WYKŁAD I HISTORIA ADMINISTRACJII 25.10.09R

Literatura:
G. Górski „Historia administracji”

Początki administracji w państwie polskim
Chrzest Polski był „aktem administracyjnym”.
990rok Dagome index
Oddanie ówczesnej stolicy Polski pod opiekę (określając granice Polski) stolicy papieskiej.

960rok - od tego czasu „widać” ślad Polski w świecie
Książę jest suwerenny
Państwo ma charakter publiczny, dopiero za Kazimierza Wielkiego na czele staje władca, ma on władzę prawodawczą, ustawodawczą i sądowniczą.

Król nie był lennikiem
Książę płacił daninę, król nie.

Rada Starszych - to najbliżsi ludzie księcia (rodzina, możni, urzędnicy, zwykle ludzie starsi)
Rada Starszych z czasem stanowiła opozycję.

Urzędnicy:
1. Komes nadworny (zwany żupanem)
- zastępuje nieobecnego księcia
2. Wojewoda (wodzi wojsko)
- wyznacza go panujący
3. Podkomorzy nadworny
- kwestie aprowizacji (jedzenia)
4. Sędzia nadworny
- odpowiada za funkcjonowanie sądu nadwornego
5. Skarbnik
- strzeże: *insygniów królewskich
* skarbu
* dokumentów
6. Cześnik
stolnik
koniuszy
łowczy
7. W XII wieku powstał urząd kanclerza
- był on strażnikiem pieczęci królewskiej
- przygotowywał dokumenty
- prowadził „kancelarię”
- najczęściej były to osoby duchowne

Kraj dzielił się na:

PROWINCJE
te dzieliły się na:

DZIELNICE
te dzieliły się na:

KASZTELANIE

Kasztelanowie:
- to strażnicy dróg, granic
- mieli władzę wojskową
- wykonywali funkcje sądownicze
- ściągali podatki, daniny

Okres rozbicia dzielnicowego trwał do otworzenia testamentu Bolesława Krzywoustego.

1370rok - umiera Kazimierz Wielki
Na tron wstępuje Ludwik Węgierski z Andegawendów (dziedziczy tron na podstawie umowy)

Królowa Polski Jadwiga była ostatnim królem dziedzicznym.
- była córką Ludwika
- umożliwiło to pakt koszycki
Pod koniec XIV wieku królowa Jadwiga umiera, książę Jagiełło (książę Litwy i król Polski) jako mąż Jadwigi staje się pierwszym królem elekcyjnym.

W II połowie XIV wieku
z rady starszych wyłania się Rada Królewska.
- jest to grono złożone z najważniejszych urzędników państwowych na czele których stoi król.

W coraz większym stopniu król stanowi prawo.

PRAWO KODYFIKOWANE
PRAWO STANOWIONE

Król jest zwierzchnikiem sądów, wojska, realizatorem polityki zagranicznej.

Najważniejsze urzędy:
- kanclerz koronny i podkanclerz
(różni ich tylko pieczęć i ………..)
- podskarbi koronny i ……… nadworny
- marszałek koronny
* mistrz ceremonii na dworze
* zarządzał dworem monarchy

Na przełomie XIV/XV wieku pojawia się etykieta, w XV wieku ukształtował się podział terytorialny.
Korona została podzielona na województwa
Kasztelanie przekształciły się w powiaty

Na przełomie XIII/XIV wieku, w czasie powstania Dynastii Władców powstał urząd STAROSTY.
Starosta - to urzędnik mianowany przez króla ze swoich bliskich z dworu, to dzięki niemu król kontrolował prowincje

Władza Królewska w Polsce w XVI i XVII wieku
- to rozwój parlamentaryzmu
- istniała demokracja, ale ograniczała się tylko do szlachty
- narodowość opierała się o szlachectwo
- parlament kierował się racją stanu
- w XVIII wieku parlament został wypaczony

Po dynastii Jagiellonów monarchę wybierano:
- wybierał go każdy szlachcic
- pierwsza elekcja miała odbyć się we wsi Bystrzyca, ale w ostatniej chwili zmieniono ją na wieś Kamień koło Warszawy.

Prymas miał prawo do kierowania aparatem państwa i reprezentowania Polski w świecie.
- Powstały konfederacje zakładane w celu bezpieczeństwa (założycielami była szlachta)

Zwoływano:
a) sejm konwokacyjny
b) sejm elekcyjny
c) sejm koronacyjny
ad.a)ustalał zasady, termin, miejsce elekcji, wymagania co do kandydata
ad.b) zebranie szlachty wokół szopy elekcyjnej, ustawiano się powiatami, swój wybór ogłaszano krzykiem.
Mazowsze zostało wybrane na miejsce elekcji, ponieważ mieszkało tu około 25% szlachty
ad.c) sejm koronacyjny
koronowano króla
* król przysięgał na:
- artykuły henrykowskie
- pacta conwenta

Artykuły henrykowskie stanowiły swojego rodzaju Konstytucję Polski.
Gwarantowały one:
- wolną elekcję jako sposób „obsadzenia” tronu
- zobowiązanie panującego do konsultowania spraw wojny i pokoju z senatem
- pospolite ruszenie mogło być jedynie zwoływane za zgodą sejmu
- „służba” poza granicami kraju była wynagradzana przez władze
- zobowiązanie monarchy do utrzymywania tak zwanego karcianego wojska (ok. ¼ całości wojska)
- zobowiązanie monarchy do zwoływania zwyczajnych sesji co 2 lata (co najmniej)
- król zobowiązuje się do kontaktowania się z senatorami w sprawie polityki zagranicznej.
- zapis o wypowiedzeniu posłuszeństwa królowi.

Artykuły henrykowskie były stałe, a Pacta Conventa nie.

• Pacta Conventa to osobiste zobowiązania nowo wybranego króla wobec państwa, gdyby król nie otrzymał umowy.
  Szlachta ma prawo wypowiedzieć królowi zbrojny bunt czyli rokosz.
  Władca może być wtedy zniesiony z tronu np. Henryk Walezy miał do Polski sprowadzić flotę francuską.

Henryk Walezy jest uznawany jako I król elekcyjny.

2

---