04.11.2008
WOLNOŚĆ WOLI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ- KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA
Przyjmuje 2 wizje człowieka.
Te 2 nurty zaczynają się w drugiej połowie XXw. Są to lata 60/70 przełom antybehawiorystyczny w psychologii i innych naukach. Podkreśla się PODMIOTOWOŚĆ człowieka.
Bekans- człowiek przedmiotowo traktowany
Nastepuje odrodzenie problemu wolności woli→ nurt antypozytywistyczny.
1955r. Gordon Olbord wyróżnił 2 wizje człowieka:
wywodzi się od JOHNA LOCKA- idea umysłu biernego tabula rasa- wszystko zależy od środowiska
LEIBNITZ aktywna rola umysłu racjonalnie rozwiązuje problemy
model człowieka MECHANICYSTYCZNY- przyjęty przez behawiorystów S-R
ANTROPOMOMORFICZNY - podstawowe pojęcie osoby→ zdolność inicjowania działań, samorefleksji
W rozwinięciu pojawia się homoeligens.
Psycholog Andrzej Siciński, w kryminologii Leon Tyszkiewicz,
człowiek intencjonalny- Obuchowski.
Nie oznacza to, że behawioryzm został wyeliminowany. Konieczne jest łączenie kontynuowanie obu nurtów.
Pierwszy naturalistyczny podkreśla konieczna możliwość falsyfikacji pewnych twierdzeń,
drugi nurt humanistyczny wzbogaca osiągnięcia nauki.
1- dostarcza danych obiektywnych, naukowych (eksperymenty, obserwacje, badania kontrolne)
2- bardziej filozoficzny, spekulatywny, odradza się pojecie woli
Na tle tych koncepcji człowiek wyrasta problem:
DETERMINIZM (TWARDY I MIĘKKI)
INTERDETERMINIZM
został podkreślany w myśli pozytywistycznej.
-pod wpływem nauk społecznych i przyrodniczych powstał- determinizm miękki.
W każdym momencie przyszły bieg zdarzeń jest ściśle wyznaczony mimo istnienia róznych możliwości
determinizm miękki- niepełna determinacja zjawisk, które mogą przebiegać w rożnych kierunkach
współcześnie wersja rozwijana przez TYLORA
Obejmuje 3 główne tezy;
każde zachowanie powstaje z poprzedzających warunków, zgodnie z którymi żadne inne zachowanie nie jest możliwe
zachowanie jest wolne w stopniu w jakim nie jest objęte zewnętrznym przymusem, bądź czynnikami zewnętrznymi
w przypadku braku czynników zewnętrznych, przyczynami dowolnego zachowania są pewne stany, zdarzenia tkwiące w samym człowieku akty woli- decyzje, pragnienia -to co jest dowolne
są warunkowane przyczynowo i w danych warunkach nie mogą być inne, są zdeterminowane, ale nie ma zewnętrznych ograniczeń, byłyby inne gdyby warunki były odmienne
B.INDETERMINIZM
Nic, zarówno zdarzenia psychiczne i fizyczne nie jest uwarunkowane przyczynowo. W naukach behawioralnych ma znaczenie indeterminizm umiarkowany relatywny (nondeterminizm), libertaliaryzm.
Ostateczną przyczyną ludzkich decyzji i czynów jest podmiot, który mógłby zachować się inaczej niż to miało miejsce. Nie odróżnia się przyczyn tkwiących w podmiocie. Łączy się te stanowiska.
Wg Poppera tradycyjne argumenty determinizmu sa odparte. Determinizm i wolna wola są częścią i sposobem nauk fizycznych i biologicznych. Przemawia za człowiekiem autonomicznym wybierającym (homoeligens). Osłabiają przekazanie wyjątkowej pozycji człowieka w świecie (głównie twardy determinizm).
Kryminologia jest coraz bardziej nauką behawioralną. Szuka się obiektywnych przesłanek, ale szuka się przesłanek modelu osób.
Bierze pod uwagę:
naturę ludzką, zachowania
czy człowiek jest wolny czy podlega przymusowej sile
czy ludzie dokonują czynów czy są wymuszone przez zewnętrzne i wewnętrzne siły
Są różne modele osób w kryminologii.
KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA
Podstawa analiz→ człowiek autonomiczny (homoeligens), ontologicznie umiarkowany indeterminizm
PRZESTĘPSTWO- stanowi wynik suwerennej decyzji człowieka.
Homoeligens korzysta z autonomii, nie dysponuje pełna wolnoscią→ ograniczenia fizyczne i bio-psychiczne+ pewna wolność→ wyznacza tzw. „luz decyzyjny”, zakres człowieka jest zmienny- człowiek autonomiczny. Człowiek może się sam ograniczać w wolności np.; nałogi.
Kryminologia była w pełni swobodna- aby mogła określać odpowiedzialność człowieka musi go określać w całokształcie strukturalnym i funkcjonalnym ( tego nie daje psychologia).
W kryminologii zwraca się w stronę tradycyjnego podziału przeżyć, jaki utrwalił się w psychologii:
3 kategorie;
POZNAWCZE (poznanie świata i siebie)
UCZUCIOWE
WOLINCJONALNE (przeżycia wolincjonalne, motoryczne- towarzyszące pracy fizycznej i psychofizycznej, pragnienia ,oczekiwania, wybory) ta sfera jest najbardziej zaniedbana przez psychologie.
Zjawiska woli były rozpatrywane, gdy psychologia była związana z filozofią.
W latach 50/60 o woli w psychologii się nie wspomina.
Wola rozwija się dzisiaj w psychologii podejmowania decyzji.
Badania woli są bardzo trudne, bo wymagają metody introspekcyjnej- jej wyniki są nieweryfikowane, dlatego behawioryzm ja odrzucił.
Problem woli zachacza o problemu filozoficzne , światopoglądowe, problemy psychofizyczne ( W.Wundt 1879r. laboratorium ,paraleizm, zjawiskom fizycznym odpowiadają zjawiska psychiczne, przebiegają równolegle do nich, cos po stronie fizycznej→ psychicznej).
Polska lata 70 badania w tym zakresie→ badanie intencjonalności kontroli (to wola) TADEUSZ TOMASZEWSKI -„psychologia czynności” kontrolowanej, ukierunkowanej. Działania czynności skierowane na przekształcanie istniejącego stanu rzeczy, twórczości, motywacji człowieka.
Bez problemu woli kryminologia jest niemożliwa, wszystko sprowadziło by się do zjawisk fizycznych.
JÓZEF KOZIELEWSKI- transgresywna koncepcja człowieka składa się z twierdzeń ogólnych dotyczących 3 sfer;
działań człowieka ,mechanizm poznawczy, motywacja
osobowości jednostki, funkcje regulacji zachowania
środowisko człowieka i jego znaczenie w kształtowaniu osobowości i stymulowaniu zachowań
Działanie osobowości, środowiska są wzajemnie powiązane.
Wymaga to poznania: strukturalnego i funkcjonalnego.
W osobowości występują różne układy:
UMYSŁ- układ poznawczy
WOLA- układ kierowniczy
CHARAKTER- układ interpersonalny
TEMPERAMENT- układ energetyczno- czasowy
Decydujący- umysł+ wola
TRANSGRESJA-wychodzenie poza to czym jednostka jest i co posiada, obok aktualnych sa działania ochronne, zapobieganie utraty wartości w okresie kryzysu.
Wśród procesów umysłowych ważne są procesy ANTYCYPACYJNE (przewidujące) i oceny ważności. Nie są ważne związki pomiędzy wolą a odpowiedzialnością zachowania i świadomością.
Wola to nic tylko układ substancjonalny.....?
Odgrywa ważną rolę w działaniu CELOWYM - bez tego podmiot przestaje być TELICZNY.
Układy funkcjonalne umysł + wola są w ścisłym związku, współdeterminuja działania TRANSGRESYWNE- wychodzące w przyszłość i ochronne.
W WOLI MOŻNA WYROŻNIĆ 3 SKŁADNIKI;
KOMPARATOR- aktywizacja woli, porównanie standardów, poziomów zachowania z aktualnym stanem ( porównanie woli- napięcie)
SELEKTOR- wolność woli, dokonuje się akt wyboru na podstawie informacji z 1, pamięci twardej+ świat zewnętrzny. Wolność woli nie jest absolutna, ale też nie ma całkowitego zniewolenia. Znaczenie selektora wzrasta w działalnościach trasgresywnych. W ochronnych działają stereotypy. Zobowiązania do przyjęcia odpowiedzialności.
REALIZATOR- siła woli, kontrola działania, najważniejsza funkcja woli
Zakłócenia woli;
Amulia- słabość woli uniemożliwia osiągnięcie ambitniejszych celów, brak standardów wyłączających pracę 1→ uniemożliwiających powstanie napięcia motywacyjnego
Trudności w porównaniu tego co aktualne a pożądane
Zaburzenia 2- trudności z wyborem optymalnej, satysfakcjonującej opcji
DEZINDYWIDUALIZACJA- człowiek nie jest sobą ( dominacja grupy, brak odpowiedzialności), utrata odrębności, tożsamości, człowiek pod wpływem silnej grupy staje się pionkiem
Wg KOZIELECKIEGO zachowanie człowieka jest częściowo uwarunkowane przez środowisko+ instancje genetyczne, pojecie woli jest konieczne.
psychologia transgresywna_ człowiek odpowiedzialny za czyny
gdy człowiek to układ samodzielny, aktywny→ to istnieje układ funkcjonalny, kierujący dowolnością zachowań→ wola
DZIAŁANIA LUDZKIE ZALEŻĄ OD;
wpływ środowiska zewnętrznego, przeszłości i aktualnych zdarzeń
czynników wewnętrznych, sił podmiotowych
determinacji wewnętrznych, próba kształtowania siebie według własnego projektu
czynniki losowe, przypadkowe, nieobliczalne
akt woli jest najkrótszym czasowo ośrodkiem wszystkich innych przeżyć jest INTENCJONALNYM udziałem jednostki działającej.
Do aktu odpowiedzialnej woli zalicza się:
a)
POSTANOWIENIA -akt woli, którego wykonanie jest przeniesione na czas późniejszy
DECYZJE- gdy wykonanie następuje po akcie woli
Determinizm to nakaz aktu woli na cel.
??
MOTYW- świadome przeżycie służące jako czynnik determinujący zachowanie jednostki. To składa się na osobowość.
KRYMINOGENEZA- to fragment ludzkiego życia psychicznego, proces, którego końcowym ogniwem jest czyn zabroniony, sprzeczny z normami prawa karnego, przybierający postać przestępstwa, wykroczenia.
Odnosi się do zjawisk zróżnicowanych (złożone czynniki), rozległe.
Centralnym zjawiskiem kryminogenezy→ są zjawiska psychiczne. Kluczową role odgrywa proces wolincjonalny, w którym przejawia się wolność człowieka.
Zasadniczy akt woli nie jest wymuszony.
Do kryminogenezy należą OKOLICZNOŚCI jakie w dojściu do czynu zabronionego grały rolę, sprzyjające lub odwrotnie. Okoliczności; psychiczne, fizyczne, biologiczne, sytuacyjne, społeczne.
To co rodzi czyn zabroniony mieści się w pojęciu „ja”.
Czynniki wolincjonalne ukierunkowują badania obiektywne, nie ma miarodajnych przewidywań. To, że ktoś postąpił tak nie znaczy, ze znów tak się zachowa. Nie możemy stworzyć modelu statystycznego.
Pełne badanie kryminogenezy→ ujawnienie wszystkich okoliczności we wzajemnej interakcji, historycznej sekwencji i dynamicznie.
Kryminogeneza jako proces indywidualny, w aspekcie porównawczym jest zróżnicowany, z trudem poddaje się schematyzacji, ujęciu modelowemu, ale modele są tworzone.
W modelu ujmuje się wszystkie czynniki ustalone i zaobserwowane w praktyce kryminologicznej, możemy je podzielić na:
CZYNNIKI EGZOGENNE
CZYNNIKI ENDOGENNE
somatyczne - dziedziczność (zdrowie fizyczne, system nerwowy, wygląd zewnętrzny)
środowiskowe ;
środowisko naturalne
środowisko społeczne
regionalne (miasto, wieś)
mikrospołeczne ( rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, znajomi z pracy)
makrospołeczne (ustrój polityczny, gospodarczo- społeczny, czynniki kulturowe, społeczne)
sytuacyjne;
prowokujące
sugerujące
ułatwiające
psychiczne:
właściwości psychiczne
zaburzenia psychiczne
stan psychiczny
czynniki złożone:
wiek
płeć
status społeczny
To wszystko wyznacza decyzję.
Trzeba wyznaczyć tryb życia i jego działanie zwrotne: alkoholizm, narkomania , prostytucja.
Czynników jest bardzo dużo, istnieje problem z klasyfikacją.
Jest ich dużo i są zróżnicowane jakościowo, kryminologia humanistyczne jest nastawiona na BADANIE INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU. Badanie kondycji jednostki ludzkiej z indywidualną specyfika i światem przeżyć.
W kryminogenezie bada się KONKRETNE PRZYPADKI.
NAJWAŻNIEJSZA→ STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
Centralnym aktem woli jest decyzja, wyznaczenie kierunku zachowania.
ELEMENTAMI DECYZJI SĄ;
najmniejszy zakres swobody życia psychicznego i zachowania
wybór miedzy alternatywami, wśród których 1- powstrzymanie się od zmiany w aktualnym status quo
stanowczość
ukierunkowanie związanie z treścią decyzji, obejmuje wyobrażenie stanu rzeczy, do którego decydent zmierza
decyzja ukierunkowana jest przez sytuacje zewnętrzną, bądź wewnętrzną ,ale nie obiektywizm. Ta sama okoliczność nie działa obiektywnie, ale subiektywnie.
DECYZJA→ zamiar, ważne jest określenie CELU
ZAMIAR MOŻE BYĆ RÓŻNEJ NATURY:
BEZPOŚREDNI= (szczególna forma- sprawca dąży do zrealizowania pewnego stanu, aby osiągnąć dalszy cel np.; ukraść pieniądze by wykorzystać je do dalszych celów)
POŚREDNI
W ludzkim zachowaniu szczególnie ważna jest ocena zamiaru i skutku, ale szczególnie takich, których sprawca nie chciał.
3 WARIANTY OCENY;
sprawca możliwość skutków przewidywał i godził się na to- CAŁKOWITA ODPOWIEDZIALNOŚĆ
sprawca przewidywał skutki, ale bezpodstawnie sądził, że ich uniknie- LEKKOMYŚLNOŚĆ
sprawca skutków nie przewidywał, choć powinien przewidzieć- NIEDBALSTWO
2 i 3 to przestępstwa nieumyślne np.; bójka ze skutkiem śmiertelnym, sprawce chciał tylko pobić→ „luz decyzyjny” wiąże się z pojęciem sumienia, którego treścią są wartości.
Głęboko zinternacjonalizowane, wartości „głębokie” sumienie- „luz decyzyjny” mały pohamowanie, gdy jest odwrotnie „luz decyzyjny” duży, mniejsza racjonalność zachowania.
1