WYKŁAD IV (19.03.07)
UWARSTWIENIE (stratyfikacja) - wszelka społeczność; składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i przyporządkowania, niezależnie od tego, czy będą to relacje władzy, przywileju czy prestiżu; mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rangi; uwarstwienie - pewne poziomy w społeczeństwie;
Zróżnicowanie - na pewne kategorie.
Społeczeństw idealnie równych nie ma, w każdym występują pewne podziały:
1. stratyfikacyjne: )zamknięte i otwarte)
zamknięte:
system kastowy w Indiach (brak ruchliwości międzypokoleniowej, urodziłeś się tak i umrzesz tak),
system uwarstwienia w Malezji,
jak pani się urodzi, tak pani umrze,
może nie dopuszczać do występowania ruchliwości społecznej,
twoje dzieci także będą skazane na produkcję cebuli,
system Varna („Barwnik”):
bramini (duchowni) GŁOWA,
kszatriowie (dostojnicy i wojownicy) RĘCE,
wejśjowie (rzemieślnicy i rolnicy) UDA,
siudrowie (służba i artyści) STOPY,
harijanie (pariasi - zwani nieczystymi, niedotykalnymi lub wreszcie czandalami - pożeraczami hien).
Kategorie wywodzące się z ciała Boga: głowa, ręce, uda, stopy. Cztery kategorie . człowiek należy do takiej do jakiej należeli jego rodzice. Harijanie nie znajdują się w hierarchii kastowej. Człowiek nie ma szansy na zmianę własnej pozycji. Można się ewentualnie opuścić do niższej kategorii przez np. małżeństwo z osobą wywodzącą się z niższej klasy. Oficjalnie zniesiono w Indiach system kastowy. Ale kultura zmienia się wolniej niż system prawny.
otwarte:
Europa, USA,
większość systemów współczesnych,
swoboda poruszania się wewnątrzpokoleniowego i międzypokoleniowego;
Trzy metody opisów stratyfikacji (trzy tradycje):
Karola Marksa,
Maxa Webera,
Funkcjonalne teorie uwarstwienia.
Tradycja marksowska pojawiła się jako pierwsza. Marks „zapożyczył” swoje teorie od Georga Hegela, który dzielił klasy na: rolniczą, przemysłową, myślącą (w zależności od tego, kto ile używa własnego mózgu). Marks odwołuje się do Hegela, ale nie co do podziału na te same klasy.
System klasowy wg Marksa (1818-1883):
Formacje społeczno-ekonomiczne:
wspólnota pierwotna,
formacja niewolnicza,
formacja feudalna (np. własność lub brak własności ziemi),
formacja kapitalistyczna (klasa w sobie, klasa dla ciebie),
formacja socjalistyczna.
Dychotomia klasowa (klasyfikacyjna). Klasy: posiadająca/nieposiadająca. Ukształtowane są w procesie historycznym. Kiedyś wszystko było wspólne, jaskinia, krzesiwo. Wybijamy mężczyzn, podbijamy inną jaskinię - powstaje system klasowy. Ludzie są wyzyskiwani, ale najczęściej nie zdają sobie z tego sprawy (klasa w sobie). Na etapie socjalizmu należy uspołecznić środki produkcji. Klasy mają charakter antagonistyczny.
Marks wymieniał też formację azjatycką i formację germańską.
W Indiach małżeństwa są zawierane przy pomocy ogłoszeń matrymonialnych.
System Dżati w Indiach - system kast występujących w obrębie kast, np. np. bramini dzielą się na kilka kast; nie zmienia się przynależności warstwowej; w przypadku małżeństwa możliwy jest awans międzypokoleniowy: żona - niższy poziom, mąż - wyższy poziom => dzieci - awansują do poziomu męża; możliwe jest „kupno” wyższego Dżati, np. w zamian za pieniądze z posagu, mężczyzna podzieli się prestiżem przynależności do lepszej (wyższej) warstwy.
Społeczeństwo malajskie (w Malezji) występowały 2 kasty społeczne:
Kejaraan: ludzie związani z dworem; ludzie, którzy mogli rządzić, wydawać rozkazy, podejmować decyzje;
Ra'ayat - lud („świnie”), wykonywali polecenia, nie mogli awansować do Kejaraan.
Były to kategorie odizolowane od siebie. Czy zdarzały się kategorie naruszania tych praw? Związek dworzanina z przedstawicielką ludu -> przestawał być członkiem Kejaraan, wyganiany z dworu. Otaczanie ostracyzmem, wyrzucanie ze wsi.
Pewne pozostałości systemu kastowego pozostały w czasach współczesnych. Można o nim mówić także w przypadku społeczeństwa amerykańskiego. Od lat '50 w USA grupy rasowe jak i etniczne mają tendencję do zamykania się. Istnieją różne bariery o charakterze społecznym. Dotyczy to też innych społeczeństw.
Ad. Otwarte: są społeczeństwa, które funkcjonują inaczej. Formacja azjatycka - w Azji niemożliwe było sformułowanie formacji, np. niewolniczej, feudalnej. Azja - produkcja ryżu, ludzie żyją z ryżu, który daje plony raz do roku, kiedy rzeki wylewają i zalewają pola ryżowe.
Ziemia w Azji była własnością państwa.
Marks zakładał, że rewolucje socjalistyczne nastąpią w Niemczech i Wielkiej Brytanii, a w rzeczywistości wystąpiła w Rosji i Mangolii. Jakie konsekwencje? Czy w krajach realnego socjalizmu były społeczeństwa bezklasowe? NIE. Występowały podziały klasowe.
Milovan Djilas (1911-1995) - był komunistą, współpracownik Stalina, pochodził z Jugosławii. Uważał, że społeczeństwo klasowe powinno być zmienione. Napisał książkę pt. Nowa klasa. Trafił do więzienia, gdyż jako komunista zauważył pewną rzecz: w Polsce, na Węgrzech, w Czechach środki produkcji zostały upaństwowione => zrodziło się nowe społeczeństwo klasowe. Wyzyskiwanie przez biurokrację partyjną. Sprzeczność klasowa została zachowana. Należy wprowadzić rewolucję i zacząć budować socjalizm.
Autor: Justyna Kisiel.