Rozdział 1

PODSTAWY DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH

1.1. Podstawowe pojęcia i definicje taktyczne

Swoboda poruszania się w problematyce taktycznej, w znacznym stopniu zależy od jednoznaczności używanych terminów i w miarę jednakowego rozumienia różnych kategorii pojęciowych. Najbardziej ogólną kategorią sztuki wojennej jest wojna, z którą związane jest pojęcie działań wojennych. Leżące w sferze naszych zainteresowań zbrojne działania wojenne dzielą się na działania prowadzone w wymiarze strategicznym, operacyjnym i taktycznym, powodując w konsekwencji adekwatnie podział sztuki wojennej na strategię, sztukę operacyjną i taktykę (rys. 1).

Rys. 1. Części składowe sztuki wojennej

Taktyka, w aspekcie wojskowym, która jest przedmiotem rozważań w niniejszym podręczniku, obejmuje teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia działań taktycznych.

Głównym wyróżnikiem taktyki jest zajmowanie się najniższymi ogniwami sił zbrojnych (żołnierz, obsługa, drużyna, pluton, kompania, batalion, pułk, brygada, dywizja), a punktem wyjścia do wszelkich rozważań są siły (stany osobowe) i środki (uzbrojenie i sprzęt wojskowy), którymi się dysponuje i do możliwości których określa się stosowne cele, realne zadania i założenia.

Istota taktyki polega na przygotowaniu i prowadzeniu walki ogólnowojskowej lub walk tylko danego rodzaju sił zbrojnych albo danego rodzaju wojsk. Stąd też, taktyka składa się z trzech części składowych - taktyki wojsk lądowych, taktyki sił powietrznych i taktyki marynarki wojennej.

Taktyka wojsk lądowych obejmuje taktykę rodzajów wojsk (np. taktykę wojsk zmechanizowanych, pancernych, inżynieryjnych itp.) lub przyjmując kryteria organizacyjne - taktykę związków taktycznych, oddziałów, pododdziałów i pojedynczych żołnierzy.

Będące przedmiotem naszych rozważań pododdziały zmechanizowane i prowadzone przez nie działania umiejscawiamy w taktyce pododdziałów zmechanizowanych.

Działania taktyczne (działania bojowe)w hierarchii zbrojnych działań wojennych są najogólniejszą kategorią w taktyce. Są to wszelkie działania pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej na polu walki.

Działania taktyczne obejmują walki (boje), przemieszczanie i rozmieszczanie wojsk (rys. 2).

Rys. 2. Klasyfikacja działań taktycznych

Walka (bój) jest główną kategorią działań taktycznych. Składa się ze starć sił głównych z przeciwnikiem oraz innych działań pozostałych sił, wzajemnie sprzężonych co do celu, miejsca i czasu, a także z bezpośredniego - fizycznego, psychologicznego, radioelektronicznego lub informacyjnego oddziaływania na przeciwnika.

Podstawowymi rodzajami walki są obrona i natarcie. Ze względu na sposób wykonania zadań wyróżnia się ponadto: wycofanie, rajd, działania desantowe, specjalne i nieregularne (rys. 3).

Rys. 3. Rodzaje walki

Obrona jest zamierzonym lub wymuszonym rodzajem walki prowadzonej w celu udaremnienia lub odparcia uderzeń wojsk przeciwnika, zadania im maksymalnych strat oraz utrzymania zajmowanego pasa (rejonu, pozycji, obiektu, stanowiska oporu).

Natarcie jest zamierzonym rodzajem walki prowadzonej w celu rozbicia wojsk przeciwnika i odzyskania (opanowania) zajmowanego przez niego rejonu (pozycji, obiektu).

Na szczeblu taktycznym częstym zjawiskiem będzie przechodzenie wojsk z obrony do natarcia. Te dwa rodzaje walki będą się przeplatać i nawzajem uzupełniać. W toku ich realizacji mogą wystąpić także pozostałe rodzaje walki, jak również przemieszczanie i rozmieszczanie.

Rajd to rodzaj walki polegającej na wtargnięciu w głąb ugrupowania przeciwnika i wykonaniu tam zadań wspierających działania sił głównych. Do zadań tych można zaliczyć: zwalczanie szczególnie ważnych sił i środków przeciwnika, opanowanie i utrzymanie określonych rejonów (pozycji, obiektów), walkę z odwodami przeciwnika.

Wycofanie jest rodzajem walki prowadzonej w celu zerwania kontaktu bojowego z przeciwnikiem lub uchylenia się od starcia w niekorzystnej sytuacji. Przez zorganizowane i sprawnie prowadzone wycofanie wojska mogą zająć dogodniejsze rubieże do kontynuowania walki, jak również dokonać zamierzonego wciągnięcia przeciwnika w strefę własnego skutecznego ognia. Wycofanie wykonuje się zawsze na rozkaz lub za zgodą przełożonego.

Działania nieregularne prowadzone są przez przygotowane już w czasie pokoju bądź doraźnie tworzone w czasie wojny pododdziały, stosujące specyficzne sposoby walki w celu zwalczania i dezorganizacji poczynań przeciwnika na obszarze przez niego opanowanym. Najczęściej stosowanymi formami są: napady, zasadzki, działania dywersyjne i dezinformacyjne.

Działania desantowe to przemieszczenie określonego zgrupowania wojsk drogą powietrzną lub morską w celu stworzenia ognisk walki na terenie opanowanym przez przeciwnika.

Działania specjalne to działania prowadzone w ugrupowaniu przeciwnika przez odpowiednio przygotowane zespoły (grupy specjalne) w celu zdobycia lub potwierdzenia szczególnie ważnych informacji. Oprócz przedsięwzięć rozpoznawczych mogą obejmować przedsięwzięcia dywersyjne, psychologiczno-propagandowe i inne.

Istotnym dla skuteczności prowadzonych działań taktycznych jest znajdowanie się wojsk w odpowiednim miejscu i czasie w gotowości do realizacji określonych zadań. Osiągnąć to można poprzez sprawne przemieszczanie wojsk i poprawne ich rozmieszczanie.

Przemieszczanie to wszelkie ruchy wojsk (zmiana rejonów rozmieszczenia) w skali taktycznej, wykonywane w celu utworzenia w innym rejonie zamierzonego ugrupowania bojowego lub koncentracji sił i środków. Obejmuje marsze wojsk oraz ich przewozy i przerzuty.

Rozmieszczanie to stacjonowanie wojsk w garnizonach oraz planowy pobyt pododdziałów w rejonach ześrodkowania (wyjściowych, postoju, odpoczynku) z zachowaniem odpowiedniego stopnia (poziomu) zdolności i gotowości bojowej.

Celem działań taktycznych jest zwycięstwo nad przeciwnikiem, a osiągnie go dowódca, który stworzy i efektywnie wykorzysta system elementarnych czynników walki jakimi są: rażenie, ruch i informacja (rys. 4).

Rys. 4. Klasyfikacja czynników walki

Rażenie jest decydującym, destrukcyjnym, fizycznym (ogniowym, elektronicznym) i psychologicznym oddziaływaniem na siły przeciwnika. Pozwala niszczyć jego obiekty, dezorganizować jego poczynania i osiągać założone cele taktyczne.

Rażenie ogniowe, to zorganizowane oddziaływanie na przeciwnika różnymi rodzajami środków ogniowych, ujęte w jeden spójny system mający na celu pozbawienie go zdolności do prowadzenia dalszych działań bojowych.

Pododdziały zmechanizowane na okres wykonania zadania bojowego wzmacnia się zazwyczaj, na zasadzie przydziału lub wsparcia, pododdziałami (środkami) innych rodzajów wojsk.

Dowódcy pododdziałów organizują system ognia, w którym uwzględniają ogień pododdziałów własnych i przydzielonych (wozów bojowych, środków ogniowych), wsparcie ogniowe i ogień przeciwlotniczy.

Ogień pododdziałów zmechanizowanych odgrywa główną rolę w walce (boju). Jest podstawowym i najskuteczniejszym rodzajem ognia w bezpośrednim starciu z przeciwnikiem. Powinien być ściśle powiązany z ogniem pododdziałów (środków) przydzielonych i wsparcia bezpośredniego, zaporami inżynieryjnymi i manewrem pododdziałów przy uwzględnieniu właściwości terenu.

Pododdziały przydzielone są podporządkowane dowódcy pododdziału zmechanizowanego i wykonują postawione przez niego zadania. Liczba i rodzaj przydzielonych pododdziałów (środków) zależy od wykonywanego zadania, sytuacji bojowej oraz decyzji przełożonego.

Pododdział zmechanizowany może być ponadto wspierany ogniem przez pododdziały artylerii, lotnictwo wojsk lądowych oraz osłaniany przez pododdział przeciwlotniczy.

Pododdziały wspierające są podporządkowane przełożonemu i wykonują zadania postawione przez niego, na korzyść wspieranego pododdziału po uzgodnieniu z nim współdziałania.

Wsparcie ogniowe pododdziałów jest elementem rażenia ogniowego i obejmuje:

• ogień artylerii (pośredni i na wprost);

• uderzenia rakietowe i lotnicze;

• działalność ogniową środków inżynieryjnych i innych.

Ze względu na cel i zakres zadań dzieli się na wsparcie bezpośrednie i ogólne. Za organizację wsparcia ogólnego odpowiedzialny jest przełożony, natomiast za organizację wsparcia bezpośredniego odpowiedzialni są dowódcy pododdziałów i winno ono zmierzać do rażenia elementów ugrupowania bojowego przeciwnika przed frontem własnego pododdziału i na jego skrzydłach.

Ogień przeciwlotniczy jest podstawą skutecznej obrony przeciwlotniczej wojsk. W pododdziałach zmechanizowanych obejmuje ogień broni pokładowe i strzeleckiej a także inne działania w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej.Ogień pododdziałów jest uzupełnieniem systemu obejmującego ogień rakiet i artylerii przeciwlotniczej, prowadzony w powiązaniu z ogniem lotnictwa myśliwskiego i wojsk rakietowych obrony powietrznej.

Aby rażenie ogniowe było skuteczne dowódcy pododdziałów planują i organizują go w ramach systemu ognia. Jest to spójny, dynamiczny układ różnych środków ogniowych, przygotowany do działania zgodnie z decyzją dowódcy danego pododdziału.

Rażenie elektroniczne jest czynnikiem, który współcześnie na polu walki nabiera istotnego znaczenia. Może ono skutecznie zakłócić funkcjonowanie systemu informacyjnego przeciwnika, a w wielu przypadkach wyeliminować, w newralgicznych okresach walki, szereg ważnych środków ogniowych i elementów ugrupowania bojowego, stwarzając tym samym dogodne warunki do prowadzenia działań taktycznych przez wojska własne.

Rażenie psychologiczne planuje, organizuje i kieruje podczas działania wyższy przełożony, dlatego też problem ten nie jest podejmowany w podręczniku.

Ruch jest drugim, obok rażenia, istotnym czynnikiem walki. Rozumiany jest, jako wszelkie przemieszczanie sił i środków. Formą ruchu na polu walki jest manewr pododdziałami (środkami) i ogniem. Manewr pododdziałami polega na zorganizowanym ich przemieszczeniu przed walką lub w czasie jej prowadzenia w celu zajęcia dogodniejszego położenia w stosunku do przeciwnika oraz uzyskania i właściwego wykorzystania przewagi. Wyróżnia się następujące rodzaje manewru: podejście, oskrzydlenie (jedno i dwustronne), obejście, przenikanie i odejście. Szczególnym rodzajem manewru jest luzowanie. Manewr ogniem polega na jego ześrodkowaniu, podziale lub przeniesieniu umożliwiającym jednoczesne bądź kolejne rażenie jednego lub kilku celów (obiektów).

Połączenie rażenia ogniowego i elektronicznego z ruchem wojsk i zajęciem terenu bronionego przez przeciwnika przyjęto nazywać uderzeniem. Spełnia ono podstawową rolę we wszystkich formach walki zaczepnej. Przez uderzenie dąży się do rozbicia przeciwnika, natomiast przeciwstawianie się uderzeniu przeciwnika jest oporem. Siła oporu zawsze zależy od posiadanego potencjału rażenia.

Informacja, jako trzeci czynnik walki zbrojnej, elementem zespalającym czynniki działań taktycznych w harmoniczną całość. W tej funkcji przejawia się ona głównie w dowodzeniu, w systemie rozpoznania, walki radioelektronicznej i działań psychologicznych. Informacja jest również obszarem bezpośrednich zmagań z przeciwnikiem oraz czynnikiem mogącym w określonych sytuacjach bezpośrednio przesądzić o zwycięstwie. Posiadanie przez walczące strony równie potężnych środków rażenia powoduje, że zwyciężyć może ten, kto posiadał będzie pełniejszą informację o przeciwniku, jego potencjale, zamiarach i potrafi to uwzględnić w działaniu własnym.

Pododdziały zmechanizowane prowadzą działania bojowe w odpowiednim do wykonania oczekujących je zadań ugrupowaniu. Określa ono rozmieszczenie i przemieszczenie sił i środków, zapewniające najlepsze warunki do wykonania zadania bojowego. Pododdział może prowadzić działania w ugrupowaniu: marszowym, przedbojowym i bojowym.

Ugrupowanie marszowe to takie uszykowanie pododdziału (pojazdów, żołnierzy), które składa się z jednej lub kilku kolumn sformowanych w celu przemieszczenia pododdziału (oddziału) w formie marszu. Powinno ono zapewnić jego szybkie i sprawne wykonanie, rozwinięcie w ugrupowanie przedbojowe i bojowe, jak najmniejszą wrażliwość na uderzenia przeciwnika, (szczególnie lotnictwa i broni precyzyjnej) oraz utrzymanie ciągłości dowodzenia. W ugrupowaniu marszowym mogą być wykonywane również przemieszczania pododdziałów z jednego kierunku działań na inny oraz pościgi. Powinno ono stworzyć warunki do osiągnięcia nakazanych rejonów (rubieży, obiektów) w ściśle określonym czasie z zachowaniem gotowości do realizacji zadań bojowych.

Ugrupowanie przedbojowe jest to uszykowanie pododdziału (wozów bojowych, żołnierzy) do przemieszczania w kolumnach pododdziałowych rozwiniętych (rozczłonkowanych) wzdłuż i w głąb frontu. Powinno ono zapewnić sprawne i szybkie rozwijanie wojsk w ugrupowanie bojowe, szybkie i bezkolizyjne pokonywanie zapór, stref i rejonów zniszczeń, skażeń i pożarów, zminimalizowanie skutków oddziaływania przeciwnika oraz utrzymanie ciągłości dowodzenia.

Ugrupowanie bojowe jest to uszykowanie i rozmieszczenie sił i środków w terenie odpowiednio do celów walki, zgodnie z decyzją dowódcy. Powinno ono zapewnić pełne wykorzystanie możliwości bojowych pododdziału, skupienie wysiłku w odpowiednim miejscu i w określonym czasie, rażenie przeciwnika na całą głębokość zadania bojowego i możliwość skutecznego odpierania jego uderzeń oraz utrzymanie współdziałania i łatwość dowodzenia. Ugrupowanie bojowe może składać się z jednego lub kilku rzutów oraz odwodów. Ponadto w jego składzie mogą występować następujące stałe elementy: pododdziały artylerii, przeciwlotnicze, rozpoznania i walki radioelektronicznej, inżynieryjne, obrony przeciwchemicznej, stanowisko dowódczo-obserwacyjne i punkty logistyczne.

Odpowiednio do zadania bojowego i warunków walki w skład ugrupowania bojowego oddziału mogą także wchodzić tworzone doraźnie, głównie z pododdziałów zmechanizowanych: oddział wydzielony, oddział rajdowy, oddział obejścia, odwód przeciwdesantowy, oddziały zabezpieczenia ruchu, oddziały (grupy) torujące i oddział ratunkowo ewakuacyjny.

W celu zapewnienia wojskom warunków do prowadzenia działań taktycznych w różnych sytuacjach realizuje się kompleks przedsięwzięć zwanych zabezpieczeniem działań taktycznych. W jego skład na szczeblu pododdziału wchodzą: zabezpieczenie bojowe i zabezpieczenie logistyczne.

Zabezpieczenie bojowe to całokształt przedsięwzięć mających na celu zmniejszanie skuteczności uderzeń przeciwnika oraz zapewnienie własnym pododdziałom sprzyjających warunków do pomyślnego wykonania zadań w różnych sytuacjach. Obejmuje ono: ubezpieczenie, maskowanie, powszechną obronę przeciwlotniczą, zabezpieczenie inżynieryjne i obronę przeciwchemiczną.

Zabezpieczenie logistyczne to zasilanie wojsk, dostarczanie im zaopatrzenia oraz świadczenie usług niezbędnych do funkcjonowania, szkolenia i walki. Obejmuje ono: zaopatrywanie, zabezpieczenie techniczne, zabezpieczenie medyczne oraz inne przedsięwzięcia.

1.2. Charakterystyka współczesnych działań taktycznych

Utrwalająca się, we współczesnych działaniach taktycznych, dominacja środków konwencjonalnych i precyzyjnego rażenia decyduje o wzroście możliwości jednoczesnego oddziaływania ogniowego i elektronicznego na całą głębokość ugrupowania bojowego. Sprawia to, że nie ma dla wojsk lądowych, w tym również pododdziałów zmechanizowanych, miejsc o względnym bezpieczeństwie, są tylko miejsca ograniczające stopień rażenia danym rodzajem broni. Sytuacja ta wymusza określone zachowanie się wojsk. Ich walka charakteryzuje się szeregiem specyficznych właściwości (rys.5).

Rys. 5. Cechy działań taktycznych

Duża dynamika działań taktycznych jest skutkiem stosowania przez walczące strony nowoczesnych, o dużej sile rażenia środków, dużą ruchliwością i manewrowością wojsk na polu walki i coraz większą doskonałością środków dowodzenia. Dynamizm współczesnego pola walki determinowany jest koniecznością lub potrzebą przenoszenia wysiłków wojsk na wybrane kierunki lub w głąb ugrupowania przeciwnika. Będzie występował również podczas przekraczania stref skażeń, zakażeń, zniszczeń, pożarów i zatopień, wyprowadzania wojsk spod uderzeń i rejonów zagrożonych odcięciem lub okrążeniem, a także podczas zamiany wojsk obezwładnionych uderzeniami przeciwnika lub wynikał z innych przyczyn.

Dynamizm zjawisk i procesów na polu walki, wyraża się również m.in. w gwałtownym i zaskakującym ześrodkowaniu ognia prowadzącym do zmiany niekorzystnego stosunku sił w odniesieniu do przeciwnika, głównie przez zadanie mu dużych strat. Powoduje to wyzwolenie ruchu pododdziałów, które ostatecznie rozbijają przeciwnika i opanowują zajmowany przez niego teren.

Walki nabierają wyjątkowego dynamizmu, intensywności i zaciętości, zwłaszcza na kierunkach prowadzących do zdobycia i opanowania ważnych rejonów i rubieży, a tym samym pozwalają szybko osiągać cele i zniszczyć lub obezwładnić określonego przeciwnika.

Częste i gwałtowne zmiany sytuacji następują wskutek stosowania silnych środków rażenia, szerokiego manewru i stosowania przez walczące strony niekonwencjonalnych rozwiązań i często znacznej różnicy potencjału bojowego. Mogą być również wynikiem sztuki prowadzenia walki, czy też możliwościami środków walki.

Działania taktyczne będą się rozwijać nierównomiernie, co powodować będzie powstawanie odizolowanych ognisk walk i bojów, częste zawiązywanie bojów spotkaniowych, gwałtowne przechodzenie od jednego do drugiego rodzaju działań taktycznych. Walczące strony, przestrzegając zasadę ciągłości działań, będą je prowadziły bez względu na porę doby, warunki atmosferyczne i właściwości terenu. Szeroko stosując manewr i zmieniając formy oddziaływania utrudnią organizację skutecznego przeciwdziałania. Sytuacje te będą absorbujące, wymagające ciągłej i pełnej koncentracji, bardzo wyczerpujące dla dowódców i oficerów sztabu, pomimo wyposażenia ich w nowoczesne środki łączności i automatyzacji dowodzenia.

Gwałtowne i częste zmiany sytuacji wymuszać będą również zmiany w sposobach prowadzenia działań taktycznych. Nawet w toku jednego rodzaju walki, wskutek szybkich zmian sytuacji, często trzeba będzie zmieniać kierunki głównych uderzeń i rejony skupienia głównego wysiłku, prowadzić działania w tych rejonach i takimi sposobami, których poprzednio nie przewidywano. Zmuszają one do nieprzerwanej aktualizacji planów walki, wprowadzania zmian w ugrupowaniu bojowym i zadaniach pododdziałów, częstego przechodzenia z natarcia do obrony i odwrotnie, a także przechodzenia do pościgów, rajdów, wycofań czy prowadzenia działań nieregularnych. Modyfikacji podlegać będzie również zabezpieczenie bojowe i logistyczne. Stąd wniosek, że dowódca i pododdział stale muszą być gotowi do działań w złożonej i zmiennej sytuacji, umieć ją szybko oceniać i podejmować kolejne decyzje.

Duża ilość informacji utrudnia podejmowanie decyzji i kierowanie wojskami. Gwałtowny wzrost ilości i jakości technicznych środków pozyskiwania i przekazywania informacji spowodował równie szybki wzrost środków ich zakłócania i niszczenia. Powoduje to, że w pewnych okresach walki dowódcy mogą otrzymywać bardzo dużą ilość informacji pochodzących z różnych źródeł i często ze sobą sprzecznych lub nawzajem się wykluczających, a w innych okresach prawie całkowity brak informacji. Dlatego też, podejmowanie decyzji będzie często oparte na informacjach zmiennych lub niepełnych. Z kolei podczas przekazywania zadań wykonawcom mogą wystąpić znaczące zmiany treści (szumy informacyjne) wynikające z niedoskonałości środków technicznych, czy też nieznajomości i nieprzestrzegania zasad korespondencji lub też zbyt długi czas dotarcia zadania do adresata, w rezultacie czego otrzymane zadanie może być nieaktualne.

Różnorodność sposobów prowadzenia działań taktycznych wynikać będzie z charakteru działań przeciwnika, dużych możliwości bojowych posiadanego uzbrojenia i wyposażenia, ilości posiadanych sił i środków, a także możliwości realizowania określonych zadań bojowych.

Może zdarzyć się tak, że pododdziały tego samego oddziału będą w tym samym czasie prowadzić różne rodzaje działań taktycznych. Rubieże styczności wojsk ulegną "postrzępieniu", a w poszczególnych rejonach walki mogą przyjąć charakter "ogniskowy". Wojska walczących stron będą działać przy odsłoniętych skrzydłach, niejednokrotnie w oderwaniu od sił głównych i źródeł zaopatrywania.

Jednoczesne prowadzenie działań taktycznych w zróżnicowanych środowiskach oznacza realizację określonych zadań bojowych na lądzie, w powietrzu, na wodzie. Najbardziej typowe będą działania powietrzno-lądowe, prowadzone z dużym rozmachem przestrzennym i w szybkim tempie. Przykładem walki w trzech środowiskach może być prowadzenie działań przez wojska lądowe wzdłuż wybrzeża morskiego, przy aktywnym udziale marynarki wojennej i lotnictwa.

1.3. Taktyczne aspekty zasad sztuki wojennej

Zasady sztuki wojennej to historyczne ukształtowanie i naukowo opracowane reguły przygotowania i prowadzenia zbrojnych działań wojennych stanowiące podstawę działalności dowództw i wojsk. W zależności od skali działań można mówić o taktycznych, operacyjnych lub strategicznych aspektach zasad sztuki wojennej. W każdym jednak wypadku ich stosowanie jest warunkiem uzyskania, utrzymania i wykorzystania przewagi nad przeciwnikiem, aby z jak najmniejszymi stratami osiągnąć cel walki w możliwie najkrótszym czasie.

W skali taktycznej zasady sztuki wojennej stanowią obiektywną podstawę racjonalnej, twórczej i skutecznej działalności dowódców i sztabów oraz działania pododdziałów. Umiejętne stosowanie owych zasad zwiększa szansę zwycięstwa, minimalizuje możliwości popełnienia błędów, a tym samym stwarza warunki osiągnięcia celów mniejszym kosztem. Nie są jednak receptą, w dodatku uniwersalną, na zwycięstwo. Mogą się one wzajemnie wykluczać i często nie należy stosować ich wszystkich jednocześnie.

Zasady sztuki wojennej, ich liczba i treść podlegają stałej ewolucji. Regulamin działań taktycznych wojsk lądowych, część II, wyodrębnia sześć zasad sztuki wojennej (rys. 6).

Wyszukiwarka