Dom bez ścian, dzieci bez rodziców

Dom bez œcian, dzieci bez rodzic�w

Co si� dzieje z dzieckiem wychowywanym w rodzinie alkoholowej

Marzenna Kuci�ska

Kontynuujemy cykl artyku��w o Doros�ych Dzieciach Alkoholik�w (DDA). Pisaliœmy ju� o tym, kim jest DDA i jak wygl�da dzieci�stwo w rodzinie alkoholowej. Tym razem przeczytacie tekst o zniekszta�ceniach osobowoœci dziecka spowodowanych zaburzeniem wi�zi z rodzicami.

Czekamy na listy od Was. Czy spotkaliœcie si� z problemem DDA? A mo�e sami wychowywaliœcie si� w rodzinie alkoholowej? Jakie s� Wasze doœwiadczenia? Najciekawsze listy opublikujemy.

Kiedy w rodzinie alkoholowej pojawia si� dziecko, zwykle pojawia si� r�wnie� nadzieja na zmian�. Niestety partner osoby pij�cej szybko przekonuje si�, �e spoczywa na nim nie tylko obowi�zek wychowania dziecka, ale i wszelkie inne obowi�zki domowe, a nierzadko r�wnie� finansowe utrzymanie powi�kszonej rodziny. W takich okolicznoœciach musi skoncentrowa� swoje wysi�ki na wszystkich tych sprawach, kt�rymi w innych rodzinach zazwyczaj zajmuj� si� dwie osoby.

Powszechnie wiadomo, i� rozwijaj�ce si� dziecko potrzebuje cz�stego kontaktu z rodzicami. Jednak niewielu z nas uœwiadamia sobie, �e dziecko, kt�rego rodzic pije, ma go o po�ow� mniej: mniej czasu sp�dzanego w kontakcie fizycznym, na zabawie, czytaniu ksi��ek czy spacerze; mniej czasu na obserwacj� bliskiej doros�ej osoby, podczas kt�rego tak wiele dzieci si� ucz�; mniej rozm�w i bliskoœci. Jest to rodzaj zaniedbania emocjonalnego, kt�re pojawia si� niezale�nie od tego, �e matka i ojciec mog� bardzo kocha� dziecko. Gdy taki siedmiolatek idzie do szko�y, mo�e mie� mniej umiej�tnoœci interpersonalnych ni� jego r�wieœnicy, bo znacznie mniej czasu ni� oni sp�dza� w bezpoœrednim kontakcie ze swoimi rodzicami.

Niekt�rzy nie maj� doœwiadcze� w kontaktach z rodzicami w og�le albo prawie w og�le. M�wi� na przyk�ad: "Ojca prawie nie pami�tam. Zwykle pi� z kolegami poza domem lub spa� pijany. Mama pracowa�a w sklepie od œwitu do zmroku - i te� jej nie by�o". Inni opowiadaj� o dzieci�stwie u babci czy cioci, a nawet w domu dziecka. Wiele os�b sp�dza�o czas w szkole lub na podw�rku, ucz�c si� praw rz�dz�cych œwiatem spo�ecznym od s�siad�w, nauczycieli b�dŸ koleg�w.

Ale wa�ny jest nie tylko wsp�lnie sp�dzany czas, lecz r�wnie� jakoœ� tego kontaktu, czyli stosunek rodzic�w do dziecka. Zale�noœ� mi�dzy naszym myœleniem o sobie a stosunkiem matki i ojca do nas, gdy byliœmy dzie�mi, opisa� Carl Rogers. Jego zdaniem, dla kszta�towania si� poczucia wewn�trznego JA istotny jest w�aœnie stosunek rodzic�w do dziecka, a zw�aszcza okazywanie przez nich aprobaty i wsparcia. Dzi�ki temu dziecko uczy si� aprobowa� to, jakie jest, i w��cza� nowe doœwiadczenia siebie w obr�b JA. Pochwa�y ze strony matki i ojca staj� si� podstaw� jego poczucia w�asnej wartoœci. Gdy rodzice chwal� dziecko, za to co robi, pojawia si� zgodnoœ� doœwiadczenia z JA i poczucie wewn�trznej sp�jnoœci. A poczucie wewn�trznej sp�jnoœci i posiadanie pozytywnego wizerunku siebie to - wed�ug Rogersa - dwie sk�adowe silnej to�samoœci.

...ci�g dalszy

Co si� dzieje z dzieckiem wychowywanym w rodzinie alkoholowej, kt�re cz�sto nie doœwiadcza aprobaty i wsparcia ze strony rodzic�w? Jego potrzeby s� zazwyczaj niezauwa�ane lub ograniczane do podstawowych, poniewa� innych nikt nie ma czasu zauwa�y�. Dziecko s�yszy, �e musi by� samodzielne, musi pomaga� mamusi i tatusiowi, kt�rym jest ci�ko. Dobrze by�oby r�wnie�, gdyby zbyt wiele nie potrzebowa�o, gdy� inne sprawy i potrzeby rodziny s� wa�niejsze. I najlepiej niech nie m�wi o swoich potrzebach, bo przecie� mama zadba o nie na tyle, na ile zdo�a. A jeœli us�yszy, �e syn albo c�rka potrzebuje wi�cej, ni� ona mo�e da�, b�dzie jej przykro. Dziecko wychowuj�ce si� w rodzinie alkoholowej uczy si� zatem ignorowania w�asnych potrzeb, nie nabywa umiej�tnoœci ich rozpoznawania i zaspokajania - zwykle przechodzi subtelny trening w rozpoznawaniu i zaspokajaniu potrzeb swoich rodzic�w. Wys�uchuje ich zwierze� i problem�w, pomaga w obowi�zkach domowych, rozwi�zuje sytuacje kryzysowe: 'Tylko ja potrafi�am go uspokoi�. M�wi�am mamie, by zabra�a dzieciaki i zamkn�a drzwi. Ba�am si� strasznie, bo bywa� bardzo agresywny, ale potrafi�am z nim rozmawia� jakoœ tak, �e pomarudzi� i k�ad� si� spa�'.

Pierwotne treœci zawarte w naszym wewn�trznym obrazie siebie s� wynikiem tego, jak doœwiadczamy siebie i jak jesteœmy traktowani przez rodzic�w. Dziecko nieakceptowane, niezauwa�ane czy krzywdzone doœwiadcza siebie jako cz�owieka cierpi�cego z powodu zaniedba� i krzywd, opuszczonego i bezwartoœciowego. W taki te� spos�b zaczyna myœle� o sobie i tak si� czuje, gdy pozostaje samo z sob� (np. jestem bezradny, g�upi, bezwartoœciowy, niczego nie potrafi�). Poniewa� �adne dziecko nie jest w rzeczywistoœci g�upie, bezwartoœciowe i pozbawione mo�liwoœci rozwoju, pojawia si� niesp�jnoœ� pomi�dzy JA a doœwiadczeniami, kt�re dowodz� jego zaradnoœci, posiadanych umiej�tnoœci czy wrodzonych zdolnoœci. Jednak�e ta cz�œ� JA w obliczu wewn�trznego konfliktu (Jaki jestem naprawd�: taki, jak m�wi� rodzice, czy taki, jak si� zachowuj�?) pozostaje ukryta w nieœwiadomoœci.

Utrwaleniu takiego fa�szywego obrazu JA sprzyja r�wnie� regu�a zaprzeczania, charakterystyczna dla systemu rodziny alkoholowej. Alkoholik zaprzecza swojemu uzale�nieniu, a jego partner nie przyznaje si�, �e nie radzi sobie z sytuacj� picia ma��onka - wi�c dziecko otrzymuje przekaz: "To nieprawda, co widzisz, myœlisz i czujesz". Wielokrotnie widzi pijanego ojca i s�yszy, jak matka m�wi na przyk�ad: "On jest chory", "Jest zm�czony" albo "Dobrze si� bawi". Dostrzega, �e matka jest z�a, ale ona uparcie twierdzi, �e to tylko zm�czenie: "Ja z�a?! Jakbyœ ty ca�y dzie� przesta� na nogach, a potem musia� si� u�era� z pijakiem, te� by�byœ zm�czony!". Dziecko przestaje zatem dawa� wiar� swoim zmys�om, bo wielokrotnie m�wiono mu, �e by�o inaczej, ni� s�ysza�, widzia� i czu�. Brak zaufania do w�asnego postrzegania mo�e po latach sprawia�, �e DDA jako jedyni nie b�d� pewni, czy od kogoœ czu� alkohol, czy prawid�owo rozpoznaj� stan emocjonalny drugiej osoby.

...ci�g dalszy

Regu�a zaprzeczania znajduje r�wnie� zastosowanie w œwiecie wewn�trznym: myœli i uczu�. Kiedy dziecko z rodziny alkoholowej pozwoli sobie na wyra�enie swoich gwa�townych uczu�, m�wi�c na przyk�ad: "Nienawidz� go" - zwykle s�yszy: "Nie wolno ci tak m�wi�. To tw�j ojciec. Ojca nale�y kocha�". A kiedy rozpacza, bo zosta�o skarcone "za nic", matka wspiera go s�owami: "Tak naprawd� tatuœ ci� kocha, chce �ebyœ wyr�s� na dobrego cz�owieka".

Jeœli dziecko nauczy si� nie ufa� sobie, czyli temu, co postrzega, odczuwa i myœli - traci wewn�trzne punkty orientacyjne i zaczyna kierowa� si� czymœ lub kimœ zewn�trznym. B�dzie to niepij�cy rodzic, religia, inni ludzie albo cokolwiek, od czego mo�na si� uzale�ni�.

Wytworzenie wi�zi z matk� i ojcem, prze�ycie pierwotnej zale�noœci, w kt�rej zostan� zaspokojone potrzeby dziecka, a kt�ra go nie zniewoli, lecz pozwoli si� rozwin�� - jest bardzo siln� potrzeb�. Zwykle dziecko zwi�zuje si� silniej z jednym z rodzic�w. W rodzinach alkoholowych w naturalny spos�b sp�dza ono wi�cej czasu z niepij�cym rodzicem. To on lepiej rozumie i zaspokaja jego potrzeby. Zdarza si� jednak doœ� cz�sto, �e dziecko zwi�zuje si� mocniej z rodzicem pij�cym, jako bardziej przewidywalnym i mniej rani�cym. Niepij�cy mo�e reagowa� na kryzys rodzinny ci�g�� z�oœci�, przelewan� na domownik�w. A usi�uj�c utrzyma� pod kontrol� sytuacj� rodzinn�, nierzadko odwo�ywa� si� b�dzie do manipulacji emocjami i zachowaniami dzieci: "Jak mo�esz mi to robi�?! Chcesz mnie do grobu wp�dzi�! Lekarz powiedzia�, �e nie mog� si� denerwowa�".

Czasem zdarza si� tak, �e dziecko nie mo�e wytworzy� realnej wi�zi z �adnym z rodzic�w, gdy� oboje s� zbyt nieobecni lub rani�cy. W�wczas idealizuje sobie jedno z nich i wytwarza tak� wyobra�on� wi�Ÿ z wyidealizowanym obiektem. Oto opisy pij�cych rodzic�w, zaniedbuj�cych swe dzieci, do p�Ÿnej staroœci domagaj�cych si�, by �ycie dzieci kr�ci�o si� wok� nich: "Moja matka jest wspania�� osob�. Zawsze nas kocha�a i chcia�a dla nas jak najlepiej. W�aœciwie poœwi�ci�a dla nas swoje �ycie. Jej by�o trudniej ni� nam"; "Ojciec by� cudowny, zabiera� mnie do teatru i uczy� s�ucha� muzyki. Dzi�ki niemu pozna�am wiele s�awnych os�b. Czyta� mi ksi��ki, bawiliœmy si� razem".

Wi�zi, kt�re udaje si� stworzy� z rodzicami w rodzinie alkoholowej przypominaj huœtawk�: bardzo blisko - bardzo daleko. Rodzic, gdy sam potrzebuje bliskoœci, powierza dziecku swoje problemy i tajemnice, nie zawsze adekwatne do jego wieku. Gdy nie potrzebuje bliskoœci, wyznacza granic� - "Dzieci i ryby g�osu nie maj�", "Nie pyskuj" - nie licz�c si� z potrzebami syna czy c�rki. A takie sytuacje ucz� dziecko nieprzewidywalnoœci w relacji z rodzicami i tego, �e w bliskoœci �atwiej zrani�. Otwartoœ�, zaufanie i bliskoœ� staj� si� jedynie instrumentami do zaspokojenia cudzych potrzeb, nie s� zaœ sposobem na zbudowanie bliskiego zwi�zku.

Zgodnie z koncepcj� Rogersa, dziecko w rodzinie alkoholowej - pozbawione aprobaty, wsparcia i realnych informacji na temat tego, jakie jest - musi wykszta�ci� struktur� JA b�d�c� Ÿr�d�em zaburze� i dysfunkcji. Po pierwsze dlatego, �e brak jest podstaw kszta�tuj�cych poczucie w�asnej wartoœci lub tworzone s� podstawy do negatywnej samooceny, niezgodnej z rzeczywistym obrazem dziecka. Po drugie, pojawia si� rozbie�noœci pomi�dzy JA a doœwiadczeniem, a istotna cz�œ� realnego doœwiadczania JA pozostaje w nieœwiadomoœci. Po trzecie, nast�puje zniekszta�cenie i niesp�jnoœ� obrazu siebie, b�d�ca Ÿr�d�em ci�g�ego niepokoju i dysonansu. I wreszcie po czwarte, nast�puje zablokowanie lub utrudnienie rozwoju JA, ze wzgl�du na niedopuszczanie do œwiadomoœci wa�nych doœwiadcze� tego� JA (np. prze�ywania z�oœci, zazdroœci czy l�ku).

Dziecko wzrastaj�ce w chaotycznych regu�ach rodziny alkoholowej uczy si� nie m�wi� o sobie, o swoich potrzebach i o tym, co dzieje si� w domu. A po doœwiadczeniach w pierwotnych relacjach, Doros�e Dzieci Alkoholik�w staraj� si� nie ufa� nikomu. Ich wewn�trzna to�samoœ� zbudowana jest wok� tego, jacy powinni by�, gdy� jacy s� - nie wiedz�. Czasem spotykaj� kogoœ, kto wydaje si� dawa� szans� na prawdziwie bliski zwi�zek, w kt�rym mo�liwe b�d� pe�na akceptacja i bezwarunkowa mi�oœ�. Poniewa� DDA nie potrafi budowa� bliskoœci i zwi�zku, zatraca si� w nim bezgranicznie, ujawniaj�c dzieci�ce - wyparte wczeœniej - emocje i pragnienia.

...ci�g dalszy

Andrzej ma 30 lat, dobr� prac� i w�asne mieszkanie. Prze�o�eni go ceni�, a podw�adni lubi�, gdy� jest sprawiedliwy, kompetentny i pracowity. Jedynym jego problemem s� zwi�zki z kobietami. Chcia�by za�o�y� rodzin�, ale wci�� wybiera niew�aœciwe kobiety: pij�ce, bez pracy albo zdradzaj�ce swych partner�w. Tak naprawd� pogardza nimi, ale mimo to "pakuje si�" w romans za romansem. Jest mi�o, p�ki ma poczucie, �e nie zale�y mu na kobiecie. Sytuacja zmienia si� po mniej wi�cej trzech miesi�cach. Ku swemu zaskoczeniu, Andrzej zawsze anga�uje si� mocno. Kiedy nie ma przy nim kobiety, kt�r� darzy uczuciem, czuje si� opuszczony, zaniedbany i zdradzany. Zaczyna robi� jej wym�wki. Potem codziennoœci� s� prowokowane przez niego k��tnie. W ko�cu kobieta odchodzi, a on powoli - cierpi�c, ale i czuj�c ulg� - wraca do r�wnowagi emocjonalnej.

Andrzej dorasta� w rodzinie, w kt�rej ojciec nadu�ywa� alkoholu. Ktoœ zapyta: a co to ma wsp�lnego z jego perypetiami mi�osnymi? Ot� w swojej rodzinie Andrzej czu� si� podobnie. Kiedy ojciec pi�, matka czyni�a z syna swojego powiernika i sojusznika. Buntowa�a go przeciwko zaniedbuj�cemu j� m�owi. Ale ojciec przestawa� pi�, a w�wczas matka nie potrzebowa�a ju� syna. W rozmowach z m�em zdradza�a tajemnice powierzone jej przez ch�opca. Wyje�d�ali - jak zgodne ma��e�stwo - na romantyczne weekendy. Ci�gle gdzieœ wychodzili. Andrzej czu� si� oszukany i opuszczony. A matka wci�� nadskakiwa�a ojcu i zachowywa�a si� tak, jakby nic si� nie sta�o - syn nie znosi� jej takiej. Gdy ojciec pi�, Andrzej czu�, �e ma matk�, cho� ona by�a nieszcz�œliwa.

Marzenna Kuci�ska kieruje Oœrodkiem Psychoterapeutycznym Instytutu Psychologii Zdrowia PTP w Warszawie. Zajmuje si� psychoterapi� DDA, badaniami nad efektywnoœci� szkole� i psychoterapii. Prowadzi szkolenia z podstaw pomocy psychologicznej. Jest autork� wielu artyku��w na temat terapii alkoholik�w i efektywnoœci psychoterapii. Ma 36 lat, m�a i 10-letni� c�rk�. Lubi fantastyk� i bryd�a.

http://kiosk.onet.pl/charaktery/1102351,1475,artykul.html

Wyszukiwarka