PANAMA I KANAŁ PANAMSKI
Panama - położona jest na lądowym moście łączącym Amerykę Północną z Ameryką Południową. Graniczy z Kostaryką na północnym zachodzie i Kolumbią na południowym wschodzie. Powierzchnia Panamy wynosi 77.082 km2, a liczba ludności ok. 3 miliony. Około dwie trzecie ludności to metysi (pozostali to: czarni - 14%, biali - 10%, Indianie - 6%, inni - 8%). 84% Panamczyków to katolicy. Stolicą Panamy jest Panama City, a językiem urzędowym hiszpański. Waluta to 1 balboa (B) = 100 centesimos.
Kanał Panamski - hiszp. Canal de Panamá, ang. Panama Canal, droga wodna łącząca O. Atlantycki (przez M. Karaibskie) z O. Spokojnym, w Panamie, na Przesmyku Panamskim; jedna z gł. arterii transportowych świata; dł. 81,6 km (łącznie z płytkimi przybrzeżnymi częściami Zat. Panamskiej i zat. Limón, przystosowanymi do przepływania statków), w tym 65,2 km na lądzie, szer. 91,5-305 m, głęb. min. 13,7 m; 3 zespoły dwukierunkowych śluz; każda śluza ma 305 m dł. i 33,5 m szer.; 1988 przez Kanał Panamski przepłynęło 12,2 tys. statków (o wyporności powyżej 300 t), które przewiozły 154 mln. t ładunków.
Początki - Panama po wyzwoleniu spod panowania hiszpańskiego stała się w 1821 roku prowincją kolumbijską. Po raz pierwszy spróbowała wybić się na niepodległość w 1940 r. jednak nie uzyskała wtedy uznania międzynarodowego (zwłaszcza USA realizujących w tym regionie od 1823r. doktryny Monroe'go). W 1846 USA podpisały z Nową Grenadą (później Kolumbią) porozumienie gwarantujące amerykanom prawo tranzytu przez przesmyk panamski za pomocą każdego rodzaju komunikacji. W 1850 podpisano amerykańsko - brytyjski układ Clayton - Bulwer mówiący o neutralności jakiegokolwiek zbudowanego tu w przyszłości kanału. W roku tym rozpoczęto i za 5 lat ukończono budowę kolei panamskiej. W latach 70. i 80. próbę przekopania kanału podjęli Francuzi jednak Francuska Kompania Powszechna Panamskiego Kanału Międzyoceanicznego zbankrutowała. W przedsięwzięciu tym brał udział F. Lesseps budowniczy kanału sueskiego. W ostatnim dziesięcioleciu nasiliły się w USA głosy o konieczności budowy kanału. Zwracano uwagę, iż powinien to być kanał państwowy, a nie prywatny ze względu na niepowodzenia francuskiego przedsięwzięcia tego typu w Panamie i amerykańskiego w Nikaragui. W 1901r. podpisany został układ amer. - bryt. Hay - Pauncefot oddający inicjatywę w budowie kanału stronie amerykańskiej. W 1902r. senat i izba reprezentantów (ustawa Spoonera) USA przegłosował budowę kanału w Panamie. 22 stycznia 1903r. Kolumbia podpisała z USA układ Hay - Herran zezwalający amerykanom na budowę jednak Kongres kolumbijski go nie ratyfikował. Wobec tego USA zdecydowane na jak najszybsze rozpoczęcie budowy zaczęły wspierać separatyzm panamski co doprowadziło do oderwania się Panamy od Kolumbii w listopadzie 1903 r. Po stronie panamskiej interweniowały USA, które błyskawicznie uznały nowe państwo.
Dzieje Kanału - W dwa tygodnie po uzyskaniu niepodległości Panam podpisała z USA nierównoprawny traktat Hay - Bunau-Varilla przyznający USA szerokie uprawnienia w strefie kanału rozszerzone później na całą Panamę. Budowa kanału ruszyła w maju 1904 r., a uroczyste otwarcie trasy nastąpiło 15 sierpnia 1914 r. wraz z przepłynięciem kanału przez parowiec Ancon. Aż do 1936 roku Panama była mocno zależna od USA (które miały np. uprawnienia policyjne w miastach Colon i Panama City). W roku tym podpisano układ Hull - Alfaro dający większą swobodę wew. Panamie i pełną podmiotowość międzynarodową. Był to efekt polityki, dobrego sąsiedztwa realizowanej przez F. D. Roosevelta. Po wojnie wrócono do nacisków na Panamę, której Zgromadzenia Narodowe nie ratyfikowało umowy o przedłużeniu prawa do posiadania przez USA baz wojskowych poza strefą kanału. Należy tu zaznaczyć, że strefa kanału była wykorzystywana przez USA do szkolenia zarówno oficerów latynoskich jak i własnych wojsk np. przed wyjazdem do Wietnamu czemu sprzyjały panujące tam tropikalne warunki. W styczniu 1964 roku w wyniku „kryzysu flagowego” doszło do starć zbrojnych i zerwania stosunków dyplomatycznych pomiędzy USA a Panamą. Panama uzależniła ich wznowienie od renegocjacji układów dotyczących kanału. Do podpisania układów nie doszło gdyż nie zadawalały nowego przywódcy panamskiego Omara Torrijosa, który doszedł do władzy poprzez bezkrwawy zamach stanu w 1968 r.
W 1973 r. na wyjazdowej sesji Rady Bezp. ONZ USA musiały uciec się do zawetowania rezolucji o konieczności nowego układu między USA a Panamą. W 1974 r. USA i Panama podpisały „Deklarację Zasad” będącą krokiem w kierunku podpisania w 1977 r. przez J. Cartera i O. Torrijosa „Traktatu o Kanale Panamskim” (unieważniającym układ Hay - Bunau-Varilla i inne nierównoprawne umowy) oraz „Traktatu o Trwałej Neutralności Kanału Panamskiego”. Powołano Komisję Kanału Panamskiego, na czele której do 1989 r. stał Amerykanin a po tej dacie Panamczyk, obydwaj mianowani jednak przez prezydenta USA. Wojska USA miały pozostać w Panamie do 1999 r. Lata 80. Były w Panamie dekadą Manuela Noriegi, który przejął władzę po śmierci O. Torrijosa i utrzymał ją aż do interwencji USA w 1989 r. Interwencję poprzedził dwuletni kryzys we wzajemnych stosunkach. W wyniku interwencji obalono M. Noriegę, który najpierw schronił się w nuncjaturze papieskiej, a potem został wywieziony do USA i skazany i osadzony w więzieniu m. in. za handel narkotykami. Zgromadzenie Ogólne ONZ potępiło tę interwencję. W Panamie wojska USA pozostały do lutego 1990 r. W miejsce poprzedniej władzy powołano parlament na bazie unieważnionych wyborów z 1989 r. W latach 90. Panama demokratyzowała się oczekując na przejęcie kanału panamskiego. Władze tego kraju były poddawane jednak pewnym naciskom amerykańskim mającym na celu zagwarantowanie pozycji USA w tym rejonie także w XXI wieku. Rozważana była też budowa drugiego kanału w Panamie lub innym kraju tego rejonu.
Do końca 1999 roku wojska USA wycofały się całkowicie ze strefy Kanału wypełniając umowy z 1977 roku.