Historia myśli ekonomicznej

• Teoria ekonomii

• Ewolucja poglądów na zjawiska ekonomiczne

• Doktryna ekonomiczna

• NORMATYWNIE - opisanie zjawiska i próba jego zmiany

• POZYTYWNIE - opisanie zjawiska i wyjaśnienie jego przyczyn

STAROŻYTNOŚĆ

• Świat jest urządzony raz na zawsze.

• Religia oraz tradycja regulują wszystko, nie ma miejsca na inne źródła odpowiedzi.

• Nie było wielkich teorii i doktryn ekonomicznych, wynikało to z tego, że nie było potrzeby głębszych analiz ekonomicznych

• Poglądy opierające się na akceptacji pewnej struktury społeczno - ekonomicznej (np. akceptowano podział na niewolników i wolnych)

• Szczególny stosunek do pracy - przykry przymus. Na piedestale byli ci, którzy nie musieli pracować. Praca to dla wolnych konieczność, a dla niewolników przymus.

• Hierarchizacja, czym wypada się zajmować, a czym nie. Najwyżej stało rolnictwo, ponieważ z rolnictwa prawie wszyscy żyli (praca na roli, własność ziemska, handel dobrami rolnymi). Niżej stał handel (choć bezdyskusyjnie potrzebny) i wykorzystywane w nim cwaniactwo / spryt - niezbyt to zaszczytne zajęcie; nie pojmowali uzyskiwania dochodu w kategoriach

P - K = Z (wartość dodana).
Najniżej stało zajmowanie się pieniądzem - lichwa.

Pieniądz

• rozumiano, że jest potrzebny, unikano barteru (towar za towar)

• funkcja tezauryzacyjna (sam metal - złoto, srebro)

• środek wymiany (pieniądz - towar)

• nie akceptowano procentu

• niemoralne było czerpanie korzyści z pieniądza (pożyczki) - Lichwiarstwo

(Do dziś wyznawcy ortodoksyjnego Islamu nie pobierają procentu)

Ksenofont

„Oikonomikos” IV w. p.n.e. (pierwowzór słowa „ekonomia”)

treść - jak godnie żyć będąc wolnym obywatelem, jak gospodarować

oikos - gospodarstwo domowe

mikos - reguły funkcjonowania

Arystoteles i Platon

”Istotą bogacenia się jest bardziej użytkowanie, niż posiadanie”.

Czy umiemy wykorzystać, czerpać pożytki z tego, co posiadamy - koncepcja do ograniczania majątku firm: min majątku - max korzyści.

Są niewolnicy, którzy muszą pracować i ci którzy są wolni i kupują niewolników.

SCHYŁEK STAROŻYTNOŚCI

• początki chrześcijaństwa i końcówka cesarstwa

• św. Augustyn IV w. p.n.e. - jeden z pierwszych o nowym spojrzeniu

• chrześcijaństwo było protestem dla istniejących stosunków społecznych i ekonomicznych

• początkowo do chrześcijan należeli ludzie biedni, niewolnicy, byli oni zwolennikami komunizmu (wspólnoty), negowali własność prywatną

• z czasem chrześcijaństwo stało się bardziej popierane przez ludzi zamożnych, kościoły się bogaciły

• Augustyn mówił o 2 aspektach: praca i własność prywatna

1. Raj - własność prywatna i bogacenie się są sprzeczne z wizją raju

• świat ludzi bogatych i równych

• ziemia + bogaty i biedny

+ własność prywatna, chroniona

• wszystko pochodzi od Boga, a to co od Boga nie można kwestionować

2. Praca nie jest tylko przykrym obowiązkiem, ale działaniem na chwałę bożą, powołaniem każdego człowieka.

ŚREDNIOWIECZE

• niewiele wnosi do poglądów ekonomicznych

• niewiele się różni od starożytności

• okres triumfu religii - wykładnia wszystkiego (teologia)

• świat oparty na tradycji i zwyczaju, ludzie żyli w obrębie swoich małych społeczności

• małe zapotrzebowanie na teorie ekonomiczne gdyż istniał niski rozwój społeczny (zamknięte społeczności)

• nie ma masowej produkcji dla nieznanego nabywcy

• gospodarka naturalna - to co wyprodukowali, zjadali

• odrzucono podział na ludzi wolnych i niewolników

• nadal hierarchia zajęć:

1. rolnictwo - nadal najważniejsze

2. kupcy - nadal ten sam problem, co kupiec tworzy? - nic; tylko dzięki sprytowi tu taniej kupił, tam drożej sprzedał

3. ci zajmujący się pieniędzmi - nadal pieniądz jest tylko środkiem wymian, nie akceptuje się %

• im mniej masz, tym jesteś bliżej Boga

• Kościół - bardzo bogaty

Pieniądz:

• Służył tylko wymianie

• Pobieranie % nie jest właściwe

• Teoria pieniądza

1. teoria nominalistyczna (dominowała) - twierdzono, że nie ważne jest jaka jest waga pieniądza, ile jest w nim złota tylko co jest na nim wyryte

2. teoria kruszcowa - nie ważne co jest wybite na pieniądzu tylko jaka jest jego waga. Z tego względu fałszowano pieniądze, niszczono go.

Prawo Kopernika

Prawo Greshmana

Prawo wypierania pieniądza lepszego przez gorszy. Jeżeli istniały dwa pieniążki o tym samym nominale a innej wadze, wówczas pieniądz cięższy zostawiano a lżejszy puszczano dalej w obieg.

Kanoniści (13 w n.e.)

• znawcy prawd wiary

• uczeni, teolodzy, dokonywali wykładni kanonów wiary

• rośnie potęga ekonomiczna kościoła, kościół to najwyższa władza religijna i ekonomiczna, gromadzi potężne własności i bogactwa

• na czele stoi:

św. Tomasz z Akwinu

• najsłynniejszy

• jest Królestwo Boże i królestwo ziemskie - nie może być takie samo, bo jest gorsze, bo jest skażone grzechem pierworodnym

• królestwo ziemskie może być tylko zbliżone do Królestwa Bożego

• podział na biednych i bogatych, własność prywatna - niedoskonałości królestwa ziemskiego

• świat ziemski jest daleki od doskonałości i musimy te niedoskonałości akceptować, ale powinniśmy do tej doskonałości dążyć - pustelnicy, pochwała tych, którzy separowali się od świata doczesnego

1 kodeks praw konsumenta

Jeśli musimy zajmować się rolnictwem, handlem itd. Nie wolno świadomie sprzedawać towaru wadliwego, można, jeżeli nabywca jest tego świadomy. Rekompensata (gwarancja) jeżeli towar był wadliwy.

Ceny sprawiedliwe

Cena która sprzedającemu zwraca poniesione koszty a tym samym daje godziwy zysk. Jednak ten zysk nigdy nie będzie sprecyzowany.

ODRODZENIE

Odkrycia geograficzne

• poszerzały świat

• ważne dla rozważań ekonomicznych

• wartość aktywności ekonomicznej - wzrost handlu

• płynie cała masa towarów do Europy, zwłaszcza kruszcu

• rośnie znaczenie kupców

• Europa zaczyna poznawać inflację (kruszec↑ monety↑ ceny↑)

• etap kształtowania silnych scentralizowanych państw narodowych - w kategoriach ekonomicznych ( umacnianie się org.państwowych)

• do 70% budżetu państwa szło na finansowanie wojska i wojen

Zmiany w sferze religii

• rodzący się protestantyzm

• protestantyzm bardziej niż katolicyzm akceptuje bogactwo pochodzące z pracy, uważa że nagroda może nas już spotkać na ziemi (katolicyzm podkreśla że praca będzie nam wynagrodzona po śmierci)

• rodzi się reformacja

• nie ma wątpliwości co do miejsca pracy w życiu człowieka - praca jest wręcz obowiązkiem, formą wyrażenia Boga, módl się i pracuj; najlepsza droga do Boga - ciężka i mozolna praca

• bogactwo jest czymś dobrym, pod warunkiem, że jest efektem ciężkiej pracy - jest to nagroda do Boga za tę pracę już na ziemi, oczywiście mowa o bogactwie osiąganym uczciwą drogą

• ORA ET LABORO - módl się i pracuj

MERKANTYLIZM

Kapitalizm kupiecki w XVI - XVII w.

• Przypisuje się im poglądy o charakterze nomotetycznym - ich poglądy ekonomiczne wynikają z obserwacji rzeczywistości i szukali odpowiedzi na pytanie co nam służy, a co nie

• Praktycy, którzy formułowali pewne poglądy obserwując rzeczywistość, próbowali określić pewne zasady

• Nie ma miejsca na rozważania religijne

Rozwój handlu - rośnie rola kupców

• dobre jest to, co służy pomnażaniu bogactwa

• bogactwo - miarą bogactwa są zasoby zgromadzonego kruszcu - starsi merkantyliści na tym kończyli (nazywani bulionistami - bulion: półprodukt do bicia monet)

• młodsi dodali jeszcze: należy gromadzić kruszec, aby go inwestować - paradoks zapobiegliwości (oszczędności)

• oszczędności same w sobie nie mają sensu, służą dopiero, gdy są dalej inwestowane

• pieniądz musi być cały czas w ruchu by gospodarka się rozwijała

Co służy temu, aby to bogactwo powiększyć?

• zwolennicy protekcjonizmu (ułatwiania eksportu i wzrost barier importu) - akceptowali import surowców, towarów niskoprzetworzonych

• państwo chroni rynek wewnętrzny

• ułatwiony dostęp do rynków zewnętrznych

• doszli do tego, że lepiej kupować surowce, a później sprzedawać wyroby luksusowe

• zwolennicy monopoli (np. Kompania Wschodnio - Indyjska)

• zwolennicy rozwoju manufaktur

• zwolennicy interwencji państwa - ochrona własnych kupców przed konkurencją zagraniczną (wysokie cła)

np. stopy % - to państwo powinno ustalić; przy czym nie mają wątpliwości, iż stopy % to coś normalnego, naturalnego

- kupcy często byli bankowcami

• początki nowego spojrzenia na pieniądz, teoria ilościowa pieniądza

Jean Bodin

• zwolennik koncepcji kruszcowej (ważne, ile jest w $ złota czy srebra) - to jest gwarancją określonej siły nabywczej

• na rynku europejskim gwałtownie zaczęło przybywać złota i srebra

• zaczęto gwałtownie zwiększać ilość bitych monet

• zaczęły rosnąć ceny

• Europa odkryła początki inflacji

• ceny są powiązane z ilością pieniądza

• kruszec jest ważny, ale nie gwarantuje określonej siły nabywczej, zależy jeszcze ile jest go na rynku

• im więcej pieniądza w obiegu tym bardziej rosną ceny

KAMERALIZM

Niemiecka odmiana merkantylizmu (camera - miejsce, gdzie pobierano opłaty, podatki, cła na rzecz skarbu)

• istotne jest nie tylko, aby kruszcu było jak najwięcej, ale również, aby było go jak najwięcej w Skarbie Państwa (co zrobić, aby państwo niemieckie było silne)

• rodzą się pomysły odejścia od pieniądza kruszcowego

John Law

Emisja $ papierowego - rozumiano, że powinna być z czymś połączona, ale nie wiedziano z czym. Ostatecznie pieniądz ten był gwarantowany przez własność ziemską króla - nie sprawdziło się w praktyce.

EKONOMIA PREKLASYCZNA

Charakterystyczna dla XVII w. Anglii

• Anglia zaczyna dominować wyraźnie w świecie ekonomicznym

• Jest centrum rozwoju przemysłu

Przedstawiciele tego nurtu kojarzą bogactwo z efektami aktywności gospodarczej. Odchodzą również definitywnie od dyskusji, co jest najważniejsze - rolnictwo, przemysł, handel - wszystko jest ważne

William Petty (lekarz)

• potrzebne są czynniki produkcji, by odpowiednio skojarzone przynosiły nam bogactwo

• dla silnej Anglii problemem było gdzie sprzedać swoje towary, chciano dostępu do innych rynków, ale im bardziej broniono się od importu tym bardziej rynki zagraniczne się izolowały

• czynniki produkcji

podstawowe: praca ziemia

uzupełniające: umiejętności zasoby

(umiejętności i kwalifikacje) (zgromadzone z przeszłości
rezerwy)

• bogactwo powstaje poprzez wykorzystywanie tych czynników w różnych działaniach

• cena naturalna - pochodna poniesionych nakładów czynników produkcji

• cena polityczna - cena rynkowa, oscyluje wokół ceny rynkowej

• % jest czymś normalnym, zaczyna mówić, że % jest pochodną pewnych praw natury - państwo nie powinno się do tego mieszać

North

• uwagi dotyczące teorii handlu międzynarodowego - wprowadza pojęcie gospodarki światowej (wszystkie gospodarki na świeci są ze sobą jakoś powiązane)

• handel po to, aby przynosić korzyści może być oparty na zasadach, które przynoszą korzyści dla obu stron, nie trzeba oszukiwać drugiej strony, niekoniecznie jednak obie strony otrzymają identyczne korzyści; obie strony mogą zarabiać, ale nie koniecznie tyle samo.

Hume

• mechanizmy kształtujące bilans płatniczy i bilans handlowy

• jeżeli mamy nadwyżkę w handlu międzynarodowym: Ex > Im, to napływa do nas dodatkowe złoto - zareagują na to ceny na rynku krajowym z powody zwiększonej liczby złota

• powoduje to wzrost cen w danej gospodarce, rośnie atrakcyjność importu, krajowe towary są mniej atrakcyjne

• deficyt w eksporcie zaczyna słabnąć, rośnie import

Bilans Handlowy₊ - więcej kruszcu - rosną ceny - rośnie import a spada eksport, czyli Bilans Handlowy_- - mniej kruszcu - spadają ceny - rośnie eksport, a jednocześnie spada atrakcyjność importu, czyli Bilans Handlowy₊ - i w kółeczko…

Petty, North, Hume

• w gospodarce, ekonomii obowiązują pewne obiektywne zależności i mogą się nam podobać, albo nie

• gospodarka może się regulować, nie jest potrzebna aktywność państwa, rynek nie potrzebuje państwa do tego, aby funkcjonować

FIZJOKRATYZM

• Szkoła francuska XVIII w.

• Bardzo szczególna

• Francja - kraj bardzo się w świecie liczący, ale w kategoriach
  ekonomicznych coraz słabszy

- w kategoriach społecznych bardzo tradycyjna struktura społeczna: wokół króla arystokracja wspomagająca króla, cała reszta poniżej

- główne źródło dochodu dla króla i arystokracji - własność ziemska - ważne rolnictwo

• Fizjokraci:

• Znawcy (zwolennicy) praw natury

• Nazywali siebie ekonomistami

• Świadomie zaczęli używać nazw ekonomia

• Zwolennicy wolności gospodarczej

Franciszek Quesnay

• Opublikował tzw. tablicę ekonomiczną, był to pierwowzór przepływów międzygałęziowych (Leontieva)

Pierwsza próba pokazania przy pomocy liczb wszystkich podstawowych zależności makroekonomicznych

3 założenia:

1. reprodukcja prosta

2. ceny są stałe

3. brak zagranicy

• Fizjokraci rozróżniają dwa porządki

1. Porządek naturalny: obraz świata stworzony w oparciu o prawa natury, to modelowa wizja gospodarki społecznej

2. Porządek pozytywny: to rzeczywistość, która nawiązuje do założeń porządku naturalnego, jest jego odbiciem, regułą generalną jest wartość

• Trzy filary porządku naturalnego (kanały gospodarki rynkowej)

1. wolność osobista

2. wolność ekonomiczna

3. własność prywatna = chroniona

• Poglądy fizjokratów

1. król + arystokracja + rycerstwo

(sprawowanie władzy + decyzje + walka)

2. rolnicy - pochwalani

3. klasa jałowa - nauczyciele, lekarze

LESEFERYZM

• symbol bardzo liberalnego spojrzenia na gospodarkę rynkową, obrońca stwierdzenia, że rynek powinien regulować wszystko, nie można utrudniać działalności gospodarczej

• problem bogactwa - wprowadzili pojęcie produktu czystego - dzisiejsza wartość dodana - stwierdzili, że produkt czysty powstaje tylko w jednym sektorze gospodarki: rolnictwie

Turgot

• zwolennik rozwoju przemysłu

• daje odpowiedź na pytanie, co decyduje o wysokości płac

• robotnicy tak mało zarabiają, bo jest ich dużo, a mają mało do zaoferowania

• o życiu człowieka decydują umiejętności

• wartość subiektywna - wartość przypisywana danemu dobru przez osobę sprzedającą

• wartość obiektywna - według oceny rynku

ANGIELSKA EKONOMIA KLASYCZNA

Anglia końca XVIII w.

• dominacja w świecie

• burzliwy rozwój przemysłu

• zatrudnianie dzieci

Szkoła klasyczna dała początek ekonomii jako nauce.

W 1776 Adam Smith wydał dzieło:

„Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, które stanowiło istotny przełom. Był pierwszą osobą, która przedstawiła teorię funkcjonowania całej gospodarki.

• analiza w kategoriach makroekonomicznych, wiele tu przejęte jest od innych, zwłaszcza fizjokratów

• poglądy filozoficzno - religijne nie są nadrzędne w stosunku do poglądów ekonomicznych

• kompleksowe ujęcie

• wiele opisów historycznych

• analiza prowadzona jest z założeniem, iż nie ma służyć jakiejkolwiek klasie społecznej, analiza wolna od nadrzędności rozważań (poglądów) religijnych

• dzieło teoretyczne - wyraźnie stosowana metoda: dedukcja i indukcja

• osadzona w realiach

• Smith jest gorącym zwolennikiem liberalizmu.

• Poglądy dotyczące mechanizmu gospodarki

• powiększaniu bogactwa służy wolność działania - niewidzialna ręka rynku (obiektywne prawa rynku bez ingerencji państwa)

• fundamentalne jest kierowanie się motywem zysku

• ale nie każda droga osiągania zysku była przez niego akceptowana

• Właściciele ziemi byli bogaci, lecz wg Smith'a nic nie warci. Byli nierobami, używali życia a pieniądze napływały. W efekcie całe bogactwo narodu zależy od akumulacji kapitału, im więcej kapitalista ma kapitału tym więcej może zatrudniać ludności. Kapitaliści są najważniejsi, stanowią koło napędowe gospodarki.

Dzieląc proces gospodarczy na różne elementy możemy osiągnąć więcej (specjalizacja). Jednak nadmierna specjalizacja grozi tym, że ludzie przestaną myśleć.

Dobro wspólne (przedsięwzięcia ważne dla wszystkich - w które jednak nikt nie chce inwestować) czyli państwo powinno rozwijać infrastrukturę (drogi, kanały) finansując to z podatków.

Jednostki mogą sprzedawać wszystkie czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał) i konkurować ze sobą.

Jednostka jest egoistyczna, racjonalna, dąży do indywidualnego zysku.

Wszystkie reguły działają wyłącznie w warunkach wolnego rynku. Dlatego monopol jest sprzeczny z wolnym rynkiem - państwo powinno dbać, aby nie następowała monopolizacja gospodarki.

Kształtowanie się cen i wartości

• jest pochodną nakładu pracy

• jest pochodną wszystkich czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału)

Bogactwo narodu wg Smith'a to strumień dóbr i usług w ciągu roku, tzn. roczna praca całego narodu.

Bogactwo narodu zależy od:

→odsetka ludności produkcyjnej→akumulacji kapitału

→siły produkcyjnej→podziału pracy→rozległości rynku→akumulacji kapit.

Prawo akumulacji

Inwestycje kojarzyły się Smith'owi automatycznie z tworzeniem nowych miejsc pracy ( potrzeba chętnych więc podwyższano płace)

Aby powiększać bogactwo - trzeba inwestować. Aby inwestować - trzeba oszczędzać (akumulować)

Prawo populacji

Robotnicy mają więcej pieniędzy, powiększają rodziny, przybywa chętnych do pracy. Wzrost płac powoduje rozwój rodziny. Z kolei skoro więcej rąk do pracy to można obniżyć płace (faza wzrostowa, faza spadkowa).

Prawo popytu i podaży Adama Smitha

Jeżeli podaż nadmiernie rośnie, to zmaleją ceny. Gdy nadmiernie rosną zyski, rynek uruchamia dodatkową konkurencję. W obu przypadkach rynek powraca do stanu równowagi.

Podział pracy

• produkcyjna

tworzy wartość wymierną (powiększanie zasobów dóbr konsumpcyjnych)

daje namacalne, materialne wytwory

• nieprodukcyjna

usługi

każda inna (lekarz, nauczyciel)

David Ricardo „Zasady ekonomii politycznej”

„Grzech Ricarda” czyli nie kłamanie ale nie mówienie prawdy do końca - wygodne dla autora manipulowanie faktami.

Wielki teoretyk, praktyk, mówca.

Smith - społeczeństwo w kontekście kooperującym

Ricardo - społeczeństwo, to grupy, które ze sobą rywalizują (przynajmniej częściowo sprzeczne interesy)

Źródłem bogactwa jest PRACA ludzka, a zysk jest tym, co właściciel zabiera robotnikom (haracz). Robotnicy chcą jak najwięcej przejąć tego, co wypracują. Fabrykanci osiągają zyski przejmując dobra wytworzone przez robotników (powoduje to konflikty). Tak powinno być. Im więcej przejmą właściciele, tym lepiej.

Zysk podstawą akumulacji, aby powiększać bogactwo należy inwestować a tym samym polepszać sytuację spoleczną.

„Żelazne prawo płac” - płace robotników muszą być jak najniższe, ale żeby tylko się nie okazało, że jest ich za mało. Trochę więcej, niż minimum egzystencji. Płaca jest konkurencją zysku. Albo robotnik, albo właściciel.

Od czego zalezą koszty utrzymania robotnika?

W większości od cen żywności (zboża).

Im niższe ceny zboża - niskie koszty utrzymania robotnika - mniejsze płace - większe zyski.

Renta różniczkowa

Punkt wyjścia - określona liczba zboża.

	10 - koszt krańcowy = cena na rynku jeśli obsiejemy kolejny areał (ale o gorszej ziemi) cena wzrasta do 11
Potrzeba więcej zboża - obsiać kolejny areał ziemi
	Gorsza ziemi, gdzie jest wyższy koszt krańcowy = 11 Rynek zaakceptuje wyższą cenę. Każdy kto produkuje przy koszcie 10 zarabia 1 nic nie robiąc

10 = koszt krańcowy - nadzwyczajne korzyści. Na każdym kwintalu

11 = cena na rynku zarabia 1, bo ma lepsze naturalne warunki gospodarowania. Nie dlatego, że jest bardziej wydajny, ale ma lepszą ziemię.

R.r. - złe. Rynek prowadzi do wzrostu utrzymania robotników, …etc.

Nie dostrzegał wyjścia - wzrost wydajności w rolnictwie.

ALE

Wyjście - brak barier w imporcie. Można sprowadzić tańsze zboże.

Zwolennik wolnego handlu, braku ceł.

Teoria kosztów komparatywnych.

Handel zagraniczny

Prod.			x		Y	Jednostkowe nakłady (w tej samej jednostce) Do czasów Ricarda uważano, że każdy kraj wyspecjalizuje się w produkcji tego wyrobu, którego koszty są bezwzględnie niższe
Kraje		A	10		5
				B	5		20
				x	y	Kraj A oba towary produkuje taniej. Ricardo wykazał, że nawet w takich warunkach wymiana ma sens.
		A			10		5
		B			30		20

Produktywność x 1/3

Produktywność y 1/4

Kraj A będzie produkował towar, w którym koszty są względnie mniejsze.

W sumie wyprodukują więcej, niż gdyby każdy produkował dla siebie. Nie zawsze jest to tak samo korzystne dla obu krajów.

Handel zagraniczny może się rozwijać nawet, gdy się wydaje, że specjalizacja nie ma sensu.

Pieniądz. Koncepcja obiegowa pieniądza. (≠koncepcja bankowa)

Stosowano już pieniądz papierowy. Ilość w obiegu powinna być powiązana z posiadanymi rezerwami kruszcu - system waluty złotej.

Nie istniał problem płynnych kursów walutowych. Każdy pieniądz miał swój parytet złota, kurs uzależniony był od tego.

Koncepcja bankowa - ilość pieniądza powinna zależeć od poziomu cen i stóp procentowych.

Idea efektu wypychania.

Ricardo nie lubił państwa. Jeśli państwo zwiększa aktywność w gospodarce to sektor prywatny ją zmniejsza, co prowadzi do równowagi.

Thomas Maltus

Prawo ludności

Rozwój badań statystycznych, demografii.

Zaczyna przyrastać liczba ludności; szybki przyrost naturalny; wzrost długości życia. Tendencja do wzrostu w tempie geometrycznym.

Więcej ludzi - potrzeba więcej żywności.

Problem - zasoby ziemi są ograniczone. Można zwiększać produkcję i podaż żywności, ale w postępie arytmetycznym.

Szeregi ludzi i żywności rozchodzą się. Czynnikiem korygującym jest zaraza, wojna (nieuchronne, niezmienne).

Nie docenił postępu technologicznego. Wydajność ziemi nie musi być ograniczona.

Pytania - czy istnieje jakaś granica liczby ludności na ziemi? - konsekwencje przeludnienia.

Nadprodukcja

• niewykorzystanie oszczędności

Same w sobie nie dają nic gospodarce. Ktoś czegoś nie kupił.

Niski poziom siły nabywczej szerokich mas ludności.

KONTYNUATORZY SZKOŁY KLASYCZNEJ

Jan Baptysta Say

Prawo Say'a (prawo rynku)

Nadprodukcja w gospodarce rynkowej jest niemożliwa, na pewno nie trwała.

Zjawisko krótkotrwałe, lokalne, przemijające.

Wniosek - nie jest potrzebna żadna ingerencja w gospodarkę.

Twierdził, że każdy kto pracuje współtworzy bogactwo.

Założenia:

1. Pożądanie dóbr przez ludzi jest nieograniczone, nigdy nie mają dosyć.

2. Każde powiększanie podaży jest zarazem powiększaniem popytu. Kto tworzy podaż, ponosi koszty - są czyimś dochodem - to jest popytem.

Oszczędności - to tylko chwilowo odroczony popyt.

Senior

Teoria płac i zysku

Wprowadził zróżnicowanie ekonomii jako nauki od ekonomii w praktyce.

Płace i zyski są od siebie niezależne. To nie zyski generują płace, mają różne źródła.

Rekompensata:

• Robotnik - rezygnacja z czasu wolnego.

Płaca jest niska, bo kandydatów do pracy jest dużo, więc ich czas wolny jest mało wartościowy.

• Kapitalista - rezygnacja z bieżącej konsumpcji.

Musi oszczędzać i inwestować. Ta konsumpcja jest dużo warta, dlatego zysk musi być duży.

James Mill - utylitaryzm

Cel ludzi - osiągnięcie szczęścia. Każdy wie najlepiej, co mu do niego potrzeba. Każdy powinien mieć wolną drogę do jego osiągnięcia.

Wszyscy dążą, ale tylko niektórzy je osiągają. Inni są nieszczęśliwi. „Koszty uboczne postępu”.

Pierwowzór DARWINIZMU SPOŁECZNEGO

Silniejszy zwycięża, słabszy umiera. Dzięki temu gatunek się rozwija.

John Stuart Mill (syn James'a; zamyka ekonomię klasyczną)

Zasady ekonomii politycznej

Należy odróżnić prawa rządzące produkcją od praw rządzących podziałem bogactwa.

Prawa rządzące produkcją - charakter obiektywny

Prawa podziału bogactwa - jest stanowione przez ludzi.

Uważał, że kapitalizm będzie ewaluował w stronę socjalizmu, w miarę rozwoju ludzkości ludzie będą skłonni do ducha kooperacji, niesprawiedliwość podziału będzie likwidowana

Nie wierzył, że ten podział społeczny jest już na zawsze ustalony.

Aktywniejsza rola państwa. Miało ono dbać o sprawiedliwość podziału. Prawa podziału są stanowione przez ludzi, więc można je zmieniać.

KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ (XIX W.)

1. Z punktu widzenia jej uniwersalizmu

2. Od strony wizji stosunków społecznych

I. Z PUNKTU WIDZENIA JEJ UNIWERSALIZMU

Smith, Ricardo -teorie przedstawiali w zasadach uniwersalnych. Zwolennicy wolnego handlu.

Jan Karol Leonard Simonede De Sismondi - Szwajcar

Początek XIX w. - Szwajcaria była bardzo biedna. Przymusowa imigracja. Nie istniał przemysł, podstawą było rolnictwo i dobre rzemieślnictwo.

Porównał te warunki i pytał, czy owe warunki odpowiadają i biednym i bogatym krajom? Nie.

Brytyjczycy chcieli wolnego handlu, bo szukali rynków zbytu. Nie bali się importu, ponieważ produkowali tanio. Dla Szwajcarii to nic dobrego. Nie może nic eksportować, bo nie ma takiej oferty.

Generalnie - zasady Smitha są słuszne, ale nie dla każdego, nie wszędzie i nie zawsze.

Reguły wolnorynkowe - dobre tylko dla kraju bogatego.

W biednym - protekcjonizm. Państwo musi się opiekować gospodarką, postawić bariery, działać na rzecz gospodarki krajowej. Ochrona podmiotów krajowych; interwencjonizm.

Wprowadził pojęcie klas:

KLASA - grupa ludzi, których interesy różnią się

• właścicieli

• najemnej siły roboczej

Skazani na biedę poprzez wykorzystywanie przewagi przez ludzi bogatych.

Aby zaradzić - państwo powinno chronić interesy biednych. Akcje charytatywne tego nie zastąpią.

Postęp techniczny

Pierwszy dostrzega postęp techniczny, docenia go. Nie boi się prawa ludności Malthusa, bo wierzy w zwiększenie produkcyjności. Ale szerokie rzesze społeczeństwa też muszą mieć swoje, znaczne dochody, żeby nie było problemu zbytu. Warto wdrażać postęp techniczny.

Analiza ekonomiczna - drogą do zrozumienia reguł ekonomii rozpoczyna się od formułowania najprostszych modeli a potem wprowadzając więcej informacji stopniowo wzbogaca się tą analizę.

Produkcja masowa - odkrywa ideę produkcji masowej

Nadprodukcja - widział w niej niebezpieczeństwo

Bogactwo - wszystko, co zostało wyprodukowane i jeszcze nie zostało skonsumowane.

Konsumpcja - podział bogactwa.

Niemiecka szkoła narodowa (I.)

Niemcy to słaby kraj, bez istotnej roli ekonomicznej, politycznej. Co zrobić, żeby wzmocnić państwo - najwyższa wartość to człowiek. Sektor prywatny ma wzmacniać państwo.

• Adam Müller

• Friedrich List

• Von Thünen

Istnieją zasadnicze różnice między poszczególnymi narodami. Nie można reguł słusznych do Anglików odnosić do Niemców. Ekonomia klasyczna nie może odnosić się do Niemców. Reguły ekonomii klasycznej są właściwe, ale dla państw bogatych.

Müller

Społeczeństwo - jedność kilku pierwiastków: ekonomia, polityka, religia, moralność, estetyka. Nie da się ich rozdzielić. Nie możemy rozpatrywać zjawisk ekonomicznych w oderwaniu od polityki, religii, itd. Każde społeczeństwo ma swojego ducha narodowego, zadaniem państwa jest go wzmacniać.

Wlk. Brytania jest silna, więc państwo nie musi robić nic. W warunkach niemieckich jest to niedopuszczalne.

Bogactwo to nie tylko dobra materialne. Coś więcej:

• dobra materialne

• kapitał duchowy (tradycja narodowa, prawo, język, charakter narodowy, poziom kultury, stan wiedzy i technologii)

List

Uniwersalizm jest nieuzasadniony, ponieważ rzeczywistość ekonomiczna ma charakter ewolucyjny, a nie statyczny.

Smith - jeden z etapów życia społecznego - brak ewolucyjnego spojrzenia.

Przedmiot badań jest zmienny, więc nie ma mowy o uniwersaliźmie.

Wolny handel jest dobry dla bogatych. Biedni - cła, protekcjonizm.

Von Thünen

Początek nowożytnej teorii lokalizacji (rozmieszczenia działalności gospodarczej w terenie)

Kręgi Thünera.

Na przykładzie rolnictwa. Warzywa - blisko rynku zbytu. Zboże - daleko.

Koszty produkcji i transportu. Relatywnie wysokie jednostkowe koszty produkcji należy równoważyć niskimi kosztami transportu.

Starsza szkoła historyczna (I.)

• Wilhelm Roscher
  Hildebrand

• Knies

Atakują uniwersalizm od strony metody analiz zjawisk gospodarczych. Krytykują abstrakcję i dedukcję. Nie ma to sensu, bo pozwala tylko na poruszanie się po metodach tak oderwanych od rzeczywistości, że nie da się nic z tego wywnioskować. Świat nierealny.

Zrozumienie rzeczywistości ekonomicznej tkwi w analizie faktów historycznych, zwłaszcza z wykorzystaniem analizy statystycznej.

Można próbować dostrzec analogie, tendencje, prawidłowości, ale nie ogólne prawa. Rzeczywistość historyczna jest zmienna. Można przewidywać, ale z prawdopodobieństwem. To nic pewnego. Prawa uniwersalne - czysty kosmopolityzm. Dotyczą wszystkich i nikogo.

Roscher (nawiązanie do Müllera)

Życie narodu = 7 elementów (integralna całość)

• język

• religia

• sztuka

• prawo

• gospodarka

• państwo

• nauka

II. ODRZUCENIE WIZJI STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH (KRYTYKA ŁAGODNA I RADYKALNA)

Łagodna krytyka:

Socjalizm utopijny - nie był możliwy do zrealizowania

• Fourrier

• Saint Simon

• Owen

Nie godzili się, że jedynym rozwiązaniem jest drapieżny, dziki kapitalizm, podział na biednych i bogatych.

Uważali, że można stworzyć świat idealny.

Saint Simon

Można podzielić umownie ludzi na 2 grupy:

• industrialiści

• próżniacy

Industrialiści - swoją aktywnością przyczyniają się do powiększania bogactwa. Bezpośrednio je wytwarzają lub wymyślają (np. inżynierowie, robotnicy)

Próżniacy - rentierzy czerpią dochody z tytułu własności. Nie wnoszą nic do procesu tworzenia bogactwa. To oni mają władzę!!!

Jest to skrajnie niesprawiedliwe i nieuzasadnione. Należy to zmienić przez stopniową ewolucję (nie rewolucję)

Co więc robić?:

• czekać na ewolucyjne zmiany

• wspierać ją poprzez szerzenie wiedzy, propagowanie pewnych koncepcji.

Służyć temu miała religia przemysłowa (sekta)

Nawiązanie do idei początków chrześcijaństwa - połączenie chrześcijństwa z poglądami natury społecznej.

Fourrier

Stosunki społeczne początków XIX w. - nie można tego akceptować.

Rozwiązanie problemu niesprawiedliwości społecznej - stworzenie nowej organizacji życia społecznego.

(idea) falangi i falanstery

grupa ludzi miejsce, gdzie to się

miało dokonywać

Falanster

Mieli tam ludzie żyć, pracować, zaspokajać swe potrzeby. Minimum prywatności, ale poza tym daleko posunięta wspólnota. Życie społeczne, potrzeby kulturowe.

Ścisłe reguły ekonomiczne, np. stopa zwrotu 30%

5/12 zysku - dla pracy

4/12 zysku - dla kapitału

3/12 zysku - na tzw. sztuki; utrzymanie np. nauczycieli, artystów.

Przyjęły się w USA. Po kilkadziesiąt osób. Wszystkie się rozpadły przez `ułomności natury ludzkiej'. Niektórym nie chciało się pracować; kłótnie o podział zysku.

Nie zakładał braku podziału na właścicieli i robotników, ale obie te funkcje naraz. „Akcjonariat pracowniczy”. Nie będzie sprzeczności między pracą i kapitałem. Prawdziwy akcjonariat pracowniczy to idea trwałego udziału pracowników we współwłasności i współzarządzaniu - nie należy tego mylić z rozdawaniem 25% akcji dla pracowników w Polsce obecnie.

Owen

New Lemark - podupadająca fabryka włókiennicza. Kupił ją, była zupełnie inna niż reszta. Stworzył nowe stosunki pracy. Ładne otoczenie, bezpośredni kontakt/dostęp pracowników i przełożonych, system zachęt do pracy, mieszkania pracownicze, krótsza praca. Był to bardzo dochodowy interes.

Założenie - człowiek nie jest lepszy od środowiska, w którym żyje. I w drugą stronę - człowiek dopasowuje się do niego.

• Jeśli stworzymy lepsze, humanitarne warunki, to ludzi też będą lepsi, będą chcieli robić coś dobrego.

• Bodźce pozytywne zamiast negatywnych

• Docenić zespół ludzi

Twórca początków spółdzielczości, ojciec spółdzielczości, twórca wsi spółdzielczej - miejsca wspólnego podejmowania decyzji.

RADYKALNA KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ:

Karol Marks - Marksizm „Kapitał”

Autor najbardziej wnikliwej krytyki kapitalizmu XIX w.

1. Problem stosunków władzy

Władza polityczna i jej relacja do władzy ekonomicznej

2. Problem stosunków podziału i bogactwa

3. Problem stabilności gospodarki rynkowej

4. Problem koncentracji kapitału

Ad. 1

Władza polityczna jest pochodną władzy ekonomicznej. Władza polityczna ma za zadanie umacniać ekonomię, nie jest neutralna. Kto ma władzę ekonomiczną, podporządkowuje sobie polityczną. Nie wierzy, że państwo wystąpi w roli obrońcy biednych. (jak Mill, Sismondi).

Marks uważa, że można to zmienić poprzez dokonanie rewolucji, która miałaby zburzyć władzę ekonomiczną, co przy okazji obali porządek polityczny.

Marks uważa, że jedynym czynnikiem bogactwa jest praca ludzka. Zysk dla właścicieli jest niesprawiedliwy, więc należy to zmienić poprzez rewolucję.

Ad. 2

Kapitalizm opiera się na wyzysku pracowników przez właścicieli. Ci, co tworzą dostają resztki. Właściciel dostaje śmietankę, choć nic nie robi.

Jeśli chcemy zmienić niesprawiedliwe stosunki podziału, trzeba zmienić system społeczny i ekonomiczny - rewolucja.

Ad. 3

Mill - rozróżnienie krótko- i długookresowe, wahania cykliczne

Malthus - problem ludności.

Marks - naturalną cechą gospodarki rynkowej jest niestabilność, niewykorzystane zdolności produkcyjne będą się powiększać. Im bardziej zastąpimy ludzi maszynami, tym większe bezrobocie, malejąca konsumpcja (cecha immanentna, stała).

Pozbędziemy się owej cechy pozbywając się systemu.

Ad. 4

Obawa przed monopolizacją gospodarki. Coraz większa koncentracja kapitału - monopole (naruszenie równowagi między producentem, a konsumentem)

1848r. „Manifest komunistyczny”

Marks nie powiedział, co ma nastąpić po kapitaliźmie. On go tylko krytykował. Uważał, że najpierw odejdą od kapitalizmu kraje bogate.

Marks nie docenił tego, że kapitalizm może się zmienić, oraz strachu, jaki wywołał swoimi pracami.

Kapitalizm zaczął się zmieniać - zabezpieczenia społeczne, regulacja stosunków pracy, demokratyzacja życia społecznego („efekt uboczny Marksa”).

Marks był pod wrażeniem DIALEKTYKI - każde zjawisko jest równocześnie zaprzeczeniem tego zjawiska, następuje ścieranie się tych dwóch przeciwnych koncepcji co prowadzi do powstania nowej koncepcji.

Marks uważał, że kapitalizm zrodzi zjawiska, które doprowadzą do jego upadku a na gruzach tego ustroju powstanie inny ustrój.

KIERUNEK SUBIEKTYWNO - MARGINALISTYCZNY (SZKOŁY PROFESORSKIE).

• Szkoła Austriacka (psychologiczna)

• Szkoła Lozańska (matematyczna)

• Szkoła Anglo-Amerykańska (neoklasyczna; z Cambridge)

• Szkoła Szwedzka

Rozpoczyna się produkcja masowa, która rodzi pytania - dlaczego ludzie kupują, ile można produkować, do jakiego poziomu można zmnieniać produkcję.

Szkoły, w których wyeksponowano analizę w kategoriach mikroekonomicznych. Uważano, że to wystarczy, że analiza makro nie jest potrzebna. (makro = suma zjawisk mikro)

Analiza pojedynczego podmiotu z jego subiektywnymi oczekiwaniami.

Bardzo ważne kategorie krańcowe.

Okolice 1870r. - początki

XIX/XX w. - rozkwit

(1870r - początek drugiej rewolucji przemysłowej; opanowanie energii elektrycznej; rozwój produkcji masowej, z myślą o nieznanym konsumencie; wzrost konkurencji.

SZKOŁA AUSTRIACKA

• Gossen

• Menger

• Wieser

• Boehn - Bowerek

Gossen - prekursor szkoły

Dwa prawa Gossena:

1. prawo:

Pożytki płynące z kolejnych porcji danego dobra maleją w miarę wzrostu zaspokojenia danej potrzeby. (potem - prawo malejącej użyteczności krańcowej)

Wyjątkiem od tego prawa jest pieniądz - przez kilkadziesiąt lat tak uważano

2. prawo:

Człowiek dążąc do maksymalizacji swojego zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu ilości dobra między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki były równe we wszystkich zastosowaniach. (potem - prawo wyrównywania się użyteczności krańcowych, prawo alokacji zasobów).

Karol Menger

Jednostki szukają na rynku użyteczności. Ponieważ każda jednostka jest inna - analiza w kategoriach abstrakcyjnych. Wzorce zachowań konsumentów i producentów określają podstawowe prawidłowości.

Szukanie prawidłowości rządzących zachowaniem podmiotów gospodarczych, które dążą do użyteczności.

Trójkąt Mengera

(Analiza dóbr konsumpcyjnych)

Konsumenci dążą do zaspokojenia potrzeb - możemy je podzielić no różne grupy i zhierarchizować je

• np. 4 grupy potrzeb od najważniejszej (1.)

• każdy akt zaspokojenia danej potrzeby daje mu coraz mniejsze zadowolenie

Grupy potrzeb	I	II	III	IV
Akt zaspokojenia 1.	9	8	7	6
2.	8	7	6	5	Krańcowe użyteczności
3.	7	6	5	4
4.	6	5	4	3
5.	5	4	3	2

W kategoriach subiektywnych konsument chce mieć wszystko.

Moment subiektywny - żadnych ograniczeń.

Moment obiektywny - konsumenci mają do dyspozycji ograniczone zasoby. Mogą skonsumować tylko tyle, na ile starczą.

Konsument wybiera kombinację, która zmaksymalizuje użyteczność. Wyrównywanie się użyteczności krańcowych w różnych potrzebach.

!Hierarchia potrzeb!

2 podziały dóbr

Dobra pierwszego i drugiego rzędu (odległość od zaspokajania potrzeb)

to co służy bezpośrednio to co służy pośrednio

zaspokajaniu potrzeb (środki produkcji)

(dobra konsumpcyjne) ich wartość jest pochodną wytwarzanych przy ich pomocy dóbr 1. rzędu

Dobra gospodarcze i niegospodarcze (później zasoby ekonomiczne i wolne)

może wystąpić różnica między nie występuje problem

zapotrzebowaniem i dostępnym ograniczoności zasobów;

zasobem danego dobra; nie dotyczył ich rachunek

problem ograniczoności zasobów ekonomiczny,

w stosunku do potrzeb kiedyś np. powietrze, woda

Fryderyk Wieser

Idea kosztów alternatywnych (koszt utraconych korzyści)

Koszty księgowe ≠ koszty ekonomiczne

Wartość dobra 2. rzędu jest pochodną wartości najniżej ocenianego przez konsumentów dobra 1. rzędu, produkowanego przy pomocy dobra 2. rzędu.

Koszt alternatywny - rezygnujemy z wytworzenia innego, lepszego dobra 1. rzędu.

Dlaczego diamenty są tak drogie, a woda tak tania?

W hierarchii potrzeb woda stoi wyżej niż diamenty. Problem ich cen - decyduje o nich użyteczność krańcowa.

Wody jest dużo - użyteczność krańcowa ostatniego litra jest bardzo niska.

Diamentów jest mało - użyteczność krańcowa ostatniego karata jest wysoka.

Wyjątek - dobra unikatowe (unikalne)

• Nie obowiązuje reguła `użyteczność krańcowa - cena'

• Np. dzieła sztuki

Von Boehn-Bawerk

Analiza procentu

Procent - rekompensata

Ludzie wyżej stawiają coś, co mają dziś, od tego, co będą mieli jutro. Od razu mogą mieć z tego korzyści.

Jeżeli rezygnują z takich korzyści, oczekują rekompensaty (procent).

Analiza zmiany wartości pieniądza w czasie. Teraz wart jest więcej, niż później.

Każdy konsument - inna użyteczność

Ocena - wypadkowa poszczególnych ocen użyteczności.

Wyjątek - dobra unikatowe. Nie mają odpowiednika na rynku. Cena aukcyjna.

Szkoła Austriacka, to:

• skrajny subiektywizm; kategorie abstrakcyjne

• różne użyteczności konsumentów

• nienaukowość

SZKOŁA LOZAŃSKA (MATEMATYCZNA)

• Cournot

• Walras

• Pareto

Cournot

Matematyk.

Prekursor szkoły.

Punkt Cournota - punkt równowagi monopolu.

Ekonomia (polityczna) jest nauką pod warunkiem, że da się ją przełożyć na język matematyczny.

D=f(P)

P=f(D)

przy założeniu ceteris paribus.

To właśnie Cournot wprowadza analizę w kategoriach ceteris paribus.

Co odrzuca analiza funkcjonalna?

Odrzuca pojęcie związków przyczynowo - skutkowych. Cała dotychczasowa analiza opierała się na badaniach przyczyny. (np. badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów).

Nie można jednoznacznie powiedzieć, czy zmiany popytu są przyczyną, czy skutkiem. Można tylko powiedzieć, że coś jest związkiem funkcjonalnym.

Kiedy wszyscy generalnie zajmowali się wolną konkurencją cała analiza Cournot'a skoncentrowana jest na warunkach monopolu - co jest jak na owe czasy wyjątkiem od reguły.

Walras

W przeciwieństwie do Cournot nie uważa, iż wszystko należy sprowadzać do analizy zjawisk mierzalnych. Należy wyróżnić różne sposoby rozumienia ekonomii (politycznej). Wyróżnia 3 interpretacje:

1. ekonomia stosowana

2. ekonomia społeczna

3. ekonomia czysta

1. - traktuje o zjawiskach ekonomicznych związanych z relacjami pomiędzy ludźmi, a rzeczami (są typowe dla stosunków produkcji, dla tworzenia dóbr)

2. - w centrum zainteresowania ma zjawiska ekonomiczne związane z relacjami pomiędzy ludźmi (typowe dla stosunków podziału: robotnicy - właściciele)

3. - zajmuje się zjawiskami ekonomicznymi w ich wymiarze wynikającym z relacji pomiędzy rzeczami

W każdy sposób można uprawiać ekonomię. Można z niej zrobić naukę, ale nie trzeba.

Tylko ekonomia czysta umożliwia wymierność, mierzalność zjawisk, możliwość wyrażania za pomocą języka matematyki

Autor teorii równowagi ogólnej

Jedna z interpretacji problemu równowagi w gospodarce.

Związana z dyskusją o mechanizmie równoważenia gospodarki.

Okazał, że nadwyżka popytu nad podażą czy niedobór są korygowane przez działanie mechanizmu rynkowego.

Teoria ta pokazuje mechanizm równowagi gospodarki - w postaci zależności matematycznych (układu równań i funkcji) - układ rozwiązywalny, można znaleźć rozwiązanie.

Prawo Say'a - idea mechanizmu równoważenia gospodarki - prawo raziło już w XIX w. nadmierną prostotą. Walras „unaukowił” prawo Say'a.

Punkt wyjścia (zakładamy, że są dwa towary na rynku)

D_a = f(p_a)

D_b = f(p_b)

D_a = S_a

D_b = S_b

Równowaga, bo popyt jest funkcją ceny - cena koryguje, gdy popyt przestaje się równoważyć z podażą.

Dzięki zależnościom tych 3 wielkości popyt z podażą nie rozejdą się („niewidzialna ręka rynku”)

Model pajęczyny

„Pozwólmy działać rynkowi poprzez elastyczność cen, a rynek zawsze doprowadzi nas do równowagi”

Uproszczenia w jego analizie:

• Analiza statyczna (przyjmuje założenie o stałości pewnych warunków np. niezmienność zdolności produkcji; dynamiczna - gdy uchylam te założenia i przyjmuję ich zmienność; nie jest ważny okres w jakim analizujemy zjawiska)

• Nie ma pieniądza w jego modelu - występuje `liczman' (umowna jednostka obliczeniowa, rozrachunkowa)

Pareto

Krzywe transformacji, obojętności, preferencji.

Analiza zachowań konsumenta, producenta.

Zmatematyzował to, co było w szkole austriackiej (Trójkąt Mengela)

Oparł się na 3 założeniach:

1. Producenci i konsumenci są racjonalni

2. Producenci i konsumenci kierują się ściśle określonym celem (max zysku, max korzyści z konsumpcji)

3. Producenci i konsumenci potrafią porównywać różne możliwe rozwiązania i wybierać dla siebie najkorzystniejsze.

Sformułował warunki punktu idealnej równowagi w gospodarce:

1. Wszyscy konsumenci musieliby zastosować takie kombinacje wykorzystania posiadanych przez siebie zasobów, przy których osiągnęliby max zysków - żaden konsument nie mógłby mieć lepiej, chyba, że czyimś kosztem

2. Wszyscy producenci musieliby zastosować takie kombinacje wykorzystania posiadanych przez siebie czynników produkcji, przy których osiągnęliby max zysków - żaden producent nie mógłby mieć lepiej, chyba, że czyimś kosztem

3. Na wszystkich rynkach dóbr i czynników produkcji musiałyby się ukształtować ceny równowagi, a zarazem równowaga popytu i podaży.

Gospodarka nigdy nie jest w stanie osiągnąć tego punktu w sposób trwały (choćby dlatego, że on się ciągle zmienia) - gospodarka ciągle wokół niego oscyluje (w sposób trwały nie dochodzi do niego).

Na szczęście nigdy go nie osiąga - w momencie osiągnięcia trzeba by powiedzieć; „no to koniec” - kres wszystkiego, nic nie można już zmienić - tak naprawdę nie chodzi o to, aby ten punkt osiągnąć.

Prawo entropii (w tle tej teorii) - fizyka

Rozproszenie energii (mimo, iż suma energii pozostaje taka sama) tak daleko, że układ się zatrzymuje.

Zasada 20 - 80, zasada Pareto

Zauważył, że 20% ludności skupia w swych rękach 80% dochodów.

Uogólniając to:

• mając dwa zbiory jakoś ze sobą powiązane, to najczęściej mniejszość jednego jest powiązana z większością drugiego

Idea szukania tego, co w zbiorach najistotniejsze (produkty w firmie, które przynoszą najwięcej zysku)

Od szkoły matematycznej istnieje dyskusja, czy ekonomia jest taką nauką, jak inne ścisłe. W latach 70tych XX w. ekonomia to prawie matematyka. Dziś następuje etap „rozczarowania się” zastosowaniem matematyki w ekonomii.

SZKOŁA NEOKLASYCZNA (ANGLOAMERYKAŃSKA, CAMBRIDGE)

Najważniejsza ze wszystkich rozpatrywanych. Ekonomia głównego nurtu. Współcześnie mamy kontynuację właśnie tej szkoły. Treść podręczników do mikroekonomii, to szkoła neoklasyczna.

Klasyczna, bo:

• przyjmuje paradygmat typowy dla ekonomii klasycznej (zbiór fundamentalnych założeń)

• niewidzialna ręka rynku

• samoregulacja rynkowa

• prawo Say'a

Neo, bo:

• klasyczna była makroekonomiczna, a ta jest mikroekonomiczna; konsekwentnie odrzuca potrzebę odrębnej analizy makroekonomicznej (nie w sensie skali analizy, odrzuca odrębność analizy w skali makro w rozumieniu innej analizy, innych narzędzi, założeń)

• założenia:

• zrozumiem zjawiska w skali mikro, to tak jak bym rozumiał zjawiska w skali makro, bo makro, to suma zjawisk w skali mikro

Typowy dla niej:

• indywidualizm poznawczy

Przyjmowanie założenia o względnej izolacji rynków (zjawiska pojawiające się na jednym rynku, np. pieniądze nie przenoszą się automatycznie z rynku pieniądza na rynek dóbr)

Nie przesunie się

• w prawo, gdyż `ceteris paribus'

• w lewo, gdyż elastyczność cenowa

Realny popyt jest ten sam, nominalny nie.

Paradygmat - istnieje mechanizm, który doprowadzi gospodarkę do równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

Alfred Marshall

Sformułował prawo popytu i podaży

Rynek może zawodzić - efekty zewnętrzne (różnice między kosztami i korzyściami w ujęciu społecznym i prywatnym)

S=I (przy czym jedno i drugie zależy od stopy procentowej)

Stopa procentowa niepieniężna - nie zależy od podaży pieniądza i popytu na pieniądz

Wprowadza rentę konsumenta - miarą korzyści konsumenta jest różnica między tym ile konsument gotów jest zapłacić a ile w rzeczywistości płaci.

Chciał podkreślić związek z mikroekonomią, z praktyką mikroekonomiczną, chce pokazać odejście od ekonomii politycznej.

Podstawowe dzieło Marshall'a to „Podstawy ekonomiki”. Jego zdaniem ekonomia ma być maksymalnie utylitarna, nauką o przedsiębiorstwie, jego funkcjonowaniu.

Cena

• krótki okres

jest pochodną czynników popytowych

• długi okres

jest pochodną czynników podażowych, a zwłaszcza elementu kosztowego

czwarty czynnik produkcji - organizacja (przedsiębiorczość)

Jerons i	Clarc
Prawo malejącej użyteczności krańcowej i prawo wyrównywania użyteczności Prawo Gossena	Prawo malejących płac Uważał, że im więcej ludzi pracuje tym mniejsza jest ich użyteczność krańcowa, maleje też więc cena, która zmierza do równowagi z użytecznością krańcową (im mniej pracowników tym większa płaca) Płaca to cena siły roboczej

SZKOŁA SZWEDZKA

• Wicksell

• Cassel (sz. neoklasyczna)

Wicksell ­Odrzuca tezę, że rynek pieniądza jest niezależny od rynku dóbr;
stopa % związana jest z rynkiem pieniądza i ona wpływa na rynek dóbr.

Rynek prowadziłby do równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji, gdyby była pełna neutralizacja rynku pieniądza.

Jego poglądy wywarły wpływ na poglądy Keynesa.

Miał wątpliwości, co do prawa Say'a

Wyróżniał on rynkową i naturalną stopę procentową.

Naturalna to taka, dla której oszczędności i inwestycje są sobie równe (S=I)

Gdy pojawiają się odchylenia od stopy naturalnej (w górę lub w dół) pojawiają się zakłócenia.

Rynkowa nie musi być równa naturalnej (S≠I)

Wicksell zwrócił uwagę na problem zachowania uczestników rynku, ich pesymistyczne nastawienie czy zupełnie optymistyczne nastroje.

Uczestnicy rynku pieniężnego (bankowcy i kredytobiorcy) mają skłonności do zbyt optymistycznego lub pesymistycznego patrzenia na przyszłość.

NURT KRYTYCZNY WOBEC NURTU SUBIEKTYWNO - MARGINALISTYCZNEGO

SZKOŁA HISTORYCZNA MŁODSZA (ZWIĄZANA Z NIEMCAMI)

Zarzuca kierunkom subiektywno - marginalistycznym nadmierną abstrakcję oraz dedukcję, która nie ma uzasadnienia. Należy się opierać na analizie faktów historycznych i danych statystycznych. (podobnie jak w Starszej Szkole Historycznej)

W. Sombart

(jego idee chętnie wykorzystywali Naziści)

Zjawisk ekonomicznych nie da się oddzielić od analizy innych aspektów życia społecznego. Nie ma HOMO ECONOMICUS - człowieka ekonomicznego (racjonalnego - kierującego się ściśle określonymi motywami - zyskiem; człowiek potrafi wybrać z wielu najkorzystniejsze dla niego rozwiązanie). Człowiek jest bardziej złożony. Duch gospodarczy drzemie w człowieku.

Każda formacja ma zespół cech charakterystycznych dla danego człowieka z formacji. Im takich ludzi z `duchem gospodarczym' jest więcej, tym lepiej funkcjonuje system.

Duch gospodarczy (kapitalizmu):

• pracowitość

• pilność

• oszczędność

• gospodarność

• posiada zdolności organizacyjne

• poczucie odpowiedzialności wobec społeczeństwa

• solidarność - gotowość akceptacji pewnych wspólnych norm i zasad (zysk - ale fair)

Według Sombarta pewne narody są bardzo przesiąknięte tym duchem, inne mniej. Tam, gdzie jest on silny, państwo może mieć mniejszy wpływ na gospodarkę. Jeśli w jednym państwie są dwa narody (silny i słaby), to słabsi oddają swą aktywność ekonomiczną silniejszym, przez co stają się jeszcze słabsi.

Narodem bardzo przesiąkniętym duchem kapitalizmu są Żydzi (mieli oni zakaz nabywania ziemi - więc `kombinowali'). Niemcy mieli słabego ducha (Żydzi czerpali go z Niemców).

Było to pierwotne uzasadnieni konfliktu niemiecko - żydowskiego.

Max Weber

Twórca początków teorii biurokracji - jest ona nieuchronną konsekwencją rozwoju organizacji, jest wyrazem racjonalizacji działań.

Biurokracja prowadzi do dehumanizacji ze szkodą dla organizacji.

„Etyka protestantyzmu a duch kapitalizmu” - istnieje ścisły związek z religią a optymalny jest układ→ Kapitalizm w społeczeństwie protestanckim ( gdyż oba są oparte na tej samej regule indywidualnej przedsiębiorczości)

Nie każdy odłam chrześcijaństwa równo pasuje do kapitalizmu. Najbardziej pasuje protestantyzm, potem katolicyzm, a potem prawosławie.

Protestantyzm klarowniej przedstawiał bogactwo od katolicyzmu. Dążenie do bogactwa jest pozytywne, bogactwo to nagroda od Boga już na ziemi.

INSTYTUCJONALIZM

Bardzo kontrowersyjna szkoła

• Zjawisk ekonomicznych nie da się oddzielić od innych.

• Należy przede wszystkim analizować instytucje; instytucje w rozumieniu pewnych organizacji oraz w rozumieniu pewnych zasad, reguł.

T. Veblen

Odrzuca ekonomię neoklasyczną, krytykuje realia kapitalizmu.

Podstawowy błąd, to przyjmowanie całkowicie nieprawdziwego obrazu człowieka (homo economicus) oparte na 2 całkowicie nieprawdziwych założeniach:

• człowiek w życiu ekonomicznym kieruje się bardzo prostymi motywami (zdaniem Veblen'a motywy te są złożone)

• szkoła neoklasyczna traktuje człowieka tak jakby jego działanie nie było uzależnione od działań innych ludzi (działa pod wpływem instytucji jako organizacji a częściej w rozumieniu pewnych reguł, zasad oddziałujących na nasze zachowanie)

Stworzył podstawy INSTYTUCJONALIZMU

Instytucje skodyfikowane - (większość wszystkich) zasady wyrażone przez normy prawa

Instytucje, zasady nieskodyfikowane - (nigdzie nie zapisane) tradycje, rytuały, bardzo skutecznie oddziałują na zachowanie ludzi.

Konsumpcja na pokaz - nie ma użyteczności, konsumuję, aby pokazać, że nie jestem inny, demonstruję przynależność do pewnej grupy, bądź odrębność od innej grupy

2 instynkty, które ścierają się w człowieku:

• instynkt dobrej roboty

• instynkt łupieżczy (niepohamowana żądza bogactwa)

Analiza ekonomiczna musi mieć charakter historyczny, czyli wielowymiarowy, nie da się oddzielić analizy zjawisk ekonomicznych od socjologicznych, psychologicznych, politycznych musi mieć też wymiar ewolucyjny, bo zmieniają się instytucje regulujące działania, bo zmienia się świat.

Musi również akceptować, że człowiek jest skłonny do robienia rzeczy dobrych i złych (DYHOTOMIA DZIAŁAŃ LUDZKICH).

Społeczeństwo dzieli się na 2 grupy:

• ludzie którzy robią coś dla Państwa

• klasa próżniacza

Klasa próżniacza:

• ludzie, którzy żyją wyłącznie z tytułu posiadanej własności - rentierzy

• wydają tylko pieniądze

• hamulec postępu, rozwoju gospodarki

• nie chce zmian bo jest dobrze jak jest

• statyczne spojrzenie na rzeczywistość (a przecież ewolucja jest nieuchronna, bo świat się zmienia)

NEOINSTYTUCJONALIZM (KONTYNUACJA INSTYTUCJONALIZMU)

Commons

Podobnie, jak Veblen uważa, że droga do zrozumienia zjawisk prowadzi przez analizę instytucji - jest to jedyna cecha wspólna dla tych dwóch panów

Transakcje - życie gospodarcze dla Commons'a to ciąg transakcji, a transakcjom towarzyszą koszty - pojęcie kosztów transakcyjnych.

Im bardziej złożone transakcje - tym bardziej złożone koszty.

KONTYNUATORZY EKONOMII NEOKLASYCZNEJ

EKONOMIA DOBROBYTU (OK. 1959R.)

Artur Pigou

Twórca ekonomii dobrobytu

Co zrobić, aby kapitalizm się umocnił?

2 warianty rozwoju ekonomii:

1. ekonomia cen

• świat czystych modeli ekonomicznych (S, D, P)

• jednak ta ekonomia nie wystarcza

2. ekonomia dobrobytu

• problem tworzenia i podziału tzw. dywidendy narodowej (pierwowzór pojęcia produktu krajowego) i wynikające z tego konsekwencje dla dobrobytu społecznego

Rynek nie zawsze zapewnia max warunki do powiększenia dywidendy narodowej i jej podziału, jest więc potrzebna ingerencja Państwa, zwłaszcza w sferze podziału w imię pokoju społecznego.

Jak dalece ma ingerować państwo?

• granicą aktywności państwa jest ograniczenie działalności (aktywności) sektora prywatnego oczywiście do momentu negatywnych skutków w obrębie aktywności sektora prywatnego

Pigou: pieniądz ma malejącą użyteczność krańcową.

Pigou wskazuje na potrzebę redystrybucji dochodów, co prowadzi do wzrostu dobrobytu społecznego. W interesie ludzi zamożnych leży redystrybucja gdyż utrzyma to kapitalizm.

Wydatki państwa dobrobytu:

• państwo przejmuje określone kwoty i finansuje z tego różne wydatki (oświata, ochrona zdrowia, kultura) a nie przekazuje ich bezpośrednio dla biednych.

Granicą redystrybucji jest podcinanie aktywności ekonomicznej (problemem jest wyznaczenie tej granicy)

Podatek Pigou

Problem zwalczania efektów zewnętrznych.

Pigou uważał, że państwo powinno wprowadzić specjalne opodatkowanie wobec podmiotów kreujących koszty zewnętrzne.

TEORIE NIEDOSKONAŁEJ I MONOPOLISTYCZNEJ KONKURENCJI

• Pierro Straffa Cambridge

• Joanne Robinson Cambridge

• Chamberlin Harvard

• von Stackelberg

Lata 30-te XX wieku

Cała czwórka kontynuuje teorię neoklasyczną z pewnymi zmianami.

Podstawą analizy ekonomicznej są modele oparte na konkurencji doskonałej natomiast wyjątkiem od reguły jest monopol (w ekonomii neoklasycznej). Rzeczywistość ekonomiczna jest pomiędzy konkurencją doskonałą a monopolem, tak więc trzeba analizę neoklasyczną wzbogacić o analizę opartą na konkurencji niedoskonałej.

Pierro Straffa

1. Nie akceptuje neoklasycznego spojrzenia na równowagę przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

Nominalna wartość S i D się zmienia (nie zmienia się realna wartość)

Rynek w postaci wahadła - wychylamy się, ale rynek zawsze prowadzi do równowagi.

Przejście między B i C jest szybkie i bezproblemowe.

Straffa uważa, że analiza przejścia z B do C w sposób szybki i bezproblemowy jest zbyt uproszczona - należy wykonać tu również analizę krótkoterminową (nie opierać się tylko na długoterminowej)

2. Uproszczeniem jest spojrzenie na gospodarkę, jako tylko wolny rynek i analizowanie monopolu na marginesie. Monopol to nie wyjątek od reguły, a inna reguła.

Analiza monopolu jako oddzielnej reguły wiąże się z pojęciem specyficzności zasobów. (Nie każdy może dotrzeć do wszystkich zasobów, do których by chciał). Zasoby są w większości specyficzne - można je wykorzystać tylko w pewnym rodzaju działalności.

Im bardziej zasoby są specyficzne, tym trudniejszy do nich dostęp (patent, koncesja, know-how)Powiązane ze specyficznością zasobów są bariery wejścia i wyjścia z rynku. Są one częstym ograniczeniem dla konkurencji. (Przykład: nie mogę wejść na rynek, bo nie mam koncesji, a nie mogę wyjść, ponieważ stracę zainwestowany kapitał, którego nie da się przenieść na inną działalność).

J. Robinson

Miała szansę na Nagrodę Nobla - ale była kobietą i do tego miała lewicowe poglądy

„Teorie niedoskonałej konkurencji” - 1933 rok.

Konkurencja jest, ale w znacznej mierze niedoskonała.

Monopolista może uprawiać praktykę różnicowania odbiorców (różne ceny - dla różnych odbiorców, na różne rynki). Ceny nie odzwierciedlają kosztów.

Zwraca uwagę na dyskryminację cenową monopolu(firma, która ma przewagę nad kosztami może wprowadzić produkt w różnych cenach dla różnych odbiorców) i związane z nią dwa zjawiska:

Monopson - `odwrócony monopol' (1 odbiorca/nabywca - wielu producentów / sprzedawców)

Dumping - cena niższa, niż koszty wytworzenia towarów (pojawia się przy dyskusjach dot. handlu zagranicznego).

Chamberlin

„Teoria konkurencji monopolistycznej”- 1933 rok.

W większości przypadków monopol nie jest monopolem naturalnym, gdyż monopol naturalny określa sytuację rynkową gdzie działa tylko jedna firma i nikt więcej - a tak zazwyczaj nie jest (np. oligopol)

Monopol technologiczny

Firma dysponuje rozwiązaniem technologicznym, którym nie dysponuje nikt inny. Ten rodzaj monopolu nie jest wieczny. Musi się kiedyś skończyć - nowe rozwiązania techniczne w końcu się upowszechniają.

Skoro monopol technologiczny jest formą przejściową, to firma musi być w pewnych granicach konkurencyjna (dziś jestem monopolem - ale jutro nie).

Ten rodzaj monopolu nie konkuruje ceną, ale poprzez sztuczne wzbogacanie oferty (np. opcje telefonu, z których i tak się nie korzysta).

Teoria rynków kwestionowanych

(teoria rynków spornych, potencjalnie konkurencyjnych)

Nie jest najistotniejsze, ilu obecnie mam na rynku konkurentów. Muszę się za to szczególnie liczyć z potencjalną konkurencją. Pojawia się obawa, czy ktoś nowy nie zagrozi mojej pozycji.

Kwestie deregulacji - czym mniej koncesji, patentów, barier prawnych, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się nowej konkurencji. (GSM jest trzech ale może być więcej)

von Stackelberg

Uporządkował pojęcia dotyczące sytuacji występujących na rynku.

Odbiorcy → Dostawcy ↓	1	Kilku	Wielu
1	Dwustronny monopol	Ograniczony monopol	Monopol
Kilku	Ograniczony monopson	Dwustronny oligopol	Oligopol
Wielu	Monopson	Oligopson	Polipol Konkur.dosk. wolny rynek

John Keynes

• przeciwnik Traktatu Wersalskiego (nie zgadzał się na reparacje wojenne wobec Niemiec - uważał, że będą one zarzewiem nowego konfliktu)

• system walutowy w Bretton Woods

Wielki Kryzys - 1936r.

PKB wielu krajów spadło o kilkadziesiąt %.

Bezrobocie w USA wynosi 30%

Olbrzymi spadek cen, firmy bankrutują.

Wyjątkiem od kryzysu (ZSRR, Włochy, Niemcy Hitlerowskie, Japonia)

Koncepcje Keynes'a nie są niczym nowym, a tylko przedstawieniem tego, co zaobserwował. Przejął się niebezpieczeństwem gospodarki centralnie planowanej i przedstawił dla niej kontrrozwiązanie .

P AS AD2 P0 K AD1 J P1 AS, AD

P AS J K AD1 AD2 AS, AD

Według Keynes'a państwo musi popychać gospodarkę w stronę punktu K (prawy rysunek). Punkt J oznacza co prawda równowagę, ale przy bardzo wysokim bezrobociu. Każdy ruch w lewo to realny spadek popytu i podaży. Podaż i popyt dopasowują się przy niewykorzystanych czynnikach produkcji.

Możliwa jest sytuacja niepełnego wykorzystania czynników produkcji. Rynek może doprowadzić do równowagi przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji, więc państwo ma pomóc rynkowi do dojścia do równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

Uważa, że gospodarka ma być rynkowa, Państwo odgrywa istotną rolę w gospodarce rynkowej, państwo ma prowadzić politykę stabilizacji koniunktury, ale państwo nie zastępuje rynku.

Analiza Keynes'a jest makroekonomiczna

• Skala makroekonomiczna nie jest prostą sumą zjawisk mikroekonomicznych, niezbędna jest odrębna analiza makroekonomiczna.

• Jego analiza jest ściśle makroekonomiczna (neoklasyczna była mikroekonomiczna)

• Nie pokazał nigdzie przejścia pomiędzy zjawiskami mikro i makro

• Jest to analiza krótkookresowa (szkoła klasyczna - długookresowa)

• Dla Keynes'a długi okres to suma krótkich okresów

• Odrzuca tezę o względnej izolacji rynku - odrzuca tezę, że zjawiska pojawiają się na 1 rynku, np. pieniądz nie oddziałuje na drugi rynek (np. dóbr)

• Odrzuca neoklasyczne tłumaczenie stóp procentowych - dla niego jest to zjawisko typowo pieniężne

• Odrzuca prawo Say'a (szk. neoklasyczna) - nadprodukcja jest możliwa jako zjawisko względnie trwałe

• Wraca do analizy w kategoriach przyczynowo skutkowych

• Odrzuca ilościową teorię pieniądza, typową dla neoklasyków - wprowadza teorię preferencji płynności

• Odrzuca ideę, że rynek działa na zasadzie wahadła - u Keynes'a jest to mechanizm windy z możliwością zatrzymania się, szczególnie na dole

• Nie odrzuca wizji gospodarki rynkowej, niewidzialnej ręki rynku, ale uważa, iż obraz gospodarki przedstawiany przez szkołę klasyczną jest nieprawidłowy

S = I Tu Keynes i neoklasycy się zgadzają.

Szkoła neoklasyczna uważa, że obie te wartości zależą od stopy procentowej

Stopa I S

procentowa

S, I

Keynes uważa, iż te wielkości nie zależą od tego samego czynnika. Twierdzi on mianowicie, że S zależy od Y (dochodu), a I od stopy procentowej. Dla Keynes'a stopa procentowa kształtuje się na rynku pieniądza, jest ona pochodną popytu na pieniądz i podaży pieniądza.

• Keynes'a interesuje jedynie popytowa strona gospodarki, twierdzi on, iż wszystkie problemy gospodarki tkwią po stronie popytowej; podaż jest wartością, która zawsze dostosuje się do popytu.

• Wprowadza specyficzne rozumienie popytu na pieniądz - teoria preferencji płynności:

Gotowość ludzi do trzymania części swojego majątku

w postaci najbardziej płynnej - gotówce.

Trzy motywy trzymania pieniędzy:

• motyw transakcyjny - ludzie potrzebują pieniędzy do zawierania transakcji

• motyw przezornościowy - ludzie potrzebują pieniędzy na wszelki wypadek

M = L_1(Y) + L_2(%)

L₁ - łącznie motyw transakcyjny i przezornościowy, oba zależne od dochodu

L₂ - związane z popytem spekulacyjnym, pochodne stopy procentowej

• popyt spekulacyjny - czy trzymać pieniądz, czy coś innego, ale również płynnego? - alternatywą mogą być jedynie papiery wartościowe, jednak nie wszystkie, a jedynie te o charakterze dłużnym - obligacje, a nie papiery własnościowe - obligacje dają gwarancje określonego dochodu

• warto uciekać w papiery wartościowe gdy stopa procentowa rośnie - papiery wartościowe tanieją - popyt spekulacyjny rośnie

• u Keynes'a podaż pieniądza jest egzogeniczna - Bank Centralny kształtuje podaż pieniądza

M₁^S M₂^S M₃^S - kolejne wielkości

stopa podaży pieniądza

procent.

R_max A

R

R_min M^D - kształtowanie

się popytu na

M pieniądz

• u Keynes'a stopa procentowa jest elastyczna tylko w przedziale
  R_max - R_min

• założył, że Y jest stałe - gdy dochody są stałe, to popyt transakcyjny i przezornościowy są stałe - jedyna zmienna na tym rysunku to popyt spekulacyjny

Idea:

Gdyby podaż pieniądza bya na poziomie M₁^S, nie byłoby równowagi pomiędzy S i D, bo się nie przecinają

L₁ = k * Y

W punkcie A popyt spekulacyjny = 0

”Pionowy” popyt na pieniądz składa się wyłącznie z popytu transakcyjnego i przezornościowego. Papiery wartościowe są tak tanie, że wszyscy natychmiast zamieniają wszystkie pieniądze na nie.

Wzrost cen papierów wartościowych - zaczyna spadać wartość stopy procentowej, obok popytu przezornościowego i transakcyjnego pojawia się popyt spekulacyjny, przybywa ludzi, którzy zatrzymują pieniądz, rośnie popyt spekulacyjny.

R_min - papiery wartościowe już droższe nie będą, nie warto ich więc kupować, stopa procentowa już niższa nie będzie

pułapka płynności:

każdy dodatkowy pieniądz zamienia się w popyt spekulacyjny; dalsze wtłaczanie pieniądza do gospodarki nie powoduje zmiany stopu procentowej

• w tle idea aktywnej polityki monetarnej

BC manipulując podażą pieniądza wpływa na stopy procentowe, a tak stworzona stopa procentowa wpływa na realizację celów w sferze realnej, czyli inwestycje i dochody

a) chcemy pobudzić gospodarkę:

M rośnie - St.% spada - E (krańcowa efektywność kapitału) rośnie - I rośnie - Y rośnie - ∆Y/Y rośnie (poprawa tempa wzrostu gospodarczego

1. chłodzenie gospodarki:

M maleje - St.% rosną - E maleje - I maleje - Y maleje - ∆Y/Y maleje

Mnożnik inwestycyjny

Delta Y = k * ∆I

k = (1 - ∆C/∆Y)^-1

∆C/∆Y - krańcowa skłonność do oszczędzania

dochód jest tym większy, im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji

Krańcowa skłonność do konsumpcji nie jest stała. Rośnie w okresie poprawy koniunktury. Gdy zaś gospodarka ma się źle, ludzie wydają mniej.

• Keynes nie twierdził, że interwencja państwa ma mieć charakter nieograniczony.

• Państwo nie powinno być biernym obserwatorem tego, co się dzieje w gospodarce

• Państwo powinno wspierać rynek, ale go nie zastępować

Większe prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu wiąże się z wariantem b) (dotyczącym chłodzenia gospodarki), ponieważ wysokie stopy procentowe łatwo przenosi się na ograniczenie inwestycji,; znacznie trudniej jest poprzez stopy procentowe spowodować wzrost inwestycji

• pułapka płynności - stóp procentowych nie da się obniżać w nieskończoność

• o podejmowaniu inwestycji decyduje to, czy jesteśmy pewni, że ktoś kupi to, co wyprodukujemy (tani kredyt jest tylko jednym z argumentów na rzecz wzrostu inwestycji) gospodarka USA

Polityka fiskalna w wydaniu Keynes'owskim

Dla pobudzenia koniunktury należy raczej korzystać z polityki fiskalnej.

globalny popyt

zbiór punktów równowagi

C+I+G w gospodarce

rzeczywiste kształtowanie się

popytu w gospodarce

D

45°

0 C A globalna podaż Y

Zał.: gospodarka zamknięta (nie ma handlu z zagranicą), stałość zasobów,
czynników produkcji, zdolności produkcyjnych i rozwiązań technicznych.

Idea konsumpcji autonomicznej - nawet gdy produkcja jest zerowa zawsze jest jakiś popyt

Gospodarka osiągnie równowagę, gdy popyt będzie na poziomie C i odpowiadać mu będzie punkt D. Punkt (D;C) to odpowiednik punktu J na prawym rysunku ze strony 30.

Luka recesyjna

C+I+G

C - gdy konsumenci nie chcą wydawać pieniędzy

I - przedsiębiorstwa nie inwestują, bo konsumenci nie kupują

ale jest G

Państwo może zwiększać swoje zakupy. Państwo ma wziąć na siebie obowiązek pobudzania gospodarki.

Niech przykładowo luka recesyjna wynosi 200 - o tyle popyt jest za mały aby odpowiednia była podaż. Państwo nie musi zwiększać swojej aktywności aż o 200 z racji istnienia mnożnika inwestycyjnego. Następuje przejście z AD₁ do AD₂ (str. 30) - wyższa linia popytu (czerwona) na wykresie ze strony 33. Następuje wówczas pełne wykorzystanie czynników produkcji.

Luka inflacyjna

Studzenie koniunktury powinno być przeprowadzane raczej za pomocą polityki monetarnej.

[Na bazie analizy Keynes'a rozwinęły się analizy dotyczące wzrostu gospodarczego i cyklu koniunkturalnego]

Trzeba zadbać o wysokie tempo wzrostu gospodarczego.

Model Harroda - Domara

G G_w G_n

stopa wzrostu stopa wzrostu stopa wzrostu

rzeczywista gwarantowana naturalna

• stan idealny:

G = G_w = G_n

• rynek nie jest w stanie doprowadzić do stanu takiej równowagi jako czegoś trwałego

G_w - jej osiągnięcie wiązałoby się z pełnym wykorzystaniu zdolności
produkcyjnych

G_n - pełne wykorzystanie czynników produkcji

Potrzebna jest aktywna polityka państwa

Podział inwestycji na:

• autonomiczne (mogą być realizowane niezależnie od popytu, np. budowa dróg, inwestycje zbrojeniowe - problem: czym je finansować - obligacje)

• indukowane (pobudzane popytem)

Michał Kalecki

r = ¹/_k * i + u - a

r - tempo wzrostu gospodarczego jest pochodną tego, ile inwestujemy

i - stopa inwestycji

¹/_k - efektywność inwestycji

k - kapitałochłonność produkcji

u - usprawnienia bezinwestycyjne lepiej wykorzystujące stary majątek, np. poprawa organizacji pracy

a - amortyzacja - tracimy część efektów w starym majątku na skutek jego starzenia się

Dziś w podręcznikach pojawia się

Model Solowa

aczkolwiek nie jest to już model na bazie analizy Keynes'a

Y = A F(Z,K) - dwuczynnikowy model wzrostu

A - postęp techniczny

Jest to nawiązanie do szkoły neoklasycznej - funkcja produkcji przeniesiona na skalę makro

Dynamizacja mnożnika

∆Y = k *∆I

działa tylko wtedy, gdy mamy nie w pełni wykorzystane zdolności produkcyjne

działa w obie strony - wzmacnia impulsy tak dodatnie, jak i ujemne

Idea, że pojedynczy impuls popytowy może wywołać tylko ściśle określony efekt dochodowy o charakterze gasnącym:

100 50 25 12,5 6,25 …

Jeżeli państwo chce utrzymać pewien stały wysoki poziom aktywności gospodarczej, to musi stale dostarczać gospodarce kolejne impulsy popytowe.

Akcelerator

Impuls konsumpcyjny wywołuje bardziej niż proporcjonalne następstwa konsumpcyjne

C K

1000 500 50

majątek na inwestycje odtworzeniowe

produkcyjny

1100 550 100 (50+50)

powiększony

majątek

produkcyjny

10% wzrost popytu inwestycyjnego wywołuje bardziej niż proporcjonalny wzrost

ORDOLIBERALIZM

• Szkoła Fryburska

• Szkoła niemiecka

Eucken

Przedstawiciel 3. drogi

• Między klasycznym liberalizmem (kojarzonym ze szkołą neoklasyczną) a interwencjonizmem kojarzonym z Keynes'em.

• Gospodarka rynkowa musi być gospodarką rynkową - nie wierzyli w skuteczność aktywnej polityki makroekonomicznej Keynes'a

• Wiedzieli, że sam rynek nie wystarczy

Uczestnicy rynku kierują się różnymi ideałami. Klasyczny leseferyzm nie chroni przed nadużyciami przez niektóre podmioty swojej pozycji. Gdyby przyjąć, że wszyscy uczestnicy gry rynkowej działali uczciwie, ale tak nie jest - pewna regulacja prawna - reguły gry ekonomicznej są potrzebne, ale państwo nie może ich narzucać, państwo musi doprowadzić do konsensusu społecznego i później przełożyć go na pewne reguły.

Idee te są dziś realizowane w Niemczech.

TEORIA ROZWOJU

Józef Schumpeter

rozwój = wzrost

rozwój - kombinacja zmian ilościowych i jakościowych

wzrost - zmiany ilościowe w gospodarce

Jak zmierzyć zmiany jakościowe, np. poczucie bezpieczeństwa?

Teoria rozwoju

• problem innowacji i innowacyjności

• podstawowe źródło rozwoju

• i. natury technicznej, ale także organizacyjnej

• i. są źródłem zysku, rozwoju

• i. się upowszechniają i starzeją

• trzeba być stale innowacyjnym

• innowacyjność w kapitaliźmie jest zagrożona i te zagrożenia mogą narastać

• 2 źródła

• państwo i wzrost biurokracji państwa; im państwo stara się bardziej wszystko regulować, tym trudniej wprowadzać innowacje

• rozwój dużych firm i biurokracji dużych firm

im mniej firm i firmy większe, tym większe zagrożenia

mała firma ma dwa wyjścia - albo będzie innowacyjna, albo zginie

Wniosek:

Kryzys jest czymś dobrym - załamanie koniunktury wymusza kolejną falę innowacji

W trakcie II w. św.

„Kapitalizm, socjalizm, demokracja” - 1942r.

• nie da się socjalizmu (wariant radziecki) pogodzić z demokracją) - silnie podkreślona wolność jednostki

• opowiadał się za kapitalizmem, ponieważ da się go pogodzić z demokracją - a demokracja była dla niego bardzo ważna

• miał jednak wątpliwości, czy kapitalizm przetrwa (w rozumieniu problemu innowacyjności: rozwój kapitalizmu - firm, państwa - zanik innowacji - osłabienie kapitalizmu

Globalizacja - zaprzeczenie kapitalizmu

EKONOMIA GŁÓWNEGO NURTU - EKONOMIA NEOKLASYCZNA

EKONOMIA PODAŻY

Czy jest to prawdziwa szkoła? - zdania na ten temat są podzielone.

Co zrobić, aby producenci gotowi byli wykonywać tyle, aby w konsekwencji musieli w pełni wykorzystywać dostępne zasoby? - państwo psuje gospodarkę, nie powinno się mieszać.

Laffer

Krzywa Laffera

Dochody podatkowe budżetu państwa

B

O

0 E A C 100% stopa podatku

W punktach E i C mamy taki sam efekt

B przedstawia optymalny poziom ciężarów nakładanych przez państwo

Nie jest to krzywa empiryczna.

Jak zachowają się ludzie, gdy obniżymy podatki? Wzrośnie produkcja na import, czy na rynek krajowy? Wzrośnie konsumpcja, czy inwestycje?

SZKOŁA REALNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Barro

Nowe elementy w dyskusji o cyklu koniunkturalnym

przed wojną	dziś
2 1 3 4

• Wiąże się ze zmianami o charakterze skokowym, szokowym (1. kryzys energetyczny 73')

• Gospodarki muszą się dostosować do tej zmiany

Wniosek:

Państwo nie ma wpływu na tego typu zmiany, nie może nic zrobić, z jedynie utrudnić dostosowanie do nowych warunków

NOWA EKONOMIA KLASYCZNA

Lucas

• Teoria racjonalnych oczekiwań

• Związek z tradycją ekonomii klasycznej - David Ricardo (ekwiwalentność rikardiańska - o tyle, o ile państwo podniesie swą aktywność, o tyle zmniejszą ją inne podmioty, wynik = 0)

• Podmioty gospodarcze są skrajnie racjonalne

Są w stanie stworzyć racjonalny obraz przyszłości. W ramach tego są w stanie przewidzieć skutki zamierzonych działań państwa, nie są bierne - podejmują działania neutralizujące.

Wniosek:

• jakakolwiek aktywna polityka makroekonomiczna nie ma sensu

• temat nieefektywności państwa

• problem równowagi (przejście z AD₁ do AD₂) - jeżeli nie będziemy przeszkadzać rynkowi, to przejście z jednego punktu równowagi do drugiego nastąpi bardzo szybko i sprawnie

• państwo może być tylko czynnikiem zakłócającym

Pytanie:

Czy podmioty są rzeczywiście aż tak racjonalne i czy im się to opłaca?

Koszt osiągnięcia racjonalności czasem jest większy od wyników. Potrzebny jest dostęp do określonych informacji (to kosztuje), trzeba umieć je zinterpretować.

MONETARYZM

M. Friedman

• szkoła z Chicago

• eksponuje zjawiska natury pieniężnej

• podstawowy problem: kreacja pieniądza

• zdecydowani przeciwnicy aktywnej polityki pieniężnej w wydaniu Keynes'a

• zwolennicy ilościowej teorii pieniądza

M * V = P * T

200 * 2 = 1 * 400

250 * 2 = 1 * 500

albo 250 * 2 = 1,25 * 400

M rośnie

M_A M_B

nie trafi na rynek dodatkowy pieniądz - zmieni się

we wzrost popytu w gospodarce

M_B1 M_B2

zamieni się w popyt na towary, których zamieni się w popyt na towary,

producenci mają nie w pełni których producenci mają

wykorzystane zdolności produkcyjne w pełni wykorzystane zdolności

S rośnie P rośnie

wzrost podaży wzrost cen

Pojawiają się impulsy inflacyjne. Wzrost podaży zanika - ożywienie miało charakter krótkotrwały. Ostatecznie wszyscy podnoszą ceny.

P rośnie

1

1

P AS

B

P₀

AD₀

P₁ C

AD₁

A AS, AD

---