24. Środki dydaktyczne- typologia i funkcje (na podstawie W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej i ćwiczenia od dr L.Tymiakina)

I. Pojęcie:

Środki dydaktyczne- są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na wzrok, słuch, dotyk oraz umożliwiające im pośrednie i bezpośrednie poznanie rzeczywistości.

II. Typologia: (podział wg Okonia):

1.Środki proste

1. środki słowne (podręczniki i inne teksty drukowane),

2. proste środki wzrokowe (przedmioty, model, wykresy, mapy),

3. proste słuchowe środki (instrumenty)- tego nie ma u Okonia, ale Tymiakin wyróżnia.

2. Środki złożone

a) mechaniczne środki wzrokowe (aparat fotograficzny, teleskop),

4. środki słuchowe (magnetofon, radio, odtwarzać CD),

3. środki słuchowo-wzrokowe (audiowizualne)- łączące obraz z dźwiękiem np. film czy telewizja,

4. środki automatyzujące proces uczenia się(gabinet językowe czyli laboratoria, , komputery).

Ad.1. Proste środki nie wykorzystują dodatkowo urządzeń mechanicznych, w przeciwieństwie do środków złożonych. Łączy je to, że odwołują się do różnych zmysłów.

1. środki słowne eksponują tylko treści werbalne tj. podręcznik.

2. proste środki wzrokowe wiążą poznanie umysłowe ze wzrokowym i eksponują rzeczywistość w postaci pośredniej lub bezpośredniej. Postać bezpośrednią mają środki, gdy występują jako:

• naturalne okazy w naturalnym środowisku np. drzewa w lesie, zwierzęta w sadzie,

• naturalne okazy w środowisku sztucznym np. okazy w muzeum,

• okazy spreparowane w postaci preparatów suchych np. wypchane zwierzęta.

Postać pośrednią mają środki, gdy występują w postaci:

-modeli, czyli środków zastępczych wiernie oddających przedmioty rzeczywiste np. model osady, dzielnicy, ciała ludzkiego,

-obrazy, a więc odbicie rzeczywistości w płaszczyźnie

Postać uogólniającą:

- znaki symbolizujące umowne treści np. znaki drogowe,

- mapy,

-schematy, wykresy, diagramy.

Ad.2. Środki złożone opierają się na urządzeniach mechanicznych i elektotechnicznych.

- środki mechaniczne wzrokowe złożone stanowią najstarszą grupę środków złożonych, obecnie najczęściej wykorzystywane aparat fotograficzny, kamera.

- środki automatyzujące proces uczenia są szczególnie popularne od momentu wprowadzenia na szeroką skalę komputera. Pomagają one indywidualizować proces kształcenia (dopasowywać odpowiedni poziom nauki do wiedzy ucznia) i częściowe ograniczenie roli nauczyciela (oczywiście nie zastąpienie go). Pierwsze tego typu środki tzn. laboratoria językowe były wykorzystywane po II wojnie światowej w celu usprawnienia i przyspieszenia nauki języków obcych. W pracowniach takich uczniowie spędzali określoną ilość godzin: tam słuchali nagrań z płyt i ćwiczyli wymowę za nagraniem (akcent, intonację). Uczniowie ponadto nagrywali swoje wypowiedzi na różnych etapach kształcenia, celem porównania efektów. Jeśli chodzi o współczesne programy komputerowe są one zaprogramowane tak, aby przechodzić od zadań łatwiejszych do trudniejszych, a nauczyciel na każdym etapie może śledzić osiągnięcia ucznia, co pozwala na indywidualizację procesu kształcenia w klasie (ale w takiej formie lepsze do ćwiczenia niż wprowadzani nowego tematu).

III. Funkcje środków dydaktycznych (za Tymiakinem):

• zapewniają odpowiednią znajomość zjawisk materialnych niezbędną do wyobrażenia pojęć np. reprodukcje obrazów Leonarda da Vinci czy rzeźb Michała Anioła dla zrozumienia pojęcia antropocentryzmu czy teocentryzmu poprzez pokazanie architektury czy ikonografii w katedrach gotyckich;

• ułatwiają zapamiętywanie teorii naukowej poprzez graficzne albo inne przedstawienie abstrakcji (np. typologii znaków w szkole średniej na lekcji polskiego, podziału języka polskiego na poszczególne podsystemy językowe, podziała języka od najmniejszych cząstek do większych, tzn. od fonemu do zdania);

• ułatwiają zrozumienie istoty i sposobu wykonywania czynności przy nauce działania (robię i mówię);

• przyspieszają przyswojenia wiadomości i umiejętności np. laboratoria językowe czy programy komputerowe.