Polska

1. Najważniejsze akty konstytucyjne Rzeczypospolitej w XVI w.

Konstytucja Nihil Novi- 1505- (Nil de nobis sine nobis- nic o nas bez nas), Zakazywała ona królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty, reprezentowanej przez senat i izbę poselską. Konstytucja ta unieważniała akt mielnicki i w znaczny sposób wzmacniała pozycję szlacheckiej izby poselskiej. W dokumencie tym ukonstytuował się sejm złożony z 3 stanów: senatu, izby poselskiej i króla. Wejście w życie Nihil novi często uważa się za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej.

Unia lubelska- 1569

do Korony włączono na wniosek szlachty ruskiej trzy województwa ruskie dotychczas wchodzących w skład Księstwa- Korona stała się bezpośrednio zainteresowana polityką moskiewska.

unia realna

powstała federacja polsko- litewska pod nazwą Rzeczpospolita Obojga Narodów

postanowienia

wspólny monarcha noszący jednocześnie tytuł króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, wybierany na wspólnych elekcjach, na oba trony jednocześnie

wspólny Sejm- do Senatu mają wejść dostojni litewscy, do Izby Poselskiej deputaci wybrani na sejmikach powiatowych

szlachta uzyskuje pełną swobodę w zakresie miejsca zamieszkania i nabywania majątków

odrębne aparaty administracji centralnej i urzędy oraz skarb

odrębne wojsko dowodzone przez własnych hetmanów

Nadany w Lublinie kształt ustrojowy unii polsko-litewskiej okazał się wyjątkowo trwały. Przetrwał w zasadzie bez zmian przez ponad 200 lat do czasu, kiedy został zastąpiony w Konstytucji majowej decyzją o utworzeniu państwa unitarnego.

Akt konfederacji warszawskiej - 1573- postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.

bezwarunkowy i wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami (dissidentes in religione - art. 3)

jak niektórzy przyjmują szlachcie przyznano władzę (cuius regio, eius religio), odrzuconą następnie na wniosek szlachty sandomierskiej (art. 4);

szlachcie, mieszczanom królewskim i innym ludziom wolnym zagwarantowano pełne równouprawnienie, niezależnie od wyznania w prawie publicznym i prywatnym.

Artykuły konfederacji wciągnięto do statutów, które miał zaprzysiąc każdy nowo obrany król ("artykuły henrykowskie").

Konfederacja warszawska sprawiła, że XVI-wieczna Polska zyskała w Europie miano "azylu heretyków", a u dzisiejszych badaczy "państwa bez stosów".

Artykuły henrykowskie - od 1573 r.- fundamentalne prawa państwa polskiego obowiązujące panującego:

wolna elekcja (król jest elektem narodowym, a nie dziedzicem Korony)

sprawy wojny i pokoju muszą być konsultowane z Sejmem

pospolite ruszenie jedynie za zgodą sejmu

służba poza granicami państwa musi być przez króla wynagradzana

zobowiązanie króla do utrzymania wojska kwarcianego

zobowiązanie panującego do zaciągania rad w radzie senatorów rezydentów

zwoływanie sejmu co dwa lata

sesje zwyczajne sejmu- co 2 lata nie dłużej niż na 6 tygodni, sesje nadzwyczajne- nie dłużej niż na 2 tygodnie

prawo rokosz, gdy naruszył artykuły henrykowskie lub pacta conventa

1578- Stefan Batory oddaje szlachcie sądownictwo apelacyjne w ręce Trybunału Koronnego i Litewskiego (1581)

2. Konstytucja „nihil novi”

W 1505 roku na sejmie radomskim na zamku radomskim uchwalono w Polsce konstytucję Nihil Novi nisi commune consensu, czyli „nic nowego bez zgody ogółu ”, co potocznie tłumaczono jako "nic o nas bez nas". Zakazywała ona królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty, reprezentowanej przez senat i izbę poselską; król mógł wydawać samodzielne edykty tylko w sprawach miast królewskich, Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i w sprawach górniczych.

Konstytucja ta unieważniała akt mielnicki i w znaczny sposób wzmacniała pozycję szlacheckiej izby poselskiej. W dokumencie tym ukonstytuował się sejm złożony z 3 stanów: senatu, izby poselskiej i króla. Wejście w życie Nihil novi często uważa się za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej.

3. Akt Unii Lubelskiej

Wyrazem postępującego zbliżenia Księstwa Litewskiego i Korony stały się ustalenia przyjęte podczas wspólnych obrad polsko-litewskich w Lublinie w 1569 r. Na wniosek szlachty ruskiej dokonano włączenia do Korony terenów trzech województw ruskich, dotychczas wchodzących w skład Księstwa. Poprzez tę operację Korona stała się bezpośrednio zainteresowana polityką moskiewska. Ustaleniom tym towarzyszyły również decyzje ustrojowe, w których wyniku dotychczasowa unia personalna stawała się unią realną, tworzącą także państwo o nowym charakterze - federację polsko-litewską pod nazwą Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Państwo to miało posiadać odtąd jednego, wspólnego monarchę noszącego równocześnie tytuły króla Polski i wielkiego księcia litewskiego (wybierany na wspólnych elekcjach jednocześnie na oba trony). Zdecydowano o wspólnym Sejmie dla obu części państwa, stanowiącym najwyższą władzę prawodawczą. Do Senatu wejść mieli dostojnicy litewscy, do Izby Poselskiej zaś deputaci wybrani na sejmikach powiatowych. Szlachta z obu części państwa uzyskała pełną swobodę w zakresie wyboru miejsca zamieszkania, jak również w kwestii nabywania majątków bez żadnych ograniczeń.

Obydwa organizmy federacji zachować miały odrębne aparaty administracji centralnej i urzędy, w tym aparat skarbowy. Utrzymywać też miały odrębne wojsko dowodzone przez własnych hetmanów.

Nadany w Lublinie kształt ustrojowy unii polsko-litewskiej okazał się wyjątkowo trwały. Przetrwał w zasadzie bez zmian przez ponad 200 lat do czasu, kiedy został zastąpiony w Konstytucji majowej decyzją o utworzeniu państwa unitarnego. Okazał się krokiem decydującym w procesie tworzenia nowych warunków do pogłębiania rzeczywistych związków obu państw.

4. Artykuły henrykowskie

Po śmierci Zygmunta Augusta (1572r.) doszło do ustawowego ujęcia ograniczeń, jakim z powodu rozwiniętych przywilejów szlacheckich podlegał król. Znalazły one zredagowanie w Artykułach henrykowskich z 1573r. Były więc to podstawowe zasady ustrojowe państwa o charakterze fundamentalnym, każdorazowo potwierdzane przez elekta, określały one miejsce i kompetencje króla.

wolna elekcja jako sposób obsady tronu polsko-litewskiego

konsultowanie decyzji o wojnie i pokoju z sejmem

zwoływanie pospolitego ruszenia za zgodą sejmu

utrzymanie `wojska kwarcianego'

zwoływanie sejmu co 2 lata

prawo de non prae standa oboedientia - wypowiedzenie posłuszeństwa królowi

konfirmacja przywilejów szlacheckich

zasady tolerancji religijnej

5.Akt konfederacji Warszawskiej

W latach 30. i 40. XVI wieku stosunkowo szybko rozprzestrzeniły się na terenach Korony i Litwy szeregi wyznawców luteranizmu i kalwinizmu. Pojawiły się też silne tendencje nawołujące do tworzeni kościoła narodowego , zwolennicy tego nurtu wywodzili się głównie z ruchu egzekucyjnego.

Sukcesy jakie na terenach Rzeczypospolitej zaczęła odnosić reformacja i osłabienie zasięgu oddziaływania nowych wyznań spowodowały, iż luteranie, kalwini i bracia polscy zwarli szeregi. W1570 roku odbyli wspólny zjazd w Sandomierzu i przyjęli dokument- ugodę sandomierską, w której postulowali uznanie obowiązującej w Rzeczypospolitej tolerancji wyznaniowej.

Zasada ta podniesiona została do rangi konstytucyjnej przez sejm konwakacyjnej. W 1573( GG. Podaje 1572, ale przyjęłam, iż jest to błąd w wydruku) jako akt konfederacji warszawskiej . Było to oficjalne usankcjonowanie zasady tolerancji religijnej i swobody wyznaniowej. Zakładała ona głownie:

a)bezwarunkowy i wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami (dissidentes in religione - art. 3)
b) jak niektórzy przyjmują szlachcie przyznano władzę cuius regio, eius religio, odrzuconą następnie na wniosek szlachty sandomierskiej (art. 4);
c) szlachcie, mieszczanom królewskim i innym ludziom wolnym zagwarantowano pełne równouprawnienie, niezależnie od wyznania w prawie publicznym i prywatnym

Akt tolerancji miał zapewnić obozowi protestanckiemu prawne podstawy i bezpieczeństwo wobec krzepnącego obozu katolickiego. Został on przyjęty przez sejm większością głosów. Uprawomocnienie zasad tolerancji było dużym osiągnięciem. Artykuły konfederacji wciągnięto do statutów, które miał zaprzysiąc każdy nowo obrany król ("artykuły henrykowskie"). Forma przysięgi królewskiej brzmiała: "Przysięgam, że będę bronił i przestrzegał pokoju wśród dysydentów i w żadnym wypadku nie dopuszczę, by z powodu religii ktokolwiek był uciskany zarówno przez urzędników państwowych, jak i przez nas". Mimo pewnej ogólnikowości konfederacja warszawska dała prawne podstawy dla protestantyzmu polskiego i była pierwszym w Europie aktem szerokiej tolerancji.

Konfederacja warszawska sprawiła, że XVI-wieczna Polska zyskała w Europie miano "azylu heretyków", a u dzisiejszych badaczy "państwa bez stosów". W kraju znajdowali schronienie wyznawcy sekt protestanckich, uciekający przed wyrokami katolickich sądów duchownych i trybunałów inkwizycyjnych, a także ludzie nie należący do żadnego wyznania i nie uznający żadnej organizacji kościelnej..

Poza wyznaniowa działalność obcych przybyszów, np. jako wykładowców, pisarzy czy typografów, w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju kultury polskiego odrodzenia..

6.Trybunał Koronny i Trybunał Litewski:

Utworzenie Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego było najważniejszym elementem zmian w systemie sądownictwa Rzeczypospolitej w XVI w. Powstanie Trybunału Koronnego w 1578 r. i Trybunału Litewskiego w 1581 r. było konsekwencją dwóch wydarzeń.

Pierwszym wydarzeniem było utworzenie w 1523 r. instytucji apelacji do procedury sądowej w sądownictwie ziemskim .Jako sąd najwyższy ustanowiony został w postaci sądu nadwornego króla , który nie był w stanie obsłużyć narastającej ilości apelacji .

Po drugie szlachta dążyła do uzyskania większego wpływu na funkcjonowanie sądownictwa oraz obniżenie władzy króla w tym wymiarze .

Oba Trybunały działały jako sądy apelacyjne od orzeczeń sądów ziemskich , grodzkich i podkomorskich zaś jako sąd pierwszej instancji orzekały w skargach wniesionych na sposób postępowania urzędników sądowych. Orzeczenia Trybunału miały charakter ostateczny , jedynym wyjątkiem była kwestia gdy jedną ze stron był duchowny , po nie uzgodnieniu jednomyślnego stanowiska , kwestie przekazywano sądowi sejmowemu. Trybunał Koronny składał się z reprezentantów szlachty , których wybierano co roku podczas sejmików deputackich. Każdy sejmik wybierał jednego do dwóch deputatów, łącznie składał się z 27 deputatów. W jego skład wchodziło jeszcze 6 deputantów duchownych. Trybunał odbywał się odrębnie dla Wielkopolski w Piotrkowie Trybunalskim (jesienią i zimą ) zaś dla Małopolski w Lublinie( wiosną i latem). Gdy obie strony sprawy pochodziły ze stanu szlacheckiego w skład orzekający powoływano z pośród deputantów szlacheckich , zaś gdy jedna ze strony była duchownym , skład sądzący był mieszany. Trybunałem kierował marszałek , duchowni wybierali spośród siebie prezydenta .W trybunale obowiązywał zasada jednomyślności do trzeciego głosowania, podczas trzeciego wystarczyła już większość głosów . Z powodu takich procedur często dochodziło do komplikacji w pracy sądu zwłasza w XVIII w. Trybunał Litewski podobnie składał się z deputatów szlacheckich i duchownych . Szlacheccy byli wybierani na sejmikach trybunalskich . W pierwszych latach funkcjonowania sesje odbywały się co roku w Wilnie, Nowogródku, Mińsku i Trokach. Po ostatecznych zmianach ustanowiono że będzie orzełkach tylko w Wilnie i Grodnie.

W demokracji szlacheckiej ogromną rolę odgrywały także sejmiki ziemskie. Było ich kilka rodzajów:

Sejmik ziemski w dawnej Polsce (od końca XIV wieku), był to zjazd całej szlachty z terenu danej ziemi bądź województwa.

Wywodził się ze zjazdu urzędników ziemi, na który zaczęła przybywać szlachta.

Obradom sejmiku przewodniczył Starosta (w Wielkopolsce), Wojewoda (w Małopolsce) lub najwyższy godnością urzędnik ziemski.

Sejmik uchwalał lokalne podatki i tworzył sąd sejmikowy.

Sejmiki ziemskie były równoprawne z sejmami prowincjonalnymi i sejmem walnym i król mógł zwołać którykolwiek z nich dla zatwierdzenia swych propozycji.

7. Znaczenie konstytucji de non prae standa oboediendia .

- prawo de non prae standa oboediendia było to prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi w wypadku gdy łamał artykuly henrykowskie lub pacta conventa

-1607r : konstytucja w której ustanowiono, że każdy szlachcic może zawiadomić senatora ze swej prowincji o łamaniu praw przez króla , następnie senator powiadamiał prymasa, prymas upominał króla . Gdy król nie stosował się do upomnien prymasa, drugiego upomnienia dokonywał Senat. Gdy król nie stosował się i do tego upomnienia , Sejm (jako sąd) wypowiadał mu posłuszeństwo.

-1609r : W tej konstytucji ustanowiono zmiany ciała , które dokonywało 2 upomnienia . Zamiast Senatu , 2 upomnienia dokonywał sejmik właściwy dla skarżącego szlachcica.

8.Struktura Sejmu Walnego

Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka na tron polski wstępuje Jan Olbracht(1492-1501). W 1493r. Jan Olbracht zwołuje po raz pierwszy Sejm Walny, z tym że w tym czasie jest tylko Izba Poselska.

W 1501r. Aleksander I nadaje przywilej w Mielniku ,który przekształca Radę Królewską w Izbę Senatorską, Ma ona kompetencje większe niż Izba Poselska. Dlatego też w 1505r.w Radomiu wydana zostaje konstytucja „Nihil novi” jest to równouprawnienie Izby Senatorskiej i Poselskiej, Jej założeniem był fakt, iż bez zgody obu Izb sejmujących nie podjęta zostanie żadna decyzja ”nic o nas bez nas”. Praktycznie każdy obywatel uzyskał wpływ na funkcjonowanie państwa.

XV i XVI w to okres tzw. ”demokracji szlacheckiej” jest to odmiana monarchii stanowej, to silny ruch szlachecki, który doprowadził do wyrównania pozycji arystokracji i rzesz szlacheckich. Ukoronowaniem tego ruchu jest powstanie Sejmu Walnego.

STRUKTURA SEJMU WALNEGO

TRZY STANY SEJMUJĄCE: KRÓL , IZBA POSELSKA I IZBA SENATORSKA

- monarcha nie stał ponad prawem ,ani ponad instytucjami publicznymi RP, a był ich elementem

-Senat powstał z rozszerzonej Rady Królewskiej

-Izba Poselska była ogólno prawną regulacją sejmików ziemskich

IZBA POSELSKA:

Początkowo posłów na sejmikach wybierali również senatorowie z danej ziemi(województwa) z czasem stało się to wyłącznym przywilejem szlachty danego obszaru ,która nie posiadała stanowisk w senacie

Posłowie wybierani na sejmikach ziemskich- sejmikach przedsejmowych; zwoływane były przez króla, który wysyłał swojego legata ,który zaznajamiał szlachtę z powodami zwoływania przez króla sesji sejmowych, na tej podstawie szlachta układała treść INSTRUKCJI ,które wiązały bezwzględnie wybranych z kolei posłów.

Po Unii Lubelskiej było 70 sejmików ziemskich, całej szlachcie z danej ziemi przewodniczył marszałek.

-poszczególne sejmiki wybierały po 6 posłów w województwach ,po 2 ziemie, mniejsze ziemie po 1 pośle

-liczba posłów nie miała znaczenia, ponieważ głosowano ziemiami(reprezentanci ziemi byli zobowiązani do danego stanowiska i nikt nie mógł się wycofać, ponieważ nawet 1 poseł mógł zerwać sejm)

- po Unii Lubelskiej liczba posłów wynosiła ok. 200.

-wyeliminowano duchowieństwo, również mieszczaństwo (po 1505 poza Prusami)jedyna reprezentacja mieszczan to miasta posiadające prawa szlacheckie(Kraków, Lublin, Lwów, Wilno, Kamieniec Podolski, Warszawa, Poznań)

- nie występowały ograniczenia ile razy można być wybranym na posła

SENAT: izba wyższa

- jego skład określono za Zygmunta Starego; skład:

Arcybiskupi i biskupi Kościoła Rzymsko-Katolickiego

Wojewodowie

Kasztelanowie

Dostojnicy państwowi: kanclerz, podkanclerzy, podskarbi koronny, podskarbi nadworny, marszałek wielki koronny, marszałek nadworny

- po unii lubelskiej skład rozszerzony o analogiczne godności i urzędy litewskie i określał liczbę 140 senatorów

- senatorem było się dożywotnio

KRÓL:

- zwoływał sejm (oprócz konwokacyjnego)

-miał prawo ostatecznego zatwierdzania uchwał sejmowych(weto stanowcze), a nawet określa ich treści i interpretacja poszczególnych ustaleń- wynikało to z jego uprawnień w zakresie publikacji konstytucji sejmowych

- był najwyższym sejmikiem ziemskim aparatu administracyjnego państwa i wymiaru sprawiedliwości

Izby obradowały osobno. Izba Poselska do podjęcia decyzji potrzebowała zgody powszechnej- JEDNOMYŚLNOŚCI ,była to konsekwencja postanowienia ,że uchwały sejmu dotyczyły całej szlachty(wobec nie przekonanych stosowano metody perswazyjne).

Senatorowie wypowiadali się osobno w danej sprawie i na tej podstawie formułowano opinię generalną Senatu- KONKLUZJĘ; opinię formułował król lub kanclerz;

konkluzja senatu, przegłosowane stanowisko izby poselskiej i opinia króla w danej sprawie stanowiły podstawę przyjęcia konstytucji czyli ustawy.

Wyjątek to królewskie prawodawstwo w odniesieniu do miast królewskich ludności żydowskiej i posiadłości wiejskich korony.

KOMPETENCJE SEJMU:

- wyłączne prawo do decyzji w sprawach pospolitego ruszenia i jego liczebności, nobilitacje, liczba podatków, kierunki polityki zagranicznej, wybieranie posłów, decydowanie o wojnie i pokoju

- sejm miał kontrolę nad wł. królewską (obowiązek przedstawiania sejmowi sprawozdań finansowych; posłowie wybierali senatorów- rezydentów, doradzali królowi z nich w 1641 powstała Rada Senatorów)

- po Zygmuncie II sejm zwoływano w zależności od woli i potrzeb króla, przynajmniej raz na 2 lata ,sesje zwyczajny na 6 tyg., sesje nadzwyczajne na 2 tyg.

- od 1569r. sejm zwoływany w warszawie a od 1673r w litewskim Grodnie a sejmy koronacyjne w Krakowie.

9.Sejmiki ziemskie -ich rola ustrojowa i rodzaje.

sejmiki ziemskie

od XIV w. pełniły rolę szlacheckiego samorządu (lokalnego parlamentu) w obrębie danej ziemi, województwa czy powiatu i aż do powstania sejmu walnego odgrywały bardzo ważną rolę polityczną w kraju. W połowie XVI w. istniały w Polsce 94 sejmiki, które miały stałe miejsca obrad i zazwyczaj zbierały się w kościołach, a gdy te były zbyt małe - na cmentarzach.

Ich kompetencje były bardzo duże, ale w XVIII w. znacznie je okrojono - najpierw w 1717 r. (Sejm Niemy) odebrano im częściowo kompetencje skarbowe oraz wojskowe, a następnie Konstytucja 3 maja odebrała im prawo uchwalania podatków i przygotowywania wiążących instrukcji poselskich.

Wyróżnia się kilka rodzajów sejmików:

· przedsejmowe - zwoływano je na 6-3 tygodni przed terminem rozpoczęcia sejmu walnego i zapoznawano szlachtę ze sprawami, jakie na nim będą poruszane (instrukcje sejmikowe - legacje). Obradowały pod przewodnictwem marszałka sejmikowego, a ich najważniejszym zadaniem był wybór posłów na sejm walny (2-6 w zależności od wielkości sejmiku) oraz opracowanie instrukcji poselskich, przez co miały wpływ na obrady sejmu

· generalne - posłowie danej ziemi spotykali się na nich z senatorami w celu uzgodnienia wspólnego dla całej ziemi stanowiska na sejm walny

· relacyjne - po zakończeniu obrad sejmu walnego posłowie danej ziemi składali na nich relacje (sprawozdania) i zapoznawali szlachtę z uchwałami sejmu a następnie dyskutowano i uchwalano, jak wprowadzić te uchwały w życie;

· elekcyjne - wybierano na nich kandydatów do urzędów sądowych ziemskich

· deputackie - wybierano na nich członków do Trybunału (od 1578 r. Koronnego, a od 1581 r. także Litewskiego)

· kapturowe - zwoływano je wyłącznie w okresie bezkrólewia, by sprawowały w tym czasie najwyższą władzę na danej ziemi (własna konfederacja i sąd kapturowy)

· gospodarcze - zaczęto je zwoływać w II poł. XVII w; uzurpowały sobie prawo do uchwalania lokalnych podatków oraz powoływania tzw. wojska powiatowego na czele z rotmistrzem (opłacano je ze skarbu wojewódzkiego).

Głosowano na nich zazwyczaj większością, choć w II poł. XVII w. też zdarzały się przypadki ich zrywania. Z czasem znalazły się pod wpływem koterii magnackich, a nawet agentów państw obcych. Uchwały sejmikowe zwano laudami. Od końca XVI wieku wpisywano je zwykle do ksiąg grodzkich.

Sejmiki ziemskie funkcjonowały w każdym województwie, w ich ramach przez pewien czas istniała RADA PANÓW ZIEMI, którą tworzyli najważniejsi dostojnicy

w danym województwie. Sejmiki przejęły stopniowo funkcję sądu wiecowego, porządkowały prawo w województwie, nakładały lokalne podatki i załatwiały inne,

najważniejsze sprawy województwa.

W 1454 roku wydano przywilej cerkewicki, który stanowił, że bez zgody sejmików nie wolno stanowić nowych praw i powoływać pospolitego ruszenia. To ustalenie

spowodowało, że w tym okresie uzyskały bardzo ważną pozycję ustrojową.

10. Konfederacje i rokosze

Konfederacja: (łac. confoederatio - związek) Pierwszymi tego typu związkami były konfederacje miejskie powoływane w latach 1298, 1302, 1310, 1350 przez miasta Wielkopolski. Konfederacje rycerskie powstały w Polsce, w drugiej połowie XIV wieku, zwoływane w obronie swobód szlacheckich przeciwko władzy centralnej. Prawo do ich zawiązywania było niepisanym przywilejem szlachty. W I Rzeczypospolitej konfederacja oznaczała lokalny lub ogólnopaństwowy związek szlachty utworzony dla osiągnięcia określonych celów; najsłynniejszymi były konfederacja tyszowiecka, konfederacja barska oraz konfederacja targowicka. Niekiedy konfederaci zwoływali sejm, obradujący wtedy pod węzłem konfederacji, gdzie uchwały mogły być zatwierdzane zwykłą większością głosów - zapobiegało to zrywaniu sejmów i umożliwiało podejmowanie uchwał

Konfederacje stały się w XVII i XVIII w. niejako elementem ustroju I RP. Zawiązywały się one zwykle w województwach z czasem rozszerzając wpływy - w ten sposób powstawały konfederacje generalne (oddzielne jednak dla Korony i Wielkiego Księstwa). Początkowo miały służyć zapewnianiu porządku i bezpieczeństwa w czasach bezkrólewia, jednak z czasem ich znaczenie zmieniło się - służyły one realizacji różnych interesów. Interesy inicjatorów podlegały wtedy ocenie króla, który decydował wtedy, jaki charakter ma dany związek szlachecki. Jeśli król uznawał dany związek za zgodny z jego własnymi interesami, bądź interesami państwa - legalizował go, nadając mu charakter konfederacji. Jeśli jednak związek nie był zgodny z interesem króla bądź państwa - nadawał mu nielegalny charakter, czyniąc z niego antypaństwowy rokosz.

Każda konfederacja wybierała dla siebie nadzwyczajne władze, które tworzyli: marszałek konfederacji i koncyliarze - razem jako tzw. generalność - najwyższa władza wykonawcza konfederacji - regimentarze jako dowódcy wojsk i sądy kapturowe jako nadzwyczajne organy sądownicze. Najwyższą władzę uchwałodawczą stanowiła walna rada, która podejmowała uchwały większością głosów (zdarzało się, że walne rady odgrywały rolę sejmów nadzwyczajnych, uchwalając istotne z punktu widzenia monarchy konstytucje).

Sądy nadzwyczajne - kapturowe i konfederackie. Sądy kapturowe powoływały sejmiki kapturowe w czasie bezkrólewia - zadaniem ich było utrzymanie bezpieczeństwa publicznego w tym okresie. Początkowo sąd ten składał się ze specjalnie wybranych sędziów kapturowych, których wspomagały sądy ziemskie. Na szczeblu centralnym zaś Sejm powoływał sąd kapturowy generalny. Sądy konfederackie stanowiły rozwiniętą formę sądów kapturowych. Konfederacje aspirowały do rządzenia państwem, dlatego powoływane przez nie sądy nierzadko uznawały się za właściwe do występowania w bardzo wielu sprawach, wypierając kompetencje innych sądów.

Zawiązywania konfederacji w Rzeczypospolitej zakazała ostatecznie konstytucja sejmu niemego z 1717, w rzeczywistości zasada ta nigdy nie była przestrzegana.

Rokosz: konfederacja, skierowana przeciwko królowi. Słynne historyczne rokosze to m. in. rokosz Zebrzydowskiego, rokosz Lubomirskiego i wojna kokosza. Słowo pochodzi z węgierskiego od słowa rakás, oznaczającego tłum.

11.Liberum veto

Prawodawstwo w XVII wiecznej Polsce było oparte na kilku prostych i przejrzystych zasadach. Jedną z nich było słynne liberum veto, które wypowiedziane automatycznie przerywało posiedzenia ówczesnego sejmu.

9 marca 1652 roku uznaje się za umowną datę pierwszego wypowiedzenia tych słów na posiedzeniu sejmu. Cała zasada liberum veto, co po łacinie znaczy dosłownie „wolne, nie pozwalam” została wprowadzona już wcześniej, jako jedna z podstawowych zasad ustrojowych Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Dawała ona prawo każdemu z posłów, niezależnie od jego pochodzenia czy majątku możliwość praktycznego zerwania posiedzeń sejmu unieważniając jednocześnie wszystkie podjęte wcześniej uchwały. Rzeczpospolita Obojga Narodów była w XVII wieku związkiem ziem, swojego rodzaju federacją używając dzisiejszego nazewnictwa. Posłowie wybierani byli na sejm jako przedstawiciele konkretnego okręgu, czyli konkretnej „ziemi” przez co każdy z nich brał na siebie odpowiedzialność za każdą decyzję jaka zostanie podjęta na posiedzeniu. Gdyby zdarzyła się taka sytuacja, że podjęto decyzję większością głosów, przy jednoczesnym sprzeciwie mniejszości to uważano to za złamanie zasad zarówno jednomyślności jak i równości ustrojowej. W ten sposób narodziło się liberum veto, jako instrument swojego rodzaju sprzeciwu wobec łamania praw ustrojowych w kraju. Wbrew powszechnej opinii to nie słowa „liberum veto” przerywały posiedzenie. Było to stwierdzenie „sisto activitatem” znaczące „wstrzymuję czynność”. Również nie do końca pewne jest, że po raz pierwszy słowa te wypowiedział poseł Władysław Siciński w 1652 roku. Niektóre źródła mówią, że poseł nie zgodził się jedynie na kontynuowanie obrad sejmu poza przewidzianym wcześniej czasem, nie miał na myśli unieważnienia podjętych wcześniej decyzji. Te same źródła utrzymują, że pierwsze liberum veto ogłoszono w 1669 roku w Krakowie, a słowa te wypowiedział poseł kijowski Adam Olizar. 

Na przełomie XVII i XVIII wieku sejm zerwano łącznie 73 razy, a po 1764 roku zasada liberum veto praktycznie wyszła z użycia gdyż zrezygnowano też z zasady jednomyślności w obliczu coraz częściej tworzących się sejmów skonfederowanych.

Ogółem w XVII-XVIII wieku sejm zerwano 73 razy.

Podział posłów zrywających sejm ze względu na pochodzenie wygląda następująco:

- 28 posłów z ziem litewskich,

- 24 posłów z ziem Rusi i Ukrainy,

- 12 posłów z ziem Wielkopolski i Mazowsza,

- 9 posłów z Małopolski.

12.Ustrój Prus Królewskich

1.)Prusy Królewskie zostały włączone do Korony na mocy II pokoju toruńskiego z 1466r.

W skład Prus wchodził: obszar województw pomorskiego, malborskiego i chełmińskiego oraz terytorium biskupie- Warmia.

-Zachowały najbielszą autonomie w obrębie RP. Działo się tak ze względu na:

-dużą odrębność kulturową(wysoki odsetek ludzi identyfikujących się z kulturą niemiecka)

-silną pozycje miast pruskich z Gdańskiem, Elblągiem i Toruniem na czele

Organy:

2.)Rada Pruska.

-biskupi

-wojewodowie, kasztelanowie i podkomorzowie z poszczególnych województw

-reprezentanci Gdańska ,Torunia, Elbląga

Istniało także Zgromadzenie Stanów Pruskich:

-podejmowało decyzje w kwestiach podatkowych i innych ważnych sprawach tej prowincji.

-Izba Miejska z przedstawicielami miast

-Izba Ziemska z wyższym duchowieństwem, urzędnikami ziemskimi i szlachtą

W XVI w. Zgromadzenie przybrało postać dwuizbowego Sejmu Pruskiego i od czasów unii lubelskiej był sejmikiem generalnym.

-Do połowy XVII w. w obradach sejmiku generalnego Prus Królewskich udział brali reprezentanci prawie wszystkich miast prowincji. Później ograniczono reprezentacje tylko do największych miast.

-Na terenie Prus Królewskich obowiązywało odrębne prawo sądowe, tzw. prawo chełmińskie zostało skodyfikowane w końcu XVI w. w ramach korektury pruskiej.

-Prowincja zachowała odrębny skarb pruski i aparat skarbowy .Do 1528r.miała osobną walutę.

-Prusy Królewskie wchodząc w skład Korony były częścią prowincji Wielkopolskiej, choć aspirowały do pozycji Korony lub Litwy(czyli podmiotu federacji). Później chciały mieć pozycję jak Wielkopolska i Mazowsze.

13. Stosunek Prus Książęcych do Rzeczypospolitej

Prusy Książęce, Księstwo Pruskie - państwo utworzone po likwidacji państwa krzyżackiego, na podstawie traktatu krakowskiego 1525, zawartego między Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem, wasalem wobec Polski, ze stolicą w Królewcu.

Hołd Pruski- od II pokoju toruńskiego każdy wielki mistrz miał składać hołd królowi Polskiemu (niechętnie). Dopiero po wojnie 1519-1521 i sekularyzacji Zakonu, wielki mistrz Albrecht Hohenzollern potwierdził zależność Prus Książęcych od Korony.

-Król Polski nosił od tej pory tytuł Dux Prussiae, a książe pruski Dux in Prussia.

-Książę Pruski winien składać hołd królowi polskiemu, służyć pomocą zbrojną.

-Książę nie mógł rozporządzać lennami bez zgody stanów pruskich,

-od wyroków stanów pruskich można było apelować do Królewskiego Sądu Relacyjnego.

-Król mógł wydawać poddanym księcia listy żelazne.

-Książę Pruski uzyskał miejsce w Senacie bez prawa wyboru króla

-Książę miał prawo ochrony ze strony króla, mógł bić własną monetę, zakładać miasta, utrzymywać wojska

Stefan Batory zgodził się na sprawowanie kurateli nad umysłowo chorym księciem Prus przez brandenburską linię Hohenzollernów w zamian na duża sumę pieniędzy na wojnę z Moskwą.

Zygmunt III Waza w 1611 r., zgodził się na przeniesienie lenna pruskiego na Hohenzollernów z Brandenburgii.

1618- unii personalna z Brandenburgią. Hohenzollernowie z Brandenburgii przejmują formalnie władzę w Prusach Książęcych.

Traktaty welawsko- bydgoskie- 1657- Fryderyk Wilhelm zgodził się na odstąpienie od sojuszu ze Szwecją i poparcie Polski w zamian za zrzeczenie się Polski prawa do lenna pruskiego, prawa przemarszu wojsk przez Prusy Królewskie. W razie wygaśnięcia dynastii Hohenzollrnów Prusy Książęce miały powrócić do Polski. Utrzymane zostały inne obowiązki, w tym wystawiania 1500 żołnierzy wspierających wojska królewskie.

1701- Wykorzystując zamieszanie związane z Wielką Wojną Północną Hohenzollernowie ogłosili się królami Prus, zrywając zależność lenną od Polski, która koronację tę uznała dopiero w 1764 r. Wraz z Brandenburgią utworzyły Królestwo Pruskie.

14. Prawa kardynalne

Reformy sejmu konwokacyjnego i stopniowe wzmacnianie się państwa polskiego nie mogło ujść uwadze Rosji, która była zainteresowana utrzymaniem słabości wewnętrznej naszego państwa.

Narzuciła ona Sejmowi w 1768r. tzw. Prawa kardynalne i zmusiła do uznania Rosji jako gwaranta wewnętrznych rozwiązań ustrojowych.

Prawa kardynalne w istocie nie wnosiły nic nowego do dotychczasowego ustroju RP. były swego rodzaju rozwinięciem Artykułów henrykowskich, potwierdzającym główne podstawy ustroju RP.

Jednak to właśnie rola Rosji i wyraźne opowiedzenie się króla oraz części elit politycznych po stronie związku z tym krajem doprowadziły do buntu społecznego - Konfederacji barskiej (1768-1772), konsekwencją którego był I rozbiór Polski.

Prawa Kardynalne 24 luty 1768r., składały się z 2 części:

1)Leges Cardinales:

- potwierdzenie, iż wszelkie prawa RP ustanawiać może jedynie Sejm za zgodą swych trzech stanów (królewskiego, senatorskiego, rycerskiego);

- w sprawach ustrojowych decyzje Sejmu miały nadal wymagać jednomyślności, a w pozostałych - głosowania większościowe;

- wyznanie rzymskokatolickie - religią panującą (odstępstwo od niej = wygnanie z kraju);

- królem Polski mógł zostać tylko katolik

- potwierdzenie: wyboru króla poprzez wolna elekcję; utrzymania posiadanych urzędów, prawa i przywilejów; własności szlacheckich

- związek Polski i Litwy oparty na zasadzie równości stron

- obrady Sejmów zwyczajnych - 6tyg., nadzwyczajnych - 2tyg.

2) Materiae status: (sprawy nie mające rangi ustawowej, lecz także wymagające jednomyślności)

- kwestie nowych podatków;

-kontyngentu wojskowego;

-wyrażanie zgody izb na traktaty międzynarodowe i wypowiadanie wojny czy --zawieranie pokoju;

-nadawanie przez sejm nobilitacji i indygenatów;

-zwoływanie pospolitego ruszenia.

Prawa kardynalne zostały uzupełnione, dokumentem o tej samej nazwie, w 1775r. przez Rosję w podobnych okolicznościach jak poprzednio o nowe kwestie. Przede wszystkim ograniczono krąg uprawnionych do objęcia tronu po Stanisławie Auguście oraz powołano Radę Nieustającą.

Rada Nieustająca: stały organ składający się z króla (przewodniczący) i przedstawicieli Senatu i Izby Poselskiej.

- miała być instrumentem realizacji interesów rosyjskich w RP;

Rada była pierwszym polskim rządem centralnym

Decyzje z 1768r. i 1775r. wbrew intencjom Rosji stały się ważnym krokiem w pożądanym procesie przebudowy ustroju wewnętrznego Rzeczypospolitej.

15. Reformy ustrojowe w latach 1764-1789

Sejm obradujący w 1764r. podjął próbę usprawnienia funkcjonowania Sejmu oraz podniesienia efektywności działania władz rządowych.

- Pierwsze ograniczenia liberum veto- wykluczona została możliwość zrywania obrad ze względu proceduralnych; dawało to zatem ważną gwarancję odnoszącą się do elementarnej sprawności działania tej instytucji

- w latach 1764-1766 dokonał się proces formalnej eliminacji z sejmików ziemskich szlachty- nieposesjonatów (tzw. gołoty).

- ustanowienie pierwszych instytucji ministerialnych odpowiadających swoim kształtem dominującej ówcześnie formie rządów centralnych. Były to komisje wojskowe i komisje skarbowe, ustanowione oddzielnie dla Królestwa i Wielkiego Księstwa. Komisje powoływał sejm przy udziale króla przedstawiającego izbom kandydatów. Kadencja członków wynosiła 2 lata, musiały one składać sprawozdania Sejmowi. Na czele stali podskarbi koronny i litewski oraz hetman koronny i litewski.

Dużą rolę odegrała Komisja Skarbowa Koronna, już od 1768r. ustalała ona budżet państwa, pozwalający zracjonalizować gospodarkę finansową Korony. Doprowadziła też do uporządkowania gospodarki w królewszczyznach. Zreformowała system celny i podjęła szereg działań związanych z rozwojem przemysłu.

Zasługą komisji wojskowych było stworzenie stałej armii. Powstały garnizony, stałe systemy aprowizacyjne, korzystano z nowoczesnego uzbrojenia, tworzono system szkolenia żołnierzy.

Zmuszenie przez Rosję do przyjęcia tzw. Praw kardynalnych które w istocie nie wnosiły nic nowego do dotychczasowego kształtu ustrojowego Rzeczpospolitej ale właśnie Rosja i wyraźne opowiedzenie się króla po stronie ścisłego związku z tym krajem doprowadziły do wielkiego buntu społecznego jakim była konfederacja barska.

I część Praw potwierdzała iż wszelkie prawa rzeczpospolitej ustanawiać może jedynie Sejm za zgodą swych 3 stanów - królewskiego, senatorskiego i rycerskiego. Potwierdzono ze w sprawach ustrojowych decyzje Sejmu wymagają jednomyślności a w kwestiach pozostałych głosowania miały być większościowe. Wyznanie rzymskokatolickie zostało religią panującą. Królem Polski mógł zostać tylko katolik. Potwierdzenie trybu wyboru króla przez wolna elekcję, gwarancja spokojnego dzierżawienia posiadanych urzędów, prawa i przywileje wszystkich prowincji Rzeczpospolitej, związek Polski i Litwy oparty na równości stron.

II część Praw wymieniała sprawy nie mające rangi ustrojowej, które dla skutecznej decyzji Sejmu wymagały także zachowania jednomyślności: kwestie nowych podatków, ustalenia dot. stałego kontyngentu wojskowego, nadawanie przez sejm nobilitacji, zwoływanie pospolitego ruszenia.

Prawa kardynalne w 1775r. zostały uzupełnione dokumentem o podobnej nazwie. Głównie wprowadzono ustalenia dot. kręgu uprawnionych do ubiegania się o tron po śmierci Stanisława Augusta. Stany Rzeczpospolitej powołały Rade Nieustającą. Miała być ona organem stałym, składającym się z króla (jako przewodniczącego) oraz przedstawicieli Senatu i Izby Poselskiej. Widać tu próbę przyjęcia jako podstawy funkcjonowania władz publicznych zasady trójpodziału władzy wzajemnego równoważenia się. Rada była pierwszym polskim rządem centralnym. Podejmowała decyzje na posiedzeniach plenarnych, a w sprawach szczegółowych także na posiedzeniach departamentów.

Departamenty były kolegialnymi ministerstwami odpowiedzialnymi za realizację polityki państwowej w określonych dziedzinach. Było 5 departamentów: wojska, skarbu, sprawiedliwości, policji i interesów cudzoziemskich. W skład każdego z Departamentów wchodziło po 8 członków Rady, w przypadku ostatniego - tylko 4.

Wraz z utworzeniem Rady zlikwidowano wspomniane komisje wojskowe.

Status odrębnego resortu ministerialnego miała powołana w 1733r. Komisja Edukacji Narodowej (będąca następstwem kasaty zakonu jezuitów). Powierzono jej odpowiedzialność za rozwój systemu edukacyjnego w państwie.

Sejm Wielki -1788r. - obradował pod węzłem konfederacji, co uniemożliwiało jego zerwanie. Ustawy ustrojowe przyjęte przez Sejm stanowiły wyraz woli przebudowania państwa w celu zapewnienia mu nowoczesnego kształtu - przy jednoczesnym zachowaniu, a nawet rozszerzeniu praw obywatelskich na więcej grup społecznych

16. Sejm Wielki i jego najważniejsze postanowienia

pod węzłem konfederacji (czyli bez liberum veto)

od 1790 w podwojonym składzie

uchwały:

marzec 1791- prawo o sejmikach

kwiecień 1791- ustawa o miastach królewskich - na mieszczan rozciągnięto zasadę Niemnem captivabimus, stworzono szerokie możliwości uzyskania szlachectwa, prawo nabywania nieruchomości poza miastami i otwierano dostęp do urzędów publicznych. Ujednolicono ustrój miast królewskich- miały mieć zgromadzenia uchwałodawcze i organy wykonawcze. Miasta pogrupowano w wydziały, których zgromadzenia wybierać miały reprezentantów do komisji wielkich i wojewódzkich. Odebrano miastom królewskim prawa wydawania odrębnych regulacji prawnych.

3 maja 1791- konstytucja

maj 1791- prawo o sejmach - Izba Poselska składać się miała z 204 posłów wybieranych przez szlachtę- posesjonatów na sejmikach ziemskich. Posłowie byli odtąd reprezentantami narodu (a nie ziemi). Zniesiono instrukcje poselskie. W skład Izby wchodzić miało (dzięki członkowstwu w komisjach wielkich) 24 plenipotentów miejskich, ale bez prawa głosów. Sejm ordynacyjny odbywać się miał raz na dwa lata, a jego sesja nie mogła trwać dłużej niż 70 dni (możliwość

przedłużenia do 100 dni).

października 1791- Zarządzenie wzajemne obojga - nowa regulacja zasady wspólnoty polsko litewskiej. Znosiło federacyjny charakter państwa i tworzył jednolite, a co za tym idzie zlikwidował odrębność urzędów. Litwini wymogli zachowanie jednak niektórych odrębnych urzędów. Zagwarantowano równość praw mieszkańców.

październik 1791- ustawa o sądach miast królewskich - obok sądów poszczególnych miast powstać miały sądy apelacyjne wydziałowe w większych miastach, które stanowiły sądy odwoławcze.

styczeń 1792- ustawa o sądach ziemskich - powstać miały dla jednego powiatu (gdy małe terytorium to może obejmować nawet województwo). Miały to być sądy stałe, w ich skład wchodziło 10 sędziów wybieranych przez sejmiki na 4 lata, a orzecznictwo wykonywały 2 pięcioosobowe składy sędziowskie. Sądy I instancji w sprawach dotyczących szlachty i właścicieli ziemskich.

styczeń 1792- ustawa o sądach trybunalskich - koronnym i litewskim- 1792- funkcjonować miały dwa odrębne sądy trybunalskie- w Lublinie i Piotrkowie. Każdy miał się składać z 20 deputatów świeckich wybieranych co roku przez sejmiki i 5 deputatów duchownych wybieranych przez kapituły. Trybunał Litewski składał się z 34 deputatów (28 świeckich). Sądy apelacyjne dla sądów ziemiańskich.

17.Konstytucja 3 maja:

Postanowienia Konstytucji 3 maja

Król Stanisław August opisał Konstytucję 3 Maja, według współczesnego mu zapisu, jako "opartą w głównej mierze na konstytucji angielskiej i Stanów Zjednoczonych, lecz bez błędów w nich zawartych, zaadaptowaną do warunków panujących w Polsce". Rzeczywiście, w polskiej i amerykańskiej konstytucji widoczne są podobne wpływy oświeceniowe, jak np. myśl Monteskiusza o podziale i równowadze władzy pomiędzy organami - tak aby, wg słów Konstytucji 3 Maja (artykuł V), "...całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza w jurysdykcyjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających..." - jak również idea powołania dwuizbowego parlamentu.

Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułów. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości (dla szlachty i mieszczaństwa) oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą.

Konstytucja ograniczała nadmierne immunitety prawne i polityczne przywileje szlachty zagrodowej.

Ograniczała również demokrację pozbawiając część społeczeństwa (szlachtę gołotę, tzn. nie posiadającą dóbr ziemskich) praw politycznych. We wcześniejszym ( 18 kwietnia 1791 ) akcie prawnym "Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej" prawa te nadano mieszczaństwu. W jego artykule III zastrzeżono, że będzie on integralną częścią Konstytucji. Akt ten nadawał mieszczaństwu prawo do bezpieczeństwa osobistego (neminem captivabimus nisi iure victum), prawo do posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji państwowej, prawo nabywania szlachectwa. W akcie tym obejmowano pospólstwo opieką "prawa i administracji rządowej". Był to pierwszy krok w kierunku zniesienia poddaństwa chłopów i nadania praw wyborczych tej największej, a zarazem najbardziej wyzyskiwanej klasie społecznej.

Konstytucja przewidywała zebrania sejmu zwyczajne - co dwa lata oraz nadzwyczajne w razie narodowej potrzeby. Izba niższa (Izba Poselska) składała się z 204 posłów oraz 24 przedstawicieli (plenipotentów) miast królewskich. Izba wyższa (Izba Senacka) składała się z 132 członków: senatorów, wojewodów, kasztelanów, ministrów oraz biskupów.

Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, która nosiła nazwę Straży Praw. Komisji przewodniczył król. Składała się z pięciu wskazanych przez niego ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnętrznych - pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Ministrowie byli wybierani przez króla, ale odpowiadali przed sejmem. Oprócz ministrów w komisji znajdował się również Prymas (będący przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej) oraz (bez prawa głosu) - następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Rada ta wywodziła się z analogicznej funkcjonującej w poprzednich dwóch stuleciach sankcjonowanej przez Artykuły Henrykowskie (1573). Każdy akt prawny wydany przez króla wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Zasada mówiąca, że król nic sam przez się nie czyniący, za nic w odpowiedzi narodowi być nie może jest analogiczna do brytyjskiej The King can do no wrong - król nie może się mylić. W obu krajach za akty prawne odpowiedzialny był odpowiedni minister.

By wzmocnić jedność i bezpieczeństwo Rzeczypospolitej konstytucja zniosła Unię Polsko-Litewską na rzecz państwa unitarnego. Na miejsce wolnej elekcji wprowadzono elekcję w ramach dynastii. Drugie postanowienie miało na celu zmniejszenie wpływu obcych mocarstw na wybór następcy tronu. Zgodnie z konstytucją po śmierci Stanisława Poniatowskiego tron miał się stać dziedziczny i zostać przekazany Fryderykowi Augustowi I z dynastii Wettynów, z której pochodzili dwaj poprzedni polscy królowie.

Konstytucja zniosła kilka instytucjonalnych źródeł słabości rządu i anarchii - m.in.

liberum veto, konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich wynikający z wiążącej natury instrukcji nadawanych przedstawicielom do sejmu.

Konstytucja uznawała katolicyzm za religię panującą, jednocześnie zapewniając swobodę wyznania, choć apostazja, czyli odejście od katolicyzmu, było nadal przestępstwem. Liczebność armii miała wzrosnąć do 100 tys. żołnierzy. Wprowadzono stałe podatki - 10% dla szlachty, 20% dla duchowieństwa. Co 25 lat od uchwalenia Ustawy Rządowej zbierać się miał Sejm Konstytucyjny, który mógł zmienić konstytucję.

Integralną częścią Konstytucji 3 maja była ustawa "Miasta Nasze Królewskie Wolne w Państwach Rzeczypospolitej" zatwierdzona 18 kwietnia 1791 (konstytucja, artykuł III) regulujące ustrój miast królewskich oraz "Prawo o sejmikach", które uchwalone zostały 16 maja1791r. W myśl zawartych tam przepisów Izba poselska miała składać się z 204 posłów wybieranych przez szlachtę-posesjonatów na sejmikach ziemskich. Posłowie jednak nie byli już reprezentantami całej ziemi, ale pełnili funkcje reprezentantów całego narodu. Stąd odchodzono od zasady wiązania posłów ścisłymi instrukcjami. Ponadto w skład izby wchodzić miało 24 plenipotentów miejskich , nie byli oni jednak wybieralni, lecz funkcje te powierzano przedstawicielom miast wchodzącym w skład komisji rządowych. Nie mieli oni prawa głosu, jedynie możliwość reprezentowania opinii miasta w określonych sprawach. Dodatkowo w październiku 1791r uchwalono Zarządzenie wzajemne obojga narodów , które tworzyły w zasadzie jednolite państwo.

Konstytucja nie odnosiła się bezpośrednio do władzy sądowniczej , sprawy te zostały uporządkowane w dalszej części obrad Sejmu Wielkiego.

18.Władza ustawodawcza w Konstytucji 3 Maja

Władza ustawodawcza występowała w postaci parlamentu jako sejm i senat jako najwyższy organ władzy .Wybierany na dwa lata , zwoływany przez króla lub marszałka sejmowego , sejm musiał być „zawsze gotowy” . W konstytucji zniesiono liberum veto i konfederacje. Decyzje miały być uchwalane większością głosów , senat miał prawo weta zawieszającego. W sejmie miało zasiadać 24 miejskich plenipotentów miejskich . Sejmiki wybierały posłów , których już nie krępowały instrukcje wyborcze.

Król wspólnie ze Strażą Praw posiadali inicjatywę ustawodawczą .

Sejm:

- uchwalał podatki,

- uchwalał prawa,

- kontrolował inne organy państwa .

- Co 25 lat mógł się zbierać sejm konstytucyjny , który miał prawo zmiany konstytucji.

19. Władza wykonawcza w Konstytucji 3 Maja ( rozdział VII Konstytucji )

Władzę wykonawczą stanowi król , straż praw i komisje porządkowe podporządkowane straży

- władza ta ma nadzorować prawa i ich wykonanie

- straż praw ma być organem pomocniczym króla „straż praw czyli rada królewska do dozoru , całości i egzekucji praw królowi dodana…”

- działalność władzy wykonawczej obejmuje materię dozwoloną prawem

- władzy wykonawczej są podporządkowane magistratury które może kontrolować

- władza wykonawcza nie może stanowić i interpretować prawa , nakładać podatków zaciągać długów publicznych , zmieniać projektów dochodów państwowych które tworzy sejm , nie może wypowiadać wojny zawierać pokojów i traktatów

- w kompetencjach władzy wykonawczej leżą negocjacje w polityce zagranicznej , ma działać dla bezpieczeństwa i spokoju kraju ale z działalności tej ma zdawać relacje przez zgromadzeniem sejmowym

- tron polski ma stać się tronem dziedzicznym , dynastię mają zapoczątkować rządy Fryderyka Augusta , elektora saskiego

- król po wstąpieniu na tron składa przysięgę Bogu i narodowi , na wierność konstytucji , ma zaprzysiąc pacta conventa

- osoba króla jest nietykalna

- król jest przywódcą narodu

- imieniem króla opatrywane mają być wszystkie akty prawne , trybunały , sądy magistratury monety stemple

- królowi przysługuje prawo łaski wobec skazanych na śmierć (oprócz osób które popełniły zbrodnie stanu)

- król kieruje armią podczas wojny

- nominuje najwyższych rangą wojskowych , oficerów , najwyższych urzędników państwowych , biskupów , senatorów , ministrów

Skład straży praw :

Król

Prymas ( jako przywódca polskiego duchowieństwa i prezes komisji edukacyjnej ) może być zastąpiony przez najwyższego w hierarchii biskupa

Ministrowie -policji , pieczęci , wojny , skarbu , pieczęci do spraw zagranicznych

2 sekretarzy ( jednemu z nich ma być powierzony protokół straży , drugiemu spraw zagranicznych )

Pełnoletni następca tronu , który złożył przysięgę na wierność konstytucji ( bez prawa głosu )

Marszałek sejmu ( pełni funkcję „łącznika między strażą praw a sejmem ) Do jego zadań należy zwoływanie sejmu w razie konieczności w przypadkach tj. wojna z obcym państwem , wojna domowa , „ w widocznym powszechnego głosu niebezpieczeństwie” bunt , w razie śmierci króla lub jego niezdolności do pełnienia swych funkcji

- wszystkie decyzje podejmowane w straży rozpatrywane są przez skład wyżej wymieniony

- decydujący głos w straży praw należy do króla

- decyzje straży podpisywane przez króla wymagają kontrasygnaty odpowiedniego ministra

- decyzje straży mają moc wiążącą dla komisji lub magistratur wykonawczych w materiach które nie są wyłączone prawem

- w razie odmowy podpisu przez ministra, król ma odstąpić od decyzji

- król powołuje ministrów do straży praw na 2 lata

- ministrowie powołani do straży nie mogą zajmować stanowisk w komisjach

- jeśli 2/3 składu sejmu zagłosuje za odwołaniem ministra to król ma obowiązek mianować na jego miejsce innego

- ministrowie za złamanie prawa odpowiadają przed sądem sejmowym

- komisje będące dopełnieniem władzy wykonawczej są powiązane ze strażą i jej podporządkowane

- komisarze powoływanie są przez sejm

- są komisje: edukacji , policji , wojska , straży a także komisje porządkowe wojewódzkie które wykonują polecenia wcześniej wspomnianych komisji

20.STRAŻ PRAW I KOMISJE WIELKIE

W 1791r Sejm Wielki uchwalił regulację podstaw ustroju społecznego i politycznego ustawę rządową KONSTYTUCJĘ 3-MAJA

konstytucja zakładała koncepcję zwierzchnictwa narodu oraz montekiuszowszki podział władzy:

-wł. wykonawcza król i Straż

- wł. sądownicza jurysdykcje

- wł. prawodawcza dwuizbowy Sejm

konstytucja zakładała dążenie do mechanizmów ,które przenosiłyby w maksymalnym stopniu ciężar bezpośredniego rządzenia krajem z króla na instytucje rządowe czyli STRAŻ PRAW I KOMISJE WIELKIE- wynikało to z pełnej nieodpowiedzialności króla za podejmowane przez niego decyzje(osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego)

decyzje królewskie zapadać miały w Straży Praw i podlegały kontrasygnacie jednego z zasiadających niej ministrów(ograniczono samodzielność decyzyjną monarchy)

najważniejszą władzą wykonawczą konstytucja powierzała Straży Praw na czele niej KRÓL, w składzie Straży też:

- Prymas Polski (I senator i przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej)

- 5 ministrów: - minister pieczęci(kanclerz)

- minister pieczęci do spraw zagranicznych (kanclerz)

- minister policji(spraw wewnętrznych)hetman

- minister wojny(hetman)

- minister skarbu (podskarbi)

- dwóch sekretarzy(odpowiadali za sprawy formalne)

- małoletni następca tronu

- marszałek sejmu(bieżąca kontrola wł .wykonawczych w imieniu rządu)

ministrów do Straży Praw powoływał król ale konstytucja wymagała by mieli oni zaufanie senatu- polityczna odpowiedzialność ministrów przed parlamentem co w połączeniu z zasadą kontrasygnowania decyzji królewskich przez tych ministrów tworzyło podstawy do kształtowania się systemu parlamentarno-gabinetowego

minister przeciw któremu wystąpiło 2\3 składu Sejmu i Senatu musiał być odwołany przez króla

ministrowie byli odpowiedzialni konstytucyjnie za popełnione przestępstwa ,wobec rękojmi posłów i senatorów minister taki mógł być odpowiedzialny przed sądem sejmowym

KONSTYTUCJA W PEŁNIENIU WŁADZY WYKONAWCZEJ POWOŁAŁA 4 KOMISJE

(mające związek ze Strażą i obowiązane do posłuszeństwa Straży)

KOMISJE EDUKACJI

KOMISJA SKARBU

KOMISJA WOJSKA

KOMISJA POLICJI-ciało nowe, zalążek ministerstwa spraw wewnętrznych

- komisjami kierowali przewodniczący(poszerzenie funkcji w komisjach ministrom sprawującym dane urzędy, a nie wchodzącym w straż praw powodowało komplikacje w ich funkcjonowaniu)

- w skład komisji wchodzili KOMISARZE(14-15) wybierani przez sejm na 2 lata + 6 plenipotentów miejskich w komisji skarbu i policji

Straży Praw podporządkowano również od 1789r. WOJEWÓDZKIE KOMISJE PORZĄDKOWE:

Miały działać w ścisłej łączności z Komisjami Wielkimi odbierając od nich rozkazy

Miały być wyłaniane co 2 lata przez sejmiki ziemskie po 15 przedstawicieli z województwa a od 1791r po 3 reprezentantów miast królewskich

Komisje odpowiadały za funkcjonowanie systemu rekrutacji i zaopatrzenia armii, za rozwój gospodarczy województwa, oświatę i instytucje dobroczynne.

21. Inicjatywy niepodległościowe na ziemiach polskich w latach 1914-1916

Obóz piłsudczykowski (lewica niepodległościowa) podjął w VIII 1914 r. próbę wywołania w Królestwie powstania antyrosyjskiego (impulsem do powstańczego zrywu ludności miało być pojawienie się oddziałów strzeleckich). Wkroczenie strzelców na ziemię kielecką nie wywołało jednak żadnego odzewu i wobec fiaska całego planu Piłsudski zdecydował się na wcielenie swoich oddziałów do Legionów Polskich (sam był do 1916 r. komendantem I Brygady). W latach 1914-1916 piłsudczycy reprezentowali orientację na państwa centralne i byli jednym z filarów obozu aktywistycznego, jednocześnie jednak Piłsudski starał się tworzyć niezależne od zaborców struktury polityczne i militarne ( m. in. powołana w 1914 r. w konspiracji Polska Organizacja Wojskowa - POW).

Pod dowództwem Piłsudskiego I Brygada Legionów walczyła przeciwko rosjanom w latach 1914-1916

Według G.G:

- skromny zasięg inicjatyw niepodległośliowych na terenie zaboru pruskiego, niezależną instytucją polską była dopiero Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu

w Wielkopolsce ( początkowo w 1916r. zwany Komitetem Międzypartyjnym)

- podobny zasięg inicjatyw na Kresach, Wilno- Komitet Polski od 18.08.1915r, od wkroczenia Niemców koncentruje polską działalność niepodległościową

- Małopolska Wschodnia i Zachodnia (Galicja), wyjście poza ramy prawno- ustrojowe państwa: lipiec 1914r. powstaje Centralny Komitet Narodowy zdominowany

przez narodowych demokratów z Galicji, od 1912r. działała też Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych skupiająca pozostałych działaczy stronnictwa galicyjskich. W Galicji był najszerszy zakres swobód toteż próbowany utworzyć formacje zbrojne

- nieudane wywołanie powstania w Krakowie

- 16.08.1914r. zawiązano Naczelny Komitet Narodowy (do spraw wojskowych, skarbowych i politycznych polskich sił zbrojnych)

- w związku z nim powstaje także Departament Wojskowy na czele z Władysławem Sikorskim ( formują Legion Wschodni i Zachodni POD POLSKIM DOWÓDZTWEM!)

- w Królestwie Polskim zaś 03.08.1914r. z inicjatywy ks. Władysława Czetwertyńskiego utworzono Komitet Obywatelski miasta Warszawy (pod przykrywką zaradzenia brakom żywności w mieście)

-powstanie kolejnych podobnych komitetów pod pozorem załatwiania spraw porządkowych, aprowizacyjnych, sanitarnych (pl. stuktury quasi-administracyjne)

-zwieńczenie 10.09.1914r. przez CENTRALNY KOMITET OBYWATELSKI( w lipcu 1915t. powołuje on za zgodą Rosjan STRAŻ OBYWATELSKĄ w mieście)

- ochotnicy, wypieranie Rosjan z tych terenów, koncepcja uruchomienia polskiego sądownictwa, praca niepodległościowa

W tym czasie równoległe rozwijał się ruch konspiracyjny( niepodległościowy) J. Piłsudkiego:

- 6-8.09.1914r. POLSKA ORGANIZACJA WOJSKOWA, jej komendy podporządkowane Komendantowi Głównemu

Gdy Niemcy wkroczyli do Polski w 1915r. sytuacja się zmieniła gdyż utworzone zostały niemieckie i austriackie generalne gubernatorstwa kierujące administracją.

Demontują oni polskie organizacje np. sądy obywatelskie. Wprowadzają nowy system ekonomiczny, werbują ludzi do pracy w Rzeszy i na front wschodni.

Co OCALAŁO z INICJATYW:

- polskie szkolnictwo

- stosowanie języka polskiego w sądownictwie i administracji

- działał CENTRALNY KOMITET OBYWATELSKI

To jest tylko telegraficzny skrót, temat ten można przeczytać w Polonii Restitucie (str.15-25)

22. Restytucja Królestwa Polskiego w 1916 r.

5 listopada 1916 roku władze niemieckie i austriackie wydały tzw. Akt 5 listopada gwarantujący Polakom powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego. Nie zostały sprecyzowane granice przyszłej monarchii. Akt zawierał natomiast sformułowania dotyczące stworzenia armii polskiej. Wydanie aktu wiąże się z faktem, że przedłużająca się I wojna światowa zmusiła państwa centralne do poszukiwania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim.

Akt ten z pewnością oznaczał zasadniczy przełom jeśli chodzi o sprawę polską w polityce państw zaborczych. Dotychczas zaborcy byli zgodni w tym, że należy wykluczyć możliwość odrodzenia samodzielnego państwa polskiego. Nowa decyzja monarchów niemieckiego i austro-węgierskiego oznaczała wyniesienie problemu odbudowy państwa polskiego ponad dotychczasowe koncepcje tworzenia autonomii polskiej w ramach państw zaborczych. Tym sposobem problem utworzenia państwa polskiego stał się problemem międzynarodowym.

Aktu 5 listopada nie można uznawać za decyzję wskrzeszającą suwerenną państwowość polską, jednak z pewnością dokument ten miał znaczenie przełomowe na drodze do uzyskania pełnej niepodległości. Jednak trzeba rozważyć czy akt ten mógłby w innych warunkach dać o wiele dalej idące skutki w dziedzinie odbudowy państwa polskiego.

Jeśli chodzi o trzecie państwo zaborcze - Rosję - odpowiedziało ono na Akt 5 listopada 15 listopada 1916, wydając komunikat stwierdzający, że akt ten stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, gdyż Niemcy i Austro-Węgry zajęły część terytorium rosyjskiego, ogłaszając oddzielenie obwodu od Rosji i utworzenie państwa samodzielnego. Rosja stwierdziła również, że ma zamiar utworzyć Królestwo Polskie, na które złożą się wszystkie ziemie polskie.

Tego samego dnia Komisja Międzysojusznicza (premierzy: Francji, Anglii; ambasadorzy: Włoch, Rosji) uzgodniła wspólne stanowisko w sprawie proklamacji niemiecko-austriackiej. Podkreślono, że okupacja wojskowa nie daje prawa rozporządzania danymi terenami na rzecz innego z mocarstw, a także nie pozwala zmuszać poddanych przeciwnika do operacji wojskowych przeciwko własnemu krajowi. Na arenie międzynarodowej potępiono inicjatywę Niemiec i Austro-Węgier dlatego, że Rosja potępiła akt 5 listopada w oparciu o normy prawa międzynarodowego. Dodatkowo obawiano się, że prowokowanie Rosji koniecznością rozwiązania sprawy polskiej, może doprowadzić do jej porozumienia z Niemcami.

Akt 5 listopada i zamieszanie, jakie zrodziło się wokół niego na arenie międzynarodowej, sprawiły, że sprawa polska stała się jednym z ważniejszych problemów światowych, który musiał zostać rozstrzygnięty po wojnie. Potwierdził to prezydent USA Woodrow Wilson w swoim orędziu o warunkach pokoju z 22 stycznia 1917 r., ogłaszając w 13 punkcie, że „powinna powstać zjednoczona, niezawisła i autonomiczna Polska”.

Jednakże jeszcze w roku 1916 wokół aktu 5 listopada narosły nowe kontrowersje - po oświadczeniu Rosji i państw sprzymierzonych, kolejne oświadczenie wydało państwo niemieckie, sugerując, że w rosyjskim wywodzie, który udowadniał niezgodność niemieckich decyzji z prawem międzynarodowym, znalazły się istotne błędy merytoryczne. Oświadczenie niemieckie przypominało, że zgodnie z decyzją traktatu wiedeńskiego (do którego odwoływała się Rosja) wcale nie przyłączono kraju polskiego do Rosji jako prowincję, ale utworzono oddzielne Królestwo Polskie, a koronę tego królestwa powierzono cesarzowi. Niemcy oskarżyły Rosję o bezprawne wchłonięcie samodzielnej Polski, wysuwając tezę, że akt 5 listopada wcale nie pogwałcił postanowień traktatu wiedeńskiego - a wręcz przeciwnie, przywrócił jego zasady prawne, które pogwałciła Rosja.

Między rokiem 1864 a 1871 Rosja faktycznie złamała zobowiązania traktatowe, przekształcając odrębne Królestwo Polskie w jedną ze swoich prowincji

Wszystkie formalne problemy nie miały jednak wielkiego znaczenia, gdyż w wojennej Europie dominowała raczej polityka faktów dokonanych. Jednakże wszystkie wynikłe niuanse mogły być ważne w perspektywie przyszłego traktatu pokojowego

Na podstawie aktu, 6 grudnia 1916 roku powstała Tymczasowa Rada Stanu z Wacławem Niemojowskim na czele. Kierownikiem Komisji Wojskowej został Józef Piłsudski, który podporządkował Radzie Polską Organizację Wojskową. Rada otrzymała jedynie uprawnienia doradcze, ale cały czas walczyła o ich poszerzenie na obszar szkolnictwa i sądownictwa (co udało się już po zakończeniu jej prac). Tymczasowa Rada Stanu podała się do dymisji po kryzysie przysięgowym w 1917 roku. Kontynuatorką jej prac była Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu, a następnie Rada Regencyjna i powołany przez nią Rząd Jana Kucharzewskiego.

( Tymczasowa Rada Stanu Komisja Przejściowa Rada Regencyjna )

23.Znaczenie Aktu 5 listopada

Akt 5 listopada oznaczał zasadniczy przełom w traktowaniu „sprawy polskiej” przez mocarstwa zaborcze, ale i przez pozostałe, najważniejsze strony toczącej się wielkiej wojny. Dotąd zaborcy, mimo wielu dzielących ich często różnic, zgodni byli w swych postanowieniach wykluczających możliwość restytucji samodzielnego państwa polskiego. Listopadowa decyzja monarchów niemieckiego Wilhelma II i austro-węgierskiego Franciszka Józefa I nie tylko ten dotychczasowy konsens zdecydowanie odrzucała, ale była to też w istocie decyzja, która problem odbudowy państwa polskiego wynosiła ponad dotychczas prezentowane koncepcje tworzenia polskiej autonomii w ramach poszczególnych państw zaborczych. Tym samym wydarzenie to oznaczało otwarcie nowej fazy przetargów o wykorzystanie „sprawy polskiej” w toczącej się wojnie. Z tą wszakże różnicą , że od tej chwili był to już bez wątpienia problem międzynarodowy , a nie „wewnętrzne” każdego z zaborców. Zaborcy zaś weszli jednocześnie w logikę systematycznego poszerzania proponowanych Polakom form odbudowy życia państwowego. Z tego punktu widzenia , choć Akt 5 listopada nie był decyzją, którą uznać można byłoby za wskrzeszającą rzeczywistą, suwerenną państwowość polską, to bez wątpienia miał o charakter przełomowy na drodze do odzyskania pełnej niepodległości. Jego konsekwencją było utworzenie Tymczasowej Rady Stanu.

24.Odbudowa polskich instytucji państwowych 1916- X. 1918

1.)Akt 5 listopada stwarzał przesłanki do uruchamiania polskich w pełni oficjalnych instytucji państwowych.

2.)13 listopad 1916r. gubernator warszawski Bessemer wydal rozporządzenie o utworzeniu Rady Stanu i Sejmu w Królestwie.-powstanie tych instytucji nie doszło do skutku

3.)6 grudnia 1916 r. obaj generalni gubernatorzy powołują przez rozporządzenie Tymczasową Radę Stanu(TRS).

-Miała współdziałać przy tworzeniu dalszych urządzeń państwowych w Królestwie Polskim(szczególnie administracji).

-TRS chciała stworzyć podstawy konstytucyjnego państwa, równouprawnienia obywateli, stworzenia polskiej armii, wspomaganie odbudowy kultury, gospodarki ,administracji.

-TRS- skład; 15 osób mianowanych przez gubernatora niemieckiego, 10 przez gubernatora Austriackiego.

-TRS 3 lipca 1917 - przyjęcie tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych. zatwierdziła podstawy działania planu odtworzenia administracji polskiej.

Utworzono w ramach sekretariatu TRS departamenty(odpowiedniki ministerstw: sprawiedliwości ,wyznań religijnych i oświecenia, skarbu, spraw wewnętrznych, gospodarstwa społecznego, pracy, spraw politycznych-dzisiejszy msz, ministerstwo spraw wojskowych).

-powołano terenowych reprezentantów TRS- komisarzy miejscowych. Mieli w powiatach przygotować przyszłe struktury administracyjne Polski ,która miała przejąć zadania pełnione wtedy przez Austriaków i Niemców.

-1 września weszły w życie regulacje dotyczące organizacji sądownictwa polskiego. Sądy miały procesować w jez. polskim, nosić nazwę sadowe królewsko-polskich i wydawać wyroki w imieniu Korony Polskiej. Takie rozwiązanie przyjęli Niemcy i Austriacy.

-W sierpniu 1917r. TRS zaakceptował przepisy dotyczące szkolnictwa elementarnego. Weszły w życie 1 października 1917r.

-25 sierpnia 1917r. Rozwiązanie TRS. wszyscy jej członkowie złożyli mandaty Protestując przeciwko internowaniu polskich żołnierzy w następstwie kryzysu przysięgowego. Powołano w jej miejsce Komisje Przejściową .Rozbudowała struktury departamentów. Wyłoniła regenta i resztę władz państwowych.

-12 wrzesień 1917r. powołano 3 osobową Radę Regencyjną(RR).Wchodzili do niej: abp Aleksander hrabia Krakowski Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski. Była najwyższa władza państwową w Król. Polskim aż do jej objęcia przez króla lub regenta. Akty Rady wymagały dla ważności kontrasygnaty prezydenta rady ministrów

-Powoływanie prezydenta leżało w gestii Rady.

-Miała być też powołana Rada Stanu- wraz z RR wykonywać władze ustawodawczą. Okupanci mogli wetować ustawy i rozporządzenia.

-RR była najwyższą polska władzą państwową. Stopień jej zależności od okupanta systematycznie się zmniejszał.

-Stworzenie całkowicie polskiej, najwyższej instancji władzy Królestwa było znaczącym krokiem w kierunku odbudowy państwa.

-Do momentu RR wszystkie tworzone struktury miały charakter quasi- państwowych. II RP recypowała cały dorobek RR i jej instytucji. Ukazuje to duże znaczenie działalności tych organów.

25. Odbudowa państwowości polskiej w listopadzie 1918r.

14 października 1918 r. - w Księstwie Cieszyńskim władzę przejęła Rada Narodowa z ks. J.Londzinem na czele.

3 listopada 1918r. - Rada Regencyjna formalnie przejmuje administrowanie w austriackiej strefie okupacyjnej. Uzgodniła tez przejęcie całości władzy od Niemców na 15 listopada 1918r.

4 listopada 1918 r.- na obszarach Małopolski Wschodniej zarząd przejęła Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele.

7 listopada 1918r. w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Podstawę tego ośrodka stanowiły głównie ugrupowania lewicowe z PPS (Polska Partia Socjalistyczna), toteż nie mogła liczyć na szerokie poparcie społeczne.

w Krakowie podjęto próbę utworzenia rządu z Witosem na czele. Zakładano, że przejmie administrowanie krajem od Rady Regencyjnej.

Zwieńczeniem działań przejmowania władzy z rąk okupantów było rozbrojenie w pierwszej dekadzie listopada wojsk niemieckich i faktyczne przejęcie władzy przez ośrodki administracyjne podległe Radzie Regencyjnej, choć Rada w coraz mniejszym stopniu wpływała na bieg wydarzeń.

10 listopada 1918r. powrócił z niewoli Józef Piłsudski. Następnego dnia rano Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową oraz zadeklarowała, iż złoży władzę w ręce Rządu Narodowego, do którego tworzenia wezwała wszystkie ośrodki polityczne w Polsce.

11 listopada 1918 r.

w Wielkopolsce ukonstytuowała się Rada Ludowa, która rozpoczęła przygotowanie do przejęcia władzy z rąk niemieckich.

w Warszawie Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę wojskową i zapowiedziała, że złoży władzę w ręce Rządu Narodowego. Piłsudski przejął władzę od Rady Regencyjnej by zachować ciągłość rządu, władzy i prawa.

14 listopada 1918 r. - wobec silnych nastrojów rewolucyjnych Rade Regencyjna przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu i zakończyła swą misję. Piłsudski skupiający całą władzę desygnował na urząd premiera powstającego rządu I. Daszyńskiego.

17 listopada po złożeniu rezygnacji przez Daszyńskiego, desygnowany został na premiera Jędrzej Moraczewski (choć to rozwiązanie nie satysfakcjonowało do końca prawicy, zmniejszyło jednak w ówczesnej sytuacji rosnące napięcie). To temu rządowi stopniowo podporządkowywały się wszystkie ośrodki władzy w dzielnicach. Był to też pierwszy całkowicie swobodnie ukształtowany ośrodek władzy państwowej, który zaczął administrować krajem.

19 listopada 1918 r. - zaprzysiężenie rządu Moraczewskiego

21 listopada 1918r. - Rada Ministrów uchwaliła Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej,

22 listopada 1918 r. - Piłsudski zatwierdził Dekret i jednocześnie objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. Ten akt prawny, ze względu na pośpiech w tworzeniu, dość ogólnikowo określał podstawy ustrojowe odbudowującego się państwa. Najwyższą władzę w państwie składano w ręce Tymczasowego Naczelnika Państwa, władzę wykonawczą zaś powierzono powoływanej przez niego Radzie Ministrów. Określony został tryb tworzenia prawa, zastrzegając, że wszystkie te regulację będą wymagały sankcji Sejmu Ustawodawczego. Zgodnie z tym dekretem Tymczasowy Naczelnik Państwa- J. Piłsudski- złożył swój urząd Sejmowi.

26. Pierwsze regulacje ustrojowe w 1918r.

10 listopada 1918r. do Warszawy powrócił z niewoli J. Piłsudski. Następnego dnia Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową oraz zadeklarowała, iż złoży władzę w ręce Rządu Narodowego, do którego tworzenia wezwała wszystkie ośrodki polityczne w Polsce. Józef Piłsudski, który szybko wyrósł na główna postać polityczną w kraju, zgodził się przyjąć nominację z rąk Rady Regencyjnej. Wynikało to z tego, iż dostrzegał potrzebę zapewnienia ciągłości rządu, władzy i prawa.

14 listopada 1918r. Rada Regencyjna przekazała władzę J. Piłsudskiemu i zakończyła swoją misję. Jednocześnie Piłsudski desygnował na urząd premiera powstającego rządu - I. Daszyńskiego. 17 listopada 1918r. po złożeniu rezygnacji przez Daszyńskiego, premierem został Jędrzej Moraczewski, co zmniejszyło rosnące napięcie w kraju.

Problemem pozostawał jednak fakt, iż za oficjalną reprezentację polską, rząd zwycięskiej koalicji uznawał Komitet w Paryżu. Zmieniło się to dopiero w połowie stycznia 1919r. po powstaniu gabinetu I. Paderewskiego.

Po powstaniu gabinetu J. Moraczewskiego, rządowi temu stopniowo podporządkowywały się wszystkie ośrodki władzy w dzielnicach. 21 listopada 1918r. Rada Ministrów uchwaliła „Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”. Jednocześnie J. Piłsudski objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. Ten akt prawny określał podstawy ustrojowe odbudowującego się państwa.

- najwyższą władzę w państwie objął - Tymczasowy Naczelnik Państwa;

- władzę wykonawczą powierzono - Radzie Ministrów;

- określono tryb tworzenia prawa, lecz wszystkie regulacje musiały mieć sankcję Sejmu Ustawodawczego. Taki ustrój państwa miał funkcjonować do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego.

27. Mała konstytucja z 1919 r.

20 lutego 1919 r. Sejm uchwalił tzw. Małą Konstytucję (Uchwała Sejmu o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa). Do czasu uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej regulacja ta miała kształtować podstawy ustrojowe państwa. Stosownie do zapowiedzi złożonej w dekrecie z 22 XI 1918 r. Tymczasowy Naczelnik Państwa J. Piłsudski złożył swój urząd Sejmowi 20 II 1919r. Jednocześnie Sejm Ustawodawczy powierzył mu sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa „aż do uchwalenia treści konstytucji”. Określił też zasady funkcjonowania naczelnych organów państwa w okresie przejściowym.

Władzą suwerenną i ustawodawczą w Polce miał być Sejm Ustawodawczy.

Uchwalane przez Sejm ustawy miały być ogłaszane przez Marszałka Sejmu, ale z kontrasygnatą premiera oraz odpowiedniego ministra.

Przedstawicielem państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych miał być Naczelnik Państwa. Do jego kompetencji należało powołanie rządu w pełnym składzie.

Rząd i Naczelnik Państwa ponosić mieli polityczną odpowiedzialność przed Sejmem.

Naczelnik mógł ponosić także odpowiedzialność prawną (konstytucyjną) za naruszenie prawa. Każdy akt Naczelnika Państwa musiał posiadać kontrasygnatę ministra.

Mała konstytucja obowiązywała do końca 1922r. Stało się tak, mimo uchwalenia konstytucji w marcu 1921r. (jej przepisy regulujące funkcjonowanie najwyższych władz państwa weszły w życie dopiero po przeprowadzeniu kolejnych wyborów już do dwóch izb parlamentarnych).

Jak się okazało w momencie największego zagrożenia państwa w czasie wojny z Rosją bolszewicką - regulacje Małej Konstytucji były niedoskonałe. Istniejące rozwiązania nie były dostosowane do potrzeb wynikających z konieczności prowadzenia w sposób efektywny wysiłku wojennego państwa w sferze wojskowej i cywilnej. Problemem był również brak ram ustrojowych dla połączenia wysiłków na rzecz obrony państwa ze strony wszystkich jego ośrodków politycznych.

Dlatego ( 1 lipca 1920r - październik 1920r ).. Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o utworzeniu Rady Obrony Państwa. Składał się z Naczelnika Państwa jako przewodniczącego, marszałka Sejmu Ustawodawczego, 10 posłów, Prezes Rady Ministrów, 3 ministrów i 3 przedstawicieli armii. Organ ten ponosił odpowiedzialność za koordynowanie polityki państwa w okresie największego zagrożenia wojennego. Ponieważ na okres działania Rady Sejm zawiesił swoje czynności, uzyskała ona kompetencje do uchwalania praw, miała także decydować we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem wysiłków wojennych państwa oraz zawarciem pokoju. Rada zakończyła swoją działalność w październiku 1920r. a swoje prace wznowił Sejm.

Po uchwaleniu Konstytucji marcowej, wydawało się, że szybko zakończy się okres funkcjonowania Małej Konstytucji, jednak przeszkodziło temu opóźnienie wyborów do Sejmu i Senatu. Doszło do nich dopiero po zakończeniu sporu Naczelnikiem Państwa i Sejmem.

28. Pozycja ustrojowa Rady Obrony Państwa

W okresie największego zagrożenia państwa w czasie wojny z Rosją bolszewicką ustawą z dnia 1 lipca 1920r. utworzone zostało specyficzne ciało pod nazwą Rady Obrony Państwa.

W jej skład wchodzili: naczelnik państwa(przewodniczący), marszałek Sejmu Ustawodawczego, posłowie(10), prezes Rady Ministrów i trzech ministrów, a także 3 przedstawicieli armii.

Ten wspólny organ Sejmu i rządu ponosił odpowiedzialność za koordynowanie polityki państwa w okresie największego zagrożenia wojennego.

29.Uchwalanie konstytucji marcowej.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę wśród ogromnej ilości problemów związanych z odbudową państwowości polskiej bardzo istotnym zagadnieniem stał się brak dokumentu określającego podstawy ustroju.

Brak konstytucji nie tylko wzmagał chaos wewnętrzny, lecz także był argumentem w rękach dawnych okupantów o tymczasowości państwa polskiego. Dlatego też zasadniczym zadaniem powołaniu Sejmu Ustawodawczego było przygotowanie i uchwalenie nowej konstytucji.

Punktem wyjścia do prac nad konstytucją były:

projekt rządowy,

projekty zgłoszone przez PPS, PSL„Wyzwolenie”, Związek Ludowo Narodowy ( endecja ) oraz

projekt Jóżefa Buzka wspierany przez konserwatystów.

Prace nad konstytucją trwały z wielką intensywnością . Projekty próbowały przenieść wzorce amerykańskie (np.Buzka, rządowy), bądź bardzo popularne w ówczesnym czasie francuskie.

Zadziwiający jest fakt, iż odcięto się całkowicie od osiągnięć polskiego konstytucjonalizmu oraz nie podejmowano prób nowych oryginalnych rozwiązań, choć wybitnych znawców konstytucjonalizmu nie brakowało.

Kolejną wspólną cechą projektów była, chęć ograniczenia władzy wykonawczej, zwłaszcza pozycji prezydenta, by odwieść Piłsudskiego od chęci ubiegania się o ten urząd. W związku z tym jeden z pierwszych osiągniętych kompromisów decydował, iż prezydent nie będzie pochodził z wyborów powszechnych. Niestety negatywne nastawienie i obawy przeciwników Piłsudskiego doprowadziły do osłabienia całej władzy wykonawczej, pozbawiając ją możliwości podjęcia działań unifikacyjnych, tak bardzo potrzebnych w państwie.

Dość ogniste dyskusje wybuchły w związku z istnieniem, bądź nie, Senatu, jako drugiej izby parlamentu. Lewica sejmowa stojąc na gruncie koncepcji republiki ludowej opowiadała się ze jednoizbowością parlamentu oraz wieloma elementami demokracji bezpośredniej. Oprócz socjalistów i części ludowców koncepcje te popierali również przedstawiciele centrowej Narodowej Partii Robotniczej. Prawica skupiona wokół narodowych demokratów oraz konserwatyści odwoływali się do modelu dwuizbowego parlamentu znanego z III Republiki francuskiej oraz polskiej historii.

W kluczowym momencie prac nad konstytucją pojawił się bardzo ważny czynnik naglący.

Oto bowiem 20 marca 1921 r. odbywać się miał plebiscyt na Górnym Śląsku, w którym mieszkańcy tego regionu mieli zadecydować o swojej przynależności państwowej. Propaganda niemiecka wykorzystywała fakt nieposiadania konstytucji przez Polskę, jako dowód „sezonowości” państwa polskiego

W początkach marca 1921 r. nastąpiły wymuszone wskazaną sytuacja kompromisy. Lewica zgodziła się na tymczasowe działanie senatu- a decyzję w tej kwestii miał podjąć kolejny sejm. Prawica zaś zgodziła się, aby senat kształtował swój skład tak samo, jak izba niższa. Obie strony uzgodniły również kompromisowe rozstrzygnięcia dotyczące poszanowania praw i wolności obywatelskich, w tym praw mniejszości narodowych i wyznaniowych.

W dniu 17 marca 1921 r. Sejm uchwalił znaczącą większością głosów konstytucję marcową. Uczynił to w ciągu niespełna 15 miesięcy i to w sytuacji gdy w 1920 r. w istocie nie funkcjonował, zaś pozostały jego okres obrad przypadał na okres wojny polsko-bolszewickiej oraz innych konfliktów o terytorialne ukształtowanie państwa. Choć był on swego czasu krytykowany za opieszałość z perspektywy czasu należy docenić sprawność działania oraz dostosowanie się do jakże trudnej sytuacji. Szkoda tylko, że wobec wymuszonych ustępstw nikt nie poczuwał się do „ojcostwa” tego aktu, co w przyszłości przyniesie negatywne konsekwencje.

30. Władza ustawodawcza w konstytucji marcowej

Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat), po długo trwałym sporze na ten temat pomiędzy lewicą a prawicą . Lewica nie dopuściła jednocześnie aby Senat był swoistą reprezentacją elit społecznych. Kadencja sejmu trwała 5 lat ,kadencja senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją sejmu. Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe. (Konstytucja nie określała liczy posłów natomiast liczb członków Senatu miała być 1 liczy posłów ( inne źródło niż Górski ) .

Sejm posiadał inicjatywę ustawodawczą , konstytucja nadawała mu wiodącą rolę kształtowaniu prawa. Inicjatywę ustawodawczą posiadał również rząd ,ale musiał kierować swoje projekty najpierw do sejmu.

Senat posiadał jedynie prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalających w Sejmie .Po odrzuceniu uchwały lub wprowadzenie przez senat poprawki sejm musiał ponownie zająć się tą kwestią. Sejm ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością 11/20 głosów. Proces legislacyjny kończył podpis Prezydenta który nie mógł odmówić tej czynności .Sejm posiadał również funkcje kontrolną w stosunku do władzy wykonawczej oraz rząd ponosił odpowiedzialność polityczną właśnie przed sejmem. Rząd został również zobowiązany do corocznego przedstawiania sejmowi dokładnych sprawozdań dotyczących stanu finansów publicznych. Ustanowiona została również Najwyższa Izba Kontroli , która wykonywała kontrolę całej administracji państwowej pod względem finansowym .i to właśnie sejmowi Izba przedstawiać miała coroczne sprawozdania z wykonania przez rząd budżetu państwa i w ślad za tym wniosku o udzielnie lub nie absolutorium. Sejm mógł również powoływać nadzwyczajne komisje dla zbadania określonych spraw. Posłom i Senatorom przysługiwało prawo składania interpelacji do rządu lub poszczególnych ministrów , ci zaś mieli obowiązek udzielania satysfakcjonujących odpowiedzi.

Trzecią istotną grupą kompetencji izb a ściślej Sejmu była funkcja elekcyjna a więc dokonywanie wyboru Prezydenta RP i potwierdzenie nominacji prezesa Rady Ministrów. . Prezydent posiadał uprawnienia do zwoływania , odraczania i zamykania sesji Sejmu i Senatu. Pierwsza sesja nowo wybranego Sejmu miała być zwoływana w trzeci wtorek po dniu wyborów oraz Prezydent musiał zwoływać chociaż jedną sesje zwyczajną wciągu roku. Głowa państwa mogła również powoływać sesje nadzwyczajne z własnej inicjatywy lub na wniosek trzeciej części posłów. Jeśli sesja sejmu została odroczona po raz drugi na czas dłuższy niż 30 dni , wymagana była zgoda sejmu .Sesja jesienna nie mogła być zamknięta przed uchwaleniem budżetu.

W trzech przypadkach sejm mógł obradować na sesji zwołanej przez marszałka .

Po pierwsze gdy po upływnie 3 miesięcy niewykonywania swych obowiązków przez prezydenta konieczne było stwierdzenie tego przez sejm. Marszałek zapraszał również posłów i senatorów w celu wyboru prezydenta .Oraz w sytuacji zawieszenia aktami wykonawczymi praw obywatelskich , sejm zbierał się automatycznie w ciągu 8 dni od ogłoszenia takiego aktu. Prezydent mógł rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 senatorów , sejm zaś mógł się samorozwiązań za zgodą 2/3 posłów.

Czynne prawo wyborcze do sejmu: 21 lat senat 30 lat bierne zaś: sejm 25lat senat 40 lat. W przypadku Senatu czynnego i biernego prawa wyborczego zostali pozbawieni wojskowi w służbie czynnej , oraz głosujący lub wybierany do senatu musiał zamieszkiwać w okręgu wyborczym (województwo) chociaż rok. Nie można było łączyć funkcji posła z prezydentem , posła z senatorem , posła z redaktorem wydawnictwa prasowego ( podobne ograniczenia dotyczyły Senatorów ). Mandat poselski i senatorki trwał 5 lat tak jak kadencja parlamentu , posłom i senatorom przysługiwał immunitet poselski pojmowany jednak dość rygorystycznie .

31. Władza wykonawcza w Konstytucji marcowej ( Art. 39-Art.73)

PREZYDENT

-wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat

- zwołuje Zgromadzenie Narodowe w ostatnim kwartale 7-lecia swej kadencji ( w celu wyboru nowego prezydenta )

-podpisuje ustawy( + kontrasygnata odpowiedniego ministra)

-zarządza ogłoszenie ustaw w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej

-ma prawo wydawać rozporządzenia wykonawcze zarządzenia rozkazy i zakazy

-mianuje i odwołuje premiera

-na wniosek premiera mianuje i odwołuje ministrów

-na wniosek Rady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe zastrzeżone w ustawach

-jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych , lecz nie dowodzi nimi podczas wojny

- na czas wojny mianuje Naczelnego Wodza sił zbrojnych

- ma prawo darowania lub łagodzenia kar ( jednak nie w stosunku do ministrów postawionych w stan oskarżenia przez sejm)

-reprezentuje państwo na zewnątrz , utrzymuje stosunki dyplomatyczne , zawiera umowy z innymi państwami podając to do wiadomości sejmu ( zgody sejmu wymagają jednak umowy handlowe, celne , finansowe , dotyczące obywateli , wprowadzające zmianę granic państwa , przymierza )

-wypowiada wojnę lub zawiera pokój ( za zgodą sejmu )

-za działalność urzędową nie jest odpowiedzialny parlamentarnie i cywilnie

-zostaje postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu przez uchwałę sejmową w wypadku zdrady kraju , pogwałcenia konstytucji , lub przestępstwa karnego

- nie może piastować innego urzędu

- nie może być członkiem sejmu lub senatu

- przed objęciem urzędu składa przysięgę

RADA MINISTRÓW

- tworzą ja ministrowie pod przewodnictwem Prezesa Rady Ministrów

-za kierunek działalności rządu ponosi odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarną (jako całość)

- ustępuje na żądanie sejmu

MINISTROWIE

- ponoszą konstytucyjną i parlamentarną odpowiedzialność za swą działalność

-ustępują na żądanie sejmu

- uchwała która stawia ministra w stan oskarżenia musi być powzięta większości 3/5 głosów przy obecności min połowy ustawowej posłów

-nie mogą uchylić się od odpowiedzialności konstytucyjnej przez zrzeczenie się urzędu

-ich urząd jest zawieszony , gdy zostaną postawieni w stan oskarżenia

-mogą brać udział w posiedzeniach sejmowych i przemawiać poza kolejnością mówców

-mogą brać udział w głosowaniu sejmowym , o ile są posłami

-nie mogą piastować innego urzędu

-nie mogą uczestniczyć w zarządzie i władzach kontrolujących towarzystw i innych instytucji pozyskujących dochody

PREZES RADY MINISTRÓW

-przewodniczy rzędowi

-może powierzyć w razie potrzeby swój urząd danemu ministrowi

TRYBUNAŁ STANU

-skład : Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jako przewodniczący , dwunastu członków ( ośmiu z sejmu 4 z senatu )

-jego członkami mogą być osoby nie piastujące żadnego państwowego urzędu , posiadające pełnię praw obywatelskich

-wybór jego członków należy do sejmu i senatu

WŁADZA TERYTORIALNA

-odpowiednio na szczeblu wojewódzkim powiatowym i gminnym

-administracja ma się charakteryzować zasadą dekoncentracji

-organy administracji państwowej w poszczególnych jednostkach terytorialnych mają być zespolone w jednym urzędzie pod jednym zwierzchnikiem

-czynności wykonawcze samorządu wojewódzkiego i powiatowego należą do organów utworzonych na zasadzie zespolenia kolegiów , obieralnych przez ciała reprezentacyjne z przedstawicielami państwowych władz administracyjnych i pod ich przewodnictwem

-działalność samorządu terytorialnego nadzoruje państwo

-niektóre uchwały samorządu wymagają zatwierdzenia przez organy samorządu wyższego stopnia lub przez organy ministerstwa

-odwołania od orzeczeń organów rządowych lub samorządowych będzie możliwe tylko w jednej wyższej instancji ( o ile ustawy nie będą przewidywały wyjątków )

-od karnych orzeczeń władz administracyjnych zapadłych w drugiej instancji będzie przysługiwało stronom prawo do odwołania się do właściwego sądu

32.Relacje między władzą wykonawczą a władzą ustawodawczą w konstytucji marcowej.

Postanowienia konstytucji marcowej(1921)zapewniały pierwszeństwo Sejmowi ,gdyż wyposażały go w inicjatywę ustawodawczą oraz nadawały mu główną rolę w kształtowaniu państwa.

Inicjatywę ustawodawczą miał również rząd, ale musiało on kierować najpierw swoje projekty do Sejmu.

Odpowiedzialność polityczna Rządu, jak również instrumenty kontroli władzy wykonawczej skoncentrowano w Sejmie. Senat miał tylko prawo weta zawieszającego wobec ustaw sejmowych. Proces legislacyjny kończono podpisaniem ustawy przez prezydenta RP, który nie mógł odmówić wykonania tej czynności

Sejm miał funkcje kontrolne wobec rządu(niezależnie od możliwości pociągania do odpowiedzialności premiera i ministrów),rząd był zobowiązany do składania sprawozdań z finansów publicznych państwa(utworzona NIK)

Sejm mógł powoływać nadzwyczajne komisje w celu zbadania określonych spraw ;posłom i senatorom przysługiwało prawo do zwracania się do rządu lub ministrów z interpelacjami ,ci zobowiązani byli do odpowiedzi.

Prezydent miał prawo zwoływania, odraczania i zamykania Sejmu i Senatu

Prezydent mógł zwoływać w każdym czasie nadzwyczajne sesje Izb

Rada Ministrów ponosiła solidarną odpowiedzialność polityczna przed sejmem, brak zaufania większości sejmowej wobec Rady Ministrów powodował konieczność dymisji rządu i obowiązywał prezydenta do rozpoczęcia tworzenia nowego gabinetu

Prezydent ,ministrowie i premier ponosili odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu

33- PRAKTYKA KONSTYTUCYJNA 1922-1926r.

- konstytucja marcowa była kompromisem politycznym, nie identyfikowała się z nią żadna partia

- lato 1922r. konfrontacja, której celem było przeprowadzenie wyborów, wyłonienie Sejmu i Senatu by konstytucja mogła wejść w życia, ważna kwestia: rola inicjatywy prezydenta RP w kreowaniu Rady Ministrów

- przyjęto zapisy konstytucji

- egzekutywa osłabiona na rzecz Sejmu

- małe znaczenie prezydenta RP

- sejmokracja , ciągłe zmiany gabinetów, konflikty w izbach

- 16.12.1922r.zamordowanie pierwszego prezydenta RP- Gabriela Narutowicza, rząd tworzyć miał Ludwik Darowski, opierając się na autorytecie głowy państwa chciano uzyskać równowagę między egzekutywą, a legislatywą co udaremnia wspomniany zamach

- do wyborów (z pkt.2) dochodzi 05.11.1922r., nikt nie ma zdecydowanej przewagi w Sejmie by móc przeforsować kandydata na prezydenta

-prawie 20% poparcia we wspomnianych wyborach uzyskały mniejszości narodowe ( ponieważ był proporcjonalny model prawa wyborczego) - CHJENA

1923 - Chjena - Piast

- kolejny prezydent RP, Stanisław Wojciechowski- postawa pasywna w stosunku do podzielonego parlamentu

-rząd Władysława Sikorskiego stabilizują nastroje po zabójstwie

- rząd Wincentego Witosa - bardzo nieudolne - duża inflacja i bezrobocie

-rząd Władysława Grabskiego przeprowadza reformy rolne, zloty polski za markę polską, Bank Polski, zmniejszenie bezrobocia, konkordat ( kryzys celny - dymisja )

-w 1926r. J. Piłsudski zmodyfikował konstytucję nie chcąc uchwalać nowej (nowela sierpniowa)

Temat ten znajdziecie w P.R. str.77-83, lepiej uzupełnić o podręcznik do historii z LO;)

XII.1922r.-V.1926r. prezydentem był Stanisław Wojciechowski

W tych latach mieliśmy następujących premierów:

Julian Ignacy Nowak,1922

Władysław Sikorski1922-23,

Wincenty Witos, 1923

Władysław Grabski,1923-25

Aleksander Skrzyński 1925-26.

34. Konsekwencje ustrojowe przewrotu majowego - nowela sierpniowa

Marszałek Józef Piłsudski dzięki silnym i rozbudowanym wpływom w armii zdołał przeprowadzić skuteczny zamach stanu w maju 1926 r. W konsekwencji zmusił do dymisji ówczesnego prezydenta RP - Stanisława Wojciechowskiego - a także Radę Ministrów z Wincentym Witosem na czele.

Obóz Piłsudskiego miał wprowadzić wiele zmian ustrojowych w Rzeczypospolitej, przede wszystkim w 1934 i 1935 r. Zanim do tego doszło, na urząd prezydencki wprowadzono silnie uzależnionego od Piłsudskiego Ignacego Mościckiego. Jednak przede wszystkim nadmienić trzeba o wprowadzeniu zmian do Konstytucji (marcowej), które miały usprawnić rządzenie państwem. 2 sierpnia 1926 parlament zaakceptował tzw. nowelę sierpniową - ta ustawa konstytucyjna zawierała kilka istotnych zmian do obowiązującej Konstytucji.

Zmiany te dotyczyły przede wszystkim wzmocnienia pozycji prezydenta oraz rządu, nie ograniczały jednak uprawnień parlamentu

Jeśli chodzi o urząd prezydenta, to nowela sierpniowa dała mu prawo samodzielnej decyzji w sprawie rozwiązania Sejmu i Senatu (decyzja podejmowana na wniosek Rady Ministrów). Tym sposobem doszło do niejakiego wyrównania pozycji rządu i sejmu. Decyzję o rozwiązaniu Sejmu i Senatu prezydent musiał precyzyjnie umotywować, ponieważ zmiana w konstytucji dopuszczała rozwiązanie izb tylko raz z tego samego powodu. W praktyce jednak to ograniczenie nie miało większego znaczenia.

Jeśli chodzi o dalsze postanowienia wzmacniające pozycję Rady Ministrów, to w noweli sierpniowej ustalono, że wotum nieufności dla rządu nie może być głosowane na tej samej sesji Sejmu, na której zostało zgłoszone. Dzięki temu rząd mógł podjąć działania, które mogłyby przeciwdziałać przeforsowaniu takiego wniosku.

Oprócz tego ograniczono wpływ Sejmu i Senatu na możliwość blokowania ustawy budżetowej.

Jeśli izby nie zdołały uchwalić budżetu w określonym czasie, prezydent mógł ogłosić ustawę w brzmieniu proponowanym przez rząd. Uzupełnienie tego aktu stanowiły trzy akty prawne regulujące nowy układ stosunków władz ustawodawczych i wykonawczych, jak również władz cywilnych i wojskowych.

Pierwsza regulacja uściślała uprawnienia prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Dzięki jej postanowieniom prezydent zyskiwał prawo do wydawania tych szczególnych rozporządzeń w trzech sytuacjach: w okresach między kadencjami izb, w razie nagłej konieczności państwowej, oraz na podstawie ustawowego upoważnienia. Wydane przez prezydenta rozporządzenia musiały być jednak na najbliższej sesji przedstawione do akceptacji izb.

Na podstawie postanowień noweli sierpniowej dotyczących wydawania przez prezydenta rozporządzeń z mocą ustawy już po 4 dniach po ogłoszeniu ustawy konstytucyjnej - 6 sierpnia 1926 - prezydent wydał takie rozporządzenia, regulujące wydawanie dekretów w zakresie najwyższego zwierzchnictwa sił zbrojnych. Na mocy tego rozporządzenia zaś, prezydent wydał dekret o sprawowaniu naczelnego dowództwa nad siłami zbrojnymi w czasie pokoju oraz o ustanowieniu generalnego inspektora sił zbrojnych.

GISZ miał być stałym zastępcą ministra spraw wojskowych i odpowiadać za całokształt przygotowań państwa i jego sił zbrojnych na wypadek wojny. 25 października 1926 prezydent Mościcki wydał rozporządzenie o utworzeniu Komitetu Obrony Państwa, którego kierownictwo miał sprawować.

Urząd GISZ objął marszałek Piłsudski, rozporządzenia i dekrety ustanowione na mocy noweli sierpniowej pozwoliły mu na sformalizowanie nowego modelu kierowania państwem.

Urząd GISZ oznaczał dla Piłsudskiego potwierdzenie jego politycznej dominacji, zapewniał niezależność od rządu, a z drugiej strony wpływ na rząd poprzez ministra spraw wojskowych.

Komitet Obrony Państwa stanowił kolegium najważniejszych urzędników państwowych, a im przewodniczył właśnie Piłsudski - prezydent był tylko formalnym zwierzchnikiem. Piłsudski zdobył narzędzie do dominacji nad pozostałymi władzami publicznymi, nie podlegał zaś żadnej kontroli parlamentu i nie ponosił odpowiedzialności politycznej.

Wszystkie powyższe zmiany wzmocniły wyraźnie pozycję egzekutywy, zwłaszcza wobec parlamentu. Dopóki obóz Piłsudskiego nie zdobył wystarczającej pozycji w Sejmie, aby swobodnie określać skład rządu, wpływało to na istotne wzmocnienie ośrodka rządowego. Szczególną rolę pełniło oczywiście wykonywanie przez prezydenta uprawnień związanych z możliwością swoistego wpływania na obrady Sejmu (zamykanie i odraczanie obrad), co faktycznie wzmacniało rząd, a osłabiało parlament.

Zmiany wprowadzone przez obóz Piłsudskiego pozwalały na systematyczne wzmacnianie jego władzy, co w rezultacie doprowadziło do dość kontrowersyjnego uchwalenia nowej ustawy zasadniczej w 1935 r. - Konstytucji kwietniowej.

35.Praktyka konstytucyjna lat 1926-1935

2 sierpnia 1926r. zaakceptowana została przez parlament tzw. nowela sierpniowa, czyli ustawa zawierająca kilka zmian do obowiązującej konstytucji. Zmiany te zmierzały w kierunku wzmocnienia pozycji prezydenta ( prawo do samodzielnej decyzji w przedmiocie rozwiązania Sejmu i Senatu, prawo do wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy) oraz rządu , ale nie zawierały jakichś radykalnych ograniczeń uprawnień parlamentu. Można powiedzieć , że zmiany te w wyraźnie wzmocniły pozycję egzekutywy.

Obóz marszałka J. Piłsudskiego dopiero po kilku latach zdobył w Sejmie taką pozycję, że mógł swobodnie określać skład rządu i kierunki jego działalności. Dopiero zatem po wyborach , które odbyły się w 1930r., kiedy obóz prorządowy skupiony w ramach Bezpartyjnego Bloku Wspierania Rządu (BBWR) uzyskał 60% mandatów w Sejmie ( w Senacie jeszcze więcej), powstały realne warunki do podjęcia pracy nad nową konstytucją. Klub przedstawił już na początku nowej kadencji projekt konstytucji, stał się on przedmiotem szerokiej debaty społecznej , choć kluby opozycyjne w Sejmie i Senacie od początku mniej lub bardziej bojkotowały prace nad nową konstytucją. Ważnym obszarem dyskusji konstytucyjnej było uwzględnienie w jej zapisach nowoczesnych koncepcji tzw. solidaryzmu społecznego , odwołującego się do wartości chrześcijańskich. W praktyce jednak obok prac prowadzonych w Komisji Konstytucyjnej , które były raczej swego rodzaju pozoracją, właściwe prace nad projektem rozwiązań konstytucyjnych odbywały się w gronie obejmującym Stanisława Cara, Walerego Sławka, Wacława Makowskiego, Ignacego Matuszewskiego, Bogusława Miedzińskiego oraz B. Podoskiego. Ostatecznie przygotowany w tym gronie projekt zaakceptował 14 grudnia 1933r. klub BBWR, a 20 grudnia 1933r. został on przedstawiony sejmowej Komisji Konstytucyjnej. Komisja ta 18 stycznia 1934r. przyjęła tezy nowej ustawy zasadniczej jako podstawę do dalszej dyskusji .26 stycznia 1934r. na posiedzeniu sejmu przedstawiono te tezy. Jednak przed dyskusją cała opozycja opuściła salę .Obóz rządowy postanowił wykorzystać tę niezwykle korzystną dla siebie sytuację, W efekcie szybkiego przeredagowania poddanych pod dyskusje tez, w formie aktu konstytucyjnego , przegłosowano nową wersję dokumentu już jako Konstytucję. Ten tryb działania w opinii opozycji stanowił. Naruszenie art.. 125 Konstytucji z 1921r. regulującego postępowanie w sprawie zmiany konstytucji. W Sejmie mogło do tej zmiany dojść po przegłosowaniu wniosku większością 2/3 głosów , w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W tym zakresie , wobec niezbyt przemyślanego postępowania opozycji, wymogi konstytucyjne zostały spełnione. Ten sam przepis wymagał jednak również, aby wniosek o zmianę konstytucji, podpisany przez co najmniej 1 ustawowej liczby posłów, zgłoszony był co najmniej na 15 dni przed głosowaniem. W tym zakresie , choć postępowanie BBWR formalnie było zgodne z regulaminem Sejmu, nie czyniło zadość wymogom przepisu Konstytucji Wobec formalnych kontrowersji wokół dokonanego przez Sejm 26 stycznia uchwalenia Konstytucji, obóz rządzący postanowił wykorzystując uzyskana przewagę, poszukać jednak jakichś kompromisów przynajmniej z częścią opozycji. Dlatego też w Senacie przeprowadzono koło 50 poprawek i ostatecznie 16 stycznia 1935r. - a więc po blisko roku - Senat wymaganą większością 2/3 głosów uchwalił Konstytucję w zmienionej wersji. Z tego faktu wyniknęła konieczność ponownego głosowania Konstytucji w Sejmie. Odbyło się ono podczas posiedzenia 23 i 24 marca 1935r. 23kwietnia 1935 r. podpis pod nową Konstytucja złożył Prezydent RP Ignacy Mościcki.

36.Uchwalenie konstytucji kwietniowej

1.)Twórcami tej konstytucji byli Stanisław Car, Walery Sławek, Wacław Makowski, Ignacy Matuszewski, Bogusław Miedziński, B. Podoski

2.)Komisja Konstytucyjna 18.I 1934r. przyjęła tezy nowej ustawy zasadniczej wyznaczyła S. Cara do prezentacji ich na najbliższym posiedzeniu sejmu.

-Posiedzenie odbyło się 26.I.1934r.Car przedstawił tezy do dyskusji. Przed dyskusją opozycja opuściła salę obrad, mimo protestów Stanisława Strońskiego z obozu narodowo-demokratycznego informującego o możliwości skrócenia postępowania formalnego.

-Marszałek sejmu na wniosek S. Cara przyjął rozszerzenie porządku obrad o punkt, w którym miało nastąpić przyjęcie konstytucji. W tym czasie Podoski i Car przeredagowali tezy pod dyskusję w formę aktu konstytucyjnego w efekcie przegłosowano dokument jako Konstytucję.

-W konsekwencji przyjęcia konstytucji w takich okolicznościach pojawiły się formalne kontrowersje i oskarżenia o przyjęcie konstytucji niezgodnie z prawem.

Postanowiono więc poszukać kompromisu chociaż z częścią opozycji. Namawiał do tego też Piłsudski.

-Przyjęto ok. 50 poprawek i 16 I.1935r. Senat uchwalił konstytucję w zmienionej wersji.

-Z tego faktu nastąpiła konieczność ponownego głosowania konstytucji w sejmie.

-Głosowano w czasie posiedzenia 23 i 24 marca. Za konstytucją przyjętą przez senat było 269 posłów, 139 było przeciw.

-Znów pojawił się spór o ilość głosów potrzebnych do uchwalenia. Obóz rządzący uważał, że głosowano nad poprawkami senatu i potrzebne było 11/20 głosów, Opozycja, że 2/3 jednak opierali się na przepisie niejednoznacznym i wyczerpano procedurę prac parlamentu.

-23 kwietnia 1935 r. prezydent Ignacy Mościcki podpisał Konstytucję i następnego dnia weszła w życie!

37. Naczelne zasady ustrojowe konstytucji kwietniowej

Utrzymuje republikańską formę państwa i wprowadza ustrój prezydencko- autorytarny

brak zasady trójpodziału władzy i zapisu, że źródłem wszelkiej władzy jest naród

odejście od koncepcji suwerenności narodu na rzecz swoiście pojmowanej ideologii państwowej <nadrzędność państwa>

państwo jako dobro wspólne wszystkich obywateli stanowi najwyższą wartość

nadrzędność państwa nad prawami jednostki

zasada współdziałania obywateli z państwem dla realizacji dobra wspólnego

zasada jednolitej i niepodzielnej władzy prezydenta odpowiedzialnego przed Bogiem i historią; najwyższa władza- pod jego zwierzchnictwem rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, sądy i kontrola państwowa

obywatele winni są państwu wierność, rzetelność w spełnianiu swych obowiązków

możliwość ograniczenia praw politycznych jednostek lub grup

38. Pozycja ustrojowa Prezydenta RP w konstytucji kwietniowej.

W miejsce dotychczasowej koncepcji trójpodziału władz, wprowadzono koncentrację władzy państwowej. Na czele państwa stał prezydent RP, na którym spoczywała „odpowiedzialność wobec Boga i historii na za losy Państwa”. Sprawować miał „jednolitą i niepodzielną władzę państwową”, a „organami Państwa pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta są: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa”.

Prezydent harmonizować miał działania naczelnych organów państwowych. Uzyskał on szeroki zakres prerogatyw, czyli uprawnień osobistych, które nie wymagały kontrasygnaty. Należało do nich m.in. prawo:

- mianowania i odwoływania Prezesa Rady Ministrów

- rozwiązywania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji

- wskazania kandydata na prezydenta i zarządzenia wyborów powszechnych

- mianowania i odwołania pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NIK, Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

Kadencja prezydenta trwała 7 lat.

Zasady jego wyboru uległy modyfikacji.

Zgromadzenie Elektorów (składało się z 80członków- 5 wirylistów, 50 członków wybranych przez Sejm oraz 25 przez Senat). Zgromadzenie to zwołane przez urzędującego prezydenta wybierało kandydata na prezydenta, który obejmował urząd, o ile urzędujący prezydent nie wskazał innego kandydata. Jeśli prezydent wskazał innego kandydata, ostatecznego rozstrzygnięcia w wyborach powszechnych dokonywał pomiędzy tymi 2 kandydatami naród. Konstytucja nie wykluczała także ubiegania się prezydenta o kolejną kadencję.

39. Relacje władz wykonawczych i ustawodawczych w konstytucji kwietniowej

Przyjęcie zasady koncentracji władzy państwowej w miejsce dotychczasowej koncepcji trójpodziału władzy. Na czele państwa stać miał Prezydent Rzeczpospolitej. Skupiała się w nim `jednolita i niepodzielna władza państwowa', a `organami Państwa pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta są: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy, kontrola państwowa'.

Prezydent `jako czynnik nadrzędny' harmonizować miał działania naczelnych organów państwowych. Wyrazem wzmocnienia jego pozycji był szeroki zakres prerogatyw, czyli uprawnień osobistych, których realizacja nie wymagała konieczności ich kontrasygnowania przez premiera i ministrów. Do uprawnień tych należało:

- prawo mianowania i odwoływania Prezesa Rady Ministrów

- rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji

- wskazania kandydata na Prezydenta i zarządzenia wyborów powszechnych

- mianowania i odwołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa NIK, Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

Funkcjonowanie każdej instytucji naczelnej w państwie zostało w jakiejś mierze uzależnione od stanowiska prezydenta.

Podstawową rolę w procesie wyborczym obok urzędującego prezydenta odgrywać miało Zgromadzenie Elektorów.

Konstytucja wzmacniała pozycji premiera, który miał odtąd kierować pracami rządu i ustalać ogólne zasady polityki państwowej.

Prezesa Rady Ministrów powoływać miał prezydent, przed którym też premier ponosił polityczną odpowiedzialność wraz z ministrami. Prezydent mógł zatem odwołać premiera z zajmowanego stanowiska, natomiast w przypadku chęci zmiany ministrów był on jednak uzależniony od wniosku premiera.

Sejm sprawować miał funkcje ustawodawcze oraz kontrolne nad działalnością rządu. Kadencja obu izb trwała 5 lat i rozwiązanie Sejmu skutkowało równoczesnym rozwiązaniem Senatu. Sejm w zakresie kompetencji kontrolnych mógł w myśl konstytucji:

- żądać ustąpienia rządu lub ministrów

- pociągać ich do odpowiedzialności konstytucyjnej

- składać interpelacje pod adresatem rządu

- udzielać rządowi corocznie absolutorium

- kontrolować stan zadłużenia państwa

Senat oprócz współdziałania w realizowaniu odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej rządu i ministrów mógł również kontrolować stan zadłużenia państwa.

Inicjatywę ustawodawczą oprócz rządu miał Sejm, przy czym w sprawach budżetu oraz ustalania kontyngentu poboru do wojska wyłączność tej inicjatywy należała do rządu.

Istotnym uprawnieniem prezydenta pozostała możliwość rozwiązania obu izb , przy czym decyzja ta musiała zostać umotywowana.

Mimo ograniczeń, nie uległy jednak zasadniczemu uszczupleniu podstawowe, prawodawcze kompetencje parlamentu. Ograniczony został wpływ Sejmu na funkcjonowanie władz wykonawczych, ale była to oczywista potrzeba wynikająca z konieczności zapewnienia państwu stabilizacji w tym obszarze.

Rada Ministrów była przede wszystkim ciałem koordynującym funkcjonowanie poszczególnych ministrów i podejmującym decyzje w sprawach wykraczających poza zakres odpowiedzialności pojedynczych ministrów. Ponosiła odp. za kształtowanie finansów publicznych, w tym przygotowywanie ustawy budżetowej, a następnie jej wykonanie.

Prezes rady Ministrów reprezentował rząd , przewodniczył jego pracom i czuwał nad wykonaniem jego uchwał.

Od 1935r. stał się on faktycznym zwierzchnikiem ministrów i realnym kreatorem kierunków pracy gabinetów.

Ministrowie byli członkami Rady Ministrów, ale jednocześnie kierownikami wyodrębnionych na płaszczyźnie merytorycznej resortów administracyjnych.

Organem pracy ministrów były ministerstwa. W ramach ministerstw podstawową jednostką organizacyjną były wydziały. Struktura o charakterze pośrednim były biura.

40. Zasady wyboru Prezydenta RP w konstytucji marcowej i kwietniowej.

Konstytucja marcowa - 1921r.:

- Prezydent RP wybierany na 7-letnią kadencję..

- Wybierały go w wyborach pośrednich połączone izby Sejmu i Senatu, tworząc Zgromadzenie Narodowe.

- Wyboru dokonywano bezwzględną większością głosów.

- Konstytucja nie wykluczała możliwości reelekcji

Urząd prezydenta mógł zostać zawakowany w następstwie śmierci prezydenta, złożenia pisemnej rezygnacji na (ręce Marszałka Senatu), a także z „innej ważnej przyczyny”.

W razie opróżnienia urzędu prezydenta zastępował Marszałek Sejmu

Konstytucja kwietniowa - 1935 r.:

Nastąpiła radykalna zmiana sposobu powoływania prezydenta.

- Kadencja: nadal 7 lat.

- Podstawową rolę w procesie wyborczym, oprócz urzędującego prezydenta (miał on prawo wskazania kandydata na urząd-jedna z prerogatyw) odgrywało Zgromadzenie Elektorów.

Składało się ono z 80 członków:

5 wirylistów:

- Marszałka Sejmu

- Marszałka Senatu

- Premiera,

- Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego,

- Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych

50 członków wybranych przez Sejm

25 członków wybranych przez Senat

Pierwszy prezydent został wybrany przez Zgromadzenie Elektorów. Wybór kolejnych miał się odbywać na następujących zasadach:

Zgromadzenie dokonywało bezwzględną większością głosów obecnych elektorów wyboru kandydata na prezydenta, który obejmował urząd, o ile ustępujący prezydent nie wskazał innego kandydata. Jeżeli jednak wskazał, to wyboru prezydenta mieli dokonywać obywatele w głosowaniu powszechnym z pomiędzy dwóch kandydatów: Zgr. Elektorów i ustępującego prezydenta.

Zgromadzenie zwoływać miał urzędujący prezydent.

- konstytucja nie wykluczała możliwości reelekcji.

- prezydent mógł być powtórnie wskazany przez Zgromadzenie Elektorów jako kandydat na kolejną kadencję.

- prezydent mógł również sam wskazać swoją kandydaturę i poddać ją wyborowi społeczeństwa.

41. Pozycja rządu w konstytucji marcowej i konstytucji kwietniowej .

W konstytucji marcowej prezydent powoływał rząd, jako zwierzchnik władzy wykonawczej. To on powoływał i odwoływał premiera i na jego wniosek ministrów, z którymi wspólnie tworzyli rząd.

Ministrowie byli zwierzchnikami wszystkich urzędników, gdyż jak wskazywała konstytucja każdy urzędnik musiał być podporządkowany jakiemuś ministrowi, który ponosił konstytucyjną i polityczną odpowiedzialność za funkcjonowanie powierzonego mu obszaru życia. Oprócz indywidualnej odpowiedzialności każdego z ministrów, cała rada ponosiła solidarną odpowiedzialność polityczną przed sejmem. Brak zaufania większości sejmowej dla rządu powodował konieczność jego dymisji.

Konstytucja oprócz złożenia w ręce Rady Ministrów ogólnego kierownictwa sprawami państwowymi powierzała też mocą konkretnych przepisów następujące kompetencje:

1) obowiązek przedstawienia zamknięcia rachunków państwowych celem ich zatwierdzenia przez parlament

2) prawo wykonywania inicjatywy ustawodawczej

3) obowiązek uchwalania projektu budżetu państwa i przedstawienia go parlamentowi

4) obowiązek uchwalenia stanu liczbowego armii celem zatwierdzenia go przez parlament

5) uchwalenia projektów: zaciągnięcia pożyczki państwowej, zbycia, zamiany i obciążenia nieruchomego majątku państwowego, nałożenie podatków i opłat publicznych dotyczących funkcjonowania systemu monetarnego, ustanowienia ceł i monopolów oraz przyjęcia gwarancji finansowych przez państwo celem zatwierdzenia tych propozycji przez parlament

6) obsadzanie urzędów cywilnych i wojskowych zastrzeżonych do uprawnień rady, a w odniesieniu do urzędów obsadzanych przez prezydenta RP, składania odpowiednich wniosków

7) składanie wniosku pod adresem prezydenta w celu powołania Naczelnego Wodza na wypadek wojny

8) zawieszania niektórych praw obywatelskich w przypadku ogłoszenia stanu wyjątkowego.

Niewątpliwie konstytucja marcowa tworzyła model parlamentarno-gabinetowy, w którym rząd odgrywał drugą po parlamencie istotna pozycję w państwie. Miał on dość spore uprawnienia, lecz jego działalność podlegała kontroli parlamentu, który rozliczał go corocznie udzielając absolutorium. Powołana przez parlament NIK wspierała go w prowadzeniu nadzoru nad działalnością rządu..

W konstytucji kwietniowej zaś rząd wymieniony został, jako pierwsza z instytucji centralnych po Prezydencie. Miało do niego należeć kierowanie sprawami państwa niezastrzeżonymi innym organom władzy. W ten sposób- odmiennie niż np. w konstytucji amerykańskie- prezydent został faktycznie poza funkcją bezpośredniego rządzenia.

Jako, że odpowiadał on jedynie przed Bogiem i historią prócz drobnych uprawnień natury elekcyjnej oraz w limitowanym zakresie stanowienia prawa, wszystkie akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministerialnej.

Premiera miał powoływać prezydent , przed którym ponosił on wraz z ministrami polityczną odpowiedzialność. Prezydent mógł zatem odwołać premiera z zajmowanego stanowiska, ,natomiast w przypadku chęci zmiany ministrów był on uzależniony od wniosku premiera.

Sejm posiadał pewien zakres kompetencji kontrolnych mógł on:

1) żądać ustąpienia rządu lub ministrów

2) pociągać ich do odpowiedzialności konstytucyjnej

3) składać interpelacje pod adresem rządu

4) udzielać rządowi corocznie absolutorium

5) kontrolować stan zadłużenia państwa

Choć konstytucja składała ciężar odpowiedzialności za funkcjonowanie państwa przede wszystkim na urząd prezydenta. W zakresie bezpośredniego zarządzania państwem ciężar tej odpowiedzialności był jednak wyraźnie przeniesiony na ściśle podporządkowany prezydentowi rząd.

W obu konstytucjach rząd miał dość silną pozycję, jednak zawsze była ona drugorzędna. W przypadku konstytucji marcowej względem parlamentu, zaś w przypadku kwietniowej rząd znajdował się zaraz za prezydentem ,który miał bardzo duże uprawnienia.

42. Prerogatywy Prezydenta RP w konstytucji kwietniowej

W konstytucji kwietniowej wzmocniona została znaczenie władza prezydenta Do jego uprawnień osobistych nie wymagających konieczności kontrasygnaty ani premiera ani ministrów należało:

1) prawo mianowania i odwoływania Prezesa Rady Ministrów

2) rozwiązanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji

3) wskazania kandydata na Prezydenta i zarządzenia wyborów powszechnych

4) mianowania i odwołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli , Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

5) Zwoływanie zgromadzenia Elektorów.

43. Uprawnienia Prezydenta RP do wydawania aktów prawnych w konstytucji marcowej i kwietniowej.

Konstytucja marcowa	Konstytucja kwietniowa
-ma prawo wydawać rozporządzenia, zarządzenia, rozkazy i zakazy ( Art. 44 ) -każdy akt urzędowy prezydenta RP wymaga dla ważności podpisu premiera i właściwego ministra ( Art. 44) - podpisanie przez nich aktu przenosi odpowiedzialność z prezydenta na premiera i ministrów	- akty urzędowe Prezydenta RP wymagają podpisu premiera i właściwego ministra ( Art. 14 . 1. ) - akty urzędowe wypływające z prerogatyw prezydenta RP, nie wymagają kontrasygnaty( Art. 14.2.) - Prezydent RP za swe akty urzędowe nie jest odpowiedzialny ( Art. 15 .1. )

44.PRAKTYKA KONSTYTUCYJNA LAT 1935-1939

Opinia, iż uchwalenie konstytucji kwietniowej miało być spełnieniem oczekiwań Piłsudskiego jest błędna, gdyż przed jej stworzeniem Piłsudski wycofał się z tworzenia polityki wewnętrznej a po jej wejściu w życie marszałek zmarł, wiec jego zainteresowanie nią było znikome.

Problem pojawił się w kwestii ukształtowania praktyki konstytucyjnej, ponieważ istniały dwie możliwości rozwoju modelu ustrojowego :

liberalizujący - wzmacniający parlament lub

autorytarny - przewaga prezydenta.

Ewolucja szła w drugim kierunku, szczególnie zyskał tu urząd GENERALNEGO INSPEKTORA SIŁ ZBROJNYCH a tym samym gen/marszałek Rydz-Śmigły. sięgnął po pozycję ,której konstytucja nie przewidywała i odegrał znaczącą rolę w ocenie I etapu stosowania konstytucji. Śmierć marszałka spowodowała ostre konflikty w obozie pomajowym. rywalizowały tu grupy wokół Mościckiego(nie złożył urzędu prezydenta po wejściu w życie konstytucji)-ZAMEK i Śmigłego.

Najpierw jednak doprowadzono do marginalizacji, domniemanego wcześniej następcy Piłsudskiego ,Waleriana Sławka.(zrezygnował z kierownictwa Rady Ministrów oraz rozwiązał BBWR, przeforsował jego elitarystyczną ordynację wyborczą do Sejmu i Senatu). Celem nowego kształtu prawa wyborczego była eliminacja opozycji z parlamentu. Służyło temu : doprecyzowanie liczby posłów-208 i senatorów-96(32 wybierał prezydent)-zmniejszało to opozycję i godziło w jej finanse.

Zmienił się tryb zgłaszania kandydatów do parlamentu:

- do sejmu kandydatów wybierały zgromadzenia okręgowe(w praktyce

sterowane przez obóz rządzący) decydując o kształcie okręgowych list

wyborczych;

- wybory do Senatu były jeszcze bardziej ograniczone; wąska grupa osób posiadała czynne prawo wyborcze ,warunkowane określonymi kryteriami; dodatkowo wybory były dwustopniowe ,najpierw wybierano do wojewódzkich kolegiów senatorskich ,a te wybierały senatorów-dawało to możliwość obozowi rządzącemu wpływu na kształt Senatu W konsekwencji tych zmian rola opozycji była minimalna. Stało się to przez ich bojkot wyborów w 10.1935 r. Bojkot był skuteczny ale nie polepszyło to sytuacji opozycji która straciła jakiekolwiek możliwości kontrolowania sanacji. Z drugiej strony pozbycie się rywala w opozycji doprowadziło do wewnętrznych walk.

Zmagania ZAMKU Z GRUPĄ PUŁKOWNIKÓW zdeterminowały poważną modyfikacją konstytucji modelu ustrojowego.

Mościcki nie był w stanie podołać konstytucyjnym obowiązkom,(nieudolny, słaby) co spowodowało wzrost roli wyręczającego go Rydza-Śmigłego .Dopełnił ten stan rzeczy ukonstytucjonalizowanie urzędu GISZ i marginalizacja premiera. Dodatkowo Prezydent w maju 1936r podpisał dekret zakładający umocnienie urzędu GISZ względem rządu ;

-inspektor miał prawo wydawanie dyrektyw ministrowi spraw wojskowych ;

-miał prawo stawiać rządowi postulaty i

-był zastępcą prezydenta w KOMITECIE OBRONY PAŃSTWA - kierował pracami komitetu Okólnik Sławoja Składkowskiego z lipca 1936r. - jako zarządzenia Rady Ministrów zobowiązywał do okazywania zaraz po prezydencie inspektorowi objawów honoru i posłuszeństwa - symboliczne potwierdzenie dekretu 1936.

Marginalizowano urząd premiera ,a po objęciu go przez Sławoja- Składkowskiego został podporządkowany Śmigłemu . Wyłączono z kompetencji premiera kwestie polityki zagranicznej ,wojskowej i gospodarczej. miał uprawnienia w zakresie spraw wewnętrznych-degradacja premiera wbrew założeniom konstytucyjnym.

Zwieńczeniem modernizacji konstytucji kwietniowej było powołanie OBOZU ZJEDNOCZENIA NARODOWEGO, powołali go w 1937r. piłsudczycy pozbawieni od rozwiązania BBWR reprezentacji politycznej określono tu ,ze trzonem państwa ,organizatorem jest NARÓD POLSKI.

Okres do wybuchu wojny charakteryzuje walko OZN z siłami narodowymi i narodowo-radykalnymi o odwrót od budowy państwa społecznego co zakładała konstytucja. spór ten zaostrzył politykę rządu wobec mniejszości narodowych. Istotne są dokonania piłsudczyków, wspierane skuteczna polityką gospodarczą Kwiatkowskiego 1935-1939, wzrost akceptacji społecznej dla ich działań . Pogłębiło to marginalizację opozycji. wskazują na to wyniki wyborów parlamentarnych 1938 i samorządowych-spektakularne sukcesy OZNO oceniając działania piłsudczyków w latach 1935-1939 należy zauważyć ,ze działali oni poza konstytucją, mimo, iż sami ją zmienili. Skoro wiec obóz twórców konstytucji nie traktował jej poważnie ,nie można dziwić się ze przed wrześniowa opozycja kroczyła ta samą drogą. Sytuacja ta dowodzi kolejnego wielkiego waloru tej konstytucji-jej elastyczności.

45. Uprawnienia prezydenta RP na czas wojny

- konstytucja z 1935r. zakładała, że w sytuacjach. nadzwyczajnych najwyższe organy władzy w państwie zachowują zdolność działania

- w sytuacji zagrożenia prezydent mógł wyznaczyć swojego następcę, który przejmował urząd w momencie złożenia dymisji przez urzędującego prezydenta ( utrzymanie ciągłości władzy)

- do osobistych uprawnień prezydenta należało kreowanie cywilnych i wojskowych ośrodków kierowania krajem na czas wojny

( w Polsce prezydenta Mościckiego zastąpił Władysław Raczkiewicz)

- istniała tzw. "umowa paryska", umowa polityczna nieformalnie regulująca konstytucję kwietniową, w której prezydent RP zobowiązywał się, iż przysługujące mu na mocy ustawy zasadniczej uprawnienia, realizować będzie w uzgodnieniu z prezesem

Rady Ministrów ( formalnie nie ograniczało to prezydenta)

- prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy regulujące prawie wszystkie obszary życia państwowego (jednym z nich powołał do życia RADĘ NARODOWĄ RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ-namiastka parlamentu, organ

opiniodawczo-doradczy dla prezydenta i Rady Ministrów, która miała

reprezentować stronnictwa i środowiska polityczne ukonstytuowane poza Polską)

- na wniosek premiera i ugrupować politycznych prezydent powoływał członków tej Rady

- uprawnienia prawodawcze przysługiwały prezydentowi, a nie Radzie

- prezydent działał w porozumieniu z Radą Ministrów, to ona najczęściej przygotowywała treść regulacji, ona brała współudział w realizacji prezydenckiej zwierzchności nad armią i miała prawo do określania celów wojny

- prezydent powołuje premiera i wodza naczelnego

46. Odtworzenie władz RP we Francji i umowa paryska

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 roku władze RP zdołały opuścić obszar zajmowanego przez okupanta państwa i nie nastąpił żaden akt kapitulacji wobec agresorów. Zgodnie z regulacjami konstytucyjnymi zostały wyłonione nowe (w sensie politycznym) ośrodki władzy na wychodźstwie. Obowiązująca wówczas Konstytucja kwietniowa zawierała regulacje, które pozwalały w sytuacjach nadzwyczajnych zachowywać zdolność działania najwyższych organów władzy w państwie. Najważniejszym postanowieniem było to przyznające urzędującemu prezydentowi prawo do mianowania swego następcy w sytuacji zagrożenia. Następca taki przejmował urząd w chwili złożenia dymisji przez poprzednika. Ten mechanizm pozwalał na utrzymanie ciągłości istnienia kluczowej instytucji ustrojowej, bowiem przywilej kreowania cywilnych i wojskowych ośrodków kierowania krajem w czasie wojny należał do osobistych uprawnień prezydenta.

17 września 1939 prezydent Mościcki opuścił terytorium II RP - internowały go jednak władze Rumunii wraz ze wskazanym następcą - marszałkiem Edwardem Rydz-Śmigłym. Wobec zaistniałej sytuacji wskazano nowego następcę - ambasadora B. Wieniawa-Długoszowskiego, który jednak został zmuszony do zrzeczenia się powierzonego mu urzędu przez naciski francuskie i polską przedwrześniową opozycję. Ostatecznie zaakceptowany został kolejny wyznaczony przez prezydenta kandydat - Władysław Raczkiewicz.

Tworzeniu rządu towarzyszyła pewna specyficzna operacja, którą można określić jako modyfikację sensu niektórych rozstrzygnięć Konstytucji kwietniowej. Modyfikacji tych nie można jednak nazwać nowelizacją (która była niemożliwa do przeprowadzenia w rzeczywistości wojennej). Modyfikacja ta wynikała z umowy politycznej, w której prezydent RP zobowiązywał się, iż wszystkie przysługujące mu na mocy ustawy zasadniczej uprawnienia, realizować będzie jedynie w uzgodnieniu z prezesem Rady Ministrów. Uzgodnienie to - nazwane „umową paryską” (porozumienie raczej „dżentelmeńskie” niż formalne, potwierdzone jedynie oświadczeniem radiowym wygłoszonym przez prezydenta Raczkiewicza 20 listopada 1939 r.) - formalnie nie ograniczało prezydenta. Stanowiło ono jedynie wyraz respektowania polityka obozu pomajowego zaczynającej dominować roli politycznej przedwrześniowej opozycji. O umowie paryskiej mówi się często, iż oznaczała ona złamanie przepisów Konstytucji.

Kolejna dokonana modyfikacja ustrojowa miała stworzyć instytucję, która zastąpiłaby parlament. Dekretem Prezydenta RP została powołana Rada Narodowa Rzeczpospolitej Polskiej, która miała być reprezentacją ukonstytuowanych poza Polską stronnictw i środowisk politycznych. Członków Rady powoływał Prezydent na wniosek Premiera i ugrupowań politycznych. Rada miała stanowić organ opiniodawczo-doradczy dla prezydenta RP i Rady Ministrów. Nie miała ona żadnych uprawnień prawodawczych - te bowiem zgodnie z regulacjami konstytucyjnymi przysługiwały prezydentowi - za pomocą dekretów mógł on w sumie regulować wszelkie obszary życia państwowego - w praktyce treść tych regulacji była przygotowywana przez Radę Ministrów i konsultowana z Radą Narodową.

W efekcie pewnych rozgrywek politycznych i wpływów francuskich Prezydent RP powołał Rząd RP z gen. Władysławem Sikorskim jako premierem. Miał on stanowić ośrodek bieżącego kierowania polityką polską zarówno w wymiarze międzynarodowym, jak i w sferze koordynacji wysiłków zmierzających do odzyskania okupowanych terytoriów państwa. Oprócz tego Prezydent RP wyznaczył gen. Sikorskiego również na stanowisko Naczelnego Wodza - Sikorski łączył więc w swoim ręku dwa urzędy, wzmacniając przez to postanowienia umowy paryskiej, stając się zarazem głównym ośrodkiem dyspozycyjnym w strukturze konstytucyjnych władz RP.

Po tragicznej śmierci premiera w 1943 r. nastąpiło rozdzielenie funkcji premiera, którym został Stanisław Mikołajczyk oraz Naczelnego Wodza, którym został gen. Kazimierz Sosnkowski.

Umocniło to pozycję prezydenta RP, rozwinęła się zaś debata dotycząca nowelizacji zasad relacji między rządem a władzami wojskowymi, która paraliżowała skuteczność premiera i Naczelnego Wodza

Odtworzone na podstawie konstytucyjnych regulacji najważniejsze ośrodki władzy zostały uznane przez społeczność międzynarodową (za wyjątkiem Niemiec i Związku Sowieckiego oraz ich sojuszników). Przychylność międzynarodowa stanowiła o dodatkowym umocnieniu struktur państwowych, które tworzono także na obszarze okupowanego kraju i funkcjonujących jako Polskie Państwo Podziemne.

Przez cały czas trwania okupacji zdecydowana większość obywateli Rzeczpospolitej zachowała świadomość polskiej przynależności państwowej i wykazywała się lojalnością wobec konstytucyjnych władz RP. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego ,a także prawa wewnętrznego państwo polskie zachowywało ciągłość konstytucyjną.

47.Praktyka konstytucyjna w latach 1935-1939

Konstytucja RP z 1935r zawierała regulacje pozwalające w sytuacjach nadzwyczajnych zachować zdolność działania najwyższych organów władzy w państwie. Przede wszystkim znajdowały się w niej postanowienia pozwalające urzędującemu prezydentowi wyznaczyć w sytuacji zagrożenia swego następcę. Następca przejmował urząd w momencie złożenia dymisji przez urzędującego prezydenta. Istnienie tego mechanizmu pozwalało na utrzymanie ciągłości istnienia kluczowej instytucji ustrojowej w systemie organów państwa w ramach Konstytucji kwietniowej, bowiem kreowanie zarówno cywilnych, jak i wojskowych ośrodków kierowania krajem w czasie wojny ( choć także w czasie pokoju należało do osobistych uprawnień prezydenta).Po opuszczeniu terytorium RP przez prezydenta I.Mościckiego 17 września 1939r. i internowaniu go przez władze Rumunii, przez kilkanaście dni trwała sytuacja kryzysowa. Wynikało to z tego, że wyznaczony jako następca prezydenta marszałek Edward Śmigły-Rydz został również internowany w Rumunii. Wskazany jako nowy następca, ambasador B. Wieniawa- Długoszewski wobec nacisków francuskich i polskiej przedwrześniowej opozycji został zmuszony do zrzeszenia się powierzonej mu misji. Dopiero kolejny kandydat , Władysław Raczkiewicz został zaakceptowany. Po złożeniu urzędu przez internowanego prezydenta to on objął stanowisko głowy państwa. Towarzyszyło temu uzgodnienie tzw. „umowa paryska” w której to prezydent zobowiązywał się , iż przysługujące mu na mocy ustawy zasadniczej uprawnienia, realizować będzie w uzgodnieniu z prezesem Rady Ministrów. Mógł On jednak poprzez dekrety z mocą ustawy regulować niemal wszystkie obszary życia państwowego, ale w praktyce treść takich regulacji przygotowywała Rada Ministrów i często konsultowała je z Radą Narodową. Kolejną modyfikacją ustrojową, oczywistą w istniejących warunkach, było stworzenie instytucji, która mogła zastąpić parlament. Powstała przez dekret Prezydenta RP wspomniana Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej. Ciało to miało mieć charakter organu opiniodawczo-doradczego zarówno dla prezydenta RP, jak i dla Rady Ministrów. Nie miało ono uprawnień prawodawczych, te bowiem zgodnie z regulacjami konstytucyjnymi w istniejących warunkach przysługiwały prezydentowi. Powołany został również przez Prezydenta RP Rządz RP, z gen. Władysławem Sikorskim jako premierem. Uzupełnieniem tych decyzji było wyznaczenie przez Prezydenta RP na stanowisko Naczelnego Wodza również gen. Sikorskiego. Od lipca 1943r. nastąpiło jednak rozdzielenie funkcji premiera, którym został Stanisław Mikołajczyk, oraz Naczelnego Wodza, którym został gen. Stanisław Sosnkowski.

48.Charakter prawny Związku Walki Zbrojnej - AK.

-ZWZ powołano w listopadzie 1939r. we Francji. Tam też miała mieć swoją siedzibę i z Francji kierować działaniami w Polsce.

-Krajowe struktury wojskowe ZWZ powstały na bazie pionu wojskowego Służby Zwycięstwu Polski i szybko ukształtował się faktyczny ośrodek kierowniczy ZWZ w Polsce. Funkcję tę przejęło dotychczasowe Dowództwo Główne SZP.

-Po klęsce Francji przeniesieniu najwyższych władz RP do Londynu kierownictwo ZWZ w postaci Komendy Głównej przeniosło się do okupowanego kraju.

-ZWZ został w połowie stycznia 1940r. uznany za część sił zbrojnych RP podlegających Naczelnemu Wodzowi. To wyraźne określenie prawnego statusu organizacji ,jako w istocie wojska polskiego w konspiracji, było pierwszym zasadniczym rozstrzygnięciem statuującym pozycję jednej ze struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

-Potwierdzeniem uznania ZWZ za część sił zbrojnych RP było przekształcenie jej w lutym 1942r. w AK.

-Naczelny Wódz zobowiązywał wszystkie organizacje zbrojne do bezwzględnego podporządkowania się Dowódcy AK.

-Dowódcy AK i dowódcom na poszczególnych szczeblach organizacyjnych AK przysługiwały wszystkie uprawnienia polskich władz wojskowych określone w przedwojennych regulacjach prawnych.

49. Pozycja prawna Delegatów Rządu RP na Kraj i jej ewolucja

grudzień 1940- powołano reprezentujących rząd w kraju Głównych Delegatów Rządu RP (oddzielnie dla GG i ziem wcielonych)

jesień 1941- Główny Delegat Rządu RP na GG objął swoim urzędowaniem obszar całego kraju. Stało się tak wobec rozbicia Głównej Delegatury na ziemie zachodnie z siedzibą w Poznaniu oraz wobec niepowołania delegata dla ziem wschodnich

formalnie ogólnopolski status delegata rządu potwierdzony został wraz z nominacją na ten urząd prof. Jana Piekałkiewicza we wrześniu 1942. Dotychczasowy delegat prof. Cyryl Ratajski złożył rezygnację a wkrótce potem zmarł.

początek 1943 r.- aresztowano delegata rządu, na jego miejsce wyznaczono Jana Jankowskiego oraz jego trzech zastępców

styczeń 1944- delegat został mianowany ministrem rządu RP, a jednocześnie powierzono mu zastępstwo prezesa Rady Ministrów

lipiec 1944- trzech zastępców delegata powołano na stanowiska ministrów, a na tej postawie J. Jankowski ustanowił Krajową Radę Ministrów jako urzędującą w okupowanym kraju część rządu RP

kwiecień 1944- prezydent podpisał kolejny dekret o tymczasowej organizacji władz na ziemiach RP, którego regulację stanowiły formalne potwierdzenie nominacji delegata i późniejszych decyzji. Na podstawie postanowień dekretu uregulowano status zorganizowanego aparatu organizacyjnego delegata rządu. W ramach biura delegata funkcjonowały zatem tworzone od jesieni 1940 r. departamenty (ministerstwa).

Wicepremier wydał także instrukcje o organizacji tzw. tymczasowej administracji rządowej, która stała się podstawą funkcjonowania działających od początków 1941 terenowych struktur podziemnej administracji w postaci sieci Okręgowych Delegatów Rządu oraz Powiatowych i Miejskich Delegatów Rządu.

50. Ewolucja ustrojowa reprezentacji politycznej Polskiego Państwa Podziemnego.

Oprócz struktur administracyjnych w pionie cywilnym funkcjonowały ciała mające stanowić polityczną reprezentację najważniejszych ugrupowań politycznych działających w kraju. Jeszcze w lutym 1940r. powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy, złożony z przedstawicieli: Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Pracy oraz Polskiej Partii Socjalistycznej. W sierpniu 1943r. mający formalnie jedynie luźny charakter Komitet zastąpiono Krajową Reprezentacją Polityczną, której zadaniem było doprowadzić do powstania Rady Jedności Narodowej (RJN).

Rada miała być organem reprezentującym podziemne organizacje polityczne, a jej zadania jako swoistego politycznego reprezentanta opinii kraju zapisane zostały już w dekrecie z 1942r. Ostatecznie RJN powstała w styczniu 1944r., a w jej skład weszli przedstawiciele wszystkich najważniejszych formacji politycznych polski podziemnej.

51. Dekrety Prezydenta RP dotyczące organizacji władz w okupowanym kraju

Dekret Prezydenta RP z 1 września 1939r. o sprawowaniu zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi, o organizacji naczelnych Władz wojskowych i o komisarzach cywilnych - od chwili mianowania Naczelnego Wodza

Naczelnemu Wodzowi (który miał sprawować zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP i który miał dowodzić i dysponować całością Sił Zbrojnych państwa), służyły nasypujące uprawnienia:

- inicjatywy i ogólnego kierownictwa oraz prawo udzielania rządowi wiążących wytycznych i instrukcji w sprawach łączących się bezpośrednio z działaniami orężnymi

- stawiania rządowi wiążących postulatów w sprawach mających związek z obronnością państwa oraz co do zmian obsady osobowej organów rządowych I i II instancji oraz organów samorządu terytorialnego na obszarze operacyjnym.

Na mocy dekretu ustanowiony został Główny Komisarz Cywilny. Urząd ten sprawować miał, jako zadanie szczególne, mianowany w tym celu minister. Głównemu Komisarzowi na obszarze operacyjnym służyły uprawnienia władz naczelnych w sprawach łączących się bezpośrednio z działaniami orężnymi i w sprawach mających związek z obronnością państwa w zakresie całej administracji rządowej, z wyjątkiem administracji: wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, kolejnictwa oraz poczt i telegrafów. Mógł w tych sprawach jedynie rozporządzenia i odsuwać od pełnienia obowiązków służbowych funkcjonariuszy państwowych (oprócz wojewodów) i samorządowych.

Naczelny Wódz mógł wskazać dowódców wojskowych, przy których ustanowieni mieli być dla współpracy tych dowódców z zainteresowanymi wojewodami - komisarze cywilni.

Do ich zadań należało przedstawianie dowódcy wojskowemu:

- spraw związanych z uprawnieniami tych dowódców wobec władz administracyjnych

- spraw dot. interesów ludności w zakresie świadczeń na rzecz wojska oraz roszczeń materialnych osób cywilnych do władz i osób wojskowych

- inf. o zasobach gospodarczych, stosunkach społ. i narodowościowych na obszarze właściwego woj.

W taki sposób skonstruowane były przepisy prawne dotyczące organizacji i funkcjonowania administracji II RP na okres pokoju i na czas wojny. Stanowiły one bezpośrednią inspirację i podstawę prac organizacyjnych, których celem było stworzenie Polskiego Państwa Podziemnego.

2. Dekret z IX 1942. o tymczasowej organizacji władz RP na ziemiach RP. Postanowienia miały dot. głównie tzw. okresu przejściowego , a więc czasu między uwolnieniem kraju spod okupacji i powrotem do niego władz RP z wychodźstwa. W praktyce jednak stały się one podst. funkcjonowania aparatu cywilnego podziemnego państwa do czasu ostatecznego uregulowania fundamentów funkcjonowania struktur krajowych.

3. Dekret z IV 1944r. o tymczasowej organizacji władz na ziemiach RP, którego regulacje stanowiły potwierdzenie nominacji delegata oraz podstawę późniejszych decyzji. Uregulowany został status zorganizowanego aparatu organizacyjnego Delegata Rządu. W ramach Biura Delegata funkcjonowały zatem tworzone od 1940r. departamenty, będące odpowiednikiem przedwojennych ministerstw.

Wicepremier wydał także instrukcje o organizacji tzw. tymczasowej administracji rządowej.

52.Powstanie tzw. Polski ludowej

Po zajęciu przez wojska sowieckie części RP w 1944 Stalin powołał do administrowania obszaru RP Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Stopniowo likwidowano instytucje związane z RP i jej legalnymi władzami.

W wyniku decyzji USA, Wielkiej Brytanii i Związku Sowieckiego na postawie stworzonych przez Stalina władz powołano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Państwa te ustaliły też granice nowego państwa.

Najważniejsze decyzje dotyczące odbudowy Polski po II wojnie zostały podjęte z wyłączeniem władz RP. Nastąpiło też sfałszowanie wyników referendum w 1946 i wyborów parlamentarnych w 1947

W tych warunkach powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, nie mająca nic wspólnego z państwowością polską sprzed II wojny.

1947- Sejm Ustawodawczy przyjął Mała Konstytucję

53.Ustrój tzw. Polski ludowej w latach 1944-1947

Trudny jest do określenia ustrój tzw. Polski ludowej w latach 1944-47, gdyż zerwano ciągłość z poprzednim ustrojem, a nie powstał też jeszcze żaden konkretny dokument w pełni określający podstawy ustrojowe nowego tworu państwowego. „Władza ludowa powstała bowiem w sposób rewolucyjny i jako taka nie była związana zasadami prawnymi obalonego ustroju”- zdanie to było swoistym dogmatem konstytucjonalistów PRL na temat rewolucyjnego przewrotu - oddaje istotę rozumienia interesującego nas okresu do roku 1989.

15 sierpnia 1944 wydrukowany został z numerem pierwszym Dziennik Ustaw RP, który oprócz dokumentu pod nazwą „Ustawa KRN z 21 lipca 1944r oraz tekstu Manifestu zawierał również m.in. „ ustawę KRN” z 15sierpnia 1944. Tak zdaniem propagandystów PRL przebiegał rewolucyjny proces tworzenia nowego ustroju, gdzie dominującą role miał pełnić proletariat - lud pracujący miast i wsi.

Tworzenie podstaw ustrojowych PRL odbywało się w kompletnym chaosie i w istocie pod wpływem na bieżąco określanych potrzeb polityki sowieckiej , nie było zaś w tym procesie żadnej głębszej i konsekwentnej myśli polskich komunistów.

Ów chaos wynikał z przekonania, iż zagospodarowanie kraju odbędzie się zgodnie ze wzorcami przerobionymi na kresach wschodnich RP we wrześniu październiku 1939r. Nie znali oni wizji Stalina, co do tego kraju, czy ma on się stać „niepodległe” na wzór państwa mongolskiego, czy stanie się 17 republiką ZSRS. Wszystko miało zostać zainstalowane wedle wzorca sowieckiego. Jednak sytuacja międzynarodowa wymusiła pozorowanie trwania państwa polskiego pod rządami PPR i KRNu, dlatego też czasami posiłkowano się konstytucją z 1921 roku.

Najważniejszą instytucja ustrojową okresu przejściowego była KRN inicjatywa utworzenia wyszła od Władysława Gomułki członka KC PPR i została utworzona mimo sceptycznego podejścia Pawła Findera, który najprawdopodobniej otrzymał aprobatę Moskwy dla tej inicjatywy. Moralno-prawną podstawą powstania rady była „ wola szerokich mas wyrażona w ofiarnej zbrojnej walce z „okupantem” . Statut KRN precyzował, jakoby miał on występować „ na zewnątrz państwa w imieniu narodu polskiego, aż do powstania Rządu Tymczasowego” oraz miał powołać Rząd Tymczasowy „ w momencie uznanym przez siebie za konieczny dla interesów Polski” Po powołaniu tego rządu KRN miałam mu udzielić pełnomocnictw „ w zakresie sprawowania władzy”

Statut zapowiadał również powołanie w niepodległej Polsce Zgromadzenia Narodowego , wyłonionego w drodze pięcioprzymiotnikowych wyborów. Podstawę prawna dla ustroju miał stanowić Manifest PKWN z 22 lipca 1944r. Taki punkt widzenia prezentują w fundamentalnych dla opisywanego problemu rozprawach konstytucjonalizmu PRL W. Skrzydło i A. Gwiżdż. Z drugiej jednak strony pojawiają się głosy marginalizujące ten statut np. A. Burda . Dla niektórych konstytucjonalistów PRL , w istocie dokument ten nie istniał. Utworzona w Moskwie 20 lipca 1944 r Delegatura KRN ( z inicjatywy Stalina) nie miała żadnego formalnego oparcia we wspomnianym statucie Tymczasowych Rad Narodowych. Statut w znanej wersji nie przewidywał utworzenia „reprezentacji „ KRN do podejmowania decyzji w przedmiocie powołania Rządu Tymczasowego( a tym bardziej powołania PKWN), choć określono tam kształt pieczęci, którą to ciało miało się posługiwać.

Ustawa z dnia 21 lipca 1944 o utworzeniu PKWN ,która ukazała się w 1 numerze Dziennika Ustaw RP podpisana przez Bieruta nie mogła być uchwalona przez KRN, gdyż organ ten w owym czasie nigdzie nie obradował..

Natomiast dnia 20 lipca 1944 roku w Moskwie tzw. delegatura przekształciła się z woli Stalina w Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Fakt ten potwierdzają historycy PPR pisząc, że 20 lipca „wieczorem pod wpływem konsultacji z rządem radzieckim zrezygnowano z nazwy delegatura KRN na rzecz PKWN bez zmian w obsadzie personalnej.”

Ciekawym jest fakt, iż sama KRN w kraju, jako reprezentacja szerokich mas polskiego ludu pracującego dowiedziała się o utworzeniu PKWN z sowieckiego radia.

Natomiast na swojej 3 sesji 15 sierpnia 1944 r KRN w Lublinie uchwaliła ustawę o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy, w której też nie ma żadnego odwołania do statutu KRN. Stalin zaś wymyślił koncepcje działania oparta na „demokratycznych zasadach konstytucji z 1921r, co oznaczało, zgodnie z intencją autorów manifestu, nadanie mocy obowiązującej naczelnym zasadom konstytucji marcowej dostosowanym do obiektywnych potrzeb ewolucyjnego ustroju państwa demokracji ludowej.”

Budowany nowy ustrój wychodził od zasady zwierzchnictwa ludu pracującego miast i wsi, którą to zasadę komuniści rozumieli w sposób sprzeczny z zasadą zwierzchnictwa narodu- wynikającą z konstytucji marcowej.

Nowy model najwyższych władz państwowych potwierdzony w małej konstytucji z 1947 r. był także zaprzeczeniem zasady trójpodziału władzy na rzecz koncentracji władzy państwowej związanej z zasada kierowniczej roli partii komunistycznej. Również unitarność państwa, jako podstawa ustrojowa nie uwzględniała autonomii Śląska, ani pozycji ustrojowej wspólnot samorządowych. Władze komunistyczne miały także swoisty sposób pojmowania gwarancji prawi wolności obywatelskich.

Na zasady konstytucyjne powoływano się w wielu regulacjach prawnych, ale w praktyce były to puste frazesy.

Na mocy porozumienia zawartego przez rząd sowiecki z PKWN sowiecka armia i siły bezpieczeństwa utrzymywały kontrole nad terytorium RP. Przy wsparciu sowieckim stopniowej likwidacji uległy wszystkie struktury administracyjne i ośrodki identyfikujące się z II RP.

Na bazie stworzonych przez Stalina władz powstał Tymczasowy Rząd Jedyności Narodowej uzasadniony decyzja 3 mocarstw USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR.

Mocarstwa te ustaliły także granice nowego państwa i skład ludnościowy. Wszystkie zatem najważniejsze decyzje po II wojnie światowej dotyczące państwa polskiego zostały podjęte z wyłączeniem legalnych, posiadających konstytucyjny mandat do rządzenia władz RP. Natomiast wola społeczeństwa polskiego wyrażona w referendum i wyborach parlamentarnych dwukrotnie w sposób otwarty, cyniczny i brutalny została sfałszowana.

Mała konstytucja z 1947r, choć pozornie nawiązywała do niektórych postanowień konstytucji marcowej w praktyce realizowała wskazania konstytucjonalizmu typu sowieckiego, czyli wprowadziła sowieckie wzorce we wszystkich obszarach państwa, społeczeństwa i gospodarki, co nastąpiło z końcem 1947 roku. Podstawy ustrojowe państwa były zgodne z modelem sowieckim, co potwierdziła konstytucja przyjęta w 1952r., która opierała się na wzorcu sowieckim konstytucji z 1936r.

Podsumowując, można stwierdzić za Komornickim, iż 22 lipca 1944 roku proklamowano powstanie nowego państwa- Polski Ludowej, który nie miał charakteru samorodnego, o ustanowieniu tego państwa nie decydowały żadne czynniki wewnętrzne, decydentem był sowiecki dyktator.

Zerwano ciągłość państwowości polskiej, co symbolicznie wyrażała nowa numeracja Dzienników Ustaw.

54.Mała konstytucja z 1947

W 1947 Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję zawierającą podstawowe zasady funkcjonowania ustroju państwowego .W małej konstytucji znajdowało się wiele elementów które miały na celu powolną sowietyzację Polski . Za podstawowe wyróżniki tzw. Socjalistycznego konstytucjonalizmu można uznać:

1) suwerenność ludu pracującego miast i wsi , zasada ta wskazuje wyraźnie na klasowy charakter państwa i daje podstawę do stosowania ograniczeń w zakresie praw politycznych wobec grup obywateli

2)kierownicza rola partii komunistycznej

3)przedstawicielska forma sprawowania władzy

4)społeczna własności środków produkcji

Wprowadzała zasadę suwerenności ludu pracującego miast i wsi.

Konstytucjonaliści zerwali również z zasadą trójpodziału władzy wprowadzając zasadę jednolitości władzy państwowej . Teoretycznie władza zostawała w rękach Sejmu, w praktyce zaś sprawowała ją wąska elita partyjna. Utworzono Radę Państwa - była to pewnego rodzaju instytucja nadrzędna nad pozostałymi ośrodkami władzy państwowej .Realizowano również zasadę tzw. społecznej własności środków produkcji, tworząc jednocześnie podstawy nowego ustroju gospodarczego. W konstytucji utrwalono kierowniczą rolę partii. Mała Konstytucja była jedynie epizodem w procesie konstruowania nowego ładu.

W dniu 19 lutego 1947 r. uchwalono przy sprzeciwie 17 posłów Ustawę Konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (art.1-32). Akt ten przeszedł do historii jako Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 r. Przede wszystkim regulowała pozycję najwyższych organów RP (rozdz. I). W kolejnych rozdziałach znajdują się postanowienia dotyczące: Sejmu Ustawodawczego (II), prezydenta (III), Rady Państwa (IV), rządu (V), NIK (VI), wymiaru sprawiedliwości (VII) oraz przepisy przejściowe (VIII) i końcowe (IX). Zakres materii będącej przedmiotem regulacji był znacznie szerszy w porównaniu z Małą Konstytucją z 1919 r. Wymaga podkreślenia fakt, iż Mała Konstytucja z 1947 r. przedłużyła stan prowizorium konstytucyjnego w Polsce. Jej postanowienia z woli Sejmu Ustawodawczego miały obowiązywać "Do czasu wejścia w życie nowej konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej" (art.1) 8.

Cechą Małej Konstytucji z 1947 r. jest jej tymczasowość i niepełność. Poza regulacją znalazły się w szczególności zasady ustroju społeczno-gospodarczego oraz sfera praw i wolności obywatelskich. Postanowienia aktu z 19 lutego 1947 r. wielokrotnie odsyłały do ustaw zwykłych, co świadczy o ramowości Małej Konstytucji, której tekst był kilkakrotnie nowelizowany. Nową kategorią aktów prawnych Sejmu Ustawodawczego były ustawy konstytucyjne jako akty nadrzędne nad ustawami zwykłymi. Do tej kategorii aktów należy właśnie Mała Konstytucja z 1947 r.

W tekście Małej Konstytucji z 1947 r. sformułowano kilka zasad naczelnych. W sposób pośredni z jej tekstu wynika przyjęcie zasady zwierzchnictwa narodu. Sejm Ustawodawczy uznano za "organ władzy zwierzchniej Narodu Polskiego" (art.1) 9. Klasyfikację najwyższych organów państwowych zawiera art. 2 z 19 lutego 1947 r., zgodnie z którym najwyższym organem w zakresie ustawodawstwa był Sejm Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej prezydent, Rada Państwa i rząd oraz w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe sądy. Przyjęta konstrukcja pozwala uznać, iż Mała Konstytucja z 1947 r. przyjęła formalnie zasadę trójpodziału władz. W praktyce ustrojowej od 1947 r. zasada ta była realizowana w ograniczonym zakresie przede wszystkim ze względu na szczególne stanowisko Sejmu Ustawodawczego jako organu przedstawicielskiego. Wraz z ustanowieniem terenowych organów jednolitej władzy państwowej w 1950 r., także rady narodowe uzyskały charakter organów przedstawicielskich. Tradycyjną konstrukcję trójpodziału władz naruszała także Rada Państwa, usytuowana wśród organów władzy wykonawczej. W skład tego ciała nie pochodzącego z wyborów wchodził przewodniczący, którym był prezydent, marszałek Sejmu i wicemarszałkowie, a na czas wojny Naczelny Dowódca WP. Kompetencje Rady Państwa obejmowały w szczególności nadzór nad radami narodowymi, zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy oraz wprowadzenie stanu wojennego i wyjątkowego na wniosek rządu. Mała Konstytucja z 1947 r. w nawiązaniu do Konstytucji marcowej wprowadzała ustrój parlamentarno-gabinetowy. Prezydent pochodzący z wyboru Sejmu Ustawodawczego nie ponosił przed nim odpowiedzialności politycznej. Akty prezydenta wymagały dla swej ważności kontrasygnaty przez premiera i odpowiedniego ministra. Prezydent podlegał natomiast odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, pogwałcenia ustawy zasadniczej oraz w wypadku popełnienia przestępstwa karnego. Funkcje władzy wykonawczej prezydent sprawował za pośrednictwem odpowiedzialnych ministrów. Stan prawny nie znajdował jednakże potwierdzenia w praktyce ustrojowej m.in. dzięki naruszeniu apolityczności i neutralności prezydenta. Wzmocnienie pozycji prezydenta nastąpiło przez personalne połączenie ze stanowiskiem przewodniczącego Rady Państwa. Ponadto Bolesław Bierut sprawował obowiązki sekretarza generalnego, a następnie przewodniczącego Komitetu Centralnego PPR. Rzeczywista rola Prezydenta RP nie znajdowała uzasadnienia w treści postanowień Małej Konstytucji z 1947 r. (pochylony tekst to inne źródło niż Górski , w Górskim jest o małej konstytucji dość mało konkretnych informacji więc może te dodatkowe nam się przydadzą)

55.Obowiązywanie Konstytucji marcowej w tzw. Polsce ludowej

- od 1944 r. w wyniku przejęcia kontroli przez władze sowieckie nad Rzeczpospolitą wszystkie instytucje i ośrodki identyfikujące się z Rzeczpospolitą Polską i jej legalnymi, mającymi konstytucyjne podstawy władzami , z rządem na czele uległy likwidacji

-decyzje dotyczące odbudowy państwa po II wojnie światowej zostały podjęte za pominięciem legalnych , posiadających konstytucyjny i społeczny mandat do rządzenia władz RP

-choć w ustanowionej w 1947 r. Małej Konstytucji nawiązywano do niektórych postanowień Konstytucji Marcowej , to w praktyce nowy akt realizował wskazania konstytucjonalizmu typu sowieckiego . Realnie zatem założenia Konstytucji Marcowej w Polsce Ludowej nie obowiązywały .

56. UCHWALENIE KONSTYTUCJI PRL

19 stycznia 1947r.odbyły się wybory do sejmu ustawodawczego(w atmosferze

terroru i represji) w wyniku tych prowizorycznych wyborów Blok

Demokratyczny uzyskał 90%mandatów w Sejmie. Cyniczne pogwałcenie ustaleń

międzynarodowych przez Sowietów sprowokowało odwołanie się władz

warszawskich do założeń konstytucji marcowej.

Dlatego MAŁA KONSTYTUCJA

1947 zawierała kilkadziesiąt artykułów z 1921r.

Wybory styczniowe odbywały się na zasadach ordynacji wyborczej KRN z

22.09.1946- Sejm Ustawodawczy miał być jednoizbową Konstytuantą, której

celem było uchwalenie nowej konstytucji. Mimo że zdominowany przez PPR a

od 1948 PZPR Sejm po likwidacji PSL ,nie miał realnej opozycji nie

prowadził przez 5 lat żadnych prac nad konstytucją. doszło do tego, ze

sejm ustawodawczy musiał sam przedłużyć swoją kadencję by moc uchwalić

konstytucję.

W tym czasie trwały prace kierownictwa PZPR-komisja S. Rozmaryna nad

projektem konstytucji(ukryte i tajne ,nawet dla konstytuanty).Komisja

zakończyła prace w początkach 1951r.

Następnie projekt opracowywano w Biurze Politycznym Komitetu Centralnego

PZPR.

Wstępny projekt konstytucji przyjęto w styczniu 1952r.

Ostateczny kształt konstytucji nadał osobiście J.Stalin, wprowadzając

własne poprawki.

Projekt zaakceptowany przez władze ZSRR został poddany pozornym

konsultacjom ze społeczeństwem. Powołana z mocy ustawy(z

05.1951r.)KOMISJA KONSTYTUCYJNA miała charakter sejmowo-społeczny i

formalnie jej zadaniem było przedłożenie Sejmowi do końca 1951r projektu

konstytucji, po czym dokument miał być poddany ogólnonarodowej

dyskusji.(Ustawa z maja 1951 i przedłużenie prac sejmu ustawodawczego

były tylko fasadą dla przygotowywanej przez PZPR konstytucji).

Dopiero wiec 18.01.1952r, Komisja uchwaliła formalnie zaakceptowany

przez Stalina projekt konstytucji , kierowany do narodowej dyskusji ,w

ramach której odbyło się ok. 200tys zebrań ,na których zgłaszano

poprawki ,które jednak nie zostały uwzględnione.

Po zakończeniu debat 30 kwietnia 1952r. Komisja uchwaliła ostateczną

wersję konstytucji.

Ten dokument jednomyślnie uchwalił sejm ustawodawczy 22 lipca 1952r jako

KONSTYTUCJĘ POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ, konstytucja weszła w życie tego samego dnia.

Konstytucja była podsumowaniem zmian dokonanych przez komunistów od

1944r.była zwieńczeniem I etapu budowy państwa demokracji ludowej i w

drodze do modelu socjalistycznego.

57. Ustrój PRL w latach 1952-1976r.

Konstytucja PRL została uchwalona 22 lipca 1952roku, jej fundamentalnej zmiany dokonany dopiero w roku 1976.

Wprowadziła nową nazwę państwa- Polska Rzeczpospolita Ludowa, zrywała z demokratycznymi zasadami funkcjonowania organizmu

państwowego. Była potwierdzeniem podstaw ustrojowych zgodnie z modelem sowieckim zawartym w konstytucji sowieckiej z 1936r.

Główne założenia ustroju jaki wprowadzała w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej:

- ludowładztwo; władza w PRL należała do ludu pracującego miast i wsi ( odrzucono zasadę zwierzchnictwa narodu)

- z zasady pierwszej wynikał takie sojusz robotniczo- chłopski, system przedstawicielski, współdziałanie władzy państwowej i administracji z ludem, odpowiedzialność przedstawicieli przed wyborcami

- praworządność socjalistyczna

- jednolitość władzy państwowej ( odrzucenia zasady trójpodziału władz)

- społeczna własność środków produkcji ( ograniczenie roli własności prywatnej)

- centralizm demokratyczny

Organy władzy państwowej:

- Sejm: najwyższy organ władzy państwowej, emanacja "woli ludu", kadencja:4 lata przy czym żaden z pozostałych organów państwowych nie mógł rozwiązać sejmu przed upływem kadencji. Organami Sejmu były: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, Konwent Seniorów i sekretarze Sejmu.

Funkcje Sejmu: ustrojodawcza, ustawodawcza, kontrolna, kreacyjna, ogólne kierownictwo państwem i gospodarkę narodową. Zbierał się dwa razy do roku na sesje zwyczajne zwoływane przed Radę Państwa. W razie konieczności mogła

być zwołana sesja nadzwyczajna. W ramach sesji odbywały się posiedzenia zwoływane przez Prezydium Sejmu.

- Rada Państwa: kolegialna głowa państwa, podporządkowana sejmowi, stanowiąca drugi obok niego organ naczelny. Rada Państwa była ponadto organem zastępującym i uzupełniającym działalność sejmu. W okresie między sesjami Sejmu Rada Państwa dokonywała zmian w składzie rządu, powoływała sędziów i prokuratora generalnego. Rada Państwa posiadała szereg uprawnień przysługujących głowie państwa. Kompetencje: wydawanie dekretów z mocą ustawy (oprócz zmieniających konstytucję i budżet państwa), prawo inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja PRL w stosunkach zewnętrznych, ratyfikacja i odwoływanie umów międzynarodowych, nadawanie obywatelstwa, zarządzanie wyborów do Sejmu.

-Rada Ministrów: według konstytucji do naczelnych organów administracji państwowej zaliczano rząd, premiera, ministrów.

Rząd był organem politycznym i administracyjnym, pełnił ważną rolę w zarządzaniu gospodarkę narodową. W skład rady ministrów wchodził: premier jako przewodniczący, wicepremier, ministrowie oraz przewodniczący komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej (rada powoływana i odwoływana przez sejm)

- Sądy: Sąd Najwyższy, sąd rejonowy, sądy wojewódzkie, sądy partykularne

Prawa i obowiązki obywatela: szeroki katalog praw obywatelskich, jednakże ograniczony przez ustawy zwykłe, nie mogły być stosowane bezpośrednio.

Konstytucje PRL była aktem deklaratywnie-propagandowym, nie regulowała ośrodka władzy PZPR-u, stąd jej fasadowość.

W praktyce miała mniejsze znaczenie niż statut partii.

58. Zmiany konstytucji PRL w 1976 r.

Fundamentalnych zmian w Konstytucji PRL z 1952 r. dokonano na posiedzeniu Sejmu 19 grudnia 1976. Sejm powołał komisję do opracowania zmian w Konstytucji 19 grudnia 1975, po miesiącu - 23 stycznia 1976 - przyjęto projekt, którego nie ujawniono społeczeństwu. Komisja zakończyła pracę 4 lutego 1976. Po upływie niespełna tygodnia nowelę uchwalono. Jej kontrowersyjna treść stanowiła wielkie zaskoczenie - ferment społeczny połączony z kryzysem gospodarczym doprowadził do poważnych zaburzeń społecznych w lecie 1976., doprowadzając w ostateczności do powstania jawnej opozycji wobec reżimu komunistycznego.

W przepisie art. 1 ust. 1 Konstytucji zapisano, że 1) PRL jest państwem socjalistycznym, które stosownie do nowego brzmienia art. 7 - miało „urzeczywistniać i rozwijać demokrację socjalistyczną”(choć Konstytucja tego pojęcia nie definiowała, chodziło o kopiowanie rozwiązań sowieckich). W przepisie art. 3 ust. 1 zapisano, że 2)„przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza”. Art. 6 ust. 2 głosił, iż PRL „umacnia 3) przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich”. Zmiany te postrzegane były przez społeczeństwo jako próba odbudowy zależności PRL od Związku Sowieckiego.

Oprócz tego wzmocniono pozycję premiera i Rady Ministrów, rozbudowano aparat administracyjny na szczeblu centralnym i terenowym, rozbudowano struktury administracji gospodarczej. Ponownie podporządkowano Najwyższą Izbę Kontroli premierowi. Kolejnym elementem wzmacniania pozycji Rady Państwa kosztem Sejmu stało się przyznanie jej uprawnienia do czuwania „nad zgodnością prawa z Konstytucją”. Mogło to skutkować próbą przejęcia przez Radę swoistej funkcji sądu konstytucyjnego.

Wszystkie te zmiany miały charakter wysoce prowokacyjny wobec większej części społeczeństwa polskiego. Materializacją długotrwałego procesu oporu wobec komunizmu i dążeniu do przekształcenia Polski w państwo typu sowieckiego stał się masowy ruch protestu w lipcu i sierpniu 1980, którego zwieńczeniem stało się utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”.

Calem zmian konstytucyjnych była pogoń za ideologiczną poprawnością oraz pragnienie elity aparatu komunistycznego znalezienia aprobaty w moskiewskiej centrali ruchu komunistycznego. Jednakże wpływ społeczny miał doprowadzić do kolejnych zmian konstytucyjnych, których charakter był zupełnie inny.

---