84. Prawne instrumenty ekonomiczne w ochronie środowiska.
Oprócz oddziaływania państwa na podmioty korzystające ze środowiska w postaci zakazów, nakazów o charakterze generalnym i ogólnym oraz indywidualnych i konkretnych decyzji administracyjnych (instrumenty bezpośrednie) polityka ochrony środowiska może opierać się na metodach pośrednich, zwanych także ekonomiczno-rynkowymi. W polityce ekologicznej Polski na lata 2010-2013, ważne miejsce zajmują właśnie ekonomiczne mechanizm ochrony środowiska.
Potrzeba modyfikacji istniejącego systemu instrumentów ekonomicznych ochrony środowiska, wynika z następujących przyczyn:
braku powszechności istniejącego systemu, co osłabia jego skuteczność ekologiczną i jest sprzeczne z kryterium sprawiedliwości dystrybucyjnej
transformacji gospodarki, oznaczającej konieczność coraz bardziej rynkowej orientacji zarówno systemu instrumentów ekonomicznych, jak i sposobu finansowania .
Posługiwanie się instrumentami pośrednimi ochrony środowiska łączy się z ideą zielonej reformy podatkowej. Instrumenty pośrednie są oparte na teoretycznym założeniu, iż eliminując, dzięki odpowiedniej polityce państwa, niedoskonałości rynku w zakresie metod bezpośrednich, można osiągną zarówno wyższy poziom czystości środowiska, jak i doprowadzić do obniżenia kosztów (w relacji do instrumentów bezpośredniego oddziaływania) osiągnięcia optymalnego poziomu emisji bądź immisji różnego rodzaju zanieczyszczeń.
Instrumenty ekonomiczne:
Opłaty za korzystanie ze środowiska i podatki ekologiczne
Najistotniejszym instrumentem pośredniej ochrony środowiska są opłaty za korzystanie ze środowiska, nazywane czasami świadomie podatkami ekologicznymi. Badania wykazują, iż podatki ekologiczne i opłaty za korzystanie ze środowiska są instrumentem powszechnie występującym w krajach Unii Europejskiej.
Subwencje
Subwencje są płatnościami, dopłatami, ulgami i zniżkami, które mają skłaniać podmioty korzystające ze środowiska do podjęcia działań przyjaznych dla jego zasobów (np. instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń). Subwencjędzieli się na bezpośrednie i pośrednie.
Subwencje bezpośrednie obejmują:
bezzwrotne dotacje,
dotacje warunkowo zwrotne,
kredyty na preferencyjnych (niekomercyjnych) warunkach,
Subwencje pośrednie obejmują:
ulgi podatkowe,
odpisy amortyzacyjne z tytułu inwestycji na rzecz ochrony środowiska
Ocena stosowania subwencji nie jest jednoznaczna. Bardzo ważnym argumentem przeciwko subwencjom jest ich kolizja z zasadą zanieczyszczający płaci.
3. Umowy.
Umowy zawierane w granicach obowiązującego prawa (umowy administracyjne i cywilne). Wśród nich na pierwszy plan wysuwają się tzw. porozumienia dobrowolne. Polegają one na zawieraniu pomiędzy władzami publicznymi a zainteresowanym sektorem przemysłowym kontraktów, w których określony zostaje wspólny cel środowiskowy. Jeżeli nie wykonywanie umowy lub nawet jej przestrzeganie nie powoduje osiągnięcia założonych priorytetów, władze publiczne wprowadzają instrumenty oddziaływania bezpośredniego.
4. Systemy depozytowe.
Depozyty ekologiczne można zdefiniować jako obciążenia nakładane na ekologicznie niebezpieczne produkty, podlegające zwrotowi w momencie przekazania dobra do recyklingu, neutralizacji lub właściwego (pod względem ekologicznym) składowania poprodukcyjnego-pokonsumpcyjnego
5.Uprawnienia zbywalne (tradeable permits)
Zbywalne prawa (do emisji) określane są również jako pozwolenia, certyfikaty emisyjne, uprawnienia, kredyty redukcji emisji.Stanowią one przedmiot obrotu na rynku pozwoleń na emisję. Ich posiadacz może nie skorzystać z prawa wyemitowania określonej ilości zanieczyszczeń, ale odsprzedać to prawo innemu podmiotowi. Pozwolenia mogą być dalej sprzedawane i nabywane na rynku praw emisji. Motywem zawierania transakcji jest osiąganie przez ich uczestników korzyści, które sprowadzają się do wyboru najtańszego sposobu dostosowania do wymagań przepisów regulujących jakość środowiska.