Antropologia słowa, zagadnienia i wybór tekstów.
Imię, nazwa, kategoria
Kultura pisma-cywilizacja
Słowo w kulturze multimedialnej
Dyskursy kultury druku
Ad 1.
Klasyfikacja (nazywanie) jest jedną z podstawowych cech mowy. Sam akt nadania nazwy zależy od procesu klasyfikacji. Nadanie nazwy przedmiotowi lub czynności oznacza podciągnięcie ich pod pojęcie pewnej klasy.
Funkcją nazwy jest jedynie wybranie i zatrzymanie się na pewnym aspekcie , a nie wyczerpujące odniesienie się do pewnej konkretnej sytuacji.
Imię nie jest określeniem , lecz daniem słownego wyrazu jakiejś istocie. W imionach odzwierciedla się doświadczona wola, jak również doświadczona moc. Imię nadaje mocy i woli wyraźną postać i treść. Imię zatem jest nie tylko czymś istotnym, lecz także konkretnym, niemal cielesnym. To dusza danej istoty ( wiedzieliście ?? szał! :P) nie posługujemy się nim po to by jakąś istotę odróżnić od innej, lecz po to by temu istnieniu nadać formę. Dlatego nadawanie imienia jest przywilejem człowieka.
Imiona własne tworzą frędzle generalnego systemu klasyfikacji. Jednocześnie są jego przedłużeniem i końcem.
Słowa mają za zadanie przekazać myśl, jakąś rzecz. Muszą być zatem odpowiednie by sprostać owym dwóm wymaganiom. Stąd nieustanne przetworzenie idące w dwóch kierunkach. Bądź słowo zmienia swój sens bądź myśl szuka nowych słownych form wyrazu.
Myśl ludzka w różnych okresach swego rozwoju zdradza wyraźną tendencje do organizowania problemów wokół pewnych pojęć, które autorka nazywa kategoriami. Każdej kategorii towarzyszy zwykle szereg innych słów i zdaniowych formuł, chętnie używanych, modnych- które nieraz, w przekonaniu autorów wypowiedzi miały nadać jej cechy naukowości, powagi, nowoczesnośći itp. Sama kategoria natomiast pełni dwoista funkcję. Kształtuje pole teoretycznych badań wyznaczając problemy, tkwiąc jednak jakby w centrum tego pola stanowi również przedmiot analiz. Jest bowiem strukturą polisemiczną wiąze w sobie niejeden sens a niekiedy wiele sensów.
Ad. 2
Wynalazek pisma polegał przede wszystkim na uzgodnieniu znaczeń, jakie mają być przypisywane poszczególnym symbolom przez używające ich społeczeństwo. Symbolami pierwszych tabliczek są w większości przypadków obrazki, które tłumaczą się same przez się. Można je nazwać piktogramami, a składające się z nich pismo piktograficznym. Niemniej jednak pozostawało wiele rzeczy, których nie można było wyrazić za pomocą rysunku. Trudność tę pokonano w ten sposób, że pewnym rysunkom nadawano z gruntu arbitralne znaczenie. I tak np. dzban z szyjką oznaczał określoną miarę objętości, powiedzmy gur. Rysując na nim odpowiednią liczbę kresek, można było gur jęczmienia (dwie kreski), odróżnić od gur piwa (trzy kreski).
Słowo Boga
Praktykujący, oddani jednej wspólnej sprawie, mogą być określeni ze względu na swoja więź ze Świętą Księgą , uznanie credo czy praktykowanie określonych obrzędów, modlitw czy sposobu zadośćuczynienia. Samo użycie nowej metody komunikacji, słowa pisanego, może niekiedy dawać rzeczywistą podnietę do konwersji, niezależnie od konkretnej treści księgi; religie te bowiem uznawane są za wyższe nie tylko dlatego, że ich kapłani, znając pismo, mogą zarówno słyszeć, jak i odczytywać słowa Boga, ale tez dlatego, że mogą nauczyć tej umiejętności również swoich wiernych. Wszystkie religie mają swoja Świętą Księgę lub Pismo - Torę, Biblię, Koran. Dzieła te są skarbnicą słów Boga.
W kościołach piśmiennych dogmaty i posługi religijne są dość sztywno ustalone, a więc ortodoksyjne, zrytualizowane, dogmatyczne właśnie, credo recytowane w niezmiennej postaci, przykazania Pańskie wyuczone na pamięć, a rytuały powtarzane dosłownie.
Religie piśmienne nadają normatywnej strukturze systemów społecznych charakter uniwersalistyczny, oddziałując w dwojaki sposób. Po pierwsze o ile religia pojawia się w jakimś sensie z zewnątrz, w wyniku procesów ekspansji i konwersji, jej normy muszą zostać zastosowane do więcej niż jednej grupy czy społeczności. Po drugie charakter zapisanych sformułowań sprzyja dekontekstualizacji i generalizacji norm.
Problem złożoności organizacyjnej i charakteru aktywności piśmiennej jest ściśle związany ze wzrostem autonomii systemów religijnych. Słowo święte zostało w swoim czasie zapisane w Księdze i zinstytucjonalizowane przez kościół, stając się siłą głęboko utwierdzającą czy raczej działającą na rzecz swojej własnej trwałości- choć niekoniecznie trwałości pisma- wbrew wszelkim zmianom politycznym czy ekonomicznym.
Świat polis
System polis zakłada przede wszystkim niezwykłą przewagę słowa nad innymi narzędziami władzy. Mowa staje się instrumentem politycznym, kluczem wszelkiego autorytetu w państwie, środkiem rządzenia i panowania nad innymi. Owa potęga słowa przywodzi na myśl skuteczność wyrazów i formuł w pewnych obrzędach religijnych lub też wartość przypisywaną wypowiedziom króla wówczas, gdy wyrażona on themis (sprawiedliwość). Mowa nie jest już obrzędowym zaklęciem lub właściwą formułą, lecz starciem, dyskusją, argumentacją.
Drugą cechą polis jest pełna jawność najważniejszych przejawów życia społecznego. Można nawet powiedzieć, że polis istnieje tylko o tyle, o ile wyodrębniona została sfera zycia publicznego w dwóch różnych, choć związanych ze sobą, znaczeniach tego słowa : jako dziedzina, która wszystkich interesuje, oraz jako dziedzina działań dla wszystkich dostępnych, wykonywanych w pełnym świetle dnia w przeciwieństwie do działań tajemnych .
Słowo w polis było narzędziem życia politycznego, pismo miało dostarczać w dziedzinie ściśle intelektualnej środka wspólnej kultury oraz pozwolić na rozpowszechnienie wiedzy, która przedtem była zakazana lub niedostępna. Polis przedstawia się jako świat jednorodny, bez hierarchii, pięter, zróżnicowania.
Wiek uniwersytetów
Na początku były miasta. Wraz z nimi rodzi się na Zachodzie inteligencja. Z ich rozwojem wynikającym z roli handlowej i przemysłowej czyli rzemieślniczej, pojawiają się fachowcy, którzy osiadają w miastach, gdzie dokonuje się podział pracy. Człowiek którego zawodem jest pisać lub nauczać , a najlepiej jedno i drugie równocześnie rodzi się właśnie dopiero wraz z miastami. Istnienie jego realnie uchwycić możemy dopiero w XII wieku . Intelektualiści wieku XII mają żywe poczucie, że tworzą nowe, że są ludźmi nowymi, toteż w ustach intelektualistów wieku XII i w ich dziełach powtarza się jako określenie współczesnych im pisarzy wyraz moderni. Ale ci nowocześni nie waśnią się ze starożytnymi. Przeciwnie, naśladują ich, karmią się nimi, sadowią się na ich ramionach. Starożytni są specjalistami, którzy są bardziej na miejscu w nauczaniu specjalistycznym- w nauczaniu sztuk wyzwolonych, będących dyscyplinami szkolnymi- niż Pismo Święte lub ojcowie Kocioła, którzy winni być raczej zastrzeżeni dla teologii. Intelektualista wieku XII jest fachowcem, ma swoje tworzywo, mianowicie pisarzy starożytnych, i swoje metody techniczne, wśród których najważniejszą jest naśladowanie starożytnych.
Przedstawiciel inteligencji miejskiej wieku XII czuje się jak rzemieślnik, jak człowiek pracy, podobny innym mieszkańcom miasta. Jego funkcją jest studiowanie i nauczanie sztuk wyzwolonych. Ale co to jest sztuka ? Nie jest to wiedza, lecz technika. Sztuka to specjalność profesora, jak istnieje specjalność cieśli czy kowala. Sztuka jest to cała, rozumna i właściwa działalność umysłu zastosowana do sporządzenia narzędzi zarówno materialnych, jak intelektualnych. Jest to inteligentna technika roboty. Intelektualista jest więc rzemieślnikiem.
Jako człowiek wykonujący swój zawód, klerk ma poczucie odpowiedzialności zawodowej. Rozumie niezbędny związek między wiedzą i nauczaniem. Nie sądzi już, że wiedza ma być gromadzona jak skarb, lecz wierzy, iż powinna krążyć między ludźmi. Szkoły są warsztatami, skąd wynosi się idee, jak towary. W warsztacie miejskim profesor, ożywiony takim samym zapałem twórczym staje obok rzemieślnika i kupca. Posługuje się nie tylko własnym umysłem , ale tez książkami które są narzędziem jego pracy . Zrzeszenia nauczycieli i uczniów staną się, w ścisłym znaczeniu słowa UNIWERSYTETAMI. Dokona się to w wieku XIII. Wiek ten jest wiekiem uniwersytetów, gdyż jest on wiekiem cechów. W każdym mieście, gdzie znajduje się jakieś rzemiosło grupujące spora ilość członków, organizują się oni do obrony swoich interesów i zapewnienia sobie monopolu. Uniwersytet jest przede wszystkim korporacją kościelną. Jego polem działania jest cały świat chrześcijański. Podręcznik uniwersytecki różni się zasadniczo od książki wczesnego średniowiecza. Nawet pismo zmieniło się i przyzwyczaiło do nowych warunków. Chodziło nie tylko o to aby dostarczyć profesorom i studentom tekstów figurujących w programach, ale również o utrwalenie wykładów. Studenci notowali je i zachowywały się w ten sposób. Coraz szersze posługiwanie się w kołach uniwersyteckich ksiązka pociąga za soba różne konsekwencje: zmienia się format książki, maleje i staje się poręczniejszy. Oprócz przyrządów i techniki klerk ma tez swoją metodę, a jest nią scholastyka. „ Myślenie jest rzemiosłem, którego prawidła są drobiazgowo ustalone”. Scholastyka rozwija się na podłozu gramatycznym, żywi się tekstami, jest metodą autorytetu, opiera się na dwojakim dorobku wcześniejszych cywilizacji: chrystianizmie i myśli starożytnej.
Podstawą nauczania jest komentowanie tekstu, analiza drążąca w głąb, która rozpoczyna się od analizy gramatycznej, dającej literę. Następnie przechodzi się do wyjaśnienia logicznego, które wydobywa sens i kończy się egzegezą ukazującą treść naukową i filozoficzną. :D a komentarz rodzi dyskusję !
Ad 3.
Wszyscy uważają, że skomplikowane i tradycyjne zwyczaje rządzące społeczeństwem ich czasu należy zastąpić przez zasady proste i elementarne, wywiedzione z rozumu i prawa naturalnego. Przestano się interesować tym, co było, by marzyć o tym, co być mogło, i w końcu myślami ludzie zaczęli żyć w tym państwie idealnym, które stworzyli pisarze. Pisarze dostarczyli ludowi, który rewolucję zrobił, nie tylko idei- przekazali mu też swój testament i usposobienie. Po ich długotrwałym wpływem w braku wszelkich innych przywódców, przy głębokiej nieznajomości praktycznego życia- cały naród, który ich czytał, przyjął w końcu instynkty, sposób myślenia, zamiłowania, a nawet przyrodzone dziwactwa ludzi piszących tak dalece, że kiedy ten naród wreszcie zaczął działać, przeniósł do polityki wszystkie obyczaje literatury.
Słowo rewolucji -
Najważniejszym fenomenem było przydanie nowych znaczeń słowom już istniejącym, lecz dopiero w czasie rewolucji nabierającym znaczeń wyrażających emocje zbiorowe, nie znane dotąd na taką skalę i w takim zakresie. Ojczyzna, wolność, równość, demokracja, naród- każde z tych słów było zawołaniem programowym, które miało świat przeistaczać od zaraz. Rewolucja gdy nadeszła dysponowała już zalążkami terminologii filozoficznej, której trzeba było dodać politycznych treści. Gwałtowne przemiany społeczne i wojna z wrogiem zewnętrznym wyostrzały pojęcia i ich zastosowanie. Nowe słowa i pojęcia tworzyli poniekąd ludzie usiłujący przetłumaczyć na nowy język nową rzeczywistość. I tak :
Patriota- przyjaciel ludu, konstytucji
Umiarkowany- fałszywy przyjaciel, wróg ludu
Wściekły- fałszywy przyjaciel ludu, wróg konstytucji
Nowomowa
Jej podstawowe właściwości można sformułować w 4 puntkach:
Procedurą w nowomowie najistotniejszą jest narzucanie wyrazistego znaku wartości; znak ten prowadzący do przejrzystych polaryzacji, nie ma prawa budzić wątpliwości, jego punktem docelowym jest zdecydowana, nie podlegająca zakwestionowaniu ocena. Znaczenia mogą być niejasne i nieprecyzyjne, oceny zaś muszą być wyraziste i jednoznaczne.
nowomowa stanowi osobliwą syntezę elementów pragmatycznych i rytualnych. Zmierza do silnego i bezpośredniego oddziaływania, podporządkowana jest bieżącej praktyce, a więc w zasadzie powinna się dostosować do okoliczności, w których funkcjonuje i uwzględnić charakter publiczności, do której się zwraca.
w nowomowie wielką rolę odgrywa żywioł magiczności. Słowa nie tyle odnoszą się do rzeczywistości, nie tyle ją opisują, ile ją tworzą. To co zostało autorytatywnie wypowiedziane, staje się rzeczywiste. Funkcję magiczną pełni większość Sloanów. W inny sposób magiczność to mówienie o stanach pożądanych w taki sposób, jakby one były stanami rzeczywistymi.
W nowomowie dużo większą rolę niż w innych stylach społecznych grają decyzje arbitralne.
Nowomowa nie tylko dąży do zastąpienia klasycznego języka, także na różne sposoby go dewastuje. Przejmuje jego elementy, nadając im nowy sens- często jednak w sposób ukryty, tzn. tworzy pozory, że w jej obrębie słowa znaczą to, co normalnie znaczą, kiedy naprawdę znaczą coś innego.
Kiedy słowo jest bronią
Slogan zdaje się pełnić trzy role:
Wytwarza więź, ściąga uwagę, podsumowuje.
Wypowiedź jest sloganem wtedy, gdy wytwarza coś dodatkowego, coś ponad to, co bezpośrednio mówi. Funkcja rzeczywista sloganu kryje się nie w jego znaczeniu, lecz w oddziaływaniu, nie w tym co mówi, lecz w tym co czyni.
Ad4
Przekształcanie wyrażeń werbalnych z pomocą elektroniki zarówno pogłębiło związane słowa z przestrzenią, zapoczątkowane pismem a wzmocnione drukiem, jak tez wprowadziło świadomość w nową epokę wtórnej oralności. Urządzenia elektroniczne, wbrew temu co się czasem mówi nie eliminują książek drukowanych, lecz wytwarzają ich jeszcze więcej.
Jednocześnie technologia elektroniczna wprowadza nas w wiek oralności wtórnej dzięki telefonowi, radiu i telewizji i różnym odmianom taśm dźwiękowych.
Oralność wtórna tak ja pierwotna generuje silne poczucie wspólnoty, słuchanie słowa mówionego czyni bowiem ze słuchaczy wspólnotę, prawdziwe audytorium tak jak czytanie tekstów pisanych lub drukowanych kieruje uwagę jednostek na siebie. Elektroniczne przetwarzanie tekstu sprawiło, że pisanie stało się bardziej wydajne. Słowa na ekranie komputera to nowy rodzaj medium - wyglądają jak słowa w książkach, ale nieporównywalnie szybciej i łatwiej można je przesłać w różne miejsca niż wyrazy przypisane do kartek.
Cheesy.