ZESTAW V.
1.Chrześcijaństwo w III i IV wieku: światopogląd, sztuka, stosunek do państwa.
Czynnikiem, który w swoim czasie odegrał dużą rolę w utrzymaniu jedności Cesarstwa, był pogański kult państwowy. Jednak wyznawcy chrystianizmu sprzeciwiali się porządkowi jakiemu panował w Cesarstwie. Mimo takiego stanowiska i prześladowań liczba wyznawców wzrastała. Wydanie edyktów Galeriusa z 311 oraz Konstantyna z 313 r. zapewniało chrystianizmowi równouprawnienie z uznanymi przez państwo religiami. W okresie pogłębiania się kryzysu wewnętrznego państwa religia chrześcijańska występowała w charakterze prekursora reform, zdobywając sobie z tego powodu prymat, a rychło potem stanowisko religii panującej. Wpływy chrystianizmu rozciągały się przede wszystkim na ośrodki miejskie. Tam powstawały gminy jego wyznawców, na których czele stali biskupi wybierani początkowo przez ogół wiernych. Stąd też termin wieśniacy, po łacinie pagani,
stal się synonimem dawnej wiary. Wytworzyła wzorowaną na państwowej organizację kościelną. Najniższym jej ogniwem była opisana wyżej gmina, zarządzana przez biskupa. Biskup podlegał metropolicie, czyli arcybiskupowi, rezydującemu w stolicy prowincji administracyjnej. W ten sposób nabrała ona również charakteru kościelnego. Do kompetencji metropolity należało konsekrowanie zależnych od nich biskupów oraz zwoływanie i przewodniczenie zgromadzeniom naradczym miejscowego duchowieństwa, czyli tzw. synodom prowincjonalnym. Metropolie wchodziły w skład większych okręgów kościelnych, zwanych patriarchatami. Uchwały soboru nicejskiego wspominają o trzech patriarchatach: rzymskim, antiocheńskim i aleksandryjskim. (nowe w Konstantynopolu i Jerozolimie) wśród patriarchów na pierwszy plan wysunął się biskup rzymski, uzyskując z czasem prymat w Kościele. Kościół zawdzięczał cesarzom chrześcijańskim liczne przywileje. Mógł więc posiadać majątek ruchomy i nieruchomy) oraz przyjmować zapisy i darowizny bez żadnego ograniczenia. Wznoszono nowe, wzorowane na obszernych rzymskich bazylikach sądowych. Chrystianizm podkreślał z naciskiem istnienie w człowieku dwóch różnych pierwiastków — duchowego i materialnego. Ich współistnienie sprawiało, że całe życie ludzkie było stałym zmaganiem się wewnętrznym duszy i ciała. Religia, przez wysunięcie na czoło pierwiastka duchowego i pognębienia materialnego, miała ułatwić człowiekowi zbliżenie do Boga. Środkiem do
osiągnięcia tego celu była asceza, nawołująca do zupełnego wyrzeczenia się świata, tzn. majątku, uciech życiowych, a nawet i ojczyzny. Założenia ideologiczne nowej religii zaciążyły na życiu kulturalnym społeczeństwa. Chrystianizm prowadzący zaciętą walkę ideologiczną odczuwał potrzebę nie tylko słowa mówionego, ale również i pisanego. Wśród pisarzy należy wymienić Atanazego, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Chryzostoma zwanego Złotoustym, Prudencjusza oraz Ambrożego. Oprócz niego wysunęła się postać Hieronima ze Strydonu, tłumacza Biblii na język łaciński (tzw. Vulgata}. Inaczej przedstawiała się sprawa z dziedziną sztuk plastycznych. Chrystianizm sztukę traktował nie jako inicjatorkę przeżyć estetycznych widza, ale jako środek propagowania tajemnic wiary. Stąd ograniczenie się do sztuki kościelnej,a w niej położenie specjalnego nacisku na symbolikę.
2.Niemcy od królestwa do cesarstwa Ottonów.
Państwo Franków Wschodnich, nazywane coraz częściej Niemcami, wyłamało się ze wspólnoty karolińskiej w 887 r. . Potomkowie Karola Wielkiego rządzili tym krajem jeszcze przez blisko ćwierć wieku. Ale podczas gdy słabła władza centralna, na kresach tworzyły się księstwa terytorialne. Tak więc na prawym brzegu Renu ukształtowały się cztery księstwa; Saksonii, Frankonii, Szwabii i Bawarii, których terytoria pokrywały się w znacznym stopniu z siedzibami głównych germańskich wspólnot plemiennych. tworzących trzon zaludnienia ówczesnych Niemiec. W 911 r. zmarł w młodym wieku ostatni przedstawiciel dynastii karolińskiej w Niemczech, Ludwik Dziecię. Jego zgon spowodował przekształcenie korony niemieckiej z dziedzicznej w elekcyjną. Pierwszym powołanym w ten sposób monarchą był książę frankoński — Konrad.. Przekonał się on jednak rychło, że władza jego jest w znacznym stopniu fikcją, a poszczególni książęta na swym terenie są udzielnymi władcami - była to Rzesza. Sytuację komplikowała agresja węgierska Konrad, nie widząc możliwości podbudowania prestiżu korony, doradził na łożu śmierci wybór władcy Saksonii na swego następcę. W 919 r. tron ofiarowano Henrykowi z rodu Ludolfingów. Jednak czuł się w dalszym ciągu przede wszystkim księciem saksońskim. Dał temu wyraz w 926 r., zawierając dziewięcioletni rozejm Węgrami, który nie dotyczył krajów południowoniemieckich. Podobnie podporządkował sobie opanowaną w 925 r. Lotaryngię, a Czechy, zmuszone przy pomocy bawarskiej do uległości, uczynił w 929 r. lennem koronnym. Chwilowy spokój ze strony Węgrów umożliwił Henrykowi rozpoczęcie akcji mającej na celu rozszerzanie swego władania kosztem Słowian połabskich. Zmusił Luciców i Obodrytów do daniny. Wzmocnienie dzięki tym zabiegom potencjału obronnego państwa pozwoliło Henrykowi pokusić się o podjęcie zbrojnej rozprawy z Węgrami. Ponieśli oni klęskę w bitwie nad Unstrutą (933). Wzrost prestiżu Henryka był tak duży, że elektorzy w 936 r. następcą obrali jego syna Ottona. Koronacja była już wymowna gdyż odbyła się w Akwizgranie. Wzajemne antagonizmy pomiędzy księstwami groziły wybuchem wojny. Zawiązała się opozycja przeciwko Ottonowi co miał wyraz w zbrojnych wystąpieniach przeciwko niemu. Ponadto książęta Szwabii i Bawarii łakomili się na Włochy objęte chaosem. Otton pod pretekstem wkroczył do Włoch w 951 r. dzięki czemu przyporządkował sobie ich króla lennie. W sierpniu 955 doszło do czegoś, co według niektórych historyków, miało zaważyć na dalszych losach Europy. W bitwie na Lechowym Polu siły Ottona rozbiłł najazd Węgierski. Kolejnym krokiem do podniesienia prestiżu Ottona miała być jego cesarska koronocja odbyta 2 lutego 962 r. w Rzymie.
3.Francja po wojnie stuletniej ( do początków panowania Franciszka I).
Wojna stuletnia przyczyniła się do wtórnej feudalizacji królestwa francuskiego. Jedności państwa zagroziły tym razem apanaże, a więc posiadło znajdujące się w rękach przedstawicieli bocznych linii panującej dynastii. Dzięki istniejącemu w kraju chaosowi nabrały one charakteru terytoriów poły suwerennych: księstwo Burgundii -władcy tego rozległego księstwa prowadzili własną politykę, sprzeczną niekiedy z interesami monarchii francuskiej. W trosce o nadanie swoim posiadłościom chara-kteru suwerennego państwa dążyli do wyemancypowania się spod zależności lennej od Francji. Sprawa Burgundii została zrealizowana przez Ludwika XI (1461-1483) następcę Karola VII. Cel ów został osiągnięty nie tyle siłą on ile zabiegami dyplomatycznymi i przekupstwem. Książęta burgundzcy, a więc Filip Dobry i późnej Karol Zuchwały, dążyli wszelkimi środkami do osłabienia królestwa francuskego Trzykrotnie w latach 1465, 1467 i 1472 organizowali przeciwko Ludwikowi rozmaite koalicje z żywiołami antymonarchicznymi. Karol aby połączyć swoje posiadłości zapragnął zawładnąć Lotaryngią. Opanował ją siłą, ale kontrakcja dyplomatyczna Ludwika IX pokrzyżowała mu szyki. Ponadto w Lotaryngii wybuchło powstanie antyburgundzkie i wojnę zaczęli Szwajcarzy. Karol w bitwie pod Nancy stracił życie (1477). Jego jedyną dziedziczką była córka, dlatego wytworzyła się sytuacja pozwalająca Ludwikowi XI sięgnąć po spadek burgundzki..Jednak na skutek małżeństwa Marii Burgundzkiej z Maksymilianem, arcyksięciem austriackim, trzeba było się zgodzić na podział spadku. Francja odzyskała więc księstwo Burgundii i Pikardii, resztę natomiast posiadłości przejęli Habsburgowie. Antagonizm francusko-burgundzki przekształcił się tym samym w antagonizm francusko-austriacki. Lepiej powiodło się Ludwikowi XI z apanażem andegaweńskim. Sukces swój zawdzięczał brzmieniu testamentu dalekiego kuzyna Renę, który przekazywał mu równocześnie swoje pretensje do Królestwa Neapolu, stwarzając prawne uzasadnienie późniejszych interwencji francuskich we Włoszech. Dzieła unifikacji ziem francuskich — Karol VIII (1483-1498) poprzez przyłączenie Bretanii.