UBÓSTWO to: • brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek (nędza - gorszy stan od ubóstwa); • stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki rodzinnej lub grupy społecznej; • zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny. Prezentowane definicje zwracają uwagę na istnienie w społeczeństwie uznawanego poziomu potrzeb, do którego odnosi się uzyskiwany dochód. Jego niewystarczający poziom oznacza przejściowe lub trwałe ubóstwo jednostki, rodziny lub większej grupy społecznej. Rodzaje ubóstwa:1. Ubóstwo absolutne - to stan warunków bytowych, który uniemożliwia lub w istotnym stopniu utrudnia realizację podstawowych funkcji życiowych. To taki poziom egzystencji, który stawia pod znakiem zapytania istnienie samego człowieka lub grupy społecznej; - to stan niezaspokojenia potrzeb uznawanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne; - to sytuacja niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb organizmu ludzkiego (to stan przymierania głodem). 2. Ubóstwo względne - to stan, w którym ubogimi są najgorzej sytuowani członkowie społeczeństwa, nawet gdy maja środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko podstawowe potrzeby; - ubóstwo względne dotyczy jednostki lub rodziny, których zasoby w danym czasie w istotny sposób spadają poniżej zasobów będących w dyspozycji przeciętnej jednostki lub rodziny w społeczeństwie, do którego należą; - ludzie dotknięci są ubóstwem względnym, kiedy ich dochód - nawet jeśli jest wystarczający na to by przeżyć - spada istotnie poniżej tego, który przeciętnie dostępny jest w danej społeczności, np. ubogi Niemiec, Francuz, Polak czy Słowak. W Polsce wyróżnia się dwie kategorie ubóstwa: l. Ubóstwo zawinione - powstałe z winy osób, których dotyczy. Osoby te cechują się niechlujstwem, pijaństwem, agresją wobec otoczenia, prymitywizmem, brakiem dbałości o dzieci. Ludzie ci nie przyznają się do swego ubóstwa. - 2. Ubóstwo niezawinione - powstaje rzadziej, z przyczyn niezależnych od samych ubogich. 2. PRZYCZYNY i SKUTKI UBÓSTWA. Teorie przyczyn ubóstwa 1. Teoria skażonych charakterów - ubóstwo uważane jest za wynik indywidualnych wad, ułomności i defektów np. brak aspiracji, zdolności, możliwości; - każdy może powiększyć swoje dochody, biedny jest ten, kto nie włożył odpowiedniego wysiłku; - ten kto nie miał motywacji do nauki będzie cierpiał biedę (biedny bo głupi, głupi bo biedny — istota tej teoria; 2. Teoria ograniczonych możliwości - biednym jest się dlatego, że nie ma równego dostępu do szkół, miejsc pracy, istnieje dyskryminacja ze względu na płeć, kolor skóry oraz dlatego, że rząd nie stosuje odpowiedniej polityki protekcjonizmu wobec ekonomicznie najsłabszych. 3. Teoria Wielkiego Brata - rząd przez wysokie podatki i liczne programy socjalne prowadzi do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy swojej sytuacji ekonomicznej i uzależniają się od państwa; - życie z zapomogą, zabezpieczającą minimum potrzeb, jest dla wielu rodzin bardzo wygodne; często niszczy ich chęć do pracy. Przyczyny ubóstwa: iski poziom wykształcenia większości społeczeństwa, co w warunkach gospodarki rynkowej oznacza brak konkurencyjności jednostki na rynku pracy - niskie dochody (wielodzietność rodzin, wysokieczynsze rtp.); - bezrobocie pełne lub częściowe; niskie emerytury i renty większości uprawnionych; trudności adaptacyjne pracowników do nowych warunków zawodów; choroba i brak funduszy na leczenie; niewłaściwy podział dochodu narodowego; wysokie wydatki rodzin na żywność i używki, co przy niskich dochodach uniemożliwia oszczędności (75% społeczeństwa polskiego nie może nic zaoszczędzić - Wiadomości TYP l - kwiecień 2000); nieakceptowana i niesprawna władza lokalna powodująca wzrost konfliktów i wycofanie się ludzi z działalności społ. - publicznej; mała dostępność mieszkań dla młodych ludzi (przeludnienie mieszkań, wynajmowanie drogich mieszkań); uczestnictwo w kulturze oparte na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym; brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja prymitywizacji i wulgaryzacji życia oraz rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych; dyskryminacja na rynku pracy. *Skutki ubóstwa: 1. Poczucie niesprawiedliwości społecznej. 2. Obniżenie poczucia wartości. 3. Dezintegracja rodziny (rozpad rodziny). 4. Trudności w zdobyciu wykształcenia..5.Rozwój patologii społecznej (przestępczość - szczególnie przeciwko mieniu, narkomania, pornografia, wykorzystywanie seksualne dzieci, prostytucja). 6.Pogorszenie stanu zdrowia. 7. Rozwój bezdomności. 8. Marginalizacja w życiu społecznym i kulturowym. 9. Powstawanie postaw roszczeniowych wobec państwa, samorządów i organizacji pozarządowych. 3. Pomiar i stan ubóstwa. Za podstawę określania tzw. linii ubóstwa przyjęto miernik bezwzględny w postaci minimum socjalnego - czyli najniższy koszt dóbr i usług, niezbędnych dla zaspokojenia nie tylko potrzeb biologicznych, lecz również najbardziej elementarnych potrzeb kulturowych oraz tych które warunkują współżycie zbiorowe. Minimum socjalne wyznacza górną granicę ubóstwa. Minimum socjalne jest wartością ustalonego koszyka dóbr i usług, uznawanych za niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka, a mianowicie: - żywność, - mieszkanie, w tym eksploatacja i wyposażenie, oświata i kultura, - odzież i obuwie, - leki, higiena, - sport i wypoczynek, - transport, - rezerwa finansowa (od 4 do 8% wszystkich wydatków). Funkcjonuje również określenie minimum egzystencji (biologiczne) -najniższy koszt dóbr i usług, który wyznacza granicę zaspokojenia potrzeb podstawowych, poniżej której następuje degradacja biologiczna człowieka. Minimum egzystencji wyznacza dolną granicę ubóstwa.• W 1999 r. w Polsce minimum socjalne wynosiło dla:• Jednoosobowych gospodarstw domowych pracowniczych - 590 zł.• Jednoosobowych gospodarstw domowych emeryckich - 547 zł.• Dwuosobowych gospodarstw emeryckich-891 zł (445 zł na osobę).• Dwuosobowych gospodarstw domowych - 976 zł (488 zł na osobę).• Trzyosobowych gospodarstw domowych-1356 zł (452 zł na osobę).• Czteroosobowej rodziny-1757 zł (439 zł na osobę).• Pięcioosobowej rodziny - 2170 zł (434 zł na osobę). Statystyka ubóstwa w Polsce:- W 1981 r.- 10% społeczeństwa żyło poniżej granicy uznanej za minimum socjalne (590 zł. na osobę); W1984r.-30%społeczeństwa; W latach 1990 - 1991 poniżej granicy uznanej za minimum socjalne żyło bowiem ok. 33% społeczeństwa; - W 1992 r.-ponad 40% społeczeństwa; - W 1993 r.-46%; - W 1994 r.-50% - W 1996 r.-47%; - W1999r.-50%. - W marcu 2000 r. - 75% społeczeństwa nie może nic zaoszczędzić, starcza na bieżące wydatki. • W 1999 r. ponad 2 min osób żyje w skrajnym ubóstwie (minimum egzystencji). Dochody ich nie przekraczają 250 zł na osobę. • Wskaźnik ubóstwa według wykształcenia: podstawowe — 44%; zawodowe-41% ; średnie -13%; pomaturalne — l %; wyższe 1%. 4.Regulacje prawne kwestii ubóstwa i sposoby walki z ubóstwem. Kwestia ubóstwa ma charakter światowy i znajduje regulacje prawne w takich aktach jak: Powszechna Praw Człowieka uchwalona Deklaracja z 10.12.1948 r. - „Art 23 -Każdy człowiek ma prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia zapewniającego mu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełniającego potrzeby innymi środkami pomocy społecznej". „Art 25 - Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodzinie". Pakty Praw Człowieka z 1966 r. - „Art. 11 - Każdy ma prawo do odpowiedniego poziomu życia dla niego samego i jego rodziny, włączając w to odpowiednie wyżywienie, ubranie, mieszkanie i stałą poprawę warunków życia" Europy Europejska Karta Społeczna Rady z 1961 r. - Art. 12 - zawiera praw do zabezpieczenia społecznego, Art. 14 - zawiera prawa do korzystania ze służb opieki społecznej, Art. 17 - Praw matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997'r. - Preambuła - zawiera treści dotyczące „Przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka". Art. 67 — „Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania, ma prawo do zabezpieczenia społecznego (pomoc społeczna i ubezpieczenie społeczne). Art. 71 - „Rodzina znajdująca się w trudnej sytuacji materialnej, zwłaszcza wielodzietna i niepełna ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych". Sposoby walki z ubóstwem: •Kształcenie zawodowe i edukacja ustawiczna (daje to możliwość utrzymania się na rynku pracy). •Gwarantowanie najniższych dochodów, które wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka. •poradnictwo socjalne, świadczone na rzecz ubogiej osoby (rozbudzanie aktywności, ambicji). 5. Pojęcie, cele i zadania pomocy społecznej. • Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, z wykorzystaniem własnych środków, możliwości i uprawnień. • Celem pomocy społecznej jest: zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach godnych człowieka; - doprowadzenie do wyrównywania szans, do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem; - zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym, których osoby lub rodziny nie są w stanie pokonać. • Pomoc społeczną udziela się osobom i rodzinom z powodu: ubóstwa, -sieroctwa, -bezdomności, -potrzeby ochrony macierzyństwa, bezrobocia, -niepełnosprawnosci, -długotrwałej choroby, alkoholizmu lub narkomanii, -trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakładu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. • Zadania pomocy społecznej (Art. 8-12 Ustawy): 1. Tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym rozbudowa niezbędnej infrastruktury społecznej. 2. Analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej. 3. Przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń. 4. Pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osobistych i rodzinnych. 5. Praca socjalna rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. • Zadania z zakresu pomocy społecznej, realizowane przez gminy, powity i wojewodę (Art. 10, 11, 12). (Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dotyczy alkoholizm, wielodzietność lub niezaradność w wychowywaniu dzieci, a także których dochód na osobą w rodzinie nie przekracza: 1. Na pierwszą osobę w rodzinie (mąż) - 348 zł. 2. Na drugą i dalsze "osoby w rodzime powyżej 15 lat (np. żona +16 letnie dziecko) - 2x245zł =448zł. 3.. Na osoby w rodzinie poniżej 15 lat - 175zł. 6. Formy pomocy społecznej i rodzaje świadczeń pomocy społecznej. Formy pomocy społecznej l. Pomoc rzeczowa 2. Usługi opiekuńcze 3. Pomoc instytucjonalna 4. Pomoc finansowa 5. Praca socjalna 6. Sprawienie pogrzebu. 7. Ekonomiczne usamodzielnienie się - pomoc ekonomiczna (pieniężna - pożyczka, zasiłek, lub w naturze - narzędzia i maszyny) gminy. Rodzaje świadczeń pomocy społecznej (s.261 - J. Auleytner) 1. Zasiłek stały (od 1.06.1999 r.-348 zł), 2. Dodatek do zasiłku stałego (od 1.06.1999 r. - 91 zł), 3. Zasiłek stały wyrównawczy (od 15 zł do 348 zł), 4. Dodatek do zasiłku stałego wyrównawczego (91 zł), 5. Renta socjalna (348 zł), 6. Zasiłek okresowy, 7. Gwarantowany zasiłek okresowy, 8. Zasiłek celowy, 9. Bilety kredytowe, 10. Świadczenia z tytułu ochrony macierzyństwa. Podmioty pomocy społecznej: 1. Minister Pracy i Polityki Społecznej. 2. Rada Pomocy Społecznej (organ opiniodawczo - doradczy Ministra). 3. Powiatowe centra pomocy rodzinie. 4.Ośrodki pomocy społecznej w gminach (jeden pracownik socjalny na 2 tyś. mieszkańców). 5.Pozapaństwowe podmioty; - Caritas - Polska Akcja Humanitarna, -Polski Komitet Pomocy Społecznej -Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci - Markot Krajowy Fundusz ha Rzecz Dzieci