WYKŁAD (25.04.2012)
PRAWOSŁAWIE
epoka mochylańska → P. Mochyła.
reformy
kolegium przekształcone w Akademię Kijowską
1648r. Powstanie Chmielnickiego
sytuacja prawosławia poprawia się (teoretycznie)
1649r. Ugoda zborowska
1658r. Ugoda hadziacka
możność budowania cerkwi i klasztorów
wyłączność wyznania prawosławnego, bez unii
akademia kijowska miała mieć przywileje akademi krakowskiej
zlikwidowanie kolegium kijowskiego … wszystko pięknie, ale tylko na papierze.
Zagrożenie tureckie:
1667r. Rozejm w bambuszowie, odstąpienie Rosji centrum prawosławi
Piotr I opiekun prawosławia na ziemiach polskich po 1709r.
1720r. August II wskrzesza b. w Mochylowie. Józef Wołczański biskupem, następnie Jerzy Konisski (1780r. Dostaje pozwolenie od carycy Katarzyny na przyłączenie wszystkich parafii prawosławnych do swojej diecezji).
22V 1792r. Sejm czteroletni → kościół prawosławny w Polsce- niezależny, autokefaliczny (projekt nie wszedł w życie- przyczyna: II rozbiów pl.
1789r. Przysięga sejmu czteroletniego
1921r. Koniec wojny polsko bolszewikiej
2mln 800 prawosławnych
3mln 700 tys wiernych
14 VI 1923r. Uchawła synodu kościoła w sprawie autokefali → sprzeciw związku sowieckiego
7II 1923 zamordowanie metropolity Jerzego Jaroszewskiego.
16wrz. 1925 Grzegorz VII udziela faktycznej autokefali.
Obecnie na czele matropol. Warszawskiej → Sawa
GUS → ok 500,000 wiernych, sami mówią o 870,000.
STAROOBRZĘDOWCY I STAROWIERCY
początki sięgają XVII wieku → patriarcha NICON, reformy, okres wielkiej smuty
Michał Romanow- konsolidacja, również ruskiego kościoła prawosławnego.
Lata 40 XVII wieku Kółko Obrońców Dawnych Spraw Kościelnych.
Nikon → 1652r. Patriarcha moskiewski
1653r. Trójpalcowe żegnanie się, zamiast dwópalcowego. (protest KODSK)
korekta ksiąg na podstawie biz. rękopisów
1665r. Nowy mszał
1666r. Ekskomunika żegnających się po staremu
czteroramienny krzyż, zmieniono pisownię słowa jezus
tłumiono protesty.
1666r. Sobór duchowieństwa rosyjskiego tzw. raskoł- terror wobec niechętnych zmianom
1682r. Spalenie protopopa Awwakuma
podział na popowców i bezpopowców
po wymarciu duchownych wyświęconych przed Nikonem, staroobrzędowcy pozyskiwali kapłanów z kościoła poreformowego → chrzest i wrzeczenie się nowego rytu.
Bezpopowcy- bez duchowieństwa, przewodnikiem jest chrystus, a światem rządzi szatan.
pl. staroobrzędowcy- bezpopowcy, tzw. fiedosiejewcy, założyciel: Fiedosij Wasiljew Urusow.
Osiedlali się na terenach Inflant i Kurlandi (obecnie Łotwa).
1751r. Polski sobór bezpopowców w Grudziszkach, ponad 100 000 przed rozbiorem
obecnie największe skupisko na ziemi sejewsko- suwalskiej, osadnictwo pojawia się w XVIIIw.
Pierwszy nastawnik → szczepan Afanasjew, osada- Głęboku Rów.
XIX wiek spór dotyczący służby wojskowej i zapisów metrykalnych → staroobrzędowcy mazurscy, wieś Wojnowo (pomiędzy Pogorzelcem a Głębokim Rowem).
1832r. → 800 staroob.
1842r. → władze pruskie- zapisy metrykalne, pobór do wojska, przymus szkolny dla kobiet.
Wojnowo- ważne centrum na skale światową. (bezpop.) XIX w. również ważne Wilno.
Mikołaj I → rosyjskie prześladowanie staroob.
1801r. Pierwsza świątynia pw. Matki Boskiej, zjazd nastawników
1906r. Zjazd bezpopowców cesarstwa moskiewskiego
1925r. Kolejny zjazd- wsch. kościół staroobrzędowy- zjednoczenie, nazwa używana do 1993r.
1928r. Umowa z państwem pl., funkcjonuje do dziś.
Obecnie 15 kościołów. Po I WŚ około 4 tys. staroobrzędowców 1941r. Przenieśli się na Litwe. Zmiany granic po II WŚ. Ponowny spadek- odpada Wilno, ale dochodzi Wojnowo (Mazury), lata 70-te wyjazdy do Niemiec.
4 gminy, ok. 500 wiernych, siedziba władz → suwałki, zwierzchnik: Mieczysław Kapłan. W woj podlaskim mniejszy odsetek małżeństw z innowiercami
UNIA BRZESKA
inicjatorzy: dwaj biskupi Łódzcy: Bernard Maciejowski i Rusin Cyryl Terlecki.
Luty 1595r. Terlecki przedstawia Zygmuntowi III list do papieża Klemensa VIII w sprawie unii z podpisami metropolity Michała Rahozy i 7 władyków (min. Hipacy Pociej)- obowiązek doprowadzenia chrz. do jedności.
22 VI 1595r. Synod w Brześciu , zredagowanie prośby- w 32 artykułach- do Klemensa VIII- Hipacy Pociej i Terlecki jako listonosze.
23 XII 1595r. Uroczysta ceremonia, Terlecki i Pociej błagają o przyjęcie do kościoła rzym. Odpowiedź papieża: bulla Magnus Dominus.
Po powrocie do pl. Terlecki i Pociej zastają nieciekawą sytuację.
1596r. Sybod w Brześciu → ostateczne ratyfikowanie unii.
Konkurencyjne zgromadzenie po synodzie: wielka kampania pomiędzy unitami i bezuniatami.
Dzięki doskonałej działalności metropolitów, kościół grekokat. Dorzijał się do 1620r.
1623r. Śmierć męczeńska Kuncewicza, reformatora bazylianów.
1642r. Beatyfikacja, 1867r. Kanonizacja (Pius IX)
6 XII 1926r. Synod w Kobryniu, uporządkowanie spraw kościelnych, rozszeżenie unii na diecezje, które nadal pozostawały przy prawosławiu.
Skargi na nierówne traktowanie przez łacinników.
Wraz ze śmiercią Zygmunta III zebrały się chmury.
Władysław IV 1632 swoboda wyznaniowa, nowy podział diecezjipomiędzy prawosławnych a unnitow.
Powstanie chmielnickiego- próby zniesienia unii.
Zmiany w sytuacji greko-kat po pokoju andruszowskim (1667r.) kończącym wojnę Polski z Rosją.
Unieważnienie przywilejów danym prawosławnym i przyznanie ich unnitom przez Jana Kazimierza.
Aktywne wsparcie unii przez Jana III Sobieskiego- nowa unia, prawosławie ma tylko jedno biskupstwo w Mochylewie; zabroniono prawosławnym kontaktu z patriarchą konstantynopola.
1685 r. podporządkowanie metropoli kijowskiej Moskwie.
RAKTAT GRZMUTOWSKIEGO
nowa unia, lepiej przygotowana; przy dawnej wierze pozostały nieliczne monastery i biskupstwo w Mochylewie. Do kościoła kat weszli min. bazylianie. Polonizacja i latynizacja kościoła innickiego. 1720r. Synod zamojski- rola bazylianów, elementy łacińskie w liturgii, boczne ołtarze bez ikonostasu, msze czytane.
nakazanie wprowadzenia filioque
wspomnienie papieża
wydanie katechizmu
studia teologiczne w klasztorach bazyliańskich
zmiany w obrzędach, stroju duchownych, wystroju świątyń, kult nowych świętych, obchodzenie Bożego Ciała, Niepokalanego poczęcia, montowanie konfesjonałów, dobudowanie kaplic, ołtarzy bocznych
więcej niż jedna msza
zmiany w konsekracji → cały chleb, zniesienie zwyczaju udzielania dzieciom komuni zaraz po chrzcie
złagodzenie pokuty
wprowadzenie wiecznych lampek
zachęcano do spowiedzi trzy razy w roku
zasada wyższości obrządku łacińskiego: Leon XIII bulla Orientalium Dignitas (zniesiona w 1894)
kościół greko-kat podstawowa forma transmisji z zach na wsch.