Wiedza o sztuce - wykład
spotkanie 3
Estetyka i teoria sztuki Immanuela Kanta
Pojęcia
władza sądzenia
władza pożądania
determinująca i refleksyjna władza sądzenia
genialność
idea estetyczna
antynomia smaku
celowość: formalna, obiektywna, estetyczna
Problemy:
pytanie o możliwość sądu estetycznego - pomiędzy przyjemnością (opartą na czuciu) a dobrem (opartym na pojęciu)
pytanie o warunki możliwości czystego sądu estetycznego (bez domieszki władzy pożądania); wzniosłość dynamiczna jako przedmiot najczystszego sądu smaku (nie musi istnieć przedmiot empiryczny wywołujący wzniosłość dynamiczną)
pytanie o warunki powszechności sądu smaku; antynomia smaku, idea estetyczna
pytanie o relacje pomiędzy pięknem natury i sztuką piękną, genialność
cztery definicje piękna (według kategorii: jakości, ilości, stosunku i modalności):
Smak jest zdolnością do oceniania pewnego przedmiotu lub sposobu przedstawienia na podstawie zupełnie bezinteresownego podobania się albo niepodobania. Przedmiot takiego upodobania nazywa się pięknym.
Piękne jest to, co bez pośrednictwa pojęcia powszechnie się podoba.
Piękno jest formą celowości danego przedmiotu, o ile zostaje ona w nim spostrzeżona bez wyobrażenia jakiegoś celu.
Piękne jest to, co bez pomocy pojęcia poznaje się jako przedmiot koniecznego upodobania.
Sztuka: wytwarzanie przez wolność, tj. akt woli, który u podstawy swych czynności kładzie rozum.
Sztuka <-> rzemiosło
nauka
a sztuka piękna
Pojęcie sztuki pięknej:
zdaje się być zarazem przyrodą
sztuki piękne = sztuki geniuszu
genialność - „talent (dar przyrody), który ustanawia prawidła dla sztuki (...), wrodzona dyspozycja umysłu, za pomoc a której przyroda ustanawia prawidła dla sztuki”
talent tworzenia tego, na co nie można podać żadnego określonego prawidła (a nie dyspozycją zręczności do tego, co można wyuczyć się wedle jakiegoś prawidła), pierwszą właściwością genialności jest oryginalność,
wytwory genialności muszą być zarazem wzorami, czyli czymś egzemplarycznym; znaczy to, że chociaż same nie powstały przez naśladowania, muszą jednak służyć do tego innym, tzn. za kryterium lub prawidło wydawania o czymś sądu,
ona sama nie może opisać lub naukowo wykazać, w jaki sposób tworzy swe dzieło, lecz że ustanawia prawidła jako natura,
przyroda dyktuje za pośrednictwem geniusza prawidła nie nauce; lecz sztuce, i to tylko o tyle, o ile ona ma być sztuką piękną,
zdolność tworzenia idei estetycznych
idea estetyczna
„takie wytworzone przez wyobraźnię przedstawienie, które daje dużo do myślenia, przy czym jednak żadna określona myśl, tzn. pojęcie nie może być mu adekwatne i co za tym idzie, żadna mowa ani całkowicie ująć, ani zrozumiałym uczynić go nie może.”
antynomia smaku
teza
sąd smaku opiera nie się na pojęciach; w przeciwnym bowiem razie można by było o nim dysputować (rozstrzygać na podstawie dowodów)
antyteza
sąd smaku opiera się na pojęciach; w przeciwnym bowiem razie nie można by - mimo różnicy w tych sądach - nawet na ich temat się spierać (rościć sobie pretensje do tego, że inni muszą koniecznie zgodzić się na ten sąd).
literatura
źródłowa
Immanuel Kant, Krytyka władzy sądzenia, przeł. Roman Ingarden, wyd. dowolne (§§1-22, 43-47, 56-58).
wprowadzająca
Mirosław Żelazny, Idea wolności w filozofii Kanta, Toruń 2001 (rozdz. 4).