Polityka
regionalna

Spis treści

ROZDZIAŁ I Struktura przestrzenna gospodarki i zadania polityki regionalnej...........	3-6
ROZDZIAŁ II Uwarunkowania polityki regionalnej...................................................	6-9
ROZDZIAŁ III Podmioty polityki regionalnej............................................................	9-11
ROZDZIAŁ IV Instrumenty polityki regionalnej.......................................................	11-13
ROZDZIAŁ V Polityka regionalna w okresie transformacji........................................	13-15
ROZDZIAŁ VI Polityka regionalna w regionie łódzkim...............................................	15-18
ROZDZIAŁ VII Szerzej o polityce regionalnej w Unii Europejskiej................................	18-20
BIBLIOGRAFIA.........................................................................	20
ZAŁĄCZNIKI..............................................................................	21-23
Tab. 2 PKB Ogółem w województwach w latach 1995-1999............................	21
Tab. 3 PKB na 1 mieszkańca w województwach w latach 1995-1999...............	22
Rys. 2 PKB w wybranych województwach ogółem w mln zł w latacb 1995-1999	23

ROZDZIAŁ I

Struktura przestrzenna gospodarki i zadania polityki regionalnej

Region jest to wyodrębniony na podstawie określonego kryterium obszar, wyróżniający się od pozostałych obszarów pewną wspólną cechą lub cechami. Wyróżnia się następujące kryteria odrębności regionu ze względu na jego cechy: region geograficzny, ekonomiczny, etniczny, kulturowy, historyczny, administracyjny
i polityczny.

Wspólnotowa Karta Regionalizacji, która stanowi aneks do uchwalonej przez Parlament Europejski „Rezolucji o polityce regionalnej Wspólnoty i o roli regionów” określa region jako „terytorium, które z geograficznego punktu widzenia stanowi wyraźną całość, bądź stanowi kompleks terenów, które tworzą zamkniętą całość, a których ludność charakteryzują określone wspólne elementy, przy czym chciałaby ona utrwalić i rozwinąć pewne wynikające z nich właściwości, aby pobudzić postęp kulturalny, społeczny i gospodarczy.” Regionalizacja natomiast to polityka państwa oparta na koncepcji regionów. Jest ona powiązana z podziałem terytorialno-administracyjnym.

Ludność, a także zasoby naturalne są rozmieszczone nierównomiernie w różnych częściach kraju, powodując występowanie regionów lepiej i gorzej rozwiniętych. Spowodowane jest to wieloma czynnikami, z których najważniejsze to różnice w warunkach geograficzno-przyrodniczych, czynniki natury historycznej oraz społeczno-ekonomicznej.

Regionalne i państwowe organy władzy zwykle podejmują aktywne działania mające na celu ukierunkowanie rozwoju ekonomicznego w poszczególnych obszarach kraju. Działania te należą do obszaru zadań polityki regionalnej, która może być zdefiniowana jako całokształt czynności państwa i jego organów w zakresie oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów kraju. Zmierza ona do racjonalnego, w skali kraju, rozmieszczenia struktury gospodarki i ludności. Celem polityki regionalnej jest aktywizacja gospodarcza regionu i tworzenie dzięki temu możliwości wyrównania warunków życia ludności w różnych regionach. Cele te są realizowane dzięki redystrybucji dochodu narodowego między różne grupy społeczne i regiony gospodarcze.

Początki współczesnej polityki regionalnej datuje się na lata wielkiego kryzysu, który szczególnie mocno dotknął (w postaci masowego bezrobocia i spadku produkcji) niektóre regiony krajów rozwiniętych. Obecnie polityka regionalna stanowi ważną część ogólnej polityki ekonomicznej.

Politykę regionalną można ująć w różny sposób:

1. jako politykę regionalną państwa (politykę bezpośrednią), mającą na celu pomoc władzom, instytucjom i przedsiębiorcom na określonym obszarze lokalnym

2. jako politykę władz regionalnych i lokalnych (czyli tzw. polityka w regionie) - jest to polityka autonomiczna, bazująca na lokalnych możliwościach i zasobach

3. jako tzw. politykę pośrednią, prowadzoną w stosunku do podmiotów gospodarczych, instytucji, ludzi

Polityka regionalna wiąże się ściśle z redystrybucyjną funkcją budżetu, który musi wspierać regiony ekonomicznie słabsze. Do kluczowych zadań polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowej zaliczyć możemy:

• wypracowanie właściwej strategii i kierunków rozwoju regionu

• sprzyjanie przedsiębiorczości lokalnej przez zachęty i ulgi dla inwestorów

• tworzenie infrastruktury społecznej gospodarki rynkowej

• restrukturyzację regionów oraz koordynowanie przekształceń własnościowych

• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz ochrona środowiska

• zwalczanie bezrobocia

• efektywne wykorzystanie środków z pomocy zagranicznej i budżetu centralnego

• łagodzenie skutków transformacji ustrojowej

• ochronę socjalną najuboższych grup społecznych

• przebudowę układu osadniczego

• efektywne rozwiązywanie problemów specyficznych dla danego regionu

• określenie sposobu oddziaływania na wszystkie podmioty działające w regionie w celu osiągnięcia racjonalności w gospodarce przestrzennej

Za punkt wyjścia we wszelkich analizach struktury przestrzennej przyjmuje się podział terytorialny, którego kryteriów wyodrębnień jest wiele. Jak podaje Bolesław Winiarski, najczęściej w badaniach geograficzno-ekonomicznych stosuje się podział na regiony węzłowe, mające złożoną strukturę i regiony strefowe, których struktura jest jednorodna. Region węzłowy to mniejsza od kraju jednostka terytorialna, w której możemy wyodrębnić obszar centralny, który odgrywa aktywną rolę i obszary peryferyjne, których zasoby są wykorzystywane do zasilania działalności prowadzonej w części centralnej (chodzi tu o zasoby siły roboczej, a także zaopatrzenie w żywność i surowce). W obszarze centralnym ulokowane są ośrodki polityczne, administracyjne, gospodarcze i społeczno-kulturalne. Obszarami centralnymi są zwykle wielkie aglomeracje przemysłowo-miejskie.

Podział na regiony strefowe polega na wyodrębnieniu obszarów o wewnętrznie jednolitej strukturze, odróżniających się od sąsiadujących terenów dominującą na nich działalnością. Regionalizacja kraju jest wykorzystywana przy ustalaniu podziału kraju na jednostki administracyjne. Takie rozwiązanie ułatwia dostosowanie ustaleń polityki ekonomicznej państwa do układu terytorialnego. Jednostki terytorialne administracyjnego podziału państwa określa się mianem regionów ekonomiczno-administracyjnych. Badanie układu regionalnego zdradza różnorakie problemy społeczno-ekonomiczne i dysproporcje rozwoju pomiędzy regionami.

Rys. 1 „Podział terytorialny Polski”

Typologia regionów w Polsce ma wielowymiarowy charakter:

1. Po pierwsze występuje wyraźna koncentracja przestrzenna zjawisk bezrobocia i depresji (regiony depresyjne to takie, które mają przestarzałą strukturę przemysłową). Skupiają się one głównie na północy kraju, w dawnych województwach: suwalskim, olsztyńskim, elbląskim, słupskim, koszalińskim, pilskim a także na południu w woj. wałbrzyskim.

2. Zagrożenie depresją istnieje w województwach, w których główną rolę odgrywa górnictwo - w dawnym katowickim (węgiel) i legnickim (miedź). W obszarach tych występuje oprócz tego naruszenie równowagi ekologicznej.

3. W Polsce występują wciąż regiony opóźnione w rozwoju, stanowiące połowę całego kraju (głównie na wschodzie i w części środkowej), a zamieszkuje je 1/3 ludności Polski. Opóźnienia rozwojowe czynią je mało atrakcyjnymi dla przedsiębiorców, co z kolei pogłębia ich zacofanie.

4. Za regiony o wszechstronnych, dobrze dostosowujących się do nowej rzeczywistości strukturach należą dawne województwa: warszawskie, poznańskie, leszczyńskie, gdańskie, wrocławskie, opolskie, bielskie.

5. Pozostałe tereny wykazują różne cechy. Województwa sąsiadujące z zachodnią granicą Polski mają szczególne szanse i zagrożenia wynikające z bezpośredniego sąsiedztwa z obszarem Unii Europejskiej

6. warto wspomnieć, że w naszym kraju wyróżnia się 27 obszarów ekologicznego zagrożenia, zajmujących ponad 11% powierzchni kraju, które zamieszkuje 13 mln osób

Dla porównania, poniżej umieszczono tabelę przedstawiającą podział terytorialny Polski na tle niektórych krajów Unii Europejskiej.

Tab. 1 „Liczba i wielkość regionów w niektórych krajach Europy w 1999r.”

Nazwa państwa	Powierzchnia (w tys. km^2)	Liczba regionów	Przeciętna pow. (w tys. km^2)
Francja	544	21	25,7
Hiszpania	505	17	29,7
Niemcy	357	16	22,3
Polska	312	16	19,5
Włochy	301	20	15,1
Wielka Brytania	242	11	22,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o poszczególnych krajach

ROZDZIAŁ II

Uwarunkowania polityki regionalnej

Podstawowym uwarunkowaniem polityki regionalnej, jej zakresu, instrumentów i skuteczności jest osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego kraju. Na początku XXI wieku do głównych czynników wpływających na wybór celów, priorytetów i sposobów prowadzenia polityki regionalnej w Polsce należą:

1. postęp procesu integracyjnego i związane z tym zwiększenie oddziaływania polityki spójności Unii Europejskiej na kształtowanie się systemu programowania i wdrażania polityki regionalnej,

2. konsekwentna decentralizacja funkcji państwa, która zaowocowała wprowadzeniem z dniem 1 stycznia 1999 roku dwóch nowych jednostek samorządu terytorialnego: powiatu i województwa. Po przeprowadzeniu reformy administracji publicznej funkcjonuje prawie 2,5 tys. gmin, 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Przyjęcie zdecentralizowanego modelu funkcjonowania państwa ma wpływ na możliwości i sposoby współfinansowania projektów oraz kształtowanie się partnerskiego modelu polityki regionalnej w Polsce,

3. historycznie ukształtowana struktura i stan zagospodarowania kraju oraz poszczególnych regionów, a także względne zróżnicowanie sytuacji w tym zakresie wewnątrz kraju oraz w stosunku do Unii Europejskiej; wraz z postępem reform makroekonomicznych, na znaczeniu nabierają działania ukierunkowane regionalnie;

Poza tym, w ''Założeniach Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego Polski w latach 2000-2006'' przyjętej przez Komitet Rady Ministrów do spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju przeczytać można:

„Przygotowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego wymaga rozpoznania i uwzględnienia przynajmniej trzech zasadniczych grup uwarunkowań jej realizacji, a mianowicie:

1) zmian zachodzących w ustroju państwa, przede wszystkim w następstwie reformy administracyjnej;
2) dalszych koniecznych dostosowań strukturalnych gospodarki;
3) oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską.

Po pierwsze - Odnośnie zmian zachodzących w ustroju państwa

Wprowadzane zmiany w organizacji terytorialnej kraju stwarzają niezbędne podstawy organizacyjne do prowadzenia polityki rozwoju regionalnego. Jednakże nie przesądza się jej modelu.

Nowy mechanizm polityki rozwoju regionalnego będzie się kształtował dopiero stopniowo oraz zapewne w sporze między zwolennikami opcji centralistyczno-wyrównawczej (uznanie wyrównania poziomu rozwoju gospodarczego za naczelny cel polityki regionalnej) i opcji decentralistyczno-prokonkurencyjnej (uznanie pobudzania zdolności konkurencyjnej regionów za naczelny cel polityki regionalnej).

Po drugie - odnośnie dalszych koniecznych dostosowań strukturalnych gospodarki

Konieczność ograniczania długu publicznego, deficytu budżetowego i inflacji powoduje, że środki publiczne na politykę rozwoju regionalnego nie będą w najbliższych latach wyraźnie rosły. Dlatego ważne jest, aby skuteczne realizowanie względnie restrykcyjnej i stabilizującej warunki gospodarowania polityki makroekonomicznej przyczyniało się do wzrostu oszczędności i inwestycji krajowych oraz zapewniało wysoki napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Nieuniknione dostosowania mikroekonomiczne będą mocno determinować rozwój regionalny. Najważniejszym problemem będzie trudna sytuacja na rynku pracy. Odrębnym wielkim problemem jest restrukturyzacja rolnictwa. Nadwyżka siły roboczej na terenach wiejskich wynosi już co najmniej 1,5 mln, a w następnej dekadzie przyrost zasobów pracy w mniej więcej 50 procentach dotyczyć będzie ludności wiejskiej.

Należy przewidywać, że nieuniknione dostosowania mikrostrukturalne w niektórych regionach kraju spowodują szczególnie silne napięcia i wyzwania przed polityką rozwoju regionalnego.

Po trzecie - odnosnie oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską

Powodzenie polityki rozwoju regionalnego uzależnione będzie od prawidłowego powiązania jej z szeroko ujmowaną polityką strukturalną i ma to zasadnicze znaczenie także w kontekście aspiracji i wymagań związanych z integracją europejską Polski, w tym szans uzyskania dostępu do środków funduszy strukturalnych.”

Polityka regionalna jest w coraz większym stopniu kształtowana pod wpływem uwarunkowań międzynarodowych. Postępująca integracja w obrębie Unii Europejskiej znosi kolejne bariery dla przemieszczania ludności, towarów i czynników produkcji. Powoduje to konieczność dostosowania polityki regionalnej do standardów międzynarodowych.

Początkowe próby wspólnej polityki regionalnej w Unii Europejskiej wiążą się z powołaniem w 1968r. Generalnej Dyrekcji Polityki Regionalnej przy Komisji Europejskiej. Do 1989r. polityka regionalna Wspólnoty ograniczała się przede wszystkim do wspierania polityk krajowych.

Obecnie podstawowe kierunki regionalnej polityki Unii Europejskiej to:

1. wspieranie rozwoju regionów opóźnionych i problemowych

2. restrukturyzacja starych regionów przemysłowych

3. wspieranie regionów z dominującym rolnictwem, odczuwających negatywne skutki wspólnej polityki rolnej Unii

4. walka z bezrobociem młodzieży i bezrobociem długookresowym

Regiony problemowe w Unii Europejskiej to:

1. regiony opóźnione w rozwoju, gdzie Produkt Narodowy Brutto na 1 mieszkańca jest mniejszy niż 75% średniej dla Wspólnoty

2. regiony depresyjne - mające przestarzałą strukturę przemysłową

3. regiony rolnicze

4. regiony ultraperyferyjne (jak np. Korsyka)

O współpracy regionów w unii europejskiej

Unia Europejska poprzez szereg instytucji, funduszy i programów wspiera rozwój współpracy regionów leżących przy swoich wewnętrznych i zewnętrznych granicach lub opóźnionych w rozwoju. To właśnie one stają się odbiorcami pomocy, która wspiera ich działania na rzecz rozwoju. Największą aktywność w zakresie współpracy wykazują Euroregiony. Euroregionami nazywamy instytucję współpracy dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch lub więcej państw (przynajmniej po jednym z każdego). Każda z nich jest powoływana na podstawie prawa wewnętrznego swojego kraju. Mogą nimi być korporacje samorządowe (tzn. pojedyncze samorządy lub związki gmin) lub władze lokalne. Zawierają one pomiędzy sobą umowy współpracy przekraczającej granice jednego państwa. Mimo unormowania w prawie wewnętrznym termin “Euroregion” nie występuje, ani w oficjalnych dokumentach o wymianie transgranicznej pomiędzy państwami, ani też w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej (UE). Chociaż terminami oficjalnymi są “współpraca transgraniczna” i “regiony transgraniczne”, to jednak “Euroregion” stał najczęściej używanym określeniem tej formy współdziałania, w prasie i literaturze z tego zakresu. Ich inicjatywy są najczęściej wspierane przez programy pomocowe w zakresie współpracy transgranicznej.

Pomimo to Unia Europejska przeznacza również środki na inne niż Euroregiony formy współpracy regionów. W obrębie takiej współpracy pojawiają koncepcje rozwiązywania różnych trudnych problemów. Komisja Europejska zainicjowała szereg programów wspierających międzynarodową współpracę regionów. Od niedawna niektóre z programów adresowane są do krajów Europy Środkowej. Pozwolą one krajom naszego regionu, starającym się o członkostwo w UE (w tym również Polsce), na lepsze przygotowanie się do przyjęcia zobowiązań związanych z integracją. Podstawą wszystkich programów jest nawiązanie i podtrzymywanie współpracy pomiędzy regionami. Dlatego też pierwszym warunkiem jaki muszą spełnić regiony to nawiązanie współpracy z regionem z innego kraju. Z przykładowych rodzajów wspieranych działalności można wymienić: usługi doradcze dla przedsiębiorczości, utylizacja odpadów, tworzenie obszarów rekreacyjnych, tworzenie nowych miejsc pracy a nawet budowa dróg łączących przygraniczne regiony. Dostęp do tego typu programów miały kiedyś tylko kraje członkowskie. Oznacza to, że jeśli nawiązana została współpraca w ramach
Euroregionu na granicy polsko-niemieckiej to wsparcie z Unii Europejskiej
mogła otrzymywać tylko strona niemiecka. Od 1994 roku postanowiono
wesprzeć również regiony nie leżące w krajach członkowskich UE, ale które
przylegają do jej zewnętrznych granic.

Wyróżnia się następujące programy UE wspierające współpracę regionów w Europie Środkowej i Wschodniej:

PHARE Cross-Border Co-operation - jest to program, którego celem jest wsparcie rozwoju w regionach, które maja wspólną granicę lądową lub morską z krajami UE. Ze środków tego programu wspiera się m.in. rozwój infrastruktury, transportu, telekomunikacji, turystykę czy kulturę.

PHARE - Credo wspiera współpracę w zakresie wymiany doświadczeń (np.. warsztaty, seminaria, tworzenie centrów wspierania przedsiębiorczości, biur turystycznych) oraz małe projekty infrastrukturalne (np. ścieżki rowerowe, znakowanie tras turystycznych, centra przedsiębiorczości) obejmujące: rozwój gospodarczy, usługi miejskie i regionalne, środowisko i energię, współpracę społeczno-kulturalną i rozwój samorządu lokalnego i regionalnego.

ECOS - wspierający współpracę regionów z UE z regionami Europy Środkowo-Wschodniej

Centurio - środki z tego programu są przeznaczane głównie na szkolenia dla administracji regionalnej

Eurodyssey - którego zadaniem jest nawiązanie współpracy pomiędzy regionami w zakresie wymiany młodzieży (18 - 30 lat) rozpoczynającej pracę.

oraz

Ento - sieć organizacji, które oferują władzom lokalnym i regionalnym z krajów członkowskich Rady Europy szkolenia prowadzące do polepszenia jakości kadry.

ROZDZIAŁ III

Podmioty polityki regionalnej

Obecnie polityka regionalna jest płaszczyzną współpracy organów rządowych, samorządowych, centralnych, regionalnych i lokalnych oraz organizacji międzynarodowych.

Politykę regionalną prowadzą władze państwa, zarówno bezpośrednio - przez poszczególne agendy rządu centralnego (w tym także za pośrednictwem wojewodów - przedstawicieli rządu w terenie), jak i za pomocą wyspecjalizowanych instytucji szczebla centralnego lub regionalnego, nie wchodzących w skład administracji rządowej. Do zadań rządu zalicza się:

• wytyczanie kierunków rozwoju regionów w skali makro oraz zmian w zagospodarowaniu terytorium kraju z uwzględnieniem współpracy międzynarodowej

• planowanie i realizacja działań ograniczających dysproporcje między regionami, wspierających restrukturyzację

• budowa podstawowej infrastruktury techniczno-ekonomicznej (autostrad, gazociągów, sieci energetycznych, jednostek szkolnictwa wyższego)

Obecnie w Polsce nie ma jednej, wyodrębnionej instytucji rządowej odpowiedzialnej za politykę przestrzenną - a w jej ramach politykę regionalną - państwa. Cele strategiczne tej polityki - jednak bez możliwości ich operacyjnego wcielania w życie - określa Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Ministerstwo Finansów, na podstawie ustawy budżetowej państwa, przekazuje środki finansowe gminom, województwom i powiatom. Pewne wpływy ma Kancelaria Prezesa Rady Ministrów oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Jak już wskazywano, istotną rolę odgrywają resorty branżowe, z których wpływ na procesy rozwoju regionalnego wydaje się mieć Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. Ministerstwa, które - wydawało by się - powinny prowadzić aktywną resortową politykę regionalną, takie jak Ministerstwo Przemysłu, Ministerstwo Rolnictwa czy Ministerstwo Edukacji Narodowej, nie czyni tego w należytym zakresie.

Ważną rolę w implementacji polityki regionalnej mają wyspecjalizowane agencje pozarządowe. Wśród najważniejszych agencji centralnych wymienić można: Polską Agencję Rozwoju Regionalnego, Agencję Rozwoju Przemysłu, Agencję Techniki i Technologii, Agencję Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa, Agencję Rozwoju Komunalnego oraz Polską Fundację Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Ponadto, pewną rolę pełni Krajowe Stowarzyszenie Agencji Rozwoju Regionalnego. Zakresy działania kilku z tych agencji pokrywają się, natomiast niedostateczna jest koordynacja ich działania. Agencje te wykorzystują środki pozabudżetowe, nad którymi kontrola ze strony powołanych do tego organów jest dość słaba. 

Obok instytucji centralnych, ważną rolę we wdrażaniu polityki regionalnej - w tym przypadki intraregionalej - powinny pełnić instytucje szczebla regionalnego, współpracujące z samorządem wojewódzkim i przez niego w całości lub w części finansowane. W województwach istotną rolę pełnią agencje rozwoju regionalnego. Główną dziedziną działania agencji powinno być konkretyzowanie krajowej polityki regionalnej, programowanie restrukturyzacji i rozwoju regionu, przygotowywanie umów "państwo-region", oraz szeroka działalność informacyjna i promocyjna.

Wykonywanie zadań związanych z rozwojem regionalnym na obszarze województwa należy do samorządu województwa. Samorząd województwa może w związku z realizacją strategii rozwoju województwa:

1. występować o wsparcie ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programie wojewódzkim,

2. zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów na podstawie odrębnej ustawy.

Samorząd województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa
i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje w szczególności z:

1. jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym,

2. administracją rządową, szczególnie z wojewodą,

3. innymi województwami,

4. organizacjami pozarządowymi,

5. szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi,

6. organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich.

Sejmik województwa uchwala „Priorytety współpracy zagranicznej województwa”, określające:

1. główne cele współpracy zagranicznej,

2. priorytety geograficzne przyszłej współpracy,

3. zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych.

Ważnym ogniwem sieci instytucji regionalnych powinny być centra rozwoju i transferu technologii. Centra te, podobnie jak agencje, mogłyby być instytucjami prywatno-publicznymi, a ich udziałowcami mogliby być tacy partnerzy jak Ministerstwo Gospodarki, samorząd regionalny, uniwersytet i inne wyższe uczelnie, a także przedsiębiorstwa przemysłowe. Zadaniem tych centrów byłaby realizacja celów polityki regionalnej w zakresie tworzenia środowiska innowacyjnego i pomocy dla przedsiębiorstw. Tylko niektóre regiony mogą być "twórcami" nowych technologii - regiony niżej rozwinięte z reguły będą ich odbiorcami. Dlatego te wspieranie transferu technologii jest jednym z najważniejszych sposobów wspomagania rozwoju gospodarczego. W krajach zachodnich istnieje wiele przykładów współdziałania polityki technologicznej i regionalnej. Dokonuje się to głównie dzięki tworzeniu sieci transferu technologii w skali regionalnej, przy wsparciu przez państwo.

Wspieranie rozwoju regionalnego jest wykonywane na podstawie narodowej strategii rozwoju regionalnego oraz inicjatyw samorządu województwa.

ROZDZIAŁ IV

Instrumenty polityki regionalnej

Aby polityka regionalna mogła być skutecznie prowadzona potrzebne są odpowiednie instrumenty - z jednej strony systemy planowania a z drugiej narzędzia za pomocą których organy administracji państwowej mogą te cele osiągnąć.

Planowanie przestrzenne (zwane też terytorialnym) prowadzone jest obecnie w różnych skalach - od lokalnej i regionalnej, przez krajową do międzynarodowej. Na szczeblu państwowym planowanie polityki regionalnej obejmuje tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego kraju oraz założeń oddziaływania rządu na rozwój regionów. Na szczeblu regionalnym opracowuje się plany zagospodarowania przestrzennego i plany ekonomicznego rozwoju regionów zwane planami regionalnymi. Na szczeblu lokalnym tworzy się tzw. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mikroregionów, plany urbanistyczne oraz lokalne plany rozwoju społeczno-ekonomicznego. Odrębne plany terytorialne mogą być budowane dla aglomeracji miejskich, części regionów i makroregionów.

Tworzone plany mają charakter długookresowy. Dla celów pomocniczych sporządzane są kilkuletnie plany etapowe.

Narzędzia stosowane w polityce regionalnej pochodzą z ogólnej polityki ekonomicznej państwa. Wśród nich wyróżnić możemy:

1. obowiązujące powszechnie normy, ustalane przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego

2. ogólne decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm

3. narzędzia ekonomiczno-finansowe polityki pieniężnej i budżetowej, motywujące podmioty gospodarcze do określonej działalności

4. przedsięwzięcia gospodarcze organizowane i realizowane bezpośrednio przez organy publiczne lub z ich udziałem

Normy powszechnie obowiązujące odgrywają znaczącą rolę w procesie zagospodarowania przestrzeni. Określają one reguły postępowania dla wszystkich jednostek gospodarczych, a zwłaszcza inwestorów, wprowadzając zmiany w sposobach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Normy dotyczą sposobów użytkowania ziemi, przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i zasad bezpieczeństwa, zabudowy zgodnej z wymogami architektonicznymi i urbanistycznymi. Do norm zaliczają się również plany zagospodarownia przestrzennego w części, która określa sposób użytkowania terenu.

Decyzje administracyjne wprowadzają szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i umiejscowienia inwestycji budowlanych, dopuszczania bądź zakazywania określonych technologii i rodzajów produkcji, zezwoleń budowlanych. Zarówno normy jak i decyzje mają oddziaływanie negatywne tzn. nie dopuszczają do działalności niepożądanej na danym terytorium.

Narzędzia ekonomiczno-finansowe mają oprócz negatywnego także charakter wspierający w stosunku do celowych i pożądanych działań na rzecz lepszego zagospodarowania regionów. Przykładem oddziaływań negatywnych są wyższe obciążenia podatkowe wobec inwestorów a zachęcający wpływ mają zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, a niekiedy też subwencje budżetowe. Z reguły instrumenty finansowe funkcjonują na określonych częściach danego państwa (regionu), a ich działanie jest obwarowane wieloma warunkami odnoszącymi się do sektora (przemysł, budownictwo, rolnictwo, itd.), typu działalności gospodarczej (np. produkcyjna, usługowa, badawcza), rodzajem przedsięwzięcia (np. budowa, rozbudowa, modernizacja, relokacja), wielkości przedsięwzięcia, wielkości zatrudnienia, które ono ma stworzyć itp. Instrumenty te przyjmują często postać specjalnych stref ekonomicznych, których rola w kształtowaniu długofalowego rozwoju regionalnego jest dość nikła i w Polsce znacznie przeceniania. Bodźce finansowe mają ograniczoną skuteczność. Wskazuje się na malejące znaczenie kosztowych czynników lokalizacji i na rosnący wpływ czynników jakościowych, związanych z: dostępną infrastrukturą, zapleczem badawczym, stabilnością układu politycznego i systemu prawnego, kwalifikacjami siły roboczej i jej zdyscyplinowania, warunkami życia, szczególnie kadr najwyżej kwalifikowanych. Wpływanie na te elementy kryteriów lokalizacji staje się instrumentem polityki regionalnej o rosnącym znaczeniu. 

Jednymi z najważniejszych instrumentów finansowych są granty kapitałowe na wprowadzanie nowych technologii, na tworzenie nowych miejsc pracy lub na wspomaganie przedsięwzięć, które bez pomocy nie mogłyby być zrealizowane. Korzystną formą są też preferencyjne kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących np. nowe formy usług, a w ten sposób także miejsca pracy. Różne formy zwolnień podatkowych powinny być raczej ograniczane, ponieważ są one zawsze obarczone największą dowolnością i trudno skontrolować prawidłowe wykorzystanie tych ulg. Jest to łatwiejsze w przypadku współfinansowania (granty) czy kredytowania konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Ostatnią grupą narzędzi polityki regionalnej są przedsięwzięcia organizowane bezpośrednio przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego. Takimi przedsięwzięciami są inwestycje publiczne. Na rozwój regionów wpływa w dużym stopniu wyposażenie w infrastrukturę podstawową, obejmującą układy komunikacji drogowej i kolejowej, układ energetyczny, system gospodarki wodnej, rozmieszczenie osadnictwa, oświaty, ochrony zdrowia, nauki. Systemy te w większości krajów należą do państwa i to ono je utrzymuje i rozbudowuje. Najczęściej infrastruktura rozbudowywana jest w sposób zorganizowany dla celów przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Bezpośrednie działania organów publicznych mają za zadanie pobudzanie, nie zaś zastępowanie inicjatywy prywatnej.

ROZDZIAŁ V

Polityka regionalna w okresie transformacji

Na początku okresu transformacji problematyka regionalna odgrywała marginalną rolę w życiu gospodarczym i społeczno-politycznym kraju. Problematyka regionalna nie wywoływała żadnych emocji politycznych a polityka regionalna była jawnie ignorowana przez władze kraju. Brak zainteresowania polityką regionalną wynikał z obowiązującej doktryny, zgodnie z którą istotne są jedynie wskaźniki makroekonomiczne. Wszystko, co nie jest makroekonomią, jest nieistotne i „samo się ułoży”, jeśli tylko generalna polityka makroekonomiczna będzie realizowana.

Wkrótce jednak okazało się, że problematyki zróżnicowań regionalnych nie można ignorować i należy stosować regionalnie zróżnicowane instrumenty polityki gospodarczej. Stało się tak za sprawą bezrobocia, które w ciągu krótkiego czasu przybrało niepokojące rozmiary (na początku 1994 roku absolutne rozmiary rejestrowanego bezrobocia sięgnęły trzech milionów przekraczając wskaźnik 16% stopy bezrobocia), a przy tym było bardzo zróżnicowane regionalnie - od niewiele powyżej 0% siły roboczej w Warszawie do ponad 20% w najbardziej dotkniętych tym problemem województwach północnych. Obok bezrobocia rejestrowanego pojawiło się bezrobocie ukryte, w tym zwłaszcza na wsi, które stało się najbardziej dotkliwe w regionie południowo-wschodnim.

W tej sytuacji w ramach polityki zwalczania bezrobocia i łagodzenia jego skutków wprowadzono zróżnicowane regionalnie zasiłki dla bezrobotnych (różnice dotyczyły długości czasu pobierania zasiłków) i bodźce finansowe dla inwestorów i tworzących miejsca pracy. W ten sposób na początku lat dziewięćdziesiątych stworzono najważniejszy instrument polityki regionalnej w Polsce.

Uzupełnieniem tej polityki, o dalece mniejszym znaczeniu jeśli chodzi o rozmiar wydatkowanych środków finansowych, były programy pobudzania rozwoju bądź łagodzenia recesji w wybranych obszarach. Inicjatywa i znaczna część środków pochodziła zwykle ze strony Unii Europejskiej bądź poszczególnych krajów zachodnich, w ramach programów pomocowych. Najbardziej znane spośród tych programów to PHARE-STRUDER (działał w woj. katowickim, wałbrzyskim, łódzkim, rzeszowskim suwalskim i olsztyńskim) oraz PHARE-Crossborder Cooperation (głównie na pograniczu zachodnim). Możliwość skorzystania ze środków pomocowych przeznaczonych na politykę regionalną zmuszało stronę polską do tworzenia instytucji polityki regionalnej, prowadzenia badań rozwoju regionalnego a także do wydatkowania pewnych sum jako niezbędnego udziału własnego w programach finansowanych ze środków zagranicznych.

Powyższe przypadki wpływu inspiracji i środków finansowych UE na polską politykę regionalną dotyczyły tych sytuacji, gdzie, w zasadzie istnieje zgodność między interesami Polski i Unii. Nie zawsze jednak taka zgodność istnieje. Pojawiają się też sytuacje konfliktowe.

Jedna z nich dotyczy specjalnych stref ekonomicznych (SSE) w Polsce. SSE to obszary - działki wielkości rzędu kilkudziesięciu do kilkuset hektarów. Prowadzące w nich działalność przedsiębiorstwa korzystają z szeregu ulg, przede wszystkim zwolnień z podatków - z reguły z całkowitego zwolnienia z podatku dochodowego na dziesięć lat i częściowego na następne dziesięć lat. SSE powstawały w latach 1994-1997. Celem ich była aktywizacja obszarów słabo rozwiniętych lub dotkniętych kryzysem przemysłu tracącego rynki zbytu. Pierwsza SSE powstała w Mielcu, następne w Katowicach, Wałbrzychu, Legnicy, Łodzi i Suwałkach. Ostatnich jedenaście powołanych zostało na jesieni 1997 r. ostatnia decyzją ustępującego rządu. Wyjątek stanowią dwie strefy - zwane technoparkami - w Krakowie i Modlinie koło Warszawy, których celem było przyciągnięcie przemysłów wysokiej techniki. W sumie istnieje 17 SSE, z tym, że część z nich to tzw. strefy rozproszone - zlokalizowane w kilku miejscowościach.

Do połowy 1999 roku dwie SSE - częstochowska i modlińska, nie rozpoczęły działalności (nie było tam żadnej inwestycji). W SSE do końca 1998 r. zainwestowano, według danych rządowych, 3,2 mld dolarów i dawały pracę nieco ponad 20 tysiącom zatrudnionych. Dane te są nieco mylące, dlatego że wielkość inwestycji i zatrudnienia SSE zawdzięczają przede wszystkim jednej strefie - katowickiej, na którą przypadało 2,77 mld dol. inwestycji i ponad 9 tys. zatrudnionych.

Ze specjalnymi strefami ekonomicznymi wiąże się szereg problemów. Najważniejszym jest konflikt z UE utrudniający negocjacje akcesyjne Polski. Konflikt ten wynika z negatywnego stosunku UE do instytucji specjalnych stref ekonomicznych. Strefy takie uważane są za sprzeczne z zasadą uczciwej (równej) konkurencji na wspólnym rynku UE, gdyż oznaczają preferencje podatkowe dla konkretnych, imiennie określonych przedsiębiorstw (tych zlokalizowanych w strefie) i odmawianie tych preferencji innym. Zlokalizowanie działalności w SSE wymaga zezwolenia kierownictwa strefy, a więc indywidualnej decyzji oznaczającej przyznanie ulg podatkowych niedostępnych dla innych firm.

Za słabość stref można uznać to, że często inwestorami w strefach, dotyczy to zwłaszcza stref w słabiej rozwiniętych obszarach, są przedsiębiorstwa z tego samego miasta, gdzie zlokalizowana jest SSE. Oznacza to tylko tyle, że firmy przenoszą się z jednej części miasta do drugiej i uzyskują przez to ulgi podatkowe, dzięki którym mogą skutecznie konkurować na tym samym rynku z firmami, które tych ulg nie dostały. (Ulgi te to nie tylko bezpośrednie oszczędności na podatkach, lecz także mocniejsza pozycja jako kredytobiorcy i łatwiejszy dostęp do kredytów). Nie ma to więc nic wspólnego z przyciąganiem kapitału do obszarów słabiej rozwiniętych.

Ze stosunkami z Unią Europejską wiąże się jeszcze jedna kwestia dotycząca polityki regionalnej Polski. Jest nią podział kraju na jednostki statystyczne używane w Unii, tzw. NUTSy. Istnieje kilka poziomów podziału krajów na NUTSy, przy czym najważniejsze są dwa poziomy - NUTS-2 i NUTS-3. Wynika to stąd, że dla jednostek tego podziału przyznawane są środki pomocowe w ramach polityki regionalnej Unii.

Dla jednostek NUTS-2 przyznawane są środki w ramach najważniejszego programu pomocowego jakim jest pomoc dla regionów najbiedniejszych. (Na cel ten idzie ok. 3/4 wszystkich środków przeznaczanych na politykę regionalną Unii). Warunkiem uzyskania pomocy jest PKB na mieszkańca poniżej 75% średniej unijnej. Z kolei dla jednostek NUTS-3 przyznawane są środki w ramach pomocy dla regionów dotkniętych recesją tradycyjnych przemysłów i obszarów przygranicznych. Przyjęcie takiego czy innego podziału kraju na NUTSy ma więc nie tylko techniczno-statystyczne znaczenie, lecz ma istotny wpływ na strumienie finansowe po przystąpieniu Polski do Unii. W chwili obecnej PKB na mieszkańca w Polsce wynosi ok. 40% średniej unijnej. Oznacza to, że obecnie wszystkie 16 województw ma PKB poniżej 75% średniej unijnej; najwyższy wskaźnik ma mazowieckie - ok. 60%. Trzeba jednak brać pod uwagę, że po wejściu biedniejszych krajów Europy Środkowej średnia unijna się obniży, a więc odpowiednio wzrosną wskaźniki dla poszczególnych województw. Można oczekiwać obniżenia pułapu nawet do 60%. W takiej sytuacji z regionów uprawnionych do pomocy wypadłoby województwo mazowieckie a znacznie zbliżyłyby się województwa: wielkopolskie i śląskie. Oznaczałoby to szybką perspektywę wyłączenia z pomocy trzech najludniejszych województw.

Jak widać z powyższych rozważań, wiele aspektów rozwoju regionalnego i polityki regionalnej Polski na mocne bezpośrednie i pośrednie związki z relacjami Polski z Unią Europejską. Sytuacja taka jest tylko częścią szerszego zjawiska - rosnącego powiązania kraju z procesami globalizacji.

ROZDZIAŁ VI

Polityka regionalna w regionie łódzkim

Podstawowe dane o regionie łódzkim, stan na październik 2000r.:

Powierzchnia: 18,219 km²

Ludność: 2,652,000 osób

Gęstość zaludnienia: 146 osób/km²

W granicach powołanego do życia 1 stycznia 1999r. województwa łódzkiego znalazło się 157 gmin (w tym 18 o statusie samodzielnego miasta),
20 powiatów i 3 miasta na prawach powiatu. Główne miasta w regionie to:

Łódź 800,000 mieszkańców

Piotrków Trybunalski 81,000

Pabianice 75,000

Tomaszów Maz. 69,000

Bełchatów 61,000

Zgierz 58,000

W 1997r. na okres 20 lat została utworzona Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Obejmuje obszar 206ha i podzielona jest na 4 podstrefy zlokalizowane w Łodzi, Ozorkowie, Pabianicach i Zgierzu. Podmioty gospodarcze, które inwestują na terenach objętych strefą, są zwolnione z podatku od osób prawnych na 10 lat i mogą liczyć na 50% ulgi podatkowej przez następne 10 lat.

Strategia Rozwoju Województwa Łózkiego jest to dokument, który określa główne cele rozwoju województwa i sposoby ich realizacji. Strategia formułuje kierunki rozwoju możliwe do osiągnięcia w długim okresie czasu.

W wyniku realizacji strategii województwo łódzkie powinno stać się bardziej konkurencyjne dla biznesu, atrakcyjniejsze jako miejsce zamieszkania oraz lepiej przygotowane do sprostania wymogom związanym z integracją Polski z Unią Europejską. Wzrośnie znaczenie województwa w strukturze regionalnej Polski i Europy jako obszaru sprzyjającego rozwojowi działalności gospodarczej oraz przekształcenie gospodarki z przemysłowo-rolniczej na usługowo-produkcyjną.

Problemy związane z rozwojem skupione są w trzech strategicznych sferach województwa:

1. Sfera społeczna, która kładzie nacisk na:

1. Podniesienie jakości życia mieszkańców poprzez koncentrowanie się na:

• rozwoju budownictwa mieszkaniowego,

• inicjowaniu i wspomaganiu wspólnych programów gospodarczych i społecznych na poziomie gmin i powiatów,

• poprawie stanu zdrowia mieszkańców

• zapewnienia większego bezpieczeństwa obywatelom

2. Podniesienie poziomu wykształcenia i rozwoju kulturowego mieszkańców, ponieważ niski poziom wykształcenia i brak kwalifikacji zawodowych to podstawowe przyczyny niskich dochodów i utrzymywania wysokiego bezrobocia

3. Wyrównywanie zapóźnień cywilizacyjnych między terenami wiejskimi i miastami. Województwo łódzkie ma duże szanse na przemiany w rolnictwie. Wynikają one z:

• występującej w poszczególnych regionach specjalizacji produkcji (owoce, warzywa)

• warunków do tworzenia miejsc pracy związanych z obsługą rolnictwa (przetwórstwo, handel, usługi)

• warunków do podejmowania na terenach wiejskich pracy poza rolnictwem

• istnienie zagłębia przemysłowego w Okręgu Bełchatowskim oraz dużych, silnych zakładów przetwórstwa spożywczego

4. Uporządkowanie gospodarki przestrzennej przez opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa, zabezpieczenie, przygotowanie i zagospodarowanie terenów przylegających do tras komunikacyjnych z wyszczególnieniem przebiegu planowanych autostrad oraz opracowanie programów zagospodarowania terenów turystycznych. Położenie województwa łódzkiego na wododziale Wisły i Odry, w dorzeczu Pilicy i Warty, wzbogacone dużymi sztucznymi zbiornikami - Jeziorem Sulejowskim i zbiornikiem Jeziorsko, wyposażyło region w określone walory przyrodnicze.

2. Sfera ekonomiczna

Strategia dla regionu opisuje plan rozwoju wewnętrznego i zewnętrznego. Działania powinny koncentrować się na wspomaganiu rozwoju miejscowych przedsiębiorstw. Należy zmodernizować podstawową infrastrukturę techniczną co spowoduje zwiększenie dostępności województwa dla inwestorów. Ważny jest też wizerunek regionu, który pomoże promować lokalnych wytwórców i będzie zachętą dla potencjalnych inwestorów zewnętrznych. Najważniejsze problemy, które wymagają rozwiązania to:

1. rozwój infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Województwo łódzkie ma dobre położenie strategiczne w centrum kraju. Należy rozbudować i zmodernizować drogi łączące region z projektowanym układem autostrad a także kontynuować modernizację lotniska Lublinek a także rozważyć możliwość budowy wspólnego dla Warszawy i Łodzi lotniska pod Skierniewicami. Potrzebna jest też szybka kolej łącząca nasze miasto ze stolicą.

2. stworzenie solidnej i nowoczesnej bazy gospodarczej

3. stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich w regionie. Problem stanowi restrukturyzacja zwiększająca efektywność ekonomiczną produkcji rolnej i podniesienie walorów jakościowych tak, aby odpowiadały wymogom rynku europejskiego oraz poprawa warunków cywilizacyjnych mieszkańców.

4. doskonalenie metod zarządzania regionem. Władzom regionalnym potrzebny jest lepszy system informatyczny oraz wykwalifikowane kadry znające prawo i odpowiednie procedury.

3. Sfera funkcjonalno-przestrzenna

Podstawą integracji są różne związki celowe mieszkańców i instytucji z miastem największym. Województwo łódzkie ma słabo wykształcone powiązania z innymi miastami regionu, które nie współtworzą regionalnego systemu osadniczego. Działania strategiczne powinny prowadzić do przekształcenia się regionu w społeczno-gospodarczą wspólnotę wojewódzką. Dokonać tego można za pomocą:

1. Wspomagania różnych form edukacji regionalnej, kształtowania świadomości terytorialnej ludności i wspomagania instytucji zajmujących się rozwojem turystyki.

2. Należy wspierać tradycje i odrębności kulturowe podregionów i lokalnych obszarów, ponieważ są one podstawą tożsamości terytorialnej ich mieszkańców. Ważne jest również tworzenie jedności kulturowej regionu łódzkiego.

3. Stymulowania przemian w sieci osadniczej województwa. Każde miasto, niezależnie od zajmowanej pozycji powinno przejąć rolę inicjatora i organizatora życia społeczno-gospodarczego w regionie. Należy wzmocnić ośrodki subregionalne przez częściową delegację ze stolicy regionu pewnych funkcji i stworzyć miasta konkurencyjne dla Łodzi.

Wybrane zagadnienia z regionu łódzkiego

Oświata i szkolnictwo

Jednym ze wskaźników rozwoju regionów jest dostępność ekonomiczna i fizyczna przedszkoli. W naszym województwie występują tu duże zróżnicowania. Najwięcej i najlepiej wyposażone przedszkola występują w Łodzi i innych miastach regionu. Obszary wiejskie są pod tym względem zaniedbane, głównie ze względu na niski poziom dochodów zamieszkującej je ludności.

Sytuacja szkolnictwa podstawowego w województwie łódzkim nie odbiega od średniej krajowej (można ją uznać za przeciętną). Największą liczbę uczniów grupują miasta. Na terenach wiejskich występują kłopoty z dostępnością nauki, głównie z powodu dużego rozproszenia szkół podstawowych i związanej z tym konieczności dojazdu uczniów.

Tylko co drugi młody człowiek w wieku od 15 do 19 lat decyduje się kontynuować naukę w szkole średniej. Liczba młodzieży uczącej się w szkołach średnich jest zdecydowanie wyższa w miastach niż na terenach wiejskich.

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój szkół prywatnych. Maleje liczba studentów na kierunkach dziennych na rzecz studentów zaocznych i wieczorowych.

Dla Samorządu Województwa rozwój nauki i szkolnictwa jest jednym z zadań priorytetowych. Problemem jest skąpa baza dydaktyczna i lokalowa, którą dysponują nauczyciele. Kierunki kształcenia i liczba uczących się powinny być ściśle dostosowane do potrzeb gospodarki danego regionu.

Służba medyczna

Łódź dysponuje rozbudowaną siecią placówek medycznych i ogromnym potencjałem naukowym. Głównym zadaniem jest więc ich właściwe wykorzystanie. Reforma służby zdrowia w znacznym stopniu zmniejszyła dostępność wyspecjalizowanych usług medycznych. Zmiany wymaga struktura zatrudnienia pracowników służby zdrowia. W łódzkiem jest zbyt dużo oddziałów pediatrycznych i ginekologiczno-położniczych.

Kultura

Kultura jest ważnym elementem regionotwórczym. Łódź ma najliczniejszą po Warszawie bazę teatralną w kraju. Samorząd Województwa i jego instytucje takie jak Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne oraz Łódzki Dom Kultury powinny stawiać sobie za cel popularyzację sztuki ludowej.

ROZDZIAŁ VII

Szerzej o polityce regionalnej w Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii budowana jest w oparciu o pięć podstawowych zasad:

• koncentracji - manifestuje się w wyborze pięciu wiodących celów i koncentracji ok. 70% funduszy na celu nr 1,

• dodawalności środków - Komisja jedynie dodaje swoje środki do środków krajowych w ściśle określonej proporcji, działania Unii Europejskiej nie powinny wypierać i zastępować działań na szczeblu krajowym i regionalnym, lecz je ubogacać i poszerzać (w praktyce prowadzi się weryfikacje tej zasady badając czy poziom krajowych wydatków publicznych na poszczególne cele po otrzymaniu wsparcia z UE),

• subsydiarności - wszystkie działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest w stanie je realizować,

• programowania - podstawą otrzymania wsparcia jest planowanie (plany i programy rozwojowe) w pewnym przyjętym przez Wspólnotę horyzoncie

• partnerstwo - współpraca Komisji z władzami krajowymi, lokalnymi i regionalnymi oraz innymi kompetentnymi ciałami (partnerzy społeczni i gospodarczy),

oraz w oparciu o kilka innych nie wymienianych wprost w dokumentach Unii, ale stosowanych w praktyce zasad takich jak:

• spójność - wewnętrzna spójność projektów i ich spójność z innymi działaniami na szczeblu regionu, kraju i UE,

• elastyczność - reagowanie na specyficzne wyzwania regionalne,

• koordynacja instytucjonalna - formalne procedury uzgodnień między siłami regionalnymi celem zdefiniowania i wcielania regionalnych strategii rozwoju,

• koordynacja pionowa i pozioma - wewnątrz regionu i na linii Komisja -kraj-region,

• ocena i monitoring,

• PPP - partnerstwo prywatno-publiczne.

Głównymi instrumentami polityki Unii Europejskiej są:

1. Fundusze strukturalne, w tym:

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego przeznaczony m.in. na wspomaganie regionów gorzej rozwiniętych pod względem infrastruktury transportowej, energetycznej, telekomunikacyjnej, edukacji i zdrowia itp.;

- Europejski Fundusz Socjalny wspomagający zatrudnienie;

- Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolnych wspomagający rolnictwo;

- Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa wspierający modernizację techniczną rybołówstwa;

2. Fundusz Spójności przeznaczony na pomoc krajom o niższym od przeciętnego w Unii poziomie rozwoju (PKB na mieszkańca poniżej 90 proc. średniej);

3. Europejski Bank Inwestycyjny udzielający preferencyjnych pożyczek na projekty infrastrukturalne.

W tym kontekście dostępność unijnej pomocy strukturalnej dla dziesięciu krajów kandydujących Europy Środkowej i Wschodniej została przez Komisję Europejską zarysowana w następujących fazach:

Od roku 2000 do czasu pełnej akcesji - nowe przedakcesyjne instrumenty pomocy strukturalnej, w tym:

- zmodyfikowany program PHARE (1,5 mld euro rocznie);
- Specjalny Program Pomocy Przedakcesyjnej dla Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (500 mln euro rocznie);
- Przedakcesyjny Instrument Strukturalny na wsparcie krajów najuboższych, a w przypadku krajów kandydujących będzie służył do finansowania infrastruktury transportowej i ochrony środowiska (1 mld euro rocznie).

Po akcesji - przy założeniu, że Polska przeprowadzi działania dostosowawcze - pełnoprawne korzystanie z Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. W latach 2000-2006 wyniosą około 275 mld euro, z czego 38 mld (13,8 proc.) rezerwuje się dla krajów kandydujących.

BIBLIOGRAFIA

1. „Region to my” - pismo samorządowe województwa łódzkiego, 1999 i 2000

2. „Region” - tygodnik lokalny, red. Niespodziewany J., 2000

3. Gorzelak G., Jałowiecki B., „Analiza procesu wdrażania i skutków reformy terytorialnej organizacji kraju - raport końcowy”, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 2001

4. Informator Urzędu Miasta Łodzi, „Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna”

5. Jarosz A., Leśniak-Moczuk K., „Polityka regionalna”, Rzeszów 1996

6. Lodkowska-Skoneczna G., Pyszkowski A., Seretna B., „Polityka regionalna w okresie transformacji”, IRiSS, Warszawa 1993

7. Ustawa z 12 maja 2000r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (Dz. U. nr 48, poz. 550)

8. Ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz. U. nr 91, poz. 576; zm. Dz. U. nr 160, poz. 1060; Dz. U. nr 155, poz. 1014; Dz. U. nr 162, poz. 1126; Dz. U. z 2000r. nr 12, poz. 136; Dz. U. nr 26, poz. 306)

9. Winiarski B., „Polityka ekonomiczna”, Wrocław 1992

1929-1933 (skutki były odczuwalne aż do 1939r.)

aktualny podział kraju na województwa, powiaty i gminy

B. Winiarski, „Polityka ekonomiczna”, Wrocław 1992

Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub inne związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

Deficyt budżetowy, nadwyżka wydatków budżetu państwa nad dochodami

''Założenia Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego Polski w latach 2000-2006'', Centrum Informacyjne Rządu, http://kprm.gov.pl/cir

Produkt narodowy brutto, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą

Kontrakt wojewódzki określa zakres, tryb i warunki realizacji zadań wynikających z programów wojewódzkich, które uzyskały wsparcie rządu oraz zadań należących do spraw nadzorowanych przez ministrów właściwych, które wspierane są przez jednostki samorządu terytorialnego i inne uprawnione podmioty. Stronami kontraktu są Rada Ministrów i samorząd województwa.

Ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz. U. nr 91, poz. 576; zm. Dz. U. nr 160, poz. 1060; Dz. U. nr 155, poz. 1014; Dz. U. nr 162, poz. 1126; Dz. U. z 2000r. nr 12, poz. 136; Dz. U. nr 26, poz. 306)

Ustawa z 12 maja 2000r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (Dz. U. nr 48, poz. 550)

Grant (z angielskiego - subwencja, zasiłek, zapomoga, dotacja, darowizna), forma dotacji na realizację projektów, badań, przedsięwzięć osób indywidualnych, stowarzyszeń, organizacji, instytucji przez powołane do tego organizacje państw, (komitety, komisje) lub fundacje i organizacje krajowe oraz międzynarodowe. System grantów ma promować projekty najbardziej potrzebne gospodarce, nauce i kulturze, ma też umożliwiać kontrolę ich wykonania.

bezrobocie ukryte, czyli nie występujące w statystykach, pojawia się najczęściej na wsi, dlatego często zwane jest agrarnym. Wynika z tego, że właściciel gospodarstwa rolnego nie może zarejestrować się jako bezrobotny.

---