Związek wyznaniowy -wspólnota religijna założona w celu wyznawania i czczenia wiary religijnej, posiadająca własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe.

Ustaw z 17.05.1989r. - o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Reżim prawny związków wyznaniowych

Prawo polskie przewiduje dla związków wyznaniowych odrębny reżim prawny inny niż np. w przypadku stowarzyszeń. Reżimowi temu podlegają grupy, które uregulowały swoją działalność jako związki wyznaniowe. Dokonuje się tego poprzez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Rejestr taki prowadzi Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Szczególnym sposobem regulacji sytuacji prawnej związków wyznaniowych jest uchwalenie osobnej ustawy o stosunku państwa wobec tego związku wyznaniowego. Wejście takiej ustawy w życie pociąga za sobą wykreślenie związku wyznaniowego z rejestru. W oparciu o przepisy odrębnych ustaw działa obecnie 15 kościołów i innych związków wyznaniowych. Natomiast w rejestrze kościołów i innych związków wyznaniowych wpisanych jest obecnie ponad 140 związków wyznaniowych.

Związek wyznaniowy o uregulowanej sytuacji prawne jest wpisany do rejestru związków wyznaniowych albo ponad to odrębną regulacją prawną. Związek taki ma prawo ubiegać się żeby np. nauczać tej religii w szkole

Sekta - należy uważać wspólnotę o charakterze religijnym, mając własny indywidualny światopogląd, działając w pewnych ramach organizacyjnych, izolującą się od reszty społeczeństwa oraz silnie akceptującą rolę przywódcy.

Prawo wyznaniowe

1. Współczesne podstawy prawa wyznaniowego to zespół norm prawnych odnoszących się do: wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.

Art. 53 Konstytucji RP

Art. 25 Konstytucji RP - określa zasady stosunku państwa do Kościołów i innych związków wyznaniowych.

2. To zespół norm prawnych za pomocą których państwo określa swoje stanowisko wobec zjawisk religijności. Przedmiotem prawa wyznaniowego jest zjawisko religijności. Prawo ujmuje to zjawisko w dwóch wymiarach:

1. Religijność w wymiarze indywidualnym

2. Religijność w wymiarze wspólnotowym, instytucjonalnym.

Potrzeba ustosunkowania się państwa do religii w wyniku 2 przyczyn:

1. Chodzi o konieczność ochrony praw człowieka do osobistych przekonań i uczuć religijnych

2. Chodzi o konieczność respektowania roli jaką instytucje religijne spełniły i spełniają w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym.

Przesłanki tworzenia norm prawa wyznaniowego:

- konstytucyjne prawa jednostki

- grupy religijne - ich status w państwie też musi być regulowany

Prawo wyznaniowe (świeckie) w systemie prawa polskiego (państwowego)

Prawo wyznaniowe da się wyodrębnić jako odrębną gałąź prawa.

Systemy relacji między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi.

Rozróżniamy system powiązania państwa z kościołami i związkami wyznaniowymi oraz system rozdziału kościołów i związków wyznaniowych od państwa. System powiązania państwa i religii właściwy jest dla państw wyznaniowych. Rozróżniamy ich dwa rodzaje. Państwa wyznaniowe zamknięte i otwarte.

1. Państwo wyznaniowe zamknięte:

1. Afirmacja określonej doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej.

2. Formalne uznanie np. w ustawie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii oficjalnej lub kościoła państwowego.

3. Subwencjonowanie określonej religii czy też działalności kościoła z funduszy publicznych.

4. Formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną.

2. Państwo wyznaniowe otwarte:

1. Rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej

2. Uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych lub socjologicznych

3. Subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych.

4. Gwarancja wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości.

Różnice: państwo otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny religijnej.

System rozdziału kościoła i państwa właściwy jest dla państw świeckich:

Cechy państwa świeckiego:

1. Nieuznawanie religii państwowej ani oficjalnego kościoła.

2. Przyjęcie zasady równości kościołów i związków wyznaniowych wobec prawa.

3. Przyjęcie zasady separacji, czyli oddzielenia kościoła i związków wyznaniowych od państwa.

Aktualnie nie ma jednego modelu państwa świeckiego. Wśród odmian państw typu świeckiego można wyróżnić:

1. System separacji czystej (amerykański model państwa świeckiego

- ukształtował się w Stanach Zjednoczonych

- podstawy formalne sformułowane w jednej poprawce do konstytucji, zawiera zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych

- Sąd Najwyższy USA uznał, że oznacza to zakaz wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych kościołów

- w modelu tym wolność religijna obejmuje przede wszystkim ochronę jednostki przed przymusem i dyskryminacją, gwarantuje wolność spełniania praktyk religijnych w życiu prywatnym i publicznym

2. System separacji wrogiej (francuski model państwa świeckiego)

- podstawy ukształtowały się na połowie XX w.

- w 1905 r. pozbawiono kościół praw i przestano go uznawać jako legalną instytucję prawną

- złagodnienie tej praktyki nastąpiło po I i II wojnie światowej, nadal jednak rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji szkolnictwa zakazująca m.in. nauczania religii w szkołach państwowych. Obecnie jednak na skutek akceptacji przez Francję doktryny międzynarodowej dotyczącej ochrony praw człowieka i podstawowych wolności przyjąć można, że system relacji państwo- kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego. Współcześnie francuski system separacji utożsamiany jest z państwem neutralny wobec przekonań religijnych.

3. System separacji skoordynowanej (niemiecki model państwa świeckiego)

- ukształtował się w Niemczech

- uznanie autonomii związków wyznaniowych - najistotniejszy element. Zgodnie z nią każdy kościół jest autonomicznym podmiotem zdolnym do stanowienia dla siebie norm prawnych i do samodzielnego decydowania o swojej działalności na terytorium państwa.

- Model ten zakłada, że sprawy interesujące kościół i państwo mają być rozstrzygane w drodze dwustronnych układów będących źródłem prawa.

- Polska należy do tego systemu.

W stanowisku KK wobec państw świeckich zaistniały dwa etapy, dla których przełomowe znaczenie miał Sobór Watykański II.

Przed Soborem stanowisko KK opierało się na założeniu, że państwo i kościół to społeczności odmiennego typu, które jednak powinny ze sobą współpracować. Jednak aż do poł. XX w. doktryna kościoła głosiła, że wymóg współpracy zakłada nadanie państwu charakteru wyznaniowego. Dlatego tam gdzie katolicy stanowią większość, państwo powinno być katolickie a kościołowi należy zagwarantować wolność, innym natomiast wspólnotom religijnym jedynie tolerancję. W dokumentach ustalonych na soborze punktem wyjścia nowej wizji stosunków, wizji państwo-kościół, nie jest idea państwa katolickiego, ale fakt istnienia społeczeństwa pluralistycznego, w którym kościół współistnieje z innymi wspólnotami religijnymi bez przyznawania jednej z nich uprzywilejowanej pozycji. Przyjęte przez Sobór zasady relacji państwo-kościół to:

1. Zasada poszanowania wolności sumienia i religii jako prawa należnego każdemu człowiekowi i wolności należnej każdej wspólnocie religijnej bez jakichkolwiek przywilejów.

2. Zasada poszanowania autonomii kościoła i państwa należna każdemu w swoim porządku tzn. państwu w porządku państwowym a kościołowi w religijno-moralnym.

3. Zasada współdziałania między kościołem jako wspólnotą religijną a państwem - wspólnotą polityczną dla dobra wspólnego tych samych ludzi, którzy są jednocześnie członkami każdej z nich.

Zasady te mają charakter uniwersalny. Odnoszą się do wszystkich państw bez względu na reżim polityczny.

Źródła prawa wyznaniowego:

Źródłem prawa wyznaniowego jest każdy akt normatywny, który całościowo bądź fragmentarycznie określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary.

1. Konstytucja RP

Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch art. Konstytucji (25 i 53). I z nich zawiera unormowania dotyczące sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem. II poświęcony został wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym.

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Szczególne znaczenie ma konkordat między Stolicą Apostolską a RP podpisany 28.07.1993 r. natomiast ratyfikowany 23.02.1998r.

3. Ustawy

Ustawa z 17.05.1989r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Jej postanowienia odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych. Specyficzną cechą systemu źródeł prawa wyznaniowego jest obecność ustaw regulujących w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych. Ich celem jest uwzględnienie specyfik wynikających z reguł przyjmowanych przez konkretną grupę religijną z zachowaniem fundamentalnej zasady równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Przykładem ustaw są:

- Ustawa z 13.05.1994 r. o stosunku państwa do kościoła ewangelicko-augsburskiego RP

- Ustawa z 20.02.1997r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich RP

W skład systemu źródeł prawa wyznaniowego wchodzą także ustawy regulujące jedynie określone kwestie związane z działalnością grup religijnych, czy niektóre prawa i obowiązki poszczególnych osób mające związek z wyznawaniem wiary. Przykładowo można wskazać:

a)Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Prawo o aktach stanu cywilnego zawierające przepisy dotyczące wyznaniowej formy małżeństwa. Ustawa Karta Nauczyciela normująca status nauczyciela religii a także kwestię nauczania tego przedmiotu w szkole.

b) Kodeks karny określa m.in. przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania.

c) Kodeks postępowania administracyjnego, postepowania cywilnego, postępowania karnego określające sytuację duchownego jako świadka w odniesieniu do faktów, o których dowiedział się na spowiedzi.

4. Rozporządzenia

Większość rozporządzeń zawierających unormowania z zakresu prawa wyznaniowego to akty wykonawcze do ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania lub też ustaw regulujących kwestie szczegółowe np. rozporządzenie w sprawie zwolnień od pracy i nauki osób należących do Kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy. Rozporządzenie w sprawie rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych.

Naczelne zasady prawa wyznaniowego.

1. Zasada wolności sumienia i religii

Art. 53 ust. 1 Konstytucji - każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania dowolnego światopoglądu zarówno religijnego jak i areligijnego.

Światopogląd to - nawiązując do wstępu Konstytucji - przekonanie, co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna”. Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu ludzi o różnych światopoglądach.

Wolność religii jest jedną z sytuacji realizowania się wolności sumienia. Ma ona miejsce w przypadku przyjęcia światopoglądu uznającego istnienie Boga niezależnie od tego jak bardzo zróżnicowana jest wizja Boga w różnych religiach. Podkreślić należy, że wolność wyznania dowolnej religii odpowiada wolność przyjęcia poglądu religijnego.

Koncepcje rozumienia instytucji prawnej wolności sumienia i wyznania.

Wolność sumienia i wyznania bywa rozumiana albo jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie albo jako wolność płynąca z godności człowieka. Zależy to od przyjętych założeń aksjologicznych, filozoficznych i ideologicznych. W państwach zw. demokracji ludowej przyjmowano koncepcję wolności sumienia i wyznania jako prawa obywatelskiego. We współczesnych państwach demokratycznych unormowania składające się na prawo wyznaniowe są podporządkowane zagwarantowaniu wolności w sprawach religijnych i światopoglądowych.

Obowiązująca Konstytucja wolność sumienia i religii zalicza do wolności i praw o charakterze osobistym, ponieważ korzystanie z niej związane jest ściśle z osobowością człowieka. Uznanie i poszanowanie tej wolności wynika z obowiązku ochrony godności ludzkiej.

Podmiotowy i przedmiotowy zakres wolności sumienia i wyznania: art. 53 ust. 1 Konstytucji wolność sumienia i religii gwarantuje każdemu człowiekowi. W związku z tym ograniczanie wolności sumienia i religii w oparciu o kryteria podmiotowe jest wykluczone. Wolność ta należna jest każdemu człowiekowi bez względu na narodowość czy obywatelstwo. Przedmiotowy zakres wolności sumienia i religii określony jest w art. 53 ust. 2 Konstytucji. W przepisie tym użyto słów „ wyznawanie, przyjmowanie, uzewnętrznianie”. Uzewnętrznianie religii rozumiane jest przez prawodawcę w sposób szeroki. W sensie pozytywnym (wolność do działania) wyróżnia następujące przejawy:

1. Uprawianie kultu (oddawanie czci Bogu)

2. Modlitwa

3. Uczestniczenie w obrzędach - ceremonie religijne, składanie ofiar

4. Praktykowanie (zachowywanie postów, sakramenty)

5. Nauczanie (przekazywanie wiary)

6. Posiadanie świątyń i innych miejsc kultu

7. Korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania

Wolność religii w aspekcie negatywnym (wolność od przymusu) oznacza, że zabronione jest zarówno zmuszanie do udziału jak i zmuszanie do powstrzymania od udziału w praktykach religijnych. Ponadto nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnia swojego światopoglądu, religii lub wyznania.

Granice wolności religijnej:

Wolność religijna nie jest prawem absolutnym. Jak wiele innych praw i wolności podlega pewnym ograniczeniom. Konieczność ich ograniczania wyznacza troska o dobro wspólne oraz wzgląd na prawa innych osób. Ograniczenie wolności religijnej dopuszczone jest przez ustrojodawcę jedynie w sferze jej uzewnętrzniania. (art. 53 ust. 5 Konstytucji).

Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od:

1. Spełnienia warunków formalnych. Wprowadzenie takich ograniczeń może się dokonać wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy. Unormowanie to gwarantuje, że wolność uzewnętrzniania religii nie będzie ograniczana w sposób arbitralny.

2. Konstytucja określa również materialne podstawy legalności ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii. Ograniczenia w tej sferze są dopuszczalne „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Istotną gwarancją wolności sumienia i religii stanowią przepisy dotyczące równouprawnienia i zakazu dyskryminacji. Zgodnie z art. 32 konstytucji wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczną. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu społecznym gospodarczym politycznym z jakiejkolwiek przyczyny. Ten przepis obejmuje swoim zakresem również zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub prezentowany światopogląd.

Jedną z form uzewnętrzniania przekonań religijnych jest nauczanie. Realizuje się ono między innymi poprzez prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty. Konstytucja stanowi, że przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia Kościoła albo innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej tj. takiego, którego status prawny uregulowany został w trybie ustawy, bądź, który działa na podstawie wpisu do rejestru kościołów i związków wyznaniowych.

Zasady organizowania nauczania religii w szkołach publicznych unormowane zostały między innymi w Ustawie o systemie oświaty, Ustawie Karta Nauczyciela, w rozporządzeniach Ministra Edukacji w sprawie warunków i sposobie organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Nauka religii w Polsce ma status przedmiotu nadobowiązkowego a jej nauczanie ma charakter fakultatywny. Oznacza to, że na lekcję religii chodzą ci uczniowie których rodzice w szkołach podstawowych i gimnazjach wyrażają taką deklarację. Po osiągnięciu pełnoletności decydują o tym sami uczniowie. Nie uczęszczanie na lekcje religii nie rodzi obowiązku uczestniczenia przez uczniów w innych zastępczych zajęciach. Po stronie dyrektora szkoły lub przedszkola istnieje obowiązek zatrudnienia nauczyciela religii jeśli na naukę religii danego wyznania zgłosi się co najmniej 7 uczniów.

Klauzula sumienia

Na status jednostki za treść wolności religijnej składa się także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem. Oznacza to wolność do przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Możliwa jest sytuacja w której normy postępowania przyjęte w ramach określonej religii pozostają w konflikcie z regułami obowiązującego prawa. Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonanie religijne lub moralne określane jest jako klauzula sumienia. W orzecznictwie Konst. współczesnych państw europejskich możliwość powołania się na klauzulę sumienia uważana jest za prawo o charakterze fundamentalnym. W prawie polskim uregulowano prawo powołania się na klauzulę sumienia przez lekarzy i pomocniczy personel medyczny zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza może on powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z zasadami które przyjął w sumieniu. Podobnie prawo to przysługuje pielęgniarkom i położnym. W świetle powołanych przepisów osoby wykonujące wskazane zawody mogą w szczególności odmówić uczestnictwa w zabiegu przerwania ciąży. Konflikt sumienia jest możliwy ponieważ obowiązujące prawo inaczej niż doktryna Kościoła katolickiego dopuszcza w konkretnych przypadkach legalne przerwanie ciąży. Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia kilku warunków:

1. Osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego z sumieniem świadczenia zdrowotnego zobowiązana jest do powiadomienia o tym na piśmie swojego przełożonego.

2. Lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej

3. Powinien wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.

Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczeń w sytuacji, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjenta. Korzystając z prawa do powstrzymania się dokonania zabiegu sprzecznego z zabiegiem lekarze nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Środki ochrony wolności sumienia i Religii

Wolność sumienia i religii podobnie jak inne wolności i prawa chroniona jest przez środki o charakterze generalnym. Należą do nich: prawo do sądu, prawo wystąpienia do RPO, skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Szczególne znaczenie dla zagwarantowania wolności sumienia i religii posiadają rozwiązania chroniące przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę. Środki ochrony wolności religijnej przewidują także przepisy prawa karnego w których określono przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania oraz przepisy prawa cywilnego, które stanowią o ochronie dóbr osobistych.

Ochrona przed naruszeniami dokonanymi przez prawodawcę - zapewnia je działalność Trybunału Konstytucyjnego. Istotne znaczenie dla zagwarantowania zgodności stanowionego prawa z zasadą wolności sumienia i religii posiada fakt, że wśród podmiotów uprawnionych do inicjowania kontroli Konstytucyjności prawa znajdują się również kościoły i inne związki wyznaniowe (art. 191 ust. 1 pkt. 5 Konstytucji). Mogą one występować z wnioskami do TK jeżeli akt normatywny w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Środkiem służącym ochronie wolności sumienia i religii może być także skarga konstytucyjna (art. 79 Konstytucji). Prawo wniesienia skargi konstytucyjnej posiada każdy, w przypadku naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw przez ostateczne orzeczenie wydane przez Sąd lub organ administracji publicznej na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego. Orzeczenie TK o niekonstytucyjności skutkuje utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu.

Środki ochrony występujące w prawie karnym - ochrona o charakterze prawno-karnym zagwarantowana jest przez przepisy prawa karnego. Rozdział 24 k.k. nosi tytuł „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”. Wszystkie przestępstwa określone w tym rozdziale to występki. Sankcją za ich popełnienie jest grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat dwóch. Wszystkie ścigane są z oskarżenia publicznego (tzw. przestępstwa ścigane z urzędu) mogą być popełnione tylko umyślnie. Art. 194 k.k. określa przestępstwo dyskryminacji religijnej. Celem tego przepisu jest zapewnienie wszystkim równych praw bez względu na wyznawany światopogląd. Art. 195 § 1 k.k. określa przestępstwo złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktu religijnego. Przedmiotem ochrony jest prawo ludzi wierzących do niezakłóconego uczestniczenia w obrzędach religijnych realizowanych zgodnie z zasadami ich wyznania. Art. 195 § 2 k.k. określa przestępstwo złośliwego przeszkadzania pogrzebowi, uroczystości lub obrzędom żałobnym. Art. 196 k.k. określa przestępstwo obrazy uczuć religijnych. Dla bytu tego przestępstwa wymagane jest przede wszystkim wystąpienie skutku w postaci obrażenia uczuć religijnych innych osób. W przepisie tym zabronione są wszelkie zachowania, które stanowią wyraz pogardy wobec określonych przedmiotów lub miejsc. Do znieważenia może dojść poprzez wypowiedź ustną, pisemną, gest czy rysunek przy czym przepis wymaga aby zniewaga dokonana została publicznie. Chodzi o zachowanie, które może dotrzeć do szerokiego kręgu osób.

Zasady równouprawnienia i zakaz dyskryminacji ze względu na religię i światopogląd

Istotną gwarancją wolności sumienia i religii stanowią konstytucyjne przepisy dotyczące równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji. Zgodnie z art. 32 Konstytucji wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władzę publiczną, nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym

z jakiejkolwiek przyczyny. Ten przepis obejmuje swoim zakresem również zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub prezentowany światopogląd. Bez względu na wyznanie religii wszyscy ludzie powinni być traktowani równo w procesie stosowania i stanowienia prawa.

WYKŁAD 14.01.2011r.

Art. 25. Konstytucji zawiera pięć zasad dotyczących sytuacji prawnej kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów.

Są to:

1. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.

2. Zasada bezstronności.

3. Zasada autonomii i niezależności.

4. Zasada współdziałania.

5. Zasada bilateralności (dwustronności).

Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

Zgodnie z art. 25 ust.1 Konstytucji kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. Zasada równouprawnienia stanowi jedną z gwarancji wolności sumienia i wyznania. Jej przyjęcie stanowi wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego. Reguła równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych jest swoistą konsekwencją ogólnej zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji. Interpretując postanowienia art. 25 ust. 1 należy więc uwzględnić dorobek orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego dotyczący zasady równości. Zgodnie z tym orzecznictwem podmioty odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą istotną powinny być traktowane równo. Jeżeli więc podmioty nie posiadają wspólnej cechy istotnej to mogą być traktowane w sposób odmienny. Wszystkie związki wyznaniowe jako podmioty jednakowo powołane do realizacji funkcji religijnych na jednolitych zasadach powinny korzystać ze swobody wykonywania tych funkcji. Dotyczy to takich kwestii jak określenie własnej doktryny religijnej, organizowanie kultu, udzielanie posług religijnych, rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem, kształcenie i zatrudnianie duchownych. Różnice istniejące między związkami wyznaniowymi uzasadniają natomiast

w określonych sytuacjach ich niejednakowe traktowanie. Zasady równouprawnienia nie narusza fakt, że tylko sytuacja prawna kościoła katolickiego została unormowana w trybie konkordatu, ponieważ tylko kościół katolicki jest reprezentowany przez podmiot posiadający przymiot podmiotowości międzynarodowej.

Zasada bezstronności

Wyraża ja art.25 § 2.

Określenie władze publiczne obejmuje zarówno organy administracji rządowej jak i samorządowej. Nałożony na te władze obowiązek zachowania bezstronności oznacza postawę zobiektywizowaną wolą od uprzedzeń zakładającą jednakowe odniesienie do przekonań wymienionych w tym przepisie. Obowiązek zachowania bezstronności wyklucza promowanie jednego tylko przekonania oraz oficjalne deklaracje o prawdziwości jakiś przekonań.

Zasada bezstronności rozpatrywana w kontekście art. 53 Konstytucji stanowi jej gwarancję, ponieważ nie dopuszcza do wywierania przez władzę publiczne wpływu na wybory dokonywane przez poszczególnych ludzi w sprawach światopoglądowych.

Analizowany przepis nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym.

Zasada autonomii i niezależności.

Określa wzajemne relacje struktur państwowych i kościelnych. Wyraża ją art. 25 ust. 3

Zasada ta powinna być rozumiana jako gwarancja wzajemnej nieingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania. Uznane przez państwo autonomie kościołów i innych związków wyznaniowych oznacza, że podmioty te mają prawo do:

- samoorganizacji

- samorządności

Mogą stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej a ich stanowienie oraz stosowanie jest wolne od ingerencji władz publicznych w szczególności władze nie mają prawa do ingerowania w decyzje dotyczące przynależności do związków wyznaniowych. Nie można domagać się przed sądem włączenia do społeczności.

Omawiana zasada stanowi również zasadę niezależności państwa od związków wyznaniowych.

Zasadę autonomii związków wyznaniowych objęte są sprawy religijne oraz kwestie związane z ich wewnętrzną organizacją. Zgodnie z ustawą z 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania obejmują one:

1. Sprawy dogmatyczne, doktrynalne i kultowe

2. Zarząd i organizacje związków wyznaniowych

3. Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej

4. Propagowanie wyznawanej wiary

5. Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny.

Zasada współdziałania

Zgodnie z konstytucją stosunki między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadzie „ współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Istotą współdziałania jest podejmowanie działalności wspólnej nakierowanej na realizację tych celów. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje m.in. współdziałanie państwa i kościołów w celu „zachowania pokoju czy zwalczaniu patologii społecznych” w tym celu mogą być zawierane umowy między organami administracji rządowej a władzami poszczególnych kościołów czy związków wyznaniowych. Ustawa przewiduje także współdziałanie w „ochronie konserwacji, udostępnieniu i upowszechnieniu zabytków architektury, sztuki i literatury religijnej, które stanowią integralną część dziedzictwa kultury.

Zasada bilateralności

Art. 25 ust. 4 i 5

Dotyczy form regulacji instytucjonalnych relacji między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Jest ona wyrażona w art. 25 ust. 4 i 5 Konstytucji. Ideą tych regulacji jest to aby stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi opierały się na dwustronnych (bilateralnych) umowach zawieranych przez ich właściwych przedstawicieli, tym samym wykluczona jest możliwość ukształtowania tych stosunków wyłącznie przez władze państwowe. Realizacja zasady bilateralności znajduje wyraz w unormowaniu zgodnie z którym ustawa określająca stosunki między Rzeczpospolitą Polską a danym związkiem wyznaniowym ma być uchwalona na podstawie umowy zawartej uprzednio przez Rady Ministrów i przedstawicieli danego związku wyznaniowego. Dzięki tej regulacji również nie katolickie związki wyznaniowe otrzymały gwarancję w tworzeniu prawa określającego ich status prawny. Zawarcie umowy między Radą Ministrów i reprezentantami danego związku wyznaniowego stanowi warunek konieczny uchwalenia ustawy.

Gwarancjami wolności sumienia i wyznania w stosunkach państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są:

1. Oddzielenie kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa

2. Swoboda wypełniania przez kościoły i związki wyznaniowe funkcji religijnych

3. Równouprawnienie wszystkich kościołów i związków wyznaniowych bez względu na ich formę uregulowania ich sytuacji prawnej

Naczelnym organem administracji rządowej kierującym działem administracji nazwanej „wyznanie religijne” jest Minister Administracji i Cyfryzacji

Procedura rejestracji kościołów i związków wyznaniowych

Reguluje ją ustawa „o gwarancji wolności sumienia i związkach wyznaniowych (Dział 3). Postępowanie rejestrowe prowadzone jest przez organ rejestrowy, który obecnie prowadzony jest przez Ministra Administracji i Cyfryzacji.

Uzyskanie wpisu do rejestru oznacza, że dany kościół bądź związek wyznaniowy zaliczany jest do związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej.

Prawo wpisu do rejestru przysługuje grupie co najmniej 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem wpisu jest złożenie wniosku i statutu o treści określonej przez art. 32 ustawy.

Organ rejestrowy decyzje o wpisie do rejestru wydaje w terminie 3 miesięcy od złożenia deklaracji. Z chwilą wpisu do rejestru kościół lub inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną oraz korzysta ze wszystkich uprawnień oraz podlega obowiązkom określonym w ustawach.

Reguluje to art. 36 ustawy. Wykreśleniu z rejestru podlega:

1. Kościół lub związek wyznaniowy którego sytuacja prawna i majątkowa została uregulowana w odrębnej ustawie.

2. Kościół lub związek wyznaniowy który zawiadomił organ o zaprzestaniu swojej działalności

3. Kościół lub związek wyznaniowy który utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu do rejestru.

Wykreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji organu rejestrowego.

---