Polska Polityka Zagraniczna
12 X 2009, ćwiczenia 1, g. 15:00
W porównaniu z naszymi sąsiadami tylko w Polsce sprawa polityki zagranicznej jest tak poruszana w kampaniach wyborczych.
Wizja historyczna polskiej polityki zagranicznej (ppz) Romana Sikorskiego w „Wyborczej” -> ppz nie powinna nawiązywać do jagiellońskiego wzorca polityki.
Unia w Krewie (1385), początek fenomenu czyli modelu jagiellońskiego ppz. Dzięki Unii w Krewie zostaje przesądzony sposób sprawowania władzy w Polce. Sposób ten miał wpływ na ppz.
Władysław Jagiełło - został wybrany w skutek elekcji. Była to władza charakteryzująca się legitymizacją społeczną. Ten typ rządu charakterystyczny dla Europy Środkowej (to z niego wywodzi się europejska demokracja) charakteryzował się dużym ograniczeniem władzy. Dlaczego? Dlatego, że jeśli władza była wybierana przez poddanych to musi mieć to wpływ na sposób sprawowania tej władzy. Przywileje przyznawane poddanym w zamian za wybór kandydata były ograniczeniami władzy. Największy wpływ miały tu przede wszystkim przywileje finansowe np. przywileje uznawania podatków i zgody na opodatkowanie przez państwo na co wpływ mieli poddani. A trzeba pamiętać, że podatki przeznaczane były głównie na wyposażenie armii.
Od końca XVI w. każdy szlachcic mógł w głosowaniu bezpośrednim wybierać swojego władcę.
Wnioski:
elekcja ograniczała władzę,
określenie sposobu sprawowania władzy,
określenie uwarunkowania geopolitycznego ppz na przyszłe lata/stulecia.
Po czym poznać doba politykę zagraniczną? Po możliwości wielu opcji zawierania sojuszy. Polityka zagraniczna funkcjonuje tylko poprzez zawieranie sojuszy. Im większe możliwości w zawieraniu sojuszy tym większe możliwości.
W polityce zagranicznej najważniejsza jest niepodległość państwa (szkoła realistyczna).
Unia w Krewie zamknęła Polsce pewne opcje geopolityczne. Oczywistym jest, że Polska wchodząc w unię personalną z Litwą musiała przejąć na siebie wrogów Litwy. Interesy Polski i Rosji były ewidentnie sprzeczne (pewne uwarunkowania geopolityczne tak łatwo się nie zmieniają, np. wrogość Polski i Rosji od czasów unii w Krewie). Unia ta służyła dominacji nad Europą Środkową.
Bitwa nad Worską (1399) - wyeliminowanie Moskwy jako czynnika integrującego i spajającego rozbite Księstwa. Jedyna szansa gdy państwo Polsko-Litewskie miało szansę wyeliminować i podporządkować sobie politycznie Moskwę.
Jednak polityka ta okazała się fiaskiem. Państwo Polsko-Litewskie nie miało potencjału by wyeliminować Moskwę. Od tego momentu Rosja jest naszym wrogiem.
Państwo Polsko-Litewskie próbowało eksploatować w kierunku Europy Południowej. Chodziło o zainstalowanie dynastii Jagiellońskiej na Węgrzech i Czechach.
1526 - zahamowanie ekspansji na Europę Południową.
Ekspansywna polityka Jagiellonów udaje się jedynie na Północy gdzie w czasie wojny 13-letniej zdobywamy Pomorze Środkowe. Gdańsk wiele na tym zyskuje.
Polska ma zbyt mały potencjał by sprostać wyzwaniom geopolitycznym.
Polityka jagiellońska to polityka geopolitycznego i mocarstwowego niespełnienia:
wygaśnięcie linii Jagiellońskiej - elekcje są powszechne,
Polska staje się demokracją republikańską,
powstanie państwa federacyjnego (1569) - demokracja republikańska o charakterze federacyjnym. Władza rozproszona.
W okresie pierwszych dwóch Wazów Polska uzyskuje apogeum swej mocarstwowości i największą skuteczność militarną. W owym okresie jest niezwyciężona.
Polska elekcyjna ma moment gdy dochodzi do najwyższego poziomu monarchijnego w całej swej historii.
Uwarunkowania geopolityczne ppz -> koniec XVI w. i początek XVII w.
XVII w. - Jest to wiek decydujący o przyszłości Polski. Polska była jednym z trzech mocarstw próbujących uzyskać proklamację w obszarze M. Bałtyckiego (walczyły o to Polska, Rosja i Szwecja). To zadecydowało o tym, które państwo zaczęło dominować w Europie Środkowej i Wschodniej. Zwyciężyła Rosja.
Polska w XVIII w. straciła niepodległość, gdyż przegrała rywalizację o mocarstwowość z Rosją i Szwecją. Rosja stała się imperium Euroazjatyckim.
Utrata niepodległości w XVIII (jej przyczyna) musi być dziś memento polskich elit.
XVIII w. - Polska traci pozycję mocarstwową, a Rosja zyskuje pozycję imperialną. Ówczesne elity wiedziały, że na dłuższą metę Polska nie dałaby rady wystawić wojska, na co jednak mogła sobie pozwolić Rosja i Szwecja.
Sposoby rozwiązywania przez Polskę dylematu z pozostałymi dwoma mocarstwami:
1. Jeśli walczą 3 mocarstwa to trzeba wejść w sojusz z jednym z nich -> elekcja szwedzkiego władcy Zygmunta III Wazy w Polsce była przykładem kolejnej unii personalnej. Ale Zygmunt III Waza traci koronę w Szwecji i zostaje królem tylko Polski.
2. Federacja z Rosją -> wyprawa Żółkiewskiego na Wschód. Żółkiewski wygrywa bitwę w Rosji, ale nie chce zdobyć Moskwy militarnie. Chce by na cara wybrano króla Polski. Udaje mu się do tego przekonać bojarów dzięki czemu w 1610 na cara wybrany zostaje syn Zygmunta III - Władysław. Polska jednak nie wykorzystała tej szansy.
Gdy te sposoby nie przyniosły oczekiwanego rezultatu utrata pozycji polski była nieunikniona. Brak inicjatywy! Zarówno kiedyś jak i dziś. Wspomnianą inicjatywę tracimy w połowie XVII w.
Powstanie Kozackie i Odebranie Polsce Ukrainy powoduje dominację Rosji w Europie Środkowo-Wschodniej.
Pod koniec XVIII w. następuje fatalny błąd ze strony Rosji jakim był rozbiór Polski. Rosja dzieląc się Polską z Prusami wytworzyła sobie najgroźniejszego wroga w historii w postaci Prus. Tą decyzją powołała do życia Mocarstwo Niemieckie. Bez Pomorza Środkowego Niemcy nigdy nie byłyby mocarstwem. Cały rozbiór był pozbawiony sensu i logiki ze strony Rosji gdyż Rosja i tak miała pełna kontrolę w Polsce więc niepotrzebnie za darmo oddała część terytorium i władzy Prusom.