UTYLITARYZM (łac. utilitas - pożytek)

Kierunek w etyce, który czyni użyteczność ogólnym kryterium wartościowych moralnie czynów. Według J. S. Milla (1806-1873), głównego przedstawiciela utylitaryzmu, czyn jest moralnie słuszny, jeśli przyczynia się do szczęścia, rozumianego jako przyjemność i brak cierpienia. W myśl tej teorii, przyjemność nie ogranicza się jednak wyłącznie do sfery zmysłowej. Ponadto szczęście nie jest tu pojmowane indywidualistycznie: celem działania człowieka jest szczęście (przyjemność) jak największej liczby ludzi.

W XX w. rozwój teorii utylitarystycznych prowadzi do pojawienia się tzw. utylitaryzmu idealnego (G.E. Moore) wiążącego słuszność czynu już nie z "największym szczęściem ogółu", ale z "sumą dobra w ogóle". Najnowsze postacie utylitaryzmu za słuszne uznają to, co przyczynia się do zaspokojenia pragnień wszelkich wrażliwych na bodźce zmysłowe istot.

W ostatnich latach utylitaryzm pod postacią konsekwencjalizmu przedostał się także na grunt myśli chrześcijańskiej. Autorzy tacy, jak F. Scholz, F. Bóckle twierdzą, iż wartość moralna czynów zmierzających do realizacji dóbr doczesnych uzależniona jest wyłącznie od wartości wywoływanych przez nie skutków. Z uwagi na zanegowanie wewnętrznej kwalifikacji moralnej czynów stanowisko takie pociąga jednak za sobą etyczny relatywizm i subiektywizm.

---