Miasta-Słowniczek, Ława sądowa

W XII-XVIII w. organ samorządu miast i wsi lokowanych na prawie niemieckim (magdeburskim), powoływany przez właściciela gruntowego lub wybierany przez mieszkańców, później także przez radę miejską, liczący w miastach zazwyczaj 7-12 (później 4-12) członków, zwanych ławnikami, rozpatrujących pod przewodnictwem wójta (sołtysa) albo starszego ławy przestępstwa kryminalne i sprawy niesporne. Ława sądowa nadawała moc prawną transakcjom finansowym, działom rodzinnym, testamentom, wszelkim umowom wpisywanym do właściwych ksiąg; ława sądowa miejska mogła mieć prawo sądu całkowite bądź z wyłączeniem przestępstw najcięższych (np. w Krakowie ława sądowa nie sądziła gwałtu, skrytobójstwa i napadu na dom, zastrzeżonych w średniowieczu dla jurysdykcji księcia); spod sądów ławy sądowej byli wyłączeni Żydzi, duchowieństwo i (z pewnymi wyjątkami) szlachta. Istniały 3 rodzaje sądów ławniczych: sąd wielki (roki wielkie, roki wielkie gajone), odbywający się 3 razy do roku (zaczął zanikać w XVI w.), sąd ławniczy (dla potrzeb bieżących). zbierający się co 2 tygodnie, oraz ławniczy sąd nadzwyczajny, zwoływany poza zwykłymi terminami sądów (np. w nagłych sprawach kryminalnych). Kompetencje ławy sądowej w stosunku do rady miejskiej nie były ściśle określone; w większości dużych miast rajców wybierano spośród ławników, a w miastach mniejszych ława z radą tworzyły jeden sąd. W XIV-XV w. przyjęło się, że ława sądowa stanowiła niższą instancję samorządu miejskiego, tzw. drugi ordynek. Ława sądowa wiejska, z sołtysem na czele, pełniła głównie funkcje sądu pierwszej instancji; wraz z rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej zaczęła ona w XVI w. zanikać. Ławy sądowe miejskie zniosła Konstytucja 3 maja 1791.