Geneza i rozwój koncepcji controllingu.
Nie ma jednoznacznej definicji controllingu co jest wynikiem kształtowania się tej koncepcji w przeszłości.
Średniowiecze : XV w. na angielskim dworze zostało utworzone stanowisko „countrollour”. Stanowisku temu zostały przypisane zadania w zakresie nadzoru oraz weryfikacji zapisów dotyczących wpływu i odpływu środków pieniężnych oraz dóbr.
1778 r. - w USA w administracji państwowej pojawia się „comptroller” nadzorujący równowagę budżetu i jego wykorzystanie. Zdarzenie to uważa się za początek koncepcji controllingu we współczesnym jej rozumieniu, natomiast Stany Zjednoczone uważa się za kolebkę controllingu.
1880 r. koncepcję controllingu przeniesiono na grunt organizacji gospodarczych. Wdrożono ideę controllingu do Amerykańskiego Towarzystwa Kolei Żelaznych Atchinson, Topeka and Santa Fe Railway System (utworzono w tym przedsiębiorstwie stanowisko comptrollera, któremu przydzielono zadania przede wszystkim związane z zarządzaniem finansami.
1882 r. Pierwsze przedsiębiorstwo produkcyjne General Electric Company utworzyło stanowisko controllera, któremu przypisano początkowo głównie zadania związane z gospodarką finansami przedsiębiorstwa oraz funkcje kontrolne. Powierzono mu także funkcje koordynacyjne.
Wydarzenia jakie miały miejsce w gospodarce amerykańskiej na przełomie XIX i XX wieku przyczyniły się do rozpowszechnienia idei controllingu w praktyce gospodarczej. Chodzi tu zwłaszcza o wzrost gospodarczy, któremu towarzyszyła koncentracja i wzrost skali działalności przedsiębiorstwa. Zjawiska te spowodowały wzrost zainteresowania takimi instrumentami zarządzania, które umożliwiłyby skuteczną realizację funkcji planistycznej, kontrolnej i koordynacyjnej.
Kryzys gospodarczy pod koniec drugiej dekady XX wieku również przyczynił się do wzrostu zainteresowania koncepcją controllingu. Wówczas nastąpił wyraźny wzrost stopnia niepewności działalności oraz zmienności warunków prowadzenia działalności gospodarczej. W tych warunkach controlling oferował przedsiębiorstwom skuteczne instrumenty umożliwiające dopasowanie się do burzliwie zmieniającego się otoczenia, głównie z obszaru rachunkowości i planowania.
1931 r. W Stanach Zjednoczonych utworzono Controller's Institute of America, który w 1962 został przemianowany na Financial Executive Institute - FEI. Instytut ten zajął się metodologią controllingu oraz sformułował tzw. Katalog zadań controllera. W katalogu tym funkcja contollera jest przeciwstawiona funkcji skarbnika.
Lata 50, 60 XX wieku - wejście koncepcji controllingu do Europy. Pierwsze próby wykorzystania controllingu miały miejsce w niemieckich przedsiębiorstwach będące spółkami córkami koncernów amerykańskich. (1954 r. pojawia się pierwsza oferta pracy na stanowisku controllera).
Początkowo controllerom stawiano głównie zadania w zakresie kalkulacji kosztów, polityki podatkowej, doradztwa ekonomicznego. W latach sześćdziesiątych wzrosło znaczenie zadań w zakresie sprawozdawczości, budżetowania, kontroli budżetowej i planowania finansowego. W latach osiemdziesiątych zyskały na znaczeniu zadania wykraczające poza zadania operacyjne, takie jak planowanie strategiczne, współtworzenie polityki oraz celów przedsiębiorstwa.
1981 r. W Niemczech zorganizowana została konferencja poświęcona powiązaniom controllingu z marketingiem. Konferencja ta została zoorganizowana z okazji 10 rocznicy powstania organizacji „Arbeitsgemeinschaft Wirtschaftwissenschaft und Wirtschaft Praxis im Controlling und Rechnungswesen“, zamującej się wspieraniem dalszego rozwoju koncepcji controllingu oraz wymianą doświadczeń w zakresie wdrożeń controllingu.
Wymienione powyżej daty, okresy są bardzo istotnymi momentami w rozwoju idei controllingu. W okresach tych następowały znaczące zmiany w postrzeganiu funkcji controllingu w organizacjach gospodarczych. W pierwszym okresie początkowo controllingowi przypisywano funkcję kontrolną i funkcję skarbnika. Od roku 1931 r. controllingowi zaczęto przypisywać także funkcję koordynatora, a następnie nawigatora. Po roku 1981 controlling zaczęto traktować jako instrument zarządzania, następnie jako koncepcję zarządzania.
W Polsce controlling spotkał się z zainteresowaniem na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, co było związane z wprowadzeniem w naszym kraju zasad gospodarki rynkowej. Początkowo systemy controllingowe były wprowadzane w polskich przedsiębiorstwach, które były spółkami córkami koncernów zagranicznych. Następnie zaczęto wdrażać systemy controllingowe także w innych przedsiębiorstwach, przystosowane do specyfiki uwarunkowań i działalności polskich przedsiębiorstw. Obecnie controlling w Polsce zyskuje wciąż na popularności i wdrażany jest w wielu organizacjach gospodarczych.
Controlling bardzo często jest definiowany jako proces sterowania, zorientowany na wynik przedsiębiorstwa, realizowany poprzez planowanie (czyli wytyczanie celów do realizacji), kontrolę (tzn. porównywanie stanu faktycznego z planowanym) i sprawozdawczość. (def. Według Vollmuth'a)
Literatura:
Controlling w przedsiębiorstwie. Koncepcje i instrumenty, pod redakcją E. Nowka, Gdańsk 2003.
Elżbieta Janczyk-Strzała, Controlling w przedsiębiorstwach produkcyjnych, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa 2008.
Controlling w działalności przedsiębiorstwa, pod redakcją E. Nowak, PWE, Warszawa 2011.
M. Sierpińska, B. Niedbała, Controlling operacyjny w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2003.