TEMAT 31:

Przedstaw główne założenia metafizyki Augustyna. Przedstaw różnice znaczeniowe między pojęciami: transcendencja i transcendentalizm.

Św. Augustyn, żyjący na przełomie IV i V w., w swojej filozofii nawiązywał do platońskiego idealizmu. Ośrodkiem myśli uczynił Boga: jego pogląd na świat miał charakter teocentryczny. Uznawał oddzielność i równorzędność istnienia ducha oraz ciała, Boga i stworzenia, uczucia, woli i rozumu (dualizm) oraz wyższość ducha nad materią. Augustyn celem człowieka uczynił poznanie Boga i własnej duszy, które w najdoskonalszy sposób odbywało się bezpośrednio, intuicyjnie, bez rozumowania, dzięki boskiej łasce i oświeceniu. Rozum i wiara wzajemnie uzupełniają się w procesie poznania: „Zrozum, byś mógł wierzyć, wierz, byś mógł zrozumieć”. Filozofię św. Augustyna cechował subiektywizm, dualizm i woluntaryzm (uznanie, że właściwą naturą człowieka jest wolna wola). Konsekwencją takiego podejścia jest przekonanie o sprzecznościach tkwiących w człowieku, w jego wewnętrznym rozdarciu i niepokoju. Zgodne z duchem augustynizmu były np. praktyki ascetyczne.

Teocentryczna metafizyka św. Augustyna zawierała w sobie trzy dogmaty:

1. Przewaga Boga nad człowiekiem

2. Przewaga duszy nad ciałem

3. Przewaga uczucia i woli nad rozumem

wszędzie przewaga miała charakter trojaki: -metafizyczny

-epistemologiczny

-etyczny

Bóg bytem najwyższym i niezależnym, przyczyną bytu, zachowuje świat, przedmiotem i przyczyną poznania, najwyższym dobrem i jego przyczyną, człowiekowi szczęście może dać jedynie zespolenie z Bogiem.

Dusza jest substancją samoistną, dusza doskonalsza od ciała bo bliższa Bogu, nieśmiertelna, ma udział w wieczności, duszę znamy lepiej niż ciało.

Zasadniczą postacią życia duchowego jest wola, nauką o pierwszeństwie woli Augustyn zerwał ze starożytnym intelektualizmem a zwrócił się ku woluntaryzmowi, przez poznanie i wiarę mamy łączność z czynnikami irracjonalnymi, poznanie i działanie rzeczą woli i uczucia.

TRANCENDENCJA - (z łac. tanscendes - przekraczający) termin oznaczający istnienie na zewnątrz czegoś. Określenie wywodzące się z filozofii Immanuela Kanta.

TRANSCENDENTALIZM - nurt w filozofii amerykańskiej zapoczątkowany m. in. przez R.W. Emersona i H.D. Thoreau. Głosi ideę równości, niezależności i samodzielności. Podkreśla autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, duchowych oraz społecznych. Łączy racjonalizm (dusza, rozum, wola, uczucie; to co transcendentalne) i empiryzm (ciało, zmysły; to co immamentne).

TEMAT 32:

Wskaż na podstawowe cechy filozofii przyrody w myśli antycznej. Wyjaśnij znaczenie pojęcia transcendentalizm.

V w.p.n.e. - czas politycznego i kulturalnego rozkwitu starożytnej Grecji - określa się mianem kultury klasycznej. Termin klasyczny (łac. classicus) w swym charakterze opisowym oznacza taki prąd w sztuce i literaturze, który cechuje się umiarem, harmonią, utrzymaniem właściwych proporcji poszczególnych elementów.

Arystoteles upowszechnił pojęcie mimesis, wskazując na naśladowczy charakter sztuki wobec natury. Naśladowanie rozumiał przy tym nie jako ślepe kopiowanie, artysta może ukazywać rzeczywistość, jaką ona jest, ale również, jaką może być lub, jaką być powinna.

Filozofowie przyrody stawiali pytania pod adresem przyrody, zaczęli poszukiwać arche, czyli zasady początku, poszukiwali tego co było u podstaw bytu. Wyróżniali cztery żywioły: ogień, powietrze, woda, ziemia.

Przedstawiciele jońskiej filozofii przyrody:

1. Tales z Miletu

U podstaw natury jest WODA, z wody wszystko powstaje, materia (gr. matka) ma naturalny związek z życiem.

2. Anaksymander

Poszukuje stałego pierwiastka, który leży u podstaw bytu, podstawą bytu jest BEZKRES, byt wyłania się z bezkresu; chaos strukturą niezorganizowaną, kosmos to przeciwieństwo chaosu; na początku był chaos, podlegał przekształcaniu się, to co jest, jest efektem daleko idących transformacji; ruch jest wieczny, transformacje czasowe.

APEIRONIZM - proces transformacji, wyłania się poprzez ścieranie się przeciwieństw, źródłem tych przeciwieństw jest RUCH = siła napędowa, która porusza proces wyłaniania się, jest źródłem przeciwieństw, ruch to różnica między czasem a wiecznością, czas jest wieczny.

3. Anaksymenes z Miletu

Świat jest bezkresny, rozciągłość, przestrzenność jest bez końca, wszechświat jest nieskończony, ruch jest wieczny, zasadą jest POWIETRZE, charakteryzuje się skalą zmienności, ruchem, ma zdolność przechodzenia w różne stany, istnieją różne stany skupienia materii, istnieje jedność w przyrodzie, często uważa się go za twórcę meteorologii.

4. Heraklit z Efezu

Za arche uznał OGIEŃ, opowiadał się za dynamiką przeobrażeń w przyrodzie, zmienność, „wszystko płynie”, „nie można dwa razy wejść do tej samej wody”, ogień ze swej natury jest zmienny,

Przedstawiciele egejskiej filozofii przyrody:

1. Ksenofanes

Arche to jedność, myślenie oscyluje wokół przyrody, ziemia jest tą jednością, poszukuje wszechjedności - ogólnej zasady jedności, tą zasadą jest Bóg - jeden, niezmienny, nienaruszalny, stały. Przyroda jest zmienna, ale zasada niezmienna.

2. Parmenides

Podstawą bytu jest jego stałość, tożsamość egzystencjalno-bytowa - tego poszukuje. „Co jest, to jest”, byt jest wieczny, nie ma tego co było przedtem, ani potem, trwanie jest przeciwieństwem czasowości, byt jest niepodzielny; to co najprostsze - najdoskonalsze.

Teoria poznania: podstawą jest rozum, zasadność poznania zmysłowego: zmysły łudzą, rozum nas nie oszukuje. Relacja między myślą a bytem realnym: to co pomyślane nie jest realnością; ogląd myśli: poprzez umysł możemy oglądać swoje myśli; intuicja - na gruncie filozofii oznacza bezpośredniość poznania.

3. Empedokles z Agrogentu

Rozłączność Rozłączność świecie żywiołów, poszukuje tego co jest stałe, z jednej strony filozof przyrody, z drugiej poszukuje niezmiennej zasady. Dwa typy siły: 1. destrukcyjna - niezgody i 2. ta, która łączy - miłość.

4. Anaksagoras z Jonii

Zmienność nosi charakter ilościowy, to co zmienne da się policzyć, niezmienność nosi charakter jakościowy; w naturze istnieje niezliczona jakość składników, którą nazywa zarodnikami, zmiany ilościowe międz zarodnikami prowadzą do powstania jakości; „wszystko jest złożone”, żywioły też, nie ma kresu, wszystko można podzielić, nie ma granic podzielności, w każdej najmniejszej cząstce jest kosmos.

Infinityzm - zakłada nieskończoność podzielności.

Poznanie zmysłowe jest fragmentaryczne. Źródłem ruchu jest duch, jest to siła poruszająca i porządkująca.

Szkoła olecka - jednoznaczne rozróżnienie między poznaniem zmysłowym, a umysłowym.

TRANSCENDENTALIZM - nurt w filozofii amerykańskiej zapoczątkowany m. in. przez R.W. Emersona i H.D. Thoreau. Głosi ideę równości, niezależności i samodzielności. Podkreśla autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, duchowych oraz społecznych. Łączy racjonalizm (dusza, rozum, wola, uczucie; to co transcendentalne) i empiryzm (ciało, zmysły; to co immamentne).

TEMAT 33:

Jakie występują różnice między platonizmem a arystotelizmem? Czym zajmuje się epistemologia?

Platon (V w.p.n.e.) był twórcą filozofii idealistycznej, zakładającej, iż oprócz przemijających bytów realnych istnieją trwałe i niezmienne byty idealne, będące jedynymi prawdziwymi bytami. Świat realny jest odwzorowaniem świata idei. Teza ta pociągnęła za sobą przekonanie o dualizmie bytu i człowieka. Platon głosił wyższość duszy nad ciałem, wiedzy wrodzonej, rozumowej nad zmysłową. Za właściwy cel człowieka uznawał dążenie do wartości idealnych i trwałych. Utożsamiał dobro i piękno z prawdą, szczególne znaczenie przypisywał cnocie i miłości, pojmowanej jako dążenie duszy do wiecznego posiadania dobra i szczęścia.

Arystoteles był uczniem Platona i mimo odmienności idei, przyjął od swego poprzednika wiele założeń. Odrzucił platońską teorię bytu idealnego, zakładając, że jedynym bytem prawdziwym są jednostkowe rzeczy, w których należy szukać ich ogólnej istoty. Poznanie według Arystotelesa odbywa się z pomocą rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do Platona filozof uznawał, iż nie ma pojęć wrodzonych, umysł jest niezapisaną tablicą, którą zapełnia się w procesie postrzegania rzeczywistości. Wiedza zmysłowa prowadzi do poznania rozumowego. Właściwym celem człowieka nie jest cnota, ale szczęście rozumiane nie jako przyjemność, lecz życie godne człowieka, rozumne i pełne cnoty. Od Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyróżnienie logiki, opracowanie psychologii oraz nowe pojęcie Boga, rozumu, materii, formy.

Punktem wyjścia dla dzieła Arystotelesa była krytyka platońskiej teorii idei:

-idee są hipostazami pojęć ogólnych, a nie żadną realnością (domniemanymi realnymi odpowiednikami pojęć)

-idee niczego nie wyjaśniają, gdyż de facto musiałoby być ich więcej niż rzeczy; zatem uproszczenie jest podstawą wyjaśnienia

-jeśli każdy zbiór rzeczy ma swoją ideę, to również zbiór tych rzeczy i jego idea powinna mieć swoją ideę. Idee są więc zbędnymi fikcjami; zbędne, bo są hipostazami, hipostazami fikcyjnymi, bo niczego nie wyjaśniają.

Ponieważ, według, Platona w pojęciach mamy wiedzę pewną i bezwzględną, to musi istnieć byt, który jest przedmiotem pojęć: ogólny i niezmienny, czyli byt idealny - są nim idee. Pojęciowa wiedza o ideach jest możliwa, gdyż posiadają one pojęciową naturę, tj. taką, która może być wyrażona w pojęciach.

EPISTEMOLOGIA (teoria poznania, gnoseologia) - dział filozofii zajmujący się teorią poznania, czyli lapidarnie mówiąc badając skąd pochodzi, na ile jest wiarygodna i jakie są granice naszej wiedzy. Epistemologia jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej abstrakcyjnych działów filozofii, ale z drugiej strony ma ona podstawowe znaczenie, bo bez skonstruowania wiarygodnej teorii poznania dalsze filozofowanie w zasadzie nie ma sensu. Epistemologia jako odrębny dział filozofii została zapoczątkowana przez Kartezjusza, ale zagadnienia epistemologiczne były już obecne od zarania dziejów.

Najważniejsze prądy i myśliciele w teorii poznania:

-Platon - starożytny idealizm poznawczy

-Arystoteles - starożytny racjonalizm poznawczy

-Kartezjusz - nowożytny racjonalizm

-John Locke, Dawid Hume - nowożytny empiryzm

-George Berkeley - nowożytny idealizm poznawczy

-Immanuel Kant - początki krytycyzmu poznawczego

-Frydery Nietsche - relatywizm poznawczy

-Auguste Comte - pozytywizm

-Henri Bergson - intuicjonizm

-Bertrand Russell - atomom logiczny

-Ludwig Wittgenstein - początki semantyki poznawczej

---