Państwa, Sudan
Sudan
Informacje ogólne
Sudan, As-Sūdān, Republika Sudanu, Republic of the Sudan, największe państwo Afryki położone we wschodniej części kontynentu, nad Morzem Czerwonym. Na północy graniczy z Egiptem, na północnym zachodzie z Libią, na zachodzie z Czadem, na południowym zachodzie z Republiką Środkowoafrykańską, na południu z Zairem, Ugandą i Kenią, na wschodzie z Etiopią i Erytreą. Powierzchnia 2,5 mln km2 (9 miejsce na świecie). 35 mln mieszkańców (2000).
Większe miasta: Omdurman (Umm-Durman, 1,2 mln, 1993), Chartum Północne (Al-Chartum Bahri, 879 tys., 1993), Port Sudan (Bur Sudan, 305 tys., 1993), Wadi Medani (218 tys., 1993).
Język urzędowy arabski, w użyciu również angielski oraz dialekty chamicki i nilocki.
Jednostka monetarna 1 funt sudański = 100 piastrów = 1000 milliemów.
Ludność
Średnia gęstość zaludnienia: 14 osób/km2. Przyrost naturalny: 28,3‰ (2000). Analfabetyzm: 54%. Skład etniczny: Arabowie sudańscy (49,1%), ludy: Dinka (11,5%), Nuba (8,1%), Bedża (6,4%), Nuer (4,9%), Azande (2,7%), Bari (2,5%), Fur (2,1%), Szyllukowie (1,7%), Lotuko (1,5%).
Religia: muzułmanie sunnici (73%), animiści (16,7%), katolicy (5,6%), anglikanie (2,3%). Średnia długość życia: mężczyźni 55 lat, kobiety 57 lat.
Warunki naturalne
Południowa część kraju zajmuje Wyżyna Wschodnioafrykańska z najwyższym szczytem kraju - Kinjeti (3187 m n.p.m.), stopniowo przechodząca w rozległą Kotlinę Górnego Nilu, otoczoną: od zachodu Wyżyną Kordofan i górami Dar Fur (Marra, 3088 m n.p.m.), od północnego zachodu wyżynną Pustynią Libijską, od wschodu Pustynią Nubijską, starymi, zrębowymi Górami Czarnomorskimi i Wyżyną Abisyńską (do wysokości 2085 m n.p.m.).
Klimat Sudanu zmienia się od zwrotnikowego, wybitnie suchego na północy, po równikowy z długą porą deszczową o opadach sięgających 1500 mm na południu. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 23°C i 0 mm, w lipcu 31°C i 48 mm. Główna rzeka - Nil (Nil Górski, Nil Biały, Nil Błękitny).
Naturalną szatę roślinną kraju stanowią: na południu zielony las równikowy, w którym żyją m.in.: szympansy, hipopotamy, słonie, zebry, żyrafy, lamparty, lwy i antylopy, na terenach północnych przeważają sawanny, nad brzegami rzek rosną lasy galeriowe z drzewami tekowymi, w Kotlinie Górnego Nilu występują rozległe mokradła pokryte roślinnością bagienną z papirusem.
Historia
Początki osadnictwa na terenach dzisiejszego Sudanu wiążą się z powstaniem i rozwojem cywilizacji nubijskiej (V-IV tysiąclecie p.n.e.), podbijanej przez Egipt, który w XVI w. p.n.e. zajął północną część Nubii. Część południowa, zwana krajem Kusz, istniała w latach 1200-1085 p.n.e. jako samodzielne państwo. Od 715 p.n.e. do najazdu Asyryjczyków (671 p.n.e.) władcy Nubii rządzili w Egipcie.
W początkach IV w. n.e. Nubia weszła w skład państwa Aksum, od VI w. ulegała stopniowo chrystianizacji. W VI-VII w. na dawnych ziemiach nubijskich powstały dwa chrześcijańskie państwa: Alodia (Alwa) i Makuria. W XIII-XIV w. wojska Mameluków najechały i zniszczyły królestwo Makuria. Ok. 1500 pod naporem muzułmanów upadła Alodia, Nubijczycy z czasem ulegli całkowitej islamizacji.
W początkach XIX w. władcy Egiptu próbowali utworzyć państwo, które swym zasięgiem miało objąć całe dorzecze Nilu. Ustanowienie przez wicekróla Egiptu gubernatorem w Chartumie Brytyjczyka Ch. Gordona wywołało opór niezadowolonej ludności. 1881 wybuchło powstanie. 1885 powstańcy pod dowództwem Mahdiego z Sudanu zdobyli Chartum mordując obrońców miasta, wśród nich Gordona, i zakładając własne państwo ze stolicą w Omdurmanie.
Sudan jako kondominium
1898 Brytyjczycy zajęli terytorium Sudanu, które w roku następnym uzyskało status brytyjsko-egipskiego kondominium, gdzie faktycznie władzę sprawowali Brytyjczycy. W latach 40. i 50. XX w. ujawniły się sudańskie dążenia niepodległościowe. W 1956, po odrzuceniu proponowanej unii z Egiptem, proklamowano powstanie niepodległej Republiki Sudanu - premier Azhari al-Isma'il. Sytuacja wewnętrzna kraju była od samego początku niestabilna, głównym problemem stał się konflikt między arabsko-muzułmańską Północą i chrześcijańskim Południem.
1958 w wyniku przewrotu władzę przejął i sprawował do 1964 gabinet generała I. Abbuda. 1968 kolejny przewrót wyniósł do władzy pułkownika Dż. Muhammada an-Nimajriego. Zakazano działalności wszystkich partii politycznych, oprócz Socjalistycznego Związku Sudanu. W roku następnym znacjonalizowano banki, prasę, zagraniczne firmy handlowe i krajowe przedsiębiorstwa przemysłowe. 1976 po nieudanym zamachu stanu, o którego przygotowanie oskarżono wywiad libijski, Sudan zerwał stosunki dyplomatyczne z Trypolisem. Wzmożono terror wobec opozycji, wprowadzono prawo koraniczne (szari'at), co spowodowało napięcie na Południu.
1983 powstała Sudańska Ludowa Armia Wyzwolenia (SPLA), założona przez pułkownika J. Garangę, który w 1985 obalił prezydenta an-Nimajriego. 1986 po wyborach parlamentarnych wojskowi przekazali władzę cywilnemu gabinetowi S. al-Mahdiego, który wprowadził zasady republiki islamskiej. Rząd Sudanu popierał separatystów etiopskiej prowincji Erytrei, w odwecie Etiopia wspomagała generała Garangę. 1988 rząd zawarł układ z SPLA Garangi, który zgodził się na zakończenie wojny domowej w zamian za zniesienie szari'atu. Układowi sprzeciwił się Narodowy Front Muzułmański. 1989 wojskowi po raz kolejny przejęli władzę.
W wyniku puczu powstał muzułmańsko-arabski rząd wojskowy O.H.A. al-Baszira, który 1993 przyjął od Rady Dowództwa Rewolucji urząd prezydencki, kończąc formalnie okres rządów wojskowych. Na południu kraju w dalszym ciągu toczyła się wojna z rebeliantami z SPLA. Konflikt ten, wg danych amerykańskich, spowodował do 1995 śmierć 1,3 mln osób, a dalsze 3,5 mln zmusił do emigracji z terenów objętych walkami. Sudan boryka się z olbrzymimi problemami gospodarczymi, m.in. z głodem, potęgowanym napływem uchodźców z Etiopii i Czadu.
Ustrój polityczny
Republika islamska z rządem wojskowym - Radą Wojskową. Jednoizbowy parlament z 400 miejscami.
Gospodarka
Sudan jest krajem rolniczym o niewystarczającej produkcji żywności, w dużym stopniu uzależnionym od wielkości opadów atmosferycznych. Uprawia się głównie: bawełnę (przynoszącą największe zyski i umożliwiającą zakup żywności) oraz pszenicę, jęczmień, orzeszki ziemne i proso. Rozwinięta hodowla kóz, bydła, wielbłądów i owiec. Rybołówstwo na Nilu i u wybrzeża Morza Czerwonego zaspokaja lokalne potrzeby. Przemysł obejmuje kopalnie złota, chromu, soli, rud manganu i miki oraz rozpoczętą w 1979 eksploatację ropy naftowej, a także zakłady odzieżowe, obuwnicze i spożywcze. Główny port morski Port Sudan.
Dochód narodowy 940 USD na 1 mieszkańca (1999). Inflacja: 20% (2000). Zadłużenie zagraniczne: 24 mld USD (2000). Struktura zatrudnienia: usługi - 59%, rolnictwo - 20%, przemysł - 9%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie bawełnę (44,6%), sezam (11%), gumę arabską (10,4%) do Tajlandii (17,3%), krajów byłego ZSRR (10,9%) i Arabii Saudyjskiej (10%), importuje się maszyny (40,2%), produkty przetworzone (23,1%), produkty chemiczne (7,6%) z Arabii Saudyjskiej (13,5%), Wielkiej Brytanii (10,3%), Włoch (8,5%). Obroty w handlu z zagranicą - eksport: 580 mln USD, import: 1,4 mld USD (1999).