SAMORZĄD TERYTORIALNY W HISZPANII
Tradycje samorządowe w Hiszpanii sięgają początków XIX wieku, jednak o samorządzie w znaczeniu współczesnym można mówić dopiero od 1978 r.
Po pokojowym usunięciu reżimu F. Franco w trybie rozporządzenia konstytucyjnego, tak zwanego Constitucio Espanola z 29 grudnia 1978 r., struktura państwa hiszpańskiego w wyniku zmiany ustroju na monarchię parlamentarno - demokratyczną poddana została głębokiemu procesowi przemian.
W konstytucji Hiszpanii z 1978 r. znalazły się przepisy odnoszące się do zasad funkcjonowania samorządów terytorialnych.
Wśród elementów konstytucyjnej koncepcji samorządu gminnego należy wymienić:
korzystanie z osobowości prawnej,
podporządkowanie zarządu gminy oraz administracji radzie gminy,
wybór rady w wyborach powszechnych, równych, wolnych, bezpośrednich oraz tajnych.
Podstawę prawną współczesnego samorządu terytorialnego w Hiszpanii stanowi ustawa o podstawach administracji lokalnej z 1985 r. Na jej podstawie zbudowano jednolitą strukturę organów gminnych w całym kraju.
GMINY
* Organy gminy stanowią:
rada gminy składa się z radnych, wybranych przez mieszkańców gminy w wyborach proporcjonalnych i z burmistrza jako przewodniczącego
burmistrz
* Radni pełnią swój urząd w zasadzie honorowo i utrzymują zwrot poniesionych nakładów (diety).
Ustawa przewiduje również mandat zawodowy. W takich przypadkach należy zapewnić radnym płacę oraz opłacić składki specjalne, według dokładniejszych ustaleń budżetu gminy.
W gminach o tradycjach oraz miejscowościach liczących do 100 mieszkańców utrzymano zebranie gminne.
* Jako hiszpańską osobliwość należy wskazać prowadzony „rejestr interesów”, w których należy zapisać dane o dochodach i majątku oraz wszelkie zajęcia zawodowe radnych, ze względu na inkompatybilia oraz obowiązek wyłączenia się od rozstrzygania. W postępowaniu w radzie obowiązuje szeroki katalog wymogów większości kwalifikowanej z art.47 ustawy, który wiąże ważne rozstrzygnięcia ze zgodą dwóch trzecich radnych (np. w razie zmiany obszaru gminy) albo z większością absolutną ustawowej liczby radnych (dla uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).
* Burmistrz wybierany zgodnie z art.140 konstytucji hiszpańskiej w wyborach pośrednich bądź prawyborach. Urząd sprawuje zawodowo lub honorowo (nie będąc na etacie). Zgodnie z hiszpańską tradycją stanowi on „najwyższy autorytet w gminie”. Burmistrz przewodniczy radzie gminnej oraz kieruje lokalną administracją. Burmistrz wyznacza spośród radnych samodzielnie swych zastępców, którym może przekazywać wykonywanie określonych spraw administracyjnych. W miastach liczących powyżej 5 tysięcy mieszkańców burmistrza wspomaga powołana przez niego rada administracyjna.
Natomiast w miejscowościach liczących poniżej 100 mieszkańców i w gminach ze szczególnymi tradycjami lokalnymi utrzymano system zebrania gminnego; tutaj zamiast rady istnieje zebranie wszystkich mieszkańców uprawnionych do głosowania.
* Do właściwości gmin należą:
sprawy, które zawsze winny należeć do kompetencji gmin,
sprawy, które należy przekazać gminie ze względu na specyfikę zadania publicznego oraz zdolność do ich wykonania.
Zakres zadań gmin zależy od wielkości gmin. Wyróżnić można zadania realizowane przez wszystkie gminy, gminy liczące więcej niż 5 tysięcy mieszkańców, więcej niż 20 tysięcy mieszkańców oraz 50 tysięcy mieszkańców.
* Obok zadań własnych gminy realizują zadania zlecone przez administrację państwową lub wspólnot autonomicznych dobrowolnie w drodze delegacji ustawowej. Przekazanie zadań samorządom lokalnym wymaga oprócz unormowania prawnego, zapewnienia środków finansowych. Realizacja zadań zleconych podlega kontroli organu, który zadanie przekazał.
* Prawa i obowiązki obywateli gmin
Prócz czynnego i biernego prawa wyborczego, pozwalającego wyłonić radę gminną jako element demokracji bezpośredniej, można wymienić możliwość przeprowadzenia wśród mieszkańców konsultacji ludowych w określonych sprawach o szczególnym znaczeniu. Mogą mieć one tylko charakter konsultatywny. Szczególną formą bezpośredniego udziału obywateli są też zrzeszenia obywatelskie użyteczności publicznej, których tworzenie powinno być popierane przez korporacje komunalne i które są skierowane na reprezentację interesów obywateli w określonych dziedzinach (np. sport, kultura).
Art.18 g ustawy podstawowej formułuje wreszcie prawo i obowiązek obywatela gminy używania urządzeń komunalnych oraz korzystania ze świadczeń komunalnych.
* Finansowe wyposażenie gmin
Bliższe ukształtowanie komunalnego władztwa podatkowego i finansowego nastąpiło w ustawie z końca 1988 r. o państwowym komunalnym prawie budżetowym, wydanej na podstawie art.142 konstytucji hiszpańskiej i tytułu VIII (art.105 i n.) ustawy podatkowej.
Zgodnie z tymi ustaleniami normatywnymi wpływy gmin składają się w większości z udziałów w podatkach państwowych i wspólnot autonomicznych. Ponadto istnieje możliwość pobierania danin komunalnych. Gminy nie posiadają prawa do tworzenia nowych podatków.
Komunalna ustawa budżetowa przewiduje zasadniczo trzy rodzaje bezpośrednich podatków gminnych:
gruntowy
przemysłowy
od pojazdów mechanicznych.
Jako fakultatywne podatki komunalne ustawa określa ponadto daniny na lokalne przedsięwzięcia budowlane i jeden podatek z tytułu wzrostu wartości nieruchomości w obszarze centralnym miejscowości.
Ustawa formułuje dla wszystkich rodzajów podatków bardzo szczegółowe metody ich obliczania, najczęściej są stopniowane według ludności.
PROWINCJE
* W Hiszpanii drugi szczebel samorządu lokalnego stanowią prowincje. Jest ich 50. Prowincja posiada status korporacji prawnej będącej zrzeszeniem gmin oraz kręgiem administracyjnym dla realizacji zadań państwowych.
Rozwiązania prawne obowiązujące w Hiszpanii przewidują szczególne gwarancje dotyczące terytorium i zakresu kompetencji prowincji. Zmiana granic oraz kompetencji wymaga uchwalenia większością 2/3 ustawy organicznej przez Kortezy Generalne.
* Organami prowincji są:
rada prowincjonalna złożona z delegatów wybranych przez rady gmin jako organ stanowiący;
prezydent i zastępcy oraz zarząd jako organ wykonawczy.
Dwa terytoria hiszpańskie: Wyspy Kanaryjskie oraz Baleary posiadają rady wysp.
* Zakres kompetencji - tzw. Władztwo samorządowe prowincji obejmuje:
Władztwo planistyczne - zdolność do kształtowania lokalnego życia zbiorowego według sformułowanych przez siebie kryteriów;
Władztwo organizacyjne - wolny wybór form zarządzania lokalnymi sprawami i na własną odpowiedzialność;
Władztwo podatkowe i finansowe
Należy zwrócić uwagę na brak konstytucyjnej i ustawowej ochrony władztwa osobowego gmin oraz prowincji.
Administracja państwowa posiada wpływ na obsadę najważniejszych lokalnych funkcji administracyjnych (prowadzenie rejestrów, finansowe, wydział prawny). Osoby zatrudniane w powyższych działach przechodzą specjalistyczne szkolenia w Madrycie.
* Prowincje pełnią dwie funkcje:
Okręgów administracyjnych do realizacji państwowych i regionalnych zadań administracyjnych;
Funkcje komplementarne (wspierające) wobec zakresu działania gmin.
* Kompetencje organów administracji państwowej i regionalnej ograniczone są do prawa zakwestionowania działań samorządu lokalnego. Wówczas organ nadzoru przekazuje zakwestionowaną uchwałę do sądu administracyjnego, który podejmuje ostatecznie rozstrzygnięcie.
* Zadania zlecone gminom przez organy państwowe i regionalne podlegają nadzorowi pod względem legalności i celowości działań lokalnych. Środki nadzoru - ustalone w ustawach szczególnych, aktach wykonawczych oraz porozumieniach - są zróżnicowane i zalezą od możliwości wydania wytycznych i poleceń administracyjnych, delegowania komisarza rządowego, możliwości zakwestionowania aktu prawnego aż do odwołania zlecenia zadań i cofnięcia kompetencji wykonawczych.
REGIONY AUTONOMICZNE
* Regiony autonomiczne stanowią trzeci szczebel samorządowy w Hiszpanii. Regiony są korporacjami terenowymi wyodrębnionymi z organizacji centralistyczno państwowej. Oprócz szerokiego władztwa organizacyjnego i administracyjnego wyposażone są we własne uprawnienia legislacyjne.
Wspólnoty autonomiczne wyposażone w parlament, rząd oraz autonomiczną administrację różnią się od państw członkowskich w klasycznym państwie federacyjnym jedynie brakiem władzy konstytucyjnej.
* Status prawny regionów określa konstytucja Hiszpanii oraz statuty autonomiczne przyjmowane przez regiony. Statut autonomiczny zawiera:
nazwę związaną z tożsamością historyczną,
granicę,
ustrój i siedziby instytucji,
wykaz kompetencji.
Regiony autonomiczne mogą wpływać na określanie i wykonywanie kompetencji gmin oraz prowincji w zakresie:
zagospodarowania przestrzennego,
urbanistyki,
dróg,
kanałów
rolnictwa,
rozwoju ekonomicznego,
turystyki,
higieny,
opieki społecznej,
oświaty i kultury.
* Zasada podziału kompetencji między regiony, prowincje a gminy, jest ważniejsza w Hiszpanii od struktury hierarchicznej samorządu lokalnego. Samorząd realizuje również zadania zlecone przez administrację państwową oraz regionalną.
W regionie autonomicznym funkcjonują cztery stopnie administracji:
państwowa,
regionalna,
prowincjonalna,
gminna.