OBSERWOWANIE OSÓB Z OBJAWAMI CHOROBOWYMI ZE STRONY NARZĄDÓW ZMYSŁÓW I SKÓRY - OPIEKA

Zmysły - czyli wzrok, słuch, dotyk, smak i węch, służą do utrzymania kontaktu z naszym otoczeniem. Dzięki zmysłom możemy poruszać się w przestrzeni i wykonywać właściwe ruchy, dostrzegać lub wyczuwać zagrożenia i tak działać, aby ich uniknąć.

Każdy ze zmysłów ma swoje właściwe miejsce i odpowiednie receptory do odbierania bodźców z otoczenia, zawierające wyspecjalizowane i rozwinięte zakończenia nerwowe, odpowiadające na właściwe bodźce.

OKO - narząd wzroku jest niezwykle złożonym narządem optycznym, kształtem zbliżonym do kuli, utworzonej z kilku warstw:

• twardówka, która działa jako osłona gałki ocznej,

• naczyniówka, zawiera sieć naczyń krwionośnych zaopatrujących w krew komórki gałki ocznej,

• siatkówka, warstwa, na którą rzutowane są obrazy, stanowi najbardziej wewnętrzną część ściany gałki ocznej i jest pokryta światłoczułymi komórkami reagującymi na światło i rozpoznającymi barwy.

Światło wpada do oka przez źrenicę, okrągły otwór w przedniej części oka, który może się rozszerzać lub zwężać, dzięki tęczówce (zawierającej komórki mięśniowe), regulując dopływ światła. Za źrenicą znajduje się soczewka, która ogniskuje obrazy na siatkówce i może zmieniać kształt (akomodacja), który zależy od działania mięśnia rzęskowego otaczającego soczewkę i umożliwiającego jej dostosowanie się do panujących w danym momencie warunków (ogniskowanie obiektów z różnej odległości).

Wnętrze oka wypełnia w przedniej części płyn - ciecz wodnista, w tylnej części za soczewką znajduje się ciało szkliste (stanowi 4/5 objętości całej gałki ocznej).

Zewnętrzna część gałki ocznej w odcinku przednim i wewnętrzna powierzchnia powiek pokryte są spojówką (odmiana błony śluzowej), która dostarcza oku wilgoć.

Wokół gałki znajdują się mięśnie zewnętrzne oka, umożliwiające ruchy gałki ocznej we wszystkich kierunkach.

W najbardziej tylnej części gałki ocznej znajduje się nerw wzrokowy łączący oko z mózgiem, gdzie w rzeczywistości powstają i są interpretowane obrazy, które widzimy.

Mechanizm widzenia

Światło padające na siatkówkę jest odbierane przez światłoczułe komórki, w których energia świetlna wywołuje reakcję chemiczną. Pręciki rozróżniają kolory czarny, biały i szary, czopki - pozostałe kolory. Każdy promień światła padający na jedną z tych komórek powoduje natychmiastowe wysłanie przez nią informacji do nerwu wzrokowego. Łączy on wszystkie sygnały z pręcików oraz czopków i wysyła je razem do mózgu, gdzie wzrokowa część kory mózgu interpretuje nadesłaną informację i tworzy obrazy. Pozwala to na wniosek, że mózg widzi, a nie oczy.

W wieku podeszłym występują zmiany w odbieraniu wrażeń wzrokowych, ponieważ źrenice stają się większe i słabiej reagują na światło. Akomodacja zmniejsza się, w miarę jak soczewka mętnieje, a jej torebka staje się mniej elastyczna, pole widzenia zwęża się, a odbiór kolorów traci na ostrości.

OBJAWY CHOROBOWE ZE STRONY NARZĄDU WZROKU

Wytrzeszcz gałki ocznej - to nadmierne, jedno- lub dwustronne wysunięcie gałki do przodu. Jednostronny - guzy i ropne zapalenie oczodołu; dwustronny -przy chorobie Graves - Basedowa.

Oczopląs - to rytmiczne drganie gałek ocznych. Występuje przy uszkodzeniu błędnika lub móżdżku.

Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych (zez) - może być spowodowany porażeniem lub niedowładem poszczególnych mięśni gałki ocznej.

Obrzęk powiek - w chorobach nerek.

Zasinienie powiek - tzw. sine okulary, to objaw złamanie podstawy czaszki. Może mu towarzyszyć wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z uszu.

Białkówka podbarwiona na żółto to jeden z pierwszych objawów żółtaczki

Nadmiernie zwężone źrenice - przy zatruciu muskaryną (muchomorami), w śpiączce mocznicowej, schorzeniach OUN.

Nadmiernie rozszerzone źrenice - przy zakropleniu atropiną, w ataku padaczki, zatruciu alkoholem.

Brak reakcji na światło - fizjologicznie pod wpływem światła, patologicznie przy głębokiej utracie przytomności.

Blade spojówki - przy niedokrwistości.

Przekrwienie spojówek - przy stanach zapalnych spojówek. Czasem towarzyszy ropotok, światłowstręt, obrzęk powiek.

Niedomykalność powiek - w porażeniach, u nieprzytomnych.

Łzawienie - przy stanach zapalnych spojówek, podrażnieniu oka ciałem obcym, drażnieniu gałki ocznej nieprawidłowo ustawionymi rzęsami.

Widzenie płatków przed oczami - przy niedokrwistości złośliwej, mocznicy, zatruciu ciążowym.

Otęcze (widzenie kół o kolorach tęczy wokoło źródła światła)- widzi chory np. w jaskrze (wzmożone ciśnienie śródgałkowe - normalne 14-22 mm Hg, tj. 1,9-2,9 kPa).

Podwójne widzenie - po urazach czaszkowo-mózgowych.

Zaburzenia ostrości - nieprawidłowa budowa i działanie oka, działanie kory mózgowej.

POSTĘPOWANIE

Opiekunka powinna przekonać podopiecznych o konieczności oszczędzania oczu i zasięgania porady lekarskiej we wszystkich zmianach chorobowych dotyczących oka.

Należy profilaktycznie sprawdzać wzrok 1x w roku. W wieku 40-45 lat, gdy występują zmiany, związane ze starzeniem się organizmu, utrudniające widzenie z bliska. Należy wtedy pójść do specjalisty, dobrać odpowiednie okulary, które trzeba korygować mniej więcej co 2 lata.

Oczu nie wolno rozcierać ani dotykać brudnymi palcami.

Przy czytaniu, pisaniu lub wykonywaniu precyzyjnych prac należy przedmiot trzymać w odległości około 30 cm od oka oraz korzystać z dobrego oświetlenia, umieszczonego z lewej strony pracującego. W przypadku długotrwałej pracy, wymagającej natężenia wzroku, trzeba przerywać ją dając odpoczynek oczom - najlepiej przez spojrzenie w dal.

Również dobrze działa gimnastyka na zataczaniu oczami koła, patrzenia w lewo, potem w prawo, a w końcu na czubek nosa. Przy kilkakrotnym powtarzaniu tego ćwiczenia w ciągu dnia zapobiega się zmęczeniu nerwów wzrokowych oraz zwiotczeniu mięśni ocznych.

Oglądanie programów telewizyjnych musi także spełniać pewne warunki, by nie było szkodliwe dal oczy. Nie powinno być długotrwałe, ekran powinien znajdować się na wysokości i naprzeciwko oczy, a nie z boku, pokój powinien być oświetlony, a nie ciemny. Jeżeli mimo spełnienia powyższych warunków, po niezbyt długim oglądaniu telewizji występują bóle głowy lub dolegliwości ze strony oczu - należy zasięgać porady lekarza.

Przy działaniu na oczy promieni ultrafioletowych znajdujących się w świetle lampy łukowej, rtęciowej, w świetle słonecznym, szczególnie w górach, na śniegu - należy ochronić oczy ciemnymi okularami, w przeciwnym razie można doprowadzić (po kilku godzinach od zadziałania promieni) do wystąpienia silnego pieczenia, bóle i światłowstrętu, przy czym mogą powstać ubytki nabłonka rogówki. Ciemnych okularów nie należy jednak nadużywać, oko staje się wtedy zbyt wrażliwe, nawet na nieduże natężenie światła.

Duże znaczenie dla wzroku ma rodzaj pożywienia. Należy np. pamiętać, że dieta uboga w witaminę A i B może wpłynąć ujemnie na narząd wzroku i jego działanie. Ze względu na krańcowo różne działanie leków zakraplanych do oczy, nie wolno używać żadnych kropli bez indywidualnego zalecenia lekarza.

Wszystkie objawy, jak: drganie oczu, zaburzenia w widzeniu, plamy i mroczki przed oczami wymagają bezwzględnie porady lekarza. Należy zwrócić uwagę szczególnie ludziom starszym, również na błahe i przemijające objawy, jak okresowe zamglenie, umiarkowane bóle głowy, widzenie otęczy, które mogą towarzyszyć rozpoczynającej się jaskrze, a tylko lekarz może ją wykluczyć albo stwierdzić. Przebieg i rokowania w tej chorobie jest przede wszystkim zależne od wczesnego rozpoznania i właściwego leczenia.

Każde ciało obce musi być z oka usunięte.

CHORZY NIEWIDOMI - załącznik ksero 90-95

UCHO jest narządem słuchu i odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu równowagi.

Składa się z trzech części:

• ucho zewnętrzne - utworzone przez małżowinę uszną, przewód słuchowy zewnętrzny;

• ucho środkowe - utworzone przez jamę bębenkowa oraz łańcuch kosteczek słuchowych (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), leży w kości skroniowej; ucho zewnętrzne oddziela od środkowego błona bębenkowa;

• ucho wewnętrzne - utworzone przez ślimak (narząd słuchu) i kanały półkoliste, które są narządem równowagi.

Ucho spełnia dwie funkcje:

• słuchową, w której udział biorą ucho zewnętrzne, środkowe i część ślimakowa ucha wewnętrznego,

• utrzymywania równowagi, w której udział biorą część środkowa (przedsionek) i tylna (kanały półkoliste) ucha wewnętrznego.

Mechanizm słuchu

Drgania powietrza stanowiące dźwięk są rozpoznawane przez ucho ludzkie, jeśli ma wystarczającą częstotliwość i intensywność. Drgania docierają do ucha zewnętrznego i przez przewód słuchowy zewnętrzny do błony bębenkowej, powodując jej drganie, które porusza łańcuch kosteczek słuchowych w uchu środkowym. Kosteczki przenoszą te drgania do narządu Cortiego, który jest właściwym narządem słuchowym znajdującym się wewnątrz ślimaka.

Komórki tego narządu przekształcają drgania dźwiękowe w impulsy nerwowe docierające do mózgu przez nerw słuchowy. Mózg interpretuje je jako określone dźwięki.

Mechanizm równowagi

Ucho wewnętrzne zawiera także narząd równowagi, którym są kanały półkoliste wypełnione płynem. Wszystkie ruchy głowy, wpływające na płyn w kanałach, rozpoznają kierunek ruchu i przekazują do mózgu odpowiednie informacje. Układ kanałów i jam w uchu wewnętrznym nosi nazwę błędnika.

OBJAWY CHOROBOWE ZE STRONY UCHA

Ból ucha - występuje w stanach zapalnych ucha środkowego i czyrakach w zewnętrznym przewodzie słuchowym.

Wyciek z ucha - przy stanach zapalnych ucha środkowego po perforacji błony bębenkowej.

Zaburzenia równowagi - przy schorzeniach błędnika.

Nagłe ogłuchnięcie - na jedno ucho może być spowodowane zatkaniem zewnętrznego przewodu słuchowego czopem woszczynowym lub innym ciałem obcym.

Szum w uszach - przy zatruciu chininą i salicylanami.

POSTĘPOWANIE

1. Małżowina uszna i zewnętrzny przewód słuchowy, powinny być codziennie dokładnie myte i osuszane. Woszczynę, zbierającą się przy jej wzmożonym wydzielaniu w zewnętrznym przewodzie słuchowym, można usuwać za pomocą skręconej, czystej waty.

2. Nie należy lekceważyć objawów chorobowych ze strony ucha, ponieważ mogą prowadzić do upośledzenia słuchu a nawet powikłań mózgowych.

3. Przy skargach na ból ucha, stałych lub okresowych wyciekach z ucha, zaburzeniach równowagi, pacjenta należy skierować do specjalisty.

4. Ze względu na negatywny wpływ hałasu należy chronić się przed upośledzeniem słuchowym, rozdrażnieniem i stanami napięcia poprzez zmniejszenia narażenia na hałas (hałas mierzy się w decybelach dB - jednostka natężenia dźwięku i określa się: 60-80 dB hałas dokuczliwy, 80-85 uciążliwy, 85-100 bardzo uciążliwy).

Przy bardzo silnym, nagłym i spodziewanym hałasie należy otworzyć usta, przez co zmniejsza się ciśnienie napierające na błonę bębenkową i przeciwdziała ewentualnemu pęknięciu. W domach opieki należy zwrócić uwagę na ciche rozmowy, dobre i ciche funkcjonowanie wszystkich urządzeń, chodzenie personelu w „cichym” obuwiu.

5. W przypadku podejrzenia o przytępienie słuchu należy przeprowadzić wstępne badania, skierować na konsultację specjalistyczną i w razie potrzeby przekonać o konieczności zastosowania aparatu słuchowego.

CHORY NIESŁYSZĄCY I GŁUCHY - załącznik ksero - 86-90

NOS, to narząd ,w którego górnej części znajduje się zmysł węchu. Wyspecjalizowane receptory wykrywają substancje chemiczne (zapachy), które są interpretowane i zapamiętywane w mózgu.

OBJAWY CHOROBOWE

Brak pełnej drożności nosa - nieżyt nosa z powodu infekcji lub alergii, niedrożność jednej strony - ciało obce.

Krwawienia z nosa - po urazach, guzach złośliwych, zalegających ciałach obcych, w przebiegu choroby nadciśnieniowej, grypy i chorób krwi.

POSTĘPOWANIE

1. Zapewnienie drożności nosa poprzez systematyczne, umiejętne oczyszczanie (oczyszczając nos należy zacisnąć chusteczką jeden przewód wydmuchując jednocześnie drugi, następnie czynność powtórzyć), używając do tego celu chusteczek jednorazowych.

2. Przy włożonych ciałach obcych można je spróbować usunąć przez wydmuchiwanie. Jeśli tkwi głęboko skierować do specjalisty.

3. Przy przedłużającym się katarze, kontrolować ciepłotę ciała, konsultacja lekarska.

4. Przy małych krwawieniach z nosa podopiecznego posadzić, polecić wydmuchiwać skrzepy krwi, uciskać skrzydełko nosa do przegrody, na kark zimny okład. Przy intensywnym krwotoku lub powtarzających się krwawieniach konieczna jest pomoc specjalistyczna.

SKÓRA jedna z najważniejszych składowych organizmu. Pokrywa całe ciało. Skóra przeciętnej dorosłej osoby ma powierzchnię ok. 2m². Jej grubość zmienia się od 0,5 cm (powierzchnia stopy) do 0,5 mm (powieki). Składa się z naskórka, skóry właściwej i warstwy podskórnej.

Naskórek jest powłoką zewnętrzną (zbudowany z komórek obumarłych, wypełnionych keratyną). Łączy się ze skórą właściwą, tworząc bruzdy i zagłębienia o charakterystycznym układzie na końcach palców.

Skóra właściwa zawiera sieć włókien kolagenowych i elastycznych, naczynia krwionośne i chłonne.

Warstwa podskórna oddziela skórę od głębiej położonej tkanki łącznej i mięśniowej. Jest luźna i zawiera komórki tłuszczowe, gruczoły skóry i mieszki włosowe.

Czynność skóry:

• ochrona przed drobnoustrojami i uszkodzeniem na skutek urazu lub działania promieniowania nadfioletowego,

• utrzymywanie płynów w organizmie i wydalanie wody,

• narządy czuciowe - odczucie bólu, dotyku, zmian temperatury i ciśnienia,

• regulacja temperatury poprze ruch włosów, wytwarzanie potu, działanie naczyń włosowatych,

• wytwarzanie witaminy D.

OBSERWOWANIE ZMIAN NA SKÓRZE

Kolor skóry może nasuwać podejrzenie o pewne schorzenia lub świadczy o stanie chorego.

Bladość powłok skórnych - niedokrwistość.

Żółtawe zabarwienie - żółtaczka.

Brązowe - choroba Addisona.

Brązowożółte plamy na twarzy - choroby wątroby.

Zasinienie warg, małżowin usznych, opuszek palców - choroby płuc i serca.

Zmiany barwy skóry nie zawsze są powodowane stanem chorobowym. Również niedostatek tlenu, podniecenie lub strach mogą zmienić wygląd chorego. U pacjenta leżącego mogą wpływać na barwę skóry: zbyt wysoka temperatura panująca w pokoju, przegrzanie kołdrą lub poduszką elektryczna, błąd dietetyczny.

W y k w i t y n a s k ó r z e

Plama - ograniczona zmiana barwy na skórze.

Rumień - zaczerwienienie skóry z objawami zapalnymi.

Grudka - wyniosły wykwit o wzmożonej spoistości.

Bąbel - wyniosły, krótkotrwały wykwit o płaskiej powierzchni i nie zmienionym naskórku, powstały na skutek przesięku płynu surowiczego z naczyń do tkanki. Swędzenie.

Guzek - wykwit na skórze uwypuklony.

Pęcherzyk - wyniosłość naskórka wypełniona płynem surowiczym.

Krosta - wykwit z zawartością ropną.

Łuska - oddzielanie naskórka w drobnych kawałkach -łuszczenie trąbiaste; w dużych płatach - płatowe.

Strup - zaschnięty płyn ustrojowy na uszkodzonej powierzchni skóry.

Wrzód - ubytek tkanki poprzednio chorobowo zmienionej.

Nadżerka - ubytek naskórka.

Rana - przerwanie ciągłości skóry.

Blizna - następstwo ubytku tkanki, które wypełnia tkanka łączna.

Swędzenie skóry - uczucie zmuszające do drapania miejsc swędzących.

POSTĘPOWANIE

1. Obserwowanie zmian, konsultacja lekarska.

2. W przypadku wystąpienia wysypki obserwowanie objawów towarzyszących - gorączka, ból gardła, wymioty (ch. zakaźna) lub wywiad w kierunku uczulenia.

3. Jeśli jest taka potrzeba - specjalne postępowanie (np. opatrunki).

4. Przy męczącym i wyczerpującym swędzeniu - krótkie paznokcie, częste mycie rąk, uciskanie miejsc swędzących palcem lub grzbietem paznokcia, zajęcie chorego rozmową, książką, w celu odwrócenia uwagi od swędzenia. Odzież lekka i luźna. Jeżeli nie ma przeciwwskazań do kąpieli, można do wody dodać boraksu lub stosować płynne pudry zmniejszające swędzenie.

Świerzb to choroba skóry wywołana przez pasożyt (świerzbowiec).

Objawy:

- świąd,

- ślady na skórze (wydrążone smużki) szczególne na rękach między palcami, w okolicach nadgartków, w dołach pachowych, na powłokach brzusznych, w okolicach narządów płciowych.

Postępowanie:

- izolacja,

- utrzymanie higieny osobistej, stosowanie preparatów zleconych prze lekarza (Novoscabin).

TEMPERATURA CIAŁA

W wyniku spalania się w ustroju substancji odżywczych wytwarza się energia oraz ciepło (temperatura ciała). Prawidłowa temperatura ciała wynosi od 36⁰ do 37⁰.

Wartości poniżej 36⁰ - obniżona; 37 do 38 - stan podgorączkowy; powyżej 38 - gorączka; powyżej 39⁰ - wysoka gorączka.

Sposoby mierzenia temperatury

Do pomiaru temperatury używamy specjalnego termometru lekarskiego. Istnieją trzy sposoby pomiaru:

• mierzenie pod pachą - termometr wkłada się na 10 minut do osuszonego dołu pachowego, bezpośrednio na skórę,

• mierzenie w ustach - termometr specjalnej budowy umieszcza się pod językiem na 8 minut,

• mierzenie w odbycie - pacjentowi leżącemu na boku wprowadzamy na trzy minuty, ruchem obrotowym, termometr posmarowany wazeliną.

Przed użyciem należy sprawdzić stan termometru (uszkodzenia, wysokość słupka rtęci).

Po użyciu - opłukać termometr bieżącą wodą, wyjałowić płynem odkażającym, schować do futerału.

P. Hunt, B. Sendell, Pielęgniarstwo dorosłych z określonymi zaburzeniami fizjologicznymi, PZWL, Warszawa, 1990, s. 272-279; Rodzinna Encyklopedia Zdrowia, PZWL, Warszawa, 1998, s. 373-375.

G. Garret, Potrzeby zdrowotne ludzi starszych, PZWL, Warszawa, 1990, s.29.

S. Wołynka, Pielęgniarstwo ogólne, PZWL, Warszawa, 1986, t. I, s. 329-330.

Tamże, s. 330-332.

P. Hunt i inni, Pielęgniarstwo..., op. cit., s. 279.

S. Wołynka, Pielęgniarstwo..., s. 333-334.

Tamże, s. 334-335.

Rodzinna encyklopedia zdrowia, PZWL, Warszawa, 1998, t. II, s. 368.

S. Wołynka, Pielęgniarstwo..., s. 338.

Tamże, s. 338-339.

Encyklopedia..., s. 12-13; P. Hunt, Pielęgniarstwo…, sw.204-206.

S. Wołynka, Pielęgniarstwo..., s. 340-341.

Tamże, s. 341-342.

A. Vogel, G. Wodraschke, Pielęgnowanie chorego w domu, PZWL, Warszawa, 1993, s. 110-114.

Informacje nt. ośrodka termoregulacji - wykład I.

---