Struktury społeczne świata- rasy, narody, mniejszości narodowe.
A) RASY.
Rasa- grupa ustalona na podstawie cech somatycznych.
Podział wg Georgesa Cuviera z 1798:
Czarna (Negroidalna/Afroidalna).
Żółta (Mongoidalna).
Biała (europeidalna)
Podział wg Lineusza z 1758:
Europejska
Amerykańska
Afrykańska
Europeidalna- północna i południowa (basen Morza Śródziemnego)
Europa
Australia
Nowa Zelandia
Ameryka Północna
Azja Środkowa i Południowa
Żółta:
Chiny
Półwysep indochiński
Syberia
Ameryki (Eskimosi, Indianie)
Przesmyk Panamski
Andy
Negroidalna- ludy Bantu
Australoidalna- Oceania, Melanezja, Karaiby, Australia, Nowa Gwinea.
Typy mieszane:
Metysi- Ameryka Północna.
Mulaci- Afryka Północno- wschodnia (ludy kuszyckie), południowe Indie (ludy drawidyjskie).
Zambosi- Malgasze (Madagaskar), Azja Południowo- wschodnia, Malajowie, Melanezja.
Największe zróżnicowanie w Ameryce Środkowej.
Metysaż- mieszanie się ras.
Pod koniec lat 50- podział wg Coona, Garna i Bivosella:
Afrykańska.
Amerykańska.
Australijska.
Azjatycka.
Indyjska.
Melanezyjska.
Polinezyjska.
Europejska.
Mikronezyjska.
Ernest Hooton- 1947: 5 ras i podrasy.
Np. pierwotne odmiany rasy białej: nordycka, alpejska, armenoidalna, śródziemnomorska, celtycka.
Rasizm:
W 1948 ogłoszona polityka apartheidu: powstały bantustany (10), rozgraniczenie ras- 19% białych, 10 % ludności mieszanej (koloredzi), 3 % pochodzenia azjatyckiego, 68% afrykanów.
Polityka opracowana przez grupę naukowców afrykanerskich z Uniwersytetu Stellenbach.
Wprowadzona po zwycięskich wyborach przez partię nacjonalistyczną (na czele dr Daniel Francois Malan).
Od 1951 partia zmienia nazwę na Partia Narodowa (po połączeniu z Partią Afykanerską).
Polityka realizowana w 2 etapach:
1948 1963- tworzenie podstaw prawnych.
1963- zaczynają powstawać bantustany (jako pierwszy Transkei- 1976)- Murzyni mogą w nich przebywać tylko czasowo.
Bophuthatswana (1977).
Uenda (1979).
Ciskei (1981).
Bantustany uzyskały statusy państw suwerennych, uznane zostały jednak tylko przez RPA.
W 1989 prezydentem zostaje Frederik de Klerk, który w 1990 znosi apartheid, w 1991 uwalnia Nelsona Mandelę a w 1994 odbywają się pierwsze wolne wybory.
20. XI. 1971- konwencja ONZ o zwalczaniu i karaniu apartheidu.
1974- zawieszenie RPA przez ONZ, przywrócenie w 1994.
1965- 1980- apartheid w Rodezji Południowej- Smith proklamował niepodległość, nieskuteczne sankcje ONZ, pomoc ze strony RPA i Portugalii.
W Rodezji próbowano wprowadzić prowincjalizację- podział terytorium dla ludów Szona, Matabele i białych. Pod koniec lat 70 nastąpiły zmiany i odbyły się wolne wybory.
1980- zniesienie nazwy i wprowadzenie Zimbabwe.
Apartheid istniał też w Namibii.
B) NARODOWOŚCI.
Narodowość- wspólnota ukształtowana na gruncie wspólnych doświadczeń dziejowych, kultury, życia ekonomicznego i języka. Większość badaczy uważa, że najważniejsza jest wspólnota językowa. Wyjątkami są Szwajcaria, Austria, Niemcy, Belgia, Serbia, Chorwacja, Chiny (Mandżurowie, Chińczycy ). Religia też bardzo konsoliduje (np. Irlandia).
Kurdowie- Turcja (19%), Irak (20%), Iran (10%), Syria (7%), Armenia, Gruzja, Liban, Azerbejdżan.
Afryka- raczej wspólnoty plemienne niż narodowości.
Azja- narodowości się dopiero krystalizują: Indonezja, Filipiny (około 90 % obywateli to chrześcijanie, ale i wśród nich istnieją podziały: Tagalowie, Wisajowie, muzułmanie- Moro).
USA, Australia- najważniejsze kryterium to obywatelstwo.
Armenia, Japonia- bardzo jednolite- 90- 95 %.
Etnos- szersze pojęcie niż naród.
C) MNIEJSZOŚCI NARODOWE.
Od XVI- XVII wieku- mniejszości religijne, od XIX pojawia się pojęci mniejszości narodowych.
Mniejszość narodowa- świadoma narodowo grupa, która zamieszkuje teren, na którym większość ludności jest innej narodowości, na pewnych obszarach może nawet stanowić większość (np. w niektórych miejscach Polacy na Litwie). Nie ma w prawie międzynarodowym powszechnie przyjętej definicji.
Polska przed II wojną światową:
Około 35 %, 11 milionów.
W niektórych gminach przewaga Żydów, Litwinów, Ukraińców, Białorusinów.
16 % Litwinów.
10 % Żydów.
6 % Białorusinów.
2 % Niemców.
1 % Litwinów.
0,7 % Rosjan.
Czechosłowacja.
23 % Niemców.
8 % Węgrów.
Mały traktat wersalski.
Polska po II wojnie światowej:
Zmiana granic.
Żydzi: Holocaust, wyjazdy w 1946, 1949, 1956, 1968.
Przesiedlenia Niemców i emigracja: 1955, 1975 (humanitarna akcja łączenia rodzin). Na Opolszczyźnie zostali. Bo deklarowali się jako ludność pochodzenia polskiego. 1955- 1975- wyjechało około 400tys. osób pochodzenia niemieckiego. W 1975 porozumienie- wyjazd ponad 200tys. Ogółem w latach 1945- 1989 wyjechało około miliona ludzi, przy czym nie wszyscy mieli z Niemcami coś wspólnego (fałszywe deklaracje).
Do 1989- brak praw dla mniejszości niemieckiej.
Układy Polski z republikami sowieckimi- na ich podstawie miała nastąpić migracja.
1947- akcja „Wisła”- Łemkowie i Ukraińcy.
1946- 1949- do Polski napływa fala Greków i Macedończyków po przegranym powstaniu komunistów.
1949- złagodzenie kursu wobec mniejszości narodowych.
Od lat 70 powrót do jednolitej polityki narodowościowej.
Obecnie mniejszości stanowią około 3%.
Na Śląsku mieszka od 200 do 300 tysięcy Niemców.
250 do 280 tys. Ukraińców i Łemków.
Białorusini- około 220 tys. w okręgu białostockim.
Romowie- 25 tys.- Suwałki.
Słowacy- 20 tys.- Spisz, Orawa.
Żydzi- 15 tys.
Rosjanie- 12 tys.
Deklaracje w Polsce w 2002:
150 tys. Niemców- Opolskie, Śląskie.
50 tys. Białorusinów- Podlaskie.
30 tys. Ukraińców- warmińsko- mazurskie.
3 tys. Rosjan- mazowieckie, podlaskie.
w Polsce nie ma ustawy o mniejszościach narodowych, ale Rada Europy uchwaliła w sprawie mniejszości rezolucję w II. 1995 a Polska przyjęła ją w XI. 2000, a w życie weszła I. 2001).
Także konwencja o językach.
Poza Polską tylko Albania, Rumunia, Słowenia mają zdjęty próg wyborczy dla mniejszości w parlamencie.
Mniejszość śląska
Materiały od mgr Zajączkowskiego na temat struktury narodowościowej Polski:
TABL. 33. LUDNOŚĆ WEDŁUG DEKLARACJI NARODOWOŚCIOWEJ ORAZ POSIADANIA |
||||
OBYWATELSTWA POLSKIEGO W 2002 ROKU |
|
|
||
|
|
|
|
|
Deklarowana narodowość |
Ogółem |
Posiadający obywatelstwo polskie |
Nieposiadający obywatelstwa polskiego |
Z nieustalonym obywatelstwem |
|
|
|
|
|
OGÓŁEM |
38230080 |
37529751 |
40661 |
659668 |
Polska |
36983720 |
36895241 |
13150 |
75329 |
Niepolska |
471475 |
444590 |
25673 |
1212 |
afgańska |
111 |
77 |
34 |
# |
algierska |
273 |
101 |
172 |
# |
amerykańska |
1541 |
992 |
546 |
3 |
angielska |
800 |
350 |
448 |
# |
arabska |
459 |
255 |
202 |
# |
australijska |
224 |
168 |
56 |
# |
austriacka |
346 |
217 |
128 |
# |
belgijska |
245 |
121 |
124 |
# |
białoruska |
48737 |
47640 |
965 |
132 |
bułgarska |
1112 |
404 |
705 |
3 |
chińska |
212 |
51 |
161 |
# |
chorwacka |
336 |
135 |
198 |
3 |
czeska |
831 |
386 |
442 |
3 |
duńska |
154 |
65 |
88 |
# |
egipska |
132 |
62 |
70 |
# |
francuska |
1633 |
1048 |
577 |
8 |
fryzyjska |
109 |
36 |
73 |
# |
grecka |
1404 |
786 |
612 |
6 |
gruzińska |
141 |
52 |
87 |
# |
hinduska |
234 |
59 |
174 |
# |
hiszpańska |
242 |
117 |
124 |
# |
irańska |
186 |
98 |
88 |
# |
japońska |
149 |
47 |
101 |
# |
kanadyjska |
513 |
398 |
114 |
# |
karaimska |
45 |
43 |
2 |
# |
kaszubska |
5062 |
5053 |
1 |
8 |
libańska |
174 |
85 |
89 |
# |
litewska |
5846 |
5639 |
175 |
32 |
łemkowska |
5863 |
5850 |
5 |
8 |
łotewska |
151 |
104 |
46 |
# |
macedońska |
286 |
187 |
96 |
3 |
marokańska |
113 |
43 |
68 |
# |
mongolska |
176 |
28 |
147 |
# |
niderlandzka |
540 |
243 |
296 |
# |
niemiecka |
152897 |
147094 |
5429 |
374 |
norweska |
166 |
87 |
79 |
# |
ormiańska |
1082 |
262 |
816 |
4 |
palestyńska |
229 |
146 |
79 |
4 |
romska |
12855 |
12731 |
14 |
110 |
rosyjska |
6103 |
3244 |
2843 |
16 |
rumuńska |
328 |
148 |
171 |
9 |
serbska |
442 |
178 |
264 |
# |
słowacka |
2001 |
1710 |
291 |
# |
syryjska |
312 |
160 |
151 |
# |
szwedzka |
258 |
123 |
135 |
# |
śląska |
173153 |
172682 |
252 |
219 |
tatarska |
495 |
447 |
47 |
# |
tunezyjska |
102 |
36 |
66 |
# |
turecka |
232 |
74 |
151 |
7 |
ukraińska |
30957 |
27172 |
3749 |
36 |
węgierska |
579 |
228 |
351 |
# |
wietnamska |
1808 |
436 |
1358 |
14 |
włoska |
1367 |
835 |
528 |
4 |
żydowska |
1133 |
1055 |
73 |
5 |
inna niepolska |
2369 |
1152 |
1206 |
11 |
niepolska - nieustalona |
4227 |
3650 |
406 |
171 |
Nieustalona |
774885 |
189920 |
1838 |
583127 |
LUDNOŚĆ WEDŁUG DEKLAROWANYCH JĘZYKÓW UŻYWANYCH W |
||||
KONTAKTACH DOMOWYCH I POSIADANIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO w 2002 r. |
||||
Deklarowany język |
Ogółem |
Posiadający polskie obywatelstwo |
Nieposiadający obywatelstwa polskiego |
Z nieustalonym obywatelstwem |
OGÓŁEM |
38230080 |
37529751 |
40661 |
659668 |
Polski - razem |
37405335 |
37294690 |
34074 |
76571 |
używany wyłącznie |
36894358 |
36802514 |
18188 |
73656 |
używany z niepolskim(i) |
510977 |
492176 |
15886 |
2915 |
Niepolski - razem |
563499 |
539662 |
20613 |
3224 |
w tym używany wyłącznie |
51320 |
46559 |
4453 |
308 |
najczęściej używane języki niepolskie |
|
|
|
|
albański |
96 |
64 |
32 |
# |
angielski |
89874 |
86277 |
2886 |
711 |
arabski |
1835 |
1397 |
425 |
13 |
białoruski |
40650 |
40226 |
279 |
145 |
bułgarski |
1076 |
728 |
346 |
# |
chiński |
309 |
167 |
142 |
# |
chorwacki |
414 |
319 |
93 |
# |
czeski |
1482 |
1226 |
247 |
9 |
duński |
759 |
683 |
75 |
# |
fiński |
169 |
137 |
32 |
# |
flamandzki |
488 |
451 |
33 |
4 |
francuski |
15282 |
14306 |
880 |
96 |
grecki |
3166 |
2759 |
382 |
25 |
gruziński |
90 |
47 |
42 |
# |
hebrajski |
225 |
207 |
18 |
# |
hindi |
160 |
75 |
82 |
3 |
hiszpański |
4154 |
3819 |
313 |
22 |
islandzki |
86 |
82 |
4 |
# |
japoński |
371 |
285 |
85 |
# |
kaszubski |
52665 |
52567 |
1 |
97 |
litewski |
5838 |
5696 |
109 |
33 |
łemkowski |
5627 |
5605 |
14 |
8 |
macedoński |
169 |
127 |
41 |
# |
mongolski |
145 |
35 |
110 |
# |
niderlandzki |
2768 |
2510 |
244 |
14 |
niemiecki |
204573 |
196841 |
6277 |
1455 |
norweski |
733 |
663 |
65 |
5 |
ormiański |
872 |
321 |
549 |
# |
perski |
108 |
81 |
27 |
# |
portugalski |
299 |
245 |
53 |
# |
romski |
15788 |
15657 |
17 |
114 |
rosyjski |
15299 |
12125 |
3138 |
36 |
rumuński |
308 |
214 |
87 |
7 |
serbski |
570 |
402 |
167 |
# |
serbskochorwacki |
217 |
151 |
62 |
4 |
słowacki |
921 |
794 |
124 |
3 |
szwedzki |
1842 |
1620 |
206 |
16 |
śląski |
56643 |
56426 |
159 |
58 |
turecki |
390 |
277 |
106 |
7 |
ukraiński |
22698 |
21055 |
1619 |
24 |
węgierski |
908 |
672 |
232 |
4 |
wietnamski |
1883 |
695 |
1171 |
17 |
włoski |
12001 |
11389 |
535 |
77 |
zulu |
128 |
123 |
5 |
# |
niepolski - nieustalony |
15834 |
15423 |
172 |
239 |
Nieustalony |
772223 |
187575 |
1860 |
582788 |
Hiszpania:
Kastylijczycy (język kastylijski).
Galicja (6 %- język galicyjski, mało aktywni separatystycznie).
Baskowie- ludność pochodzenia kaukasko- małoazjatyckiego (2,5 %). ETA od 1959, w 1979 przyznano im autonomię.
Katalończycy- 17 %- około 8 milionów.
Katalonia i Kraj Basków to dwa najbardziej rozwinięte regiony.
W Hiszpanii jest 17 regionów autonomicznych.
Finlandia:
5 % Szwedów- 300 tys. Na Wyspach Alandzkich mają szeroką autonomię.
Francja:
200 tys. Basków, z czego 80 tys. używa języka baskijskiego.
Około 200 tys. Bretończyków.
1,5 mln. Alzatczyków (60 % mówi alzackim dialektem języka niemieckiego)
Łotwa:
52 % Łotyszy
34% Rosjan (900 tys.). Obywatelstwo przysługuje Rosjanom, którzy zamieszkiwali na terenie Łotwy przed 1940 lub są potomkami takich osób. Ostatnio ustawa ta została złagodzona- obywatelstwo można uzyskać zdając egzamin z języka, historii i konstytucji (udało się to jak dotąd tylko 70 tys.). Tylko 350 tys. Rosjan ma obywatelstwo, około 480 tys. ma status bezpaństwowca.
Ustawa o szkolnictwie- obowiązkowy łotewski.
2 % Polaków (60tys).
16)Estonia:
61 % Estończyków.
29 % Rosjan (0,5 mln.).
3 % Ukraińców.
2 % Białorusinów.
1 % Finów.
17)Litwa:
80 % Litwinów.
9% Rosjan ( 340000).
7 % Polaków- Wileńszczyzna, w niektórych powiatach stanowią większość.
1,5 % Białorusinów.
1 % Ukraińców.
18)Białoruś:
81 % Białorusinów (z czego 60 % zna białoruski)
13 % Rosjan (około 1,5 miliona).
4 % Polaków- 400 tys.- na Kowieńszczyźnie nawet 20%.
3 %- Ukraińcy.
1 %- Żydzi.
19) Ukraina:
najwięcej mniejszości narodowych w Europie.
22 % Rosjan (11 mln.)- Krym, Obwód Odeski, Zaporoże.
1997- traktat o pokoju i przyjaźni z Rosją.
1%- Białorusini.
0,5 %- Polacy.
Niemcy.
Żydzi.
20) Słowacja:
11 % Węgrów- około 600 tys.
około 150 tys. Cyganów.
1%- Ukraińcy.
1 %- Czesi.
21) Rumunia:
7-8 %- Węgrzy (około 2 mln.), w Siedmiogrodzie około 20 %.
2-3 %- Cyganie.
Niemcy- większość jednak dawno wyjechała.
22) Bułgaria:
10 % Turków (około 1 mln.)
Pomacy- zislamizowani Bułgarzy- 300 tys.
Ormianie.
Żydzi.
Cyganie.
23) Mołdawia:
14 %- Rosjanie.
13%- Ukraińcy.
Gaugazowie- 150 tys.
Bułgarzy- 90 tys.
24) Chiny:
92 % Chińczyków (1250 mln.)
Zhuang- 15 mln.
Mandżurowie- 9,8 mln.
Hui- 8,5 mln.
Ujgurzy- 7 mln.
Miao- 7 mln.
Tybetańczycy- 4,5 mln.
Mongołowie- 4,5 mln.
Razem około 100 mln. mniejszości.
25) Portugalia- jednonarodowa- 99 % Portugalczyków.
26) Niemcy:
Około 95 % Niemców.
Turcy ( głównie Kurdowie)- 2,5 mln.
Około 100000 Polaków.
27) Belgia- Flamandowie i Walonowie.
28) Austria:
Około 98 % posługuje się językiem niemieckim.
29) Holandia:
94 % Holendrów.
Ludność napływowa z kolonii.
30) Szwajcaria:
Niemiecki- 65 %
Francuski- 18,5 %
Włoski- <10 %
Retoromański- 0,8 %
31) Luksemburg:
Niemiecki- 80 %
Francuski- 20 %
32) Włochy:
Włoski- 98- 99 %
Niemcy, Francuzi, Słoweńcy.
33) Wielka Brytania:
Anglicy- 81 %
Szkoci- 10 %
Walijczycy- 2 %
Irlandczycy- 2,5 %
Ludność napływowa z byłych kolonii, np. po 1997 z Hongkongu.
34) Grecja:
5 % mniejszości, głównie słowiańskich Macedończyków na północy kraju.
35) Rosja:
ponad 90 narodów nierosyjskich, ale stanowią one tylko 27 mln. ze 146.