Atmosfera- fizyczna mieszanina gazów która otacza kulę ziemską i przechodzi dyfuzyjnie w przestrzeń kosmiczną, podzielona na składniki i domieszki, budowa: troposfera, stratosfera (warstwa zimna, ciepła), mezosfera, termosfera, egzosfera, geokorona
Antropopresja- oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze, celowe lub niezmierzone o różnym natężeniu i zasięgu, skutkiem są liczne przemiany środowiskowe
Biegunowa asymetria- północny promień jest dłuższy od południowego, spłaszczenie półkuli płn. mniejsze od pd.
Biogeografia- nauka zajmująca się badaniem rozmieszczenia organizmów i ich ugrupowań na kuli ziemskiej
Biosfera- system uporządkowany przestrzennie Rozmieszczenie org zależy od czynników zew i wew, warunki klimat, możliwość wyżywienia, działalność człowieka
Bioklimat- zespół czynników atmosf. które działają pobudzająco na człowieka i jego receptory zmysłowe
Chionosfera- trwała pokrywa śnieżno- lodowa w Obsz górskich, powierzchnia granicy wiecznego śniegu
Denudacja- ruchy masowe, spłukiwanie, obniżanie powierzchni terenu w wyniku procesów morfologicznych, polega na przemieszczeniu grawitacyjnym pokrywy zwietrzelinowej po schylonej powierzchni.
Baza denudacyjna- powierzchnia wyznaczająca granicę działania procesu denudacyjnego. Osuwanie- ruch masowy zachodzący w obrębie stoków dojrzałych, szybkie przemieszczenie się materiału pod wpływem grawitacji Spłukiwanie- proces przemieszczenia się w dół stoku cząstek gleby i zwietrzeliny przez Wdy opadowe lub roztopowe
Determinizm- kierunek oparty na przekonaniu że każde zdarzenie w przyrodzie jest określane przez ogół warunków w jakich występuje czyli środ przyrod ma decydującą rolę w kształtowaniu rzeczywistości społecznej
Erozja- zespół procesów niszczących pow Ziemi poprzez wodę, lodowce i lądolody, powietrze. Np. rzeczna, wąwozowa, glacjalna, morska, eoliczna
Ekstrema- najwyższe i najniższe wartości poszczególnych elementów meteorologicznych wyznaczone na podstawie wieloletnich nie przerywanych pomiarów i obserwacji
Ekosystem- w skład wchodzi: biocenoza- część żywa i biotop- część nieożywiona
Fale sejsmiczne- (podłużne, poprzeczne, powierzchniowe, harmoniczne)
Fitogeografia- część biogeografii, zajmuje się rozmieszczeniem roślin i zbiorowisk roślinnych na kuli ziemskiej oraz przyczyny i skutki ich występowania
Geografia fizyczna ogólna- zajmuje się całością globu, bada związki między jej elementami środow i oddziaływaniem systemów
Geografia fiz regionalna- charakterystyka jednostek na Ziemi wyróżnionych wg kryteriów
Geografia fiz dynamiczna- procesy fizyczne i chemiczne zachodzące w różnych systemach
GPS- odbiornik sygnałów radiowych z satelity. Umożliwia określenie współrzędnych miejsca oraz globalną nawigację
Geoida- bryła której powierzchnia jest w każdym miejscu prostopadła do kierunku siły grawitacji
Geosfera- sfera kulista, we wnętrzu Ziemi, symetryczna w stosunku do jej środka, zbudowana z materii o dużej jednorodności
Geomorfologia- nauka o formach rzeźby na powierzchni Ziemi oraz o procesach które ją kształtują
Gradient- 1termiczny pionowy- zmana temp wraz ze zmianą wysokości, poziomy- wraz ze zmaną odl o 100m 2. Ciśnienia pionowy- zmana ciś wraz ze zmianą wysokości, poziomy- wraz ze zmaną odl
Hydrosfera- w jej skład wchodzą wszystkie zbiorniki Ziemi. Gałęzie nauk zajmujące się stosunkami wodnymi to hydrologia, oceanologia, potamologia, limno, glacjo, krio, krenologia
Klimat- wieloletni układ stanu pogody charakterystyczny dla danego obszaru na kuli ziemskiej. Czynniki klimatyczne: związane z ruchem obiegowym i ruchem wirowym
Klimatologia- nauka o klimatach, czyli o wieloletnich układach stanów pogody, zajmuje się badaniem procesów fizycznych kształtujących klimat. Np. fizyczna, regionalna, dynamiczna, kompleksowa, satelitarna
Kriosfera- część hydrosfery i litosfery, trwała pokrywa śnieżna w górach, nietrwała sezonowa, nieciągła powłoka kuli ziemskiej, obj lodowców 23 mln km3
Meteorologia- to nauka o procesach fizycznych i zjawiskach zachodzących w atmosferze ziemskiej, zaliczana do nauk geofizycznych
Mikroklimat- jednostkowy, rozpatrywany wyłącznie nad jednorodną powierzchnią, która wywiera decydujący wpływ na temp i wilgotność powietrza
Oceanosfera- wody oceanów to ok. 71% pow Ziemi, jest nierównomiernie rozmieszczona. Obj to ok. 1,34 mld km3
Kardioida - bryła geometryczna okreslająca kształt ziemi na podstawie pomiarów które pozwolily stwierdzicze półkule N i S sa niesymetrzyczne, promien bieguna S jest o 100 matrow krutszy od promienia bieguna N ale za to równolezniki sa dłuższe
Barysfera- jądro ziemi zbudowane żelaza i niklu o cieżarze właściwym 8g/cm3. Możliwe ze jest płynne lub gazowe
Izostazja-równowaga pomiędzy róznymi wycinkami skorupy ziemskiej, dążenie do równowago mas skalnych litosferze, bloki pływaja po plastycznej astenosferze obciążone lub odciążone się zanużaja lub wynurzają.
Krzywa hipsometryczna - wykres w układzie prostokątnych wykazujący strukturę wysokościową jakiegoś obszarulub całej ziemi i jednoczesnie wysokości poszczególnych stref hipsometrycznych danego obszaru.
Budowa wnętrza ziemi - skorupa ziemska, górny płszcz ziemski, płaszcz ziemski, jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne
Litosfera- zewnętrzna strefa ziemi ograniczonana powierzchni przez atmosfere i hydrosfere aw głębi astenosfere. Składa się ze skał osadowych, granitowych i bazaltowych.
Elementy klimatyczne- cechy atmosfery charakteryzujące klimat: nasłonecznienie, temp powietrza, wilgotnośc, zachmurzenie, opady, wiatry
Albedo - zdolność odbijanie promieniowanie słonecznego przez różne powierzchnie
Jednostka astronomiczna- jest to średnia odległość Ziemi od Słońca, legalna w astronomii jednostka odległości, równa długości promienia nieperturbowanej orbity kołowej ciała o masie znikomo małej, jest równa 149 597 871 km
Lodowce i lądolody- lądolody Antarktyda Grenlandia grubość 3400m pow. 50tyś km2. czapy lodowe (lodowce norweskie, fieldowe) Fidel- górzysty płaskowyż powstały w wyniku niszczenia pasm górskich Islandia. Lodowiec aldejski- dolinny porusz się w jednym kierunku. Piedmontowy- podgórski powstaje w wyniku połączenia szeregu jęzorów dolinnych, karowy- występuje lokalnie w zagłębieniach, szelfowy-przedłużenie kontynentu występuje u wybrzeży Antarktydy. Lód denny- PN Kanada PN Syberia powstaje w czasie bezchmurnych nocy.
Aerologia- dział meteorologii zajmujący sie badaniem procesów i zjawisk zachodzących w górnych warstwach atmosfery
Ekumena - obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkałe i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka
Pedyplenizacja - cofanie się stoku
Peneplenizacja - długotrwałe zrównywanie terenu pod wpływem procesów denudacyjnych, głownie erozji rzecznej
Paludologia - bagnoznawstwo - dział hydrografii i biogeografii, nauka o tworzeniu się i ewolucji bagien. Głównymi zagadnieniami jest obieg wody w bagnach, bilans wodny bagien, filtracja wody oraz parowanie.
Obieg wody- obejmuje on procesy zachodzące zarówno w atmosferze takie jak: parowanie, kondensacja, opady, transport wilgoci; biosferze: pobieranie wody i jej oddawanie w procesie oddychania czyli transpiracji, jak i w litosferze: wsiąkanie, spływ podziemny i powierzchniowy, w cyklu hydrologicznym wyróżnia się obieg duży i mały.
Przestrzeń geograficzna- wyróżniamy: bliski kosmos, bliska atmosfera, powłoka krajobrazowa, warstwa podścielająca
Paleogeografia- procesy i zdarzenia z przeszłości
Procesy astrefowe- nie zależne od szerokości na Ziemi i promieniowania słonecznego Źródła tych procesów to: energia rozpady promienitw., energii proc przemiany minerałów, en cieplna, tarcia pływowego
Pogoda- chwilowy stan atmosf na pewnym obszarze określony jako układ powiązanych ze sobą cech fizycznych atmosfery (temp, wilgotność, zachmurzenie, opad, ciśnienie, wiatr)
Piętrowość- jeden z porządków przestrzennych środ przyrodniczego występuje w górach
Ruchy masowe- zależą od: rodzaju materiału, stanu wilgotności, nachylenia stoku, budowy podłoża, klimatu. Powstają nowe formy: stożki usypiskowe, zsuwy,, obrywy, osuwiska
System- sieć strukturalna pewnych cech, złożona ze składowych związanych ze sobą. Działają jako całość wg schematu
System otwarty-nie zmienia właściwości i jest w dłuższej skali czasowej np obieg wody
Skorupa ziemska- kontynentalna- na obszarze kontynentu, ma zróżnicowaną budowę, złożona z różnych skał, ma grubość 30-50 km. Oceaniczna- na obszarze oceanów, złożona z warstw różnych skał, ma gr 5-8 km
Spreding- wytwarzanie się grzbietów oceanicznych, rozrastanie się dna oceanicznego
Stała słoneczna- ilość energii słonecznej docierającej do górnej granicy atmosfery na idealnie czarną powierzchnię jednostkową , prostopadła do promieni słonecznych w jednostce czasu
Strefy roślinności- obszary występowania roślinności uwarunkowanym podobnym klimatem w wykazujące podobne cechy
Sieć hydrograficzna- ogół wszystkich obiektów i zjawisk wodnych na określonym obszarze
Synantropizacja przyrody- (uczłowieczenie) przez zmienianie genotypu roślin i zwierząt, przez prznoszenie użytecznych gat roślin i zwierząt, przez otwarcie dróg migracji
Środowisko geograficzne- ogół czynników przyrodniczych kształtujących i wpływających na życie społeczeństw, odznacza się dużą złożonością
Środowisko przyrodnicze- przestrzeń powłoki Ziemi o bardzo złożonej strukturze, zbudowane z systemów (litosfera, hydrosfer, atmosfera, biosfera) są ze sobą powiązane, wzajemnie się przenikają
Tektonika- dziedzina nauk geologicznych badająca przemieszczanie mas skalnych w litosferze, przyczyny, mechanizmy i skutki
tektonika globalna- tektonika płyt litosfery, wyróżnia podział na osiem większych i kilkanaście mniejszych sztywnych płyt
Trzęsienia Ziemi- 1 tektoniczne- 90% wszystkich, spowodowane gwałtownymi uwolnieniami energii zgromadzonej w skorupie ziemskiej, powstają fale sejsmiczne. Spowodowane przez ruchy górotwórcze, występują wzdłuż granic płyt litosf. 2 wulkaniczne 3 zapadliskowe, spowodowane przez zapadanie się stropów wyrobisk, jaskiń. Oznaczane MCS (Marcelego)- wg obserwacji zniszczeń M(Richtera) wielkość czyli ilość uwolnionej energii
Wulkan- wyniesienie w kształcie stożka wokół miejsca wydobycia magmy (erupcje: efuzywne, ekstruzywne). rodzaje: hawajski, strombolijski, wulkanijny, wezuwiański, peleański, islandzki
Wietrzenie- proces rozpadu i rozkładu skał, minerałów w powierzchniowej warstwie litosfery. fizyczne- mrozowe, solne, insolucyjne. chemiczne- rozpad przez zmianę składu mineralnego i chemicznego. mechaniczne
Wybrzeża morskie- 1strome (klif), 2płaskie (zalew, mierzeja, laguna) 3 zanurzone (fiord, fierd, szer, rias, dalmatyńskie, wulkaniczne, skokowe)
Wyże stałe- azorsko-bermudzki, pd atlantycki, hawajski, pd pacyficzny. azjatycki, kanadyjski, indyjski
Wiatry- passaty- 5 głównych komórek związanych z położeniem wielkich wyzów oceanicznych o kierunku ruchu w stronę okołorównikowej Wiatry zachodnie- wieją po stronie podbiegunowej wielkich wyżów Wiatry okresowe- bryzy morskie, cyrkulacja górska Wiatry nieokresowe- wywołane układami barycznymi- sztormy cyklony tornada feny bora
Ziemia- system zamknięty, gdzie zachodzą procesy które warunkują istnienie i rozwój
Zoogeografia- część biogeografii, zajmuje się rozmieszczeniem zwierząt na Ziemi, różnych gatunków, oraz zmiany przyczyny i skutki, drogi rozprzestrzeniania
Źródła artezyjskie- stałe, epizodyczne, okresowe, lewarowe, meteoryczne, szczelinowe, uskokowe, warstwowe