. Istnieje byt pierwotny wolny od jakichkolwiek mnogości i przeciwieństw. Jest czystą jednią. Jest niezależny i bezwzględny - jest nim Absolut. Jest on ponad wszelką doskonałością, jest tym co religie nazywają Bogiem, źródłem wszystkiego co istnieje, nie daje się objąć rozumem, jest niepoznawalny.
10. Dusza jest niepodzielna, stanowi jedność.	10. Plotyn podzielił duszę na 2 składniki: niższa część duszy: wszystkie funkcje zwązane z ciałem, niedoskonałości i grzechy wyższa część duszy: wolna od niedoskonałości i więzów cielesnych Plotyn, przeciwnie niż Platon, uważał że dusza czasami może zejść w niższe rejony bytu, aby je uduchowić i podnieść. Dusz jednak schodząc w dół traci łączność z regionami wyższymi, odwraca się od boskiego prabytu. Może się jednak nawrócić tzn. wrócić do sfery doskonałej. Wymaga to jednak wysiłku bo naturalnym kierunkiem duszy jest droga w kierunku coraz mniejszej doskonałości bytu.
11. Poeci, malarze nie pasują do państwa - artysta nie odzwierciedla idei, tylko rzecz materialną, czyli cień. Odwracają ludzi od prawdy- od idei. W państwie wszyscy muszą być opanowani, mężni i stali (artyści tacy nie są). Tylko w takim państwie odzwierciedla się najwyższa idea, cnota - sprawiedliwość.	11. Twórczość artystyczna upodabnia człowieka do bóstwa.

Ontologia - teoria bytu racjonalnie wyjaśniająca istnienie całej realnej rzeczywistości

Ontologia to dział filozofii zwany inaczej metafizyką lub nauką o bytach, który stara się odpowiadać na pytania o to z czego składa się Wszechświat i na jakich zasadach funkcjonuje w sensie jak najbardziej ogólnym, wychodzącym poza to co da się zbadać metodami nauk przyrodniczych.

W szczególności ontologia szuka odpowiedzi na następujące pytania (są to tzw. klasyczne pytania ontologiczne, które postawili już starożytni Grecy):

1. Czy istnieją jakieś trwałe i niezmienne byty, które stanowią podstawę wszechświata?

2. Jakie to są byty i jak można dowieść ich istnienia?

3. Jakie prawa rządzą oddziaływaniami między tymi bytami i jak te byty kreują znaną nam wszystkim codzienną rzeczywistość?

Oprócz tego ontolodzy szukali często odpowiedzi na konkretne, ważne z ludzkiego punktu widzenia pytania, które w dużym stopniu wynikają z odpowiedzi na wcześniejsze pytania:

1. Czy świat jest ściśle deterministyczny, czy zawarte są w nim elementy nieprzewidywalne i losowe?

2. Czy istnieje wolna wola?

3. Czy istnienie znanego nam wszechświata ma jakiś cel i przyczynę?

4. W jaki sposób świat zjawisk psychicznych (wewnętrznych) i świat zjawisk fizycznych (zewnętrznych) jest z sobą powiązany i jakie między nimi istnieją relacje?

5. Jakie jest miejsce i rola człowieka we wszechświecie?

Na przestrzeni dziejów szukano odpowiedzi na te pytania na różne sposoby i na różne sposoby na nie odpowiadano. Najsłynniejsze i mające największy wpływ na myślenie ludzi całościowe systemy ontologiczne stworzyli:

• Heraklit - koncepcja aktywistyczna

• Anaksymander - koncepcja statyczna

• Demokryt i Epikur - koncepcja materializmu atomistycznego

• Platon i Plotyn i Augstyn - czyli idealizm platoniczny

• Arystoteles i Tomasz z Akwinu - czyli idealizm racjonalny

• Kartezjusz - czyli nowożytny idealizm racjonalny

• Baruch Spinoza - idealizm obiektywny

• George Berkeley - idealizm subiektywny

• Thomas Hobbes - pierwsza, pełna wersja materializmu mechanicystycznego

• Leibniz - monadologia

• Hegel - idealizm obiektywny

• Karol Marks - materializm dialektyczny

• Edmund Husserl - Fenomenologia

• Bertrand Russel - nowożytna wersja materializmu atomistycznego, zwana atomizmem logicznym

• Alfred North Whitehead - nowożytny materializm holistyczny

Obecnie całościowe systemy ontologiczne już praktycznie nie powstają, gdyż z jednej strony większość filozofów zgodziła z argumentami, że takiego systemu nie da się zbudować na skutek trudność wykrytych przez teorię poznania, a z drugiej złożoność i obfitość danych dostarczanych przez nauki przyrodnicze uniemożliwia ich ogarnięcie przez nawet najbardziej genialnego filozofa.

Do najbardziej znanych krytyków możliwości zbudowania spójnego i przekonującego systemu metafizycznego należą:

• David Hume

• Immanuel Kant

• Fryderyk Nietzsche

67. Porównaj poglądy filozoficzne Arystotelesa i Tomasza z Akwinu.

Wskaż na podobieństwa i różnice.

Czym zajmuje się teoria poznania ( epistemologia). Podaj przykłady.

Arystoteles, 384 - 322 p.n.e.	Św. Tomasz z Akwinu, XIII w.-kontynuator tradycji arystotelesowskiej (schrystianizował poglądy Arystotelesa).
1.Hylemorfizm- istnieją substancje jednostkowe (istnieje też poza nimi czysta forma) i każda z nich złożona jest z formy i materii, które samodzielnie nie istnieją, dopiero ich złożenie umożliwia samodzielny byt. Forma- pierwiastek czynny, kształtujący Materia- potencja, pierwiastek bierny, kształtowany Czysta Forma- istnieje poza światem hylemorficznych substancji; wzbudza we wszystkich substancjach jednostkowych proces kształtowania materii przez formę tak, by osiągnąć maksymalne, czyste podobieństwo do czystej formy. Ta Czysta forma jest początkiem wszystkiego, odpowiednikiem Boga. Bóg nie jest Opatrznością czuwającą nad jednostkami ludzkimi, nie wie nic o ich istnieniu. Hylemorfizm to inaczej traktowanie człowieka jako ścisłej jedności psychofizycznej, a duszy jako formy substancjonalnej żywego ciała.	1. Wykorzystał wątek hylemorfizmu- psychofizyczna jedność człowieka. Byty stworzone (kreacja) są złożone, w szczególności w warstwie najbardziej podstawowej składają się z Istoty i Istnienia. Istota to zespół cech, które czynią byt tymże właśnie bytem. Istoty istnieją odwiecznie na sposób intelektualnie poznawalny w myśli Bożej. Z chwilą zaś gdy któraś z nich otrzyma os Boga istnienie, zaczynają istnieć w świecie stworzonym. Przestają istnieć z chwilą, gdy to istnienie zostanie im odebrane.
3. Teoria Boga, Absolutu jako pierwszej przyczyny ( zwłaszcza celowej) świata.	3. Bóg- stwórca, ten, od którego wszystko się zaczyna.
4.Pojęcia ogólne są tylko abstrakcjami. Nie mają odpowiedników, bo są jedynie nazwami.	4.Pojęcia ogólne są tylko abstrakcjami. Nie mają odpowiedników, bo są jedynie nazwami.
6. Przypadkowość, skończoność i cielesność, ograniczoność, konfliktowość traktowane są jako stan nieunikniony, z którym należy się pogodzić i stwiać sobie cele realne w jego ramach.	6. Przypadkowość, skończoność i cielesność, ograniczoność, konfliktowość traktowane są jako stan nieunikniony, z którym należy się pogodzić i stwiać sobie cele realne w jego ramach.
5. Człowiek ma w życiu cel- immanentny, realny i skończony.	5. Człowiek ma cel- jest nim Bóg i zbawienie.
6.Człowiek składa się z 3 części: śmiertelnego ciała, śmiertelnej duszy i nieśmiertelnego rozumu.	6. Człowiek składa się z 2 części: śmiertelnego ciała i nieśmiertelnej duszy
7. Trzy rodzaje duszy: roślinna, zwierzęca, rozumna	7. Jedność duszy
8. Dusza i ciało to nierozerwalna jedność. Ani ciało, ani dusza nie istnieją osobno. 10. Świat niejednostkowy- wieczny	8. Możliwość samoistnego istnienia jednostkowej duszy.
9. Rozróżnia poznanie i wiedzę zmysłową od rozumowych. Poznanie rozumowe- bardziej wartościowe, ścisłe, ogólne, nie jest treściowo niezależne od poznania zmysłowego. Poznanie zmysłowe- nie ma w umyśle niczego, czego by nie było najpierw w zmysłach.	9. Oddzielił wiedzę od wiary, filozofię od teologii Rozum i wiara pochodzą od Boga- są ze sobą zgodne, ale rozum powinien być autonomiczny.

Epistemologia (teoria poznania, gnoseologia) - dział filozofii zajmujący się teorią poznania, czyli lapidarnie mówiąc badający skąd pochodzi, na ile jest wiarygodna i jakie są granice naszej wiedzy.

Epistemologia jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej abstrakcyjnych działów filozofii, ale z drugiej strony ma ona podstawowe znaczenie bo bez skonstruowania wiarygodnej teorii poznania dalsze filozofowanie w zasadzie nie ma sensu.

Epistemologia jako odrębny dział filozofii została zapoczątkowana przez Kartezjusza, ale zagadnienia epistemologiczne były już obecne od zarania dziejów.

Najważniejsze prądy i myśliciele w teorii poznania:

• Platon - starożytny idealizm poznawczy

• Arystoteles - starożytny racjonalizm poznawczy

• Kartezjusz - nowożytny racjonalizm

• John Locke, David Hume - nowożytny empiryzm

• George Berkeley - nowożytny idealizm poznawczy

• Immanuel Kant - początki krytycyzmu poznawczego

• Fryderyk Nietzsche - relatywizm poznawczy

• Auguste Comte - pozytywizm

• Henri Bergson - intuicjonizm

• Fenomenologia

• Bertrand Russell - atomizm logiczny

• Pozytywizm logiczny

• Ludwig Wittgenstein - początki semantyki poznawczej

7

---