Kanta teoria zła radykalnego (Religia w obrębie samego rozumu, cz.I)
zło radykalne jest korzeniem wszystkiego, co złe
radykalne - od łac. radix (korzeń, podstawa)
radykalność nie polega tu na wykonywaniu najbardziej sadystycznych czynności, nie jest to ekstremalne zło
chodzi tu o przedłożenie „miłości własnej” nad inne względy
kantowskie zło nie należy ani do dziedziny psychologii, ani do kosmologii, lecz do metafizyki wolności
korzeniem tego, co złe jest wolna wola, gdby nie ona, nie byłoby zła (Böse), tylko nieszczęścia (Übel)
zło jest możliwością daną razem z wolnością
każdy człowiek jest odpowiedzialny za to czy postępuje źle, czy dobrze
człowiek ma zdolność przezwyciężenia skłonności do zła - ma bowiem obowiązek przezwyciężania zła, a obowiązek nie wymagałby czegoś, czego nie bylibyśmy w stanie spełnić
filozofia moralna Kanta nie jest zależna od żadnej doktryny religijnej
I. Pierwotne predyspozycje do dobra w ludzkiej naturze:
1. Do zwierzęcości człowieka jako żywej istoty
- fizyczna i często mechaniczna miłość własna: (nie jest potrzebny do niej rozum):
* do samozachowania
* do rozmnażania gatunku przez popęd płciowy i utrzymanie tego, co się rodzi
* do wspólnoty z innymi ludźmi (popęd społeczny)
2. Do człowieczeństwa człowieka jako żywej i równocześnie rozumnej istoty
- fizyczna, ale „porównująca” miłość własna (potrzebny tu rozum - korzeniem jest rozum praktyczny dla innych pobudek)
3.Do jego osobowości jako rozumnej i zarazem poczytalne istoty
- zdolność do szacunku dla prawa moralnego jako wystarczającej dla siebie pobudki woli (korzeniem jest rozum praktyczny dla siebie, tj. bezwarunkowo prawodawczy)
II. Skłonność do zła w ludzkiej naturze
- skłonność - (łac. propensio) - subiektywna podstawa możliwości pociągu o ile jest on dla ludzkości w ogóle przypadkowy
- każda skłonność jest albo fizyczna (właściwa woli człowieka, jako istoty podległej naturze), albo moralna (właściwa jego woli jako istoty moralnej)
- jest czymś nabytym (gdy jest dobra) albo można w nią popaść (gdy jest zła)
- skłonność do Moralnego-Zła - możliwa jedynie jako determinacja wolnej woli (tę można oceniać jako dobrą, czy złą na podstawie maksym)
Trzy stopnie skłonności do zła:
1. słabość ludzkiego serca w przestrzeganiu przyjętych maksym lub ułomności ludzkiej natury
*ułomność (fragilitas) - św. Paweł: „Mam wprawdzie wolę, ale brakuje uczynków”
2. skłonność do mieszania pobudek innych niż moralne z moralnymi
*nieuczciwość (impuritas, improbitas, Ulauterkeit) - maksyma co do zamiaru przestrzegania prawa jest dobra, ale nie wystarczająco silna. Prawo nie jest wystarczającą pobudką
3. skłonność do przejmowania złych maksym
*złośliwość (vitiositas, pravitas) lub zepsucie (corruptio) - skłonność do woli maksym, które pobudki pochodzące od prawa cenią mniej niż nie-moralne.
lub
*wypaczenie (perversitas) - gdyż odrzuca się moralny porządek
- ”czyn w ogóle” - 1) użycie wolności, przez które wola przyjmuje najwyższą maksymę
- 2) użycie wolności, przez które podejmowane jest działanie stosowne do tej maksymy
- skłonność do zła - jest czynem w znaczeniu 1) (peccatum originarium)
- jest formalną podstawą każdego sprzecznego z prawem czynu w sensie 2) (peccatum derivativum)
III. Człowiek jest z natury zły
- „człowiek jest zły” - jest świadomy prawa moralnego, a mimo to w przyjętej przez siebie maksymie (okazjonalnie) narusza prawo
- „człowiek jest z natury zły” - teza ta dotyczy go jako przedstawiciela swojego gatunku
- radykalne wrodzone zło w ludzkiej naturze - naturalna skłonność do zła zawiniona zawsze przez nas samych
- podstawy tego zła NIE można umiejscawiać:
w zmysłowości człowieka (nie możemy ponosić odpowiedzialności za istnienie wypływających z niej upodobań)
w zapsuciu moralnie-prawodawczego rozumu (niemożliwe, by rozum mógł zniszczyć w sobie respekt dla prawa)
- istnienie w ludzkiej naturze skłonności do zła może zostać wykazane przez empiryczne dowody rzeczywistego sprzeciwu ludzkiej woli wobec prawa
- wina wrodzona - w 1) i 2) stopniu skłonności do zła - nieumyślna (culpa)
- w 3) stopniu skłonności do zła - umyślna (dolor malus)
IV. Źródło zła w ludzkiej naturze
nie może pochodzić od pierwszych rodziców (grzech pierworodny)
musi zostać przypisane nam samym
zło musi wypływać z wolności
Bibliografia
Kant I., Religia w obrębie samego rozumu, tłum. A. Bobko. Kraków 1993.
Svendsen L.F.H., Ondskapens filosofi, Oslo 2004.