Tytuł pracy
„W y k ł a d n i a p r a w a”
Przygotowała
Anna Dulęba
Punktem wyjścia w procesie stosowania prawa jest ustalenie stanu prawnego polegające na stwierdzeniu, jakie przepisy prawne obowiązują w danej materii, a następnie na ich wykładni, czyli interpretacji tekstu prawnego i odtworzeniu zawartych w nim norm prawnych.
W szerokim znaczeniu tego pojęcia przez wykładnię prawa rozumiemy ogół czynności poznawczych zmierzających do ustalenia właściwego sensu przepisów prawnych.
Proces analizowania normy prawnej jest najważniejszy. Nie można trzymać się literalnego brzmienia przepisów, bowiem tworzenie prawa jest wyrazem woli a wykładnia wyrazem rozumu.
Celem wykładni jest ustalenie treści normy generalnej i abstrakcyjnej właściwej do rozstrzygnięcia danej sprawy, na podstawie której można określić konsekwencje prawne ustalonego stanu faktycznego.
Doskonałym przykładem będą tutaj akty normatywne, które redagowane są w języku potocznym, a także przy użyciu terminów używanych tylko w prawoznawstwie. Zwroty języka potocznego są często wieloznaczne i wymagają dookreślenia. Posługujący się tekstem prawnik, jeśli napotka taki zwrot, musi ustalić, co miał ustawodawca na myśli. Będzie to zatem wynikało z kontekstu innych przepisów bądź ze słowa wieloznacznego, ustalonego przez ustawodawcę, który trzeba umieć odszukać.
Właśnie za pomocą wykładni prawa z tak skonstruowanych przepisów prawnych odtwarza się normy prawne, a więc wypowiedzi zawierające wobec określonych osób polecenie wskazanego zachowania się w określonych okolicznościach. Polecenie określonego zachowania się ujmuje się w takich słowach, jak: musi, powinien, jest mu nakazane, jest mu zakazane.
W toku wykładni prawa niejednokrotnie konieczne jest syntaktyczne uzupełnienie normy prawnej, bowiem poszczególne jej elementy zawarte bywają w różnych przepisach prawnych; w jednym przepisie charakteryzuje się adresata, w innym okoliczności, a zdarzyć się może, że w jeszcze innym przedstawia się zachowanie adresata normy.
Często bywa tak, że reguły wykładni są dla prawnika tak oczywiste, że przeprowadza on wykładnię intuicyjnie. Jednak w większości przypadków przeprowadzenie wykładni wymaga określonej kultury prawnej, a także nagromadzenie przesłanek doświadczenia prawniczego.
Reguły wykładni zależą od przyjętej w danym okresie i w danym kraju koncepcji wykładni.
Wyróżniamy tutaj dwie grupy wykładni, mianowicie:
wykładnię statyczną;
wykładnię dynamiczną.
Wykładnia statyczna polega na dążeniu do odtworzenia historycznej i niezmiennej woli ówczesnego prawodawcy, przyjmując, że raz ustalonej treści wypowiedzi normatywnych nie można zmieniać. Najwyższymi wartościami w procesie tworzenia i stosowania prawa staje się autorytet prawa oraz poszanowanie dla tradycji, co sprzyja umocnieniu poczucia bezpieczeństwa prawnego obywateli państwa.
W odróżnieniu od wykładni statycznej bardzo ważną jest wykładnia dynamiczna, którą rozumiemy jako koncepcję, gdzie zakłada się jak najgłębsze dostosowanie treści przepisu prawnego do nowej sytuacji i współczesnych poglądów i aspiracji obywateli danego państwa. Powstaje ona zwłaszcza w okresie zasadniczych przemian ustrojowych, społecznych i politycznych, gdzie system prawa jest rozchwiany oraz współwystępują przepisy z różnych epok tworzenia prawa.
Pojawia się dylemat pomiędzy wyżej wymienionymi wykładniami, który rozwiązuje się obecnie, modyfikując wykładnię dynamiczną w wykładnię adaptacyjną, która w myśl reguł interpretacji humanistycznej adaptacyjnej, zmierza do dostosowania prawa jako tworu kulturowego do aktualnych warunków kulturowych; decyduje tutaj wola, preferencje i zamierzenia aktualnego w danym czasie prawodawcy. Prawodawca zmierza do sytuacji, w której konstruowane przez niego przepisy prawne są jednoznaczne i precyzyjne oraz powszechnie rozumiane.
Jeśli zwrot językowy jest jasny i jednoznaczny, oznacza to, że nie należy prowadzić dalszych dociekań a zasadniczo wykładnię na tym należy zakończyć.
Prawodawca niekiedy świadomie wprowadza wypowiedzi normatywne niejednoznaczne, kierując się zasadą pozostawiania adresatom norm większej swobody działania, bądź też organom stosującym prawo większych swobód decyzyjnych. Na niejednoznaczność wypowiedzi normatywnych może wpływać też „starzenie się” prawa, które reaguje na przemiany społeczno-polityczne i gospodarcze z pewnym opóźnieniem.
Wieloznaczność języka potocznego powoduje, że dla zrozumienia przepisów prawnych pomocne są językowe reguły wykładni zawarte czasami w języku prawa (np. w postaci definicji ustawowych) lub przede wszystkim w języku prawniczym.
Przyjęto, że wykładnia językowa może mieć trzy postacie, jako:
w y k ł a d n i a p o t w i e r d z a j ą c a, na mocy której przyjmuje się, że prawodawca biernie odtworzył w przepisie swoje zamierzenia i cele,
w y k ł a d n i a r o z s z e r z a j ą c a, na mocy której uznaje się, że prawodawca nie wyraził w przepisie wszystkich sowich zamierzeń,
w y k ł a d n i a z w ę ż a j ą c a, na mocy której stwierdza się, że prawodawca wyraził w przepisie więcej treści niż zamierzał.
Istnieją sytuacje, kiedy język prawniczy nie dostarcza rozstrzygnięcia, wówczas należy odwołać się do funkcjonalnych reguł wykładni, związanych z założeniem racjonalności prawodawcy, a więc przyjęciem, że prawodawca jest doskonały ze względu na posiadaną wiedzę językową i merytoryczną w danej dziedzinie oraz dysponuje uporządkowanym systemem wartości.
Stosując funkcjonale reguły wykładni poszukuje się takiego znaczenia wieloznacznego zwrotu interpretowanego, które jest w największym stopniu adekwatne do założenia o racjonalnym prawodawcy. Poszerzenie wiedzy o założeniach przypisywanych prawodawcy przynoszą różnorodne aplikacje - sądowa, adwokacka, radcowska, prokuratorska i notarialna. Dodatkowe wskazówki w odtworzeniu założeń przypisywanych prawodawcy zawierają części wstępne (preambuły) aktów prawnych, przedstawiające cele, którym stosownie aktu prawnego ma służyć.
Niekiedy nakazy stosowania konkretnych dyrektyw funkcjonalnych zawarte są w przepisach ogólnych aktu prawnego.
Można wyróżnić w ten sposób:
* w y k ł a d n i ę s y s t e m o w ą, wtedy gdy ustala się treść przepisu prawnego ze względu na jego usytuowanie wyróżnionej części aktu prawodawczego (jak przypisy ogólne, rozdział, część), w gałęzi prawa należy odwołać się do zasad gałęzi czy też systemu prawa
* w y k ł a d n i ę p o r ó w n a w c z ą, kiedy znaczenie przepisu ustala się przez porównanie jego treści do wskazań innych przepisów prawa.
Jeśli chodzi o role występujące w wykładni, już w literaturze możemy rozróżnić jej dwa rodzaje:
rolę naprawczą
rolę usprawniającą
rolę uzupełniającą
Pierwsza z nich, czyli rola naprawcza wykładni wiąże się z błędami językowymi w formułowaniu tekstu prawnego a zarazem koniecznością likwidacji jego niejasności. Natomiast druga z nich, rola usprawniająca wykładni związana jest z zamierzonym użyciem przez prawodawcę zwrotów nieokreślonych, które mają zapewnić elastyczność tekstu i dać podmiotom stosującym prawo swobody decyzyjne. Trzecia, rola uzupełniająca wykładni, polega na dodawaniu przez interpretatora norm konsekwencji, bądź jest niezbędna w przypadku wystąpienia luk konstrukcyjnych.
Nie sposób pominąć również mocy wiążącej wykładni gdzie wyróżnić możemy trzy zasadnicze rodzaje wykładni:
wykładnia doktrynalna - dokonywana jest przez prawników, którzy nie występują w roli organów państwa. Może ona wpływać na treść orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych, formalnie jednak nie jest wiążąca dla nikogo.
wykładnia oficjalna - wykonywana jest przez upoważnione organy państwa i może być wykładnią: * wiążącą wszystkich adresatów i wszystkie organy, * wiążącą tylko pewną grupę organów; * wiążącą poszczególne organy w poszczególnych sprawach
wykładnia oficjalna może być wykładnią autentyczną dokonywana przez organ, który wydał dane przepisy i dlatego wiąże w takim stopniu jak owe przepisy.
Kluczowe znaczenie w stosowaniu prawa ma wykładnia praktyczna dokonywana przez organy państwowe, stosujące prawo w decyzjach administracyjnych i w orzeczeniach sądowych. Wykładnia ta nadaje prawu realny wymiar i decyduje o tym, czy intencje oraz zamierzenia prawodawcy znajdą swoje odbicie w życiu społecznym.
Ogólnie jest przyjęte, że ustalone znaczenie przepisów prawnych, w drodze wykładni, nie powinno być sprzeczne z jakimkolwiek przepisem prawnym.
Należy również wspomnieć, że różne rezultaty wykładni trzeba porównywać ze sobą. W związku z tym powstaje kwestia w jakiej kolejności stosować wszystkie wymienione sposoby wykładni i któremu z nich należy dać pierwszeństwo. Można rozpocząć od wykładni językowej, a następnie, przez wykładnię systemową, do funkcjonalnej.
Na wykładni językowej zatrzymujemy się wtedy, kiedy sens przepisu jest wystarczająco jasny przy zastosowaniu dyrektyw językowych. W razie jakichkolwiek wątpliwości odwołujemy się do wykładni systemowej i funkcjonalnej, dając pierwszeństwo jej ustaleniom stosunki do wykładni językowej.
Reasumując powyższe stwierdzenia, wykładnia nie jest niczym innym, jak tylko poszukiwaniem rzeczywistego brzmienia przepisu prawnego, ustalenie rzeczywistego znaczenia. Ta sama norma może odnosić się do wielu pozornie różnych sytuacji, dlatego wykładnia musi być odpowiednio zinterpretowana.
BIBLIOGRAFIA:
S. Gebethner, Prawoznawstwo.
J. Kowalski, Wstęp do prawoznawstwa.
A. Redelbart, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2000.
1
5