Władysław I Herman.
- urodził się: około 1043, zmarł: 1102
- na tronie w latach: 1082-1102
- dziewiąty władca dynastii Piastów
- poprzednik: Bolesław Szczodry
- następca: Bolesław Krzywousty
- syn Kazimierza Odnowiciela i Dobronegi Marii, księżnej ruskiej
- żony:
1. nieznana, oddalona w 1082 roku
2. Judyta, córka księcia czeskiego Wratysława
3. Judyta Maria, wdowa po królu węgierskim Salomona, córka cesarza Henryka III
- dzieci z pierwszą żoną:
1. Zbigniew
- dzieci z drugą żoną:
2. Bolesław Krzywousty
- przydomek:
było to imię nadane synowi na cześć wuja Kazimierza Odnowiciela arcybiskupa kolońskiego Hermana, z którym Kazimierz utrzymywał bliskie stosunki
Władca prywatnie.
Władysław był młodszym synem Kazimierza Odnowiciela. Urodził się około 1043 roku. Całe życie pozostawał w cieniu energicznego i ambitnego brata. Nie został nawet uwzględniony przy zawieraniu małżeństw dynastycznych. Jego pierwszą żoną była Polka, nie skoligacona z żadnym książęcym rodem. Małżeństwo zawarto tradycyjnym zwyczajem słowiańskim (bez udziału Kościoła) już po śmierci Kazimierza Odnowiciela. Związek taki obniżał pozycję polityczną Władysława. W XI wieku Kościół uznawał jeszcze za ważne małżeństwa zawierane słowiańskim obyczajem (nie tolerował jednak tradycyjnych rozwodów). Na brak roszczeń do władzy wskazywałoby też imię pierwszego syna Władysława. Zbigniew nie było imieniem książęcym. Pierwsze małżeństwo księcia przypuszczalnie zakończyło się odesłaniem żony do domu ojca. Według słowiańskiego obyczaju równoznaczne to było z rozwodem. Zrodzony z tego związku syn, Zbigniew w kołach świeckich uznawany był za prawowitego członka dynastii. Kręgi kościelne nie uznając rozwodów, odesłanie pierwszej żony potraktowały jako odsunięcie nałożnicy, a Zbigniewa uważały za nieślubne dziecko. Pod okiem babki, księżnej - wdowy Dobronegi kształcił się Zbigniew w szkole katedralnej w Krakowie. Po śmierci króla Bolesława Władysław Herman zawarł związek małżeński z Judytą, księżniczką czeską. Małżonkowie długo czekali na potomka. Zgodnie z tradycją, szukali pomocy w modlitwie i ofiarach na rzecz Kościoła. Wysłali np. dary do St. Gilles, modnego wówczas ośrodka kultu. W 1085 lub 1086 roku urodził się długo oczekiwany syn Bolesław. Wkrótce potem księżna zmarła. W trzy lata później Władysław Herman zawiera kolejne małżeństwo - tym razem z Judytą Marią, siostrą cesarza niemieckiego. Nie cieszyła się ona w kręgach kościelnych najlepszą opinią. Pomawiana o zbyt swobodne obyczaje. Były to prawdopodobnie plotki mające popsuć opinię antypapieskiemu wtedy dworowi cesarskiemu. W polskiej historiografii pojawiły się opinie nawiązujące do tych przekazów. Oskarżano bowiem Judytę Marię o bliski związek z wojewodą Sieciechem. Trudno nakreślić jednoznaczny obraz osobowości Władysława Hermana. Dawniejsi historycy pisali o jego dobroci i słabej woli, widząc w nim marionetkę w rękach wszechwładnego palatyna Sieciecha. Dziś historycy podkreślają jego rozsądek i sprawne rządy po wygnaniu Sieciecha i uważają wcześniejsze działania Sieciecha za sprawne wykonywanie woli władcy. Źródła przedstawiają księcia jako ociężałego, schorowanego i słabego fizycznie (prawdopodobnie cierpiał na podagrę). Z pewnością nie był on ideałem rycerza, a to było istotnym elementem ówczesnego wzorca monarchy. W działaniach rycerskich książę musiał wyręczać się palatynem. Dyskwalifikowało go to w oczach współczesnych mu ludzi.
Działalność publiczna.
Jako młody książę, za życia ojca i brata Bolesława, Władysław pozostawał na uboczu życia politycznego. Prawdopodobnie Szczodry wydzielił mu Mazowsze jako zaopatrzenie, ale Władysław pozostawał całkowicie pod kontrolą brata, który samodzielnie wyznaczał biskupa płockiego i mazowieckich panów grodowych. Do dziś nie jest jasny udział Władysława w buncie przeciw bratu i sposób przejęcia władzy. Źródła nie poświadczają jednoznacznie jego udziału w spisku. Nie był organizatorem opozycji i buntu, niewątpliwie jednak został przez buntowników osadzony na tronie. Po objęciu władzy starał się nawiązywać do tradycji Bolesława. Nadał młodszemu synowi jego imię. Było to wyrazem kontynuacji programu politycznego brata. W otoczeniu Władysława Hermana jego zmarły brat cieszył się wielkim uznaniem. Władysław Herman sprowadził do Krakowa jego rodzinę - wdowę z synem Mieszkiem. Było to manifestacją solidarności klasy panującej, dawało także Hermanowi możliwości sprawowania kontroli nad bratankiem. Śmierć Mieszka odkryta jest tajemnicą. Został prawdopodobnie otruty przez możnych zbuntowanych przeciw jego ojcu. Wymowną manifestację postawy politycznej Władysława było umieszczenie na pieczęci monarszej i na monetach, władcy siedzącego na tronie z gołym mieczem na kolanach. Było to podkreślenie najwyższych praw sądowniczych władcy, możliwości arbitralnego wyrokowania o życiu i śmierci. Symbolika podkreślała związek z rządami poprzednika, posługującego się podobnymi wizerunkami umieszczanymi na monetach. W polityce zagranicznej nastąpiły jednak pewne zmiany. Ponieważ zbiegły król Bolesław schronił się na Węgry, zwycięska opozycja doprowadziła do zbliżenia z Czechami, skłóconymi wtedy z królestwem węgierskim. Potwierdzeniem tego sojuszu był ślub Władysława Hermana z córką czeskiego księcia Wratysława, Judytą. Książę polski ponownie rozpoczął płacenie Czechom trybutu ze Śląska. Polacy wspomagali króla czeskiego (Wratysław otrzymał tytuł królewski w 1085 roku) w walkach z opozycją, a Czesi przysyłali swe oddziały do walki z Pomorzanami. Ta współpraca przyczyniła się do poprawy stosunków Polski z Cesarstwem. W międzyczasie nastąpiły zmiany w układzie sił cesarz - papież. Papież Grzegorz VII musiał opuścić Rzym. Tym samym kontynuacja polityki Szczodrego stała się niemożliwa. W roku 1088 lub 1089 cesarska siostra Judyta Maria, wdowa po królu węgierskim Salomonie, zostaje żoną Władysława Hermana. Wzmocniło to autorytet polskiego księcia. Ze względu na okoliczności objęcia władzy przez Hermana autorytet monarchy był mocno osłabiony. Silna grupa możnych miała ogromne wpływy w państwie. Na dworze Władysława Hermana ogromną rolę odgrywał wojewoda Sieciech. Wcześniejsi historycy uważali księcia za bezwolne narzędzie w rękach palatyna. Współcześni zwracają uwagę na fakt, że rządził wprawdzie Sieciech, ale swymi działaniami odbudowywał autorytet władzy monarszej. Prawdopodobnie Sieciech był narzędziem w rękach Hermana. Po jego usunięciu książę, mimo słabego stanu zdrowia, rządził samodzielnie, sprawnie i rozumnie. Pozycja Sieciecha na dworze była jednak wyjątkowa. Świadczyć o tym może fakt, że posiadał wielkie obronne dwory w Sieciechowie, w Płocku i pod Wawelem. Fundował tam imponujące kościoły (Świętego Andrzeja w Krakowie). Bił też własną monetę a była to jedyna niemonarsza emisja w czasach wczesnopiastowskich. Niektórzy historycy widzą w tym przgotowania Sieciecha do zagarnięcia władzy książęcej. Nie dziwi fakt, że zbyt potężnego rywala chciała pozbyć się grupa możnych w otoczeniu księcia, a przede wszystkim możni sprawujący władzę w prowincjach państwa. Na stanowiska komesów prowincji wysyłał bowiem Sieciech zaufanych ludzi. Jak się wydaje aktywną uczestniczką wewnętrznej polityki centralizacyjnej była Judyta Maria. Nie zjednywało jej to sympatii możnych. Charakterystycznie dla układu sił społecznych za Hermana i jego poprzedników jest silna opozycja wśród możnych wobec centralizacji państwa i wzmacnianiu władzy monarszej. Tu należy szukać przyczyn buntu zarówno w czasach Bolesława Szczodrego jak i jego następców. Tu też leży przyczyna wygnania Sieciecha oraz opozycyjnych działań podejmowanych przez możnych wobec Władysława Hermana. Niektórzy z nich opuszczali nawet Polskę, szukając poparcia dla swoich poczynań w Czechach. Wykorzystywali w swojej grze młodocianych książąt, Zbigniewa i Bolesława, buntując ich przeciw ojcu i macosze. Zbigniewa wykradli z saskiego klasztoru i postawili na czele buntu we Wrocławiu. Sieciech pokonał rebelię, jednak walka między władcą i Sieciechem a opozycją możnych przybierała na sile. Bunt młodych książąt i możnych zmusił Hermana do podziału państwa na dzielnice. Każdy z synów otrzymał uposażenie, a sobie książę zatrzymał władzę zwierzchnią. Zgodził się też, aby po jego śmierci możni wybrali spośród synów następcę, a więc dokonali elekcji władcy. Nie zabezpieczył tym jednak pokoju wewnętrznego. Hasło do buntu wyszło tym razem z otoczenia młodszego syna, Bolesława. Zbigniew przyłączył się do brata i Władysław Herman zmuszony był wygnać Sieciecha. Od tego momentu sprawował rządy osobiście, dzieląc się władzą z synami i ich poplecznikami. Ciekawe są działania księcia Władysława i Sieciecha w innej dziedzinie. Książę dokończył dzieła poprzedników i podniósł prestiż Kościoła katolickiego oddając mu uroczyście odbudowaną katedrę w Gnieźnie. Rozbudowa organizacji kościelnej, nowe obiekty kościelne umożliwiały pogłębienie chrystianizacji i objęcie kulturą chrześcijańską szerszych kręgów ludności.
Bilans panowania.
Dążenia Władysława Hermana do wzmocnienia władzy monarszej i centralizacji państwa oparte na tradycyjnym modelu traciły sens. Brak zewnętrznych wrogów i możliwości rozszerzenia granic państwa uniemożliwiał, jednoczenie możnych wokół monarchy. Herman nie potrafił znaleźć nowych sposobów integracji państwa, dlatego też zmuszony był zgodzić się na banicję Sieciecha i podział państwa między synów.