Turcja
Od koń XVII państwo nieustannie słabnące - pokój karłowicki 1699 (z Ligą Św, Austria uzyskała Węgry, Polska Podole, Rosja Azow, Wenecja Dalmację), aż do upadku podczas I wojny św. Upadek władzy sułtana, republika, granice etnogr.
Pocz XIX imperium składało się: Azja Mn, Syria, Palestyna, Egipt, Mezopotamia, Tunis, Algieria, a w E - Płw Bałkański.
Tylko muzułmanie mogli piastować urzędy, posiadać ziemię. Eksploatacja chrześcijan, nakładanie podatków.
Janczarowie - od XIV początkowo formacje z rekrutów chrześ, w wolnych chwilach zajmowali się handlem.
Już sama struktura geogr świadczy o trudnościach utrzymania monarchii, walki wew, chaos, rywalizacja klik, przewroty. Władza często w rękach wezyrów.
Często paszowie (odp - generała), stawali się władcami samodzielnymi. Separatyzm.
Specyfiką - każdy mógł zrobić karierę, także obcokrajowiec po przejściu na islam.
Ali Pasza z Tepeleny 1741-1822, Albańczyk na służbie sułtań., próba samodzielności na Peloponezie, Epir i Płd Albania. Prowadził własną politykę z NB, Anglią, Rosją. 30 lat polityka separacji, ostatecznie pokonany przez wojska tur. i stracony.
Muhammad Ali, Mehmed Ali 1769-1849 - największa kariera, Albańczyk, jako tur namiestnik w Egipcie, 1798-1801 walczył jako dow janczarów z armią fr. 1805 mianowany przez sułtana namiestnikiem. Przeprowadził rzeź mameluków (początkowo żołnierze gwardii pałacowej w Egipcie utw z niewolników, sprawowali władzę w Egipcie), resztka w straży przybocznej NB. Usamodzielniwszy się usiłował podbić Sudan, Palestynę, Anatolię, co doprowadziło do konfliktu z Turcją. Popierany przez Prusy, Aus, Ros i W. Bryt. Mimo klęski i utraty Syrii 1841 utrzymał dziedziczne panowanie w Egipcie. Uznany za twórcę nowoczesnego Egiptu, popierał oświatę, plany gosp, nawadnianie Nilu, wprowadził europ doradztwo wojskowe, ochrona zdrowia. Rozwój manufaktur. Reforma armii - europeizacja szkoleniowcy z Fr, artyleria. Dzięki czemu podbija Sudan, powstrzymuje powst gr, ale interwencja mocarstw. Ośmielony sukcesami chciał hegemonii w świecie arabskim.
1831 rusza na Syrię (Turcja osłabiona wojną z Rosją). Jednak ingerencja Rosji. Wznawia wojnę w 1839 - interwencja Anglii.
1840 - konferencja w Londynie:
Rosja, Prusy, Austria, chciały utrzymać jedność słabej Turcji
Francja popierała Egipt
15 VII 1840 mocarstwa popierające Turcję podpisały traktat gwarantujący jej stan posiadania. Na konferencję nie zaproszono Fr, co spowodowało napięcie grożące wybuchem wojny w E. Pasza Egiptu Muhammed Ali zmuszony zwrócić Turcji zajęte tereny: Syrię, Kretę, Palestynę, Cylicję, ale utrzymał władze dziedziczną. Musiał zredukować armię. (1841 - nowa konwencja z udziałem Fr, Bosfor i Dardanele zamknięte dla okrętów wojskowych - co oznaczało hegemonie polit i gospod W Bryt na Bl. Wsch)
Wspierał fr plany budowy Kanału Sueskiego (1859-1869, 161 km, szer 160-200m, czas przepływu ok. 15 h). Wybitnym dow armii jego syn Ibrahim. 1848 abdykował na rzecz syna Abbasa Paszy.
W Turcji najsilniejsze wpływy duchowieństwa i janczarów.
Mahmud II sułtan 1808-1839 - zapoczątkował reformy, europeizacja Turcji. Krwawo stłumił powstanie greckie 1821-1825.
Od 1831 wojna z Egiptem. Niepomyślne wojny z Rosją 1806-1812, 1813 - interwencja w Serbii. 1815 - kolejne powstanie Milosza Obrenowicza, Serbia częściowa autonomia.
1826 - likwiduje korpus janczarów (osłabia armię, 1826 - środek pows w Gr)
1828/9 - zmuszony przyznać autonomię Serbii, Mołdawii i Wołoszczyźnie.
Klęski z Egiptem, stan posiadania Turcji ratują mocarstwa - konwencja londyńska 1840 i 1841.
Reformy: likwiduje lenna wojskowe tzw paszyłaki, jednostki terytorialne otrzymały zarząd cywilny. Paszałyk, paszalik - prowincja rządzona przez paszę. Pasza - generał. Wezyr - druga osoba po kalifie, szef rządu i dow armii. Kalif - tytuł świeckiego i duchowego przywódcy muzułmanów, uważany za następcę Mahometa. Sułtan - władca, król.
Po śm Mahmuda II 1939 wprowadzono reformy tzw - Tanzimat.
Tanzimat, tanzymat - z tur dobroczynne reformy. Oznacza sam termin, czyli lata 1839-1876 oraz system reform mających za zadanie europeizację Turcji. Unowocześnienie państwa na wzór gł fr. Reformy objęły wszystkie dziedziny życia: prawo, adm, sąd, gospod, edukację, armie, podatki. Swobody obywatelskie niezależnie od wyznania, likwidacja systemu dzierżaw podatków, skrócenie służby wojskowej. Równouprawnienie chrześcijan. [tanzymat - por do okcydentalizm]
Abdul Medżid, Abulmecid 1839-1861 - wprowadzał stopniowo reformy w życie przełamując opór zwł konser. duchowieństwa.
Kocioł bałkański
Mustafa Reszid Pasza 1839-1857 wielki wezyr, min spr zagr, ogłosił tanzimat - reformy: zakaz handlu niewolnikami, reformy adm i wojska (pobór przymusowy do wojska), wzory europ poboru do wojska, przeciwnik Rosji (wojna krymska 1853-1856). Bank pańswowy. Chrześcijanie swobody obywatelskie. Zwyciestwo w wojnie krymskiej.
Turcja coraz bardziej uzależniona ekonomicznie (zaciągano pożyczki) od mocarstw.
Nowi osmanowie - 1865 org polit w Konstantynopolu dążąca do monarchii konstytucyjnej. 1866 - spisek wykryty przez policję.
Wydarzenia polit: rzeź chrześcijan w Salonikach, powstanie w Bośni i Hercegowinie, 1876 w Bułgarii.
Nowi osmanowie - in młodoturcy. Młodoturcy i stroturcy jedna rzecz wspólna - nacjonalizm. Obawa przed Europą.
Staroturcy - wyraziciele reakcji społecznej i religijnej, przeciwnicy europeizacji.
Młodoturcy - ruch polit, zjednoczenie państwa na gruncie osmanizmu - równouprawnienie narodów i wyznań w ramach imperium, reformy na wzór europ. 1889 org Jedność i Postęp. 1908 rewolucja młodoturecka, zmusili Abdulhamida II do przywrócenia konstytucji z 1876, 1909 osadzili na tronie Mehmeda V i przejęli władzę. Problemy wew i klęska w wojnie z Włochami 1911 przyczyniły się do rządów dyktatorskich 1913, tzw triumwirat: Cemal Pasza, Enver Pasza, Talat Pasza. Polityka nacjonalistyczna, zaostrzenie konfliktów narodowościowych, represje i eksterminacje Ormian, przystąpienie Turcji do I woj. św zakończyło się klęską i rozpadem imperium 1918. Nowy rząd procesy młodoturków 1919.
Abdulhamid II 1876-1909, ustanowił konstytucję mithanowską 1876,
2 izbowy parlament: Senat (członków mianował sułtan dożywotnio) i Izba niższa (deputowanych wybierano - cenzus).
Wolność prasy
Równość obywatelska, równouprawnienie rel, przy czym islam nadal rel państw a j tur - językiem państwowym.
Niezawisłość sądów
Powszechne nauczanie
którą zawiesił 1878 wprowadzjać despotyczne rządy. Prześladował Macedończyków i Ormian 1895/6, zwany krwawym sułtanem. Prowadził polityke proniem. Zdetronizowany w wyniku rew młodotur 1909. Największy z tyranów.
Wojna z Rosją 1877-1878, wykorzystał do zaiweszenia konstytucji. Pomoc niem armii dla reżimu.
W latach 80 duże straty terytorialne: Egipt dla Anglików, Tunis dla Fr, Tesalii do Grecji, Kreta.
1895 - eksterminacja w Armenii, Ormian. 1897 rzeź Grekwó na Krecie. Powstanie 1903 w Macedonii stłumione.
W Turcji krzyżowały się prądy okcydentalistyczne i antyzachodnie, nacjonalistyczne i kosmopolityczne.
W Macedonii doszło do rewolucji młodotureckiej 1908 pod hasłem przywrócenie konstytucji z 1876. Ludność przyjęła przyjaźnie, przyłącza się wojsko. Abdulhamid zgadza się na przywrócenie konstytucji. Rewolucja młodotur nie była ludową ani internacjonalistyczną - zaraz odezwał się nacjonalizm.
nie było ustępstw dla innych języków
własność ziemsa nie uległa zmianie
1908 straty terytorialne na rzecz Aus-Węg, aneksja Bośni i Hercegowiny - osłabiło rew młodotur
1909 detronizacja Abdul Hamida i osadzenie brata Mehmeda V - marionetka. Od 1909 młodoturcy w rządzie, jednak bez reform.
Dalej wiązano się z Niemcami.
Panturkizm - tendencje do zjednoczenia wszystkich ludów tureckich.
1911- wojna włoska, tracą Trypolitanię i Cyranejkę - resztę posiadłosci afryk. 1912 tracą władzę. Ale wojna bałańska i powrót.
1912 - wojna bałkańska, powrót młodoturków do władzy. Wciągają Turcję do I woj. św.
Od XIX Turcja cofa się z Europy:
niepodległość Grecji 1830, królem ks bawarski Otton I po nim z dyn duńksiej Jerzy I (syn Chrystiana IX) 1863-1913, 1864 W Bryt oddaje Grecji Wyspy Jońskie, wykorzystuje wojnę ros-tur 1881 otrzymuje Tesalię i cz Epiru. 1897 wojna tur-grecka poprzedzona powstaniem 1896 na Krecie, klęski Greków, pokój i odszkodowanie dla Turcji.
1830 wasalne ksęstwo Serbii pod zwierzchnictwem Turcji (Jerzy Czarny i Miłosz Obrenowicz)
od wojny krymskiej traci zwierzchność nad księstwami naddunajskimi
1876 - Serbia i Czarnogóra wojna z Turcją, klęski Serbów uratowało ultimatum ros wobec Turcji, pokój 1877.
po wojnie tur-ros 1877-1878 Serbia w 1878 niepodległość (Milan Obrenowić królem 1881-1889 zrywa z Rosją i w zamian za protektorat Austrii zostaje królem, 1885-1886 nieudana wojna z Bułgarią, zamach stanu 1903-1921 Piotr Karadziordziewić - zmienia orientacje na proros. Po proklamowaniu 1918 Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców królem nowego państwa, aby zatrzeć różnice zmienił nazwę na Jugosławia. SHS oraz Bośnia i Czarnogóra.
1878 zerwana zależność Turcji nad Czarnogórą, Serbią i Rumunią, autonomia Bułgarii, (ale pod zwierzch sułtana, musiała płacić haracz, nie chcieli silnej Bułgarii osłąbiającej Turcję - chcieli rónowagi na Bałkanach), z płd cz Bułgarii (Wschodnia Rumelia, zależna od Turcji). Zwycięstwa wojenne ograniczone między San Stefano a Berlinem. Bośnia i Hercegowina pod okupacją Austrii. 1879 w Bułgarii konstytucja, królem został ks heski Aleksander Battenberg. 1881 zamach stanu, zawiesz konstytucję na 7 lat. 1885 Bułgarzy w Rumelli Wschod obalili władze gen-guber tur i proklamowali połącznie z Bułgarią. Stanu nie uznaje Ros, uderza Serbia. Kleska Serbów. Jednak Alesander zmuszony do abdykacji przez cara Ros A III. Po nim Zgromadzenie Narodowe obsadza na tronie ks Ferdynanda sasko-koburskiego 1887-1918. Prosustriacka polityka premiera Stefana Stambołowa (wróg Ros), po zamachu 1895 na premiera proros polityka, ochrzcił syna w obrz prawosł. Przy poparciu ros 1908 - odrywa się Bułgaria od Turcji, niepodległość.
1881 Tesalię i cz Epiru oddają Grecji